1. ΡΕΥΜΑ ......
και
ΡΕΥΜΑΤΑ
Η καθημερινότητα των Αισθητικών Ρευμάτων
Από τους μαθητές της Δ’2 τάξης
του 14ου
Δημοτικού Σχολείου Αιγάλεω
και τη δασκάλα της τάξης
Κλημεντιώτη Χριστίνα

2. Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
Η ζωγραφική είναι μια μορφή επικοινωνίας, η παλιότερη γλώσσα των εικόνων και
η πιο θαυμαστή, αφού γίνεται με το χέρι, με το συναίσθημα και με το νου.
Για να μπορέσουμε να χαρούμε πραγματικά τα ταξίδια που μας προσφέρουν τα
έργα ζωγραφικής, ταξίδια σε άλλους τόπους, σε άλλες εποχές σε άλλους συναισθηματικούς
κόσμους των ζωγράφων, χρειάζεται η κατάλληλη προετοιμασία. Όπως γίνεται για κάθε
ταξίδι, όπου ένας ξεναγός μας δείχνει και μας βοηθά να καταλάβουμε πράγματα που ίσως
προσπερνούσαμε. Βέβαια στην καλλιτεχνική δημιουργία κυριαρχεί το υποκειμενικό, το
προσωπικό, ο αυθορμητισμός, πολλές φορές το τυχαίο και φυσικά η έμπνευση
Το ωραίο: Η ζωγραφική δεν είναι κατ’ ανάγκη ωραία. Η καθημερινή άποψη για το
ωραίο δεν ισχύει στην τέχνη. Ένα έργο τέχνης μπορεί να ευχαριστεί το μάτι και την ψυχή,
αλλά δεν αποκλείεται να προκαλεί και αισθήματα απογοήτευσης, θυμού, δυσαρέσκειας,
έντασης και προβληματισμού
Η ζωγραφική δεν είναι ενιαία: Όπως και στη λογοτεχνία υπάρχουν διάφορα ειδή
(ποίηση, πεζογραφία κτλ), έτσι και στη ζωγραφική υπάρχουν διάφορες Σχόλες που τα έργα
της κάθε μιας, ξεχωρίζουν από τα έργα της άλλης. Μάλιστα δεν μπορούν να συγκριθούν
μεταξύ τους.
Η ζωγραφική σαν γνωστικό αντικείμενο: Άλλο πράγμα η ζωγραφική σαν
δημιουργία και άλλο πράγμα η ζωγραφική σαν γνωστικό αντικείμενο. Το ένα, δεν
προϋποθέτει το άλλο. Υπάρχουν πολλοί που ζωγραφίζουν και που δεν είναι σε θέση να
ξεχωρίσουν ένα απλό σουρεαλισμό από ένα π.χ. ρεαλισμό, αλλά και κριτικοί τέχνης που δεν
έπιασαν ποτέ στη ζωή τους πινέλο. Η γνώση δεν απαιτεί ιδιαίτερο ταλέντο. Με λίγη
προσπάθεια όλοι μπορούν να γίνουν περίπου «ειδικοί».
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι δραστηριότητες πάνω στις οποίες εργάστηκαν οι μαθητές σε γενικές γραμμές
στηρίζονται πάνω στην επιστημολογική αντίληψη της θεωρίας του πραγματισμού, σύμφωνα
με την οποία η γνώση δε βρίσκεται έξω από το άτομο, ανεξάρτητη από αυτό, αλλά
συντίθεται από τις ιδέες που οικοδομεί το άτομο στο μυαλό του μέσω των εμπειριών που
αποκτά. Επίσης εξαρτώνται από τη θεωρία μάθησης του εποικοδομισμού, σύμφωνα με την
οποία η γνώση και ο τρόπος μάθησης εξαρτώνται από το μαθητή και την αλληλεπίδρασή του
με το περιβάλλον. Κυρίως όμως βασίζεται στην ερμηνευτική σχολή για τη μελέτη των έργων
τέχνης σύμφωνα με την οποία το άτομο που προσπαθεί να ερμηνεύσει και να κατανοήσει ένα

3. έργο τέχνης αρχικά το αντιλαμβάνεται ως μια ολότητα που του προκαλεί μία ή περισσότερες
εντυπώσεις. Τέλος στηρίζεται στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης.
Καλούνται οι ίδιοι οι μαθητές να δουλέψουν σε ομάδες. Τα παιδιά σε ομάδες
μπορούν να παρατηρήσουν, να σχολιάσουν, να απαντήσουν σε ερωτήσεις, αφού συζητήσουν
και συνεργαστούν με τα άλλα μέλη της ομάδας τους και κατόπιν να παρουσιάσουν τις
απαντήσεις ή τις ανακαλύψεις τους στην ολομέλεια της τάξης. Έτσι δημιουργήσουν ομαδικά
έργα. Η αυτοαξιολόγηση του ατομικού ή ομαδικού έργου ξεκινά μέσα στην ομάδα πριν
παρουσιαστεί στην ολομέλεια της τάξης.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι δραστηριότητες στηρίζονται στη βιωματική
προσέγγιση της τέχνης. Οι μαθητές κατασκευάζουν τα δικά τους έργα τέχνης. Η δημιουργία
κάθε έργου τέχνης βασίζεται στο παρακάτω κλασικό τρίπτυχο:
 Συγκίνηση και συναισθηματική φόρτιση.
 Διαμόρφωση ειδικής γλώσσας έκφρασης μέσα από την παρατήρηση, το πείραμα και την
κατάκτηση του μέσου.
 Δημιουργία και επικοινωνία.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΛΟΓΙΑ
Σύμφωνα με το βιωματικό τρόπο προσέγγισης της τέχνης:
 Η δασκάλα της τάξης έγινε ο «εμψυχωτής» της τάξης.
 Προκάλεσε τον προβληματισμό και ώθησε τα παιδιά να ερευνήσουν, να παρατηρήσουν, να
πειραματιστούν, να δημιουργήσουν και να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα.
 Αξιοποίησε τις προσωπικές εμπειρίες και τα βιώματα των παιδιών.
 Επιδίωξε τη διασύνδεση των νέων γνώσεων με φαινόμενα της φύσης και γεγονότα της
καθημερινής ζωής.
 Χρησιμοποίησε ποικίλους τρόπους προσέγγισης της γνώσης με σκοπό την επέκταση και
εφαρμογή της νέας γνώσης και οε άλλους γνωστικούς χώρους (διαθεματικότητα).
 Επίσης φρόντισε για δημιουργικό κλίμα στην τάξη, φρόντισε τη συνεργασία των ομάδων
έρευνας και ανέδειξε την αυτενέργεια των παιδιών. Σεβάστηκε την οπτική αντίληψη των
παιδιών, τον προσωπικό ρυθμό ανάπτυξης κάθε παιδιού, τον τρόπο γραφής και έκφρασής
του.
Στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία σημαντικό ρόλο αποτέλεσε η αξιολόγηση. Κάθε
μαθητής αξιολόγησε ο ίδιος τον εαυτό του, την εργασία της ομάδας του και τις εργασίες των
υπολοίπων ομάδων της τάξης ως προς τη συνεργασία, την έρευνα, τα αποτελέσματα, τις νέες

4. γνώσεις που απέκτησε, τα προβλήματα που αντιμετώπισε και τον τρόπο που εργάστηκε και
οργάνωσε τις δραστηριότητές του.
Οι μαθητές αξιολογήθηκαν από τη δασκάλα της τάξης για τη συμμετοχή τους στις
δραστηριότητες και για τις δεξιότητες που ανέπτυξαν, την κατανόηση και αξιοποίηση των
νέων γνώσεών τους τη συνεργασία με τους συμμαθητές τους. Χωρίς να αξιολογεί και να
κρίνει τα έργα και τις δημιουργίες των μαθητών, ενίσχυσε θετικά τις ομάδες κατά τη
διαδικασία της όλης δραστηριότητας.
Η επεξεργασία κάθε θέματος βασίστηκε στην αξιοποίηση των βιωμάτων και των γνώσεων
των παιδιών. Η διάρθρωση κάθε θέματος στηρίχθηκε σε τρία μέρη:
ΦΥΣΗ (φυσικό περιβάλλον). Οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με εικόνες και νοήματα του
φυσικού περιβάλλοντος. Με την προσεκτική παρατήρηση της φύσης και των φυσικών
φαινομένων αναπτύσσουν το σεβασμό και συνειδητοποιούν την ανάγκη της προστασίας της.
ΘΕΣΗ (δομημένο περιβάλλον). Οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα , ακόμα και με τη βοήθεια
των νέων τεχνολογιών, να δουν εικόνες, να κατανοήσουν πώς το νόημα του θέματος βρίσκει
εφαρμογή οε ό,τι ο άνθρωπος κατασκεύασε για τις πρακτικές και καθημερινές ανάγκες του.
Αυτό είχε σαν στόχο να αποκτήσουν κριτική θέση απέναντι στα ανθρώπινα δημιουργήματα
και να καλλιεργήσουν την αισθητική τους.
ΤΕΧΝΗ (έργο τέχνης). Οι μαθητές κατανόησαν ότι αυτά που εφαρμόζει και ακολουθεί ο
καλλιτέχνης όταν φτιάχνει ένα έργο στηρίζονται σε εμπειρίες αιώνων και σε προσωπικούς
εικαστικούς συλλογισμούς που απορρέουν από τη συνεχή παρατήρηση, τη μελέτη της φύσης,
τον πειραματισμό. Ανακάλυψαν ότι η εικόνα της φύσης έχει να μας δώσει πολλούς
προβληματισμούς και λύσεις πέρα από την πιστή αντιγραφή της.
ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ της Ζωγραφικής
Οι μαθητές προσεγγίζουν καλλιτέχνες και έργα τέχνης. Έρχονται σε επαφή με τα
διαφορετικά ρεύματα της ζωγραφικής και δημιουργούν τα δικά τους έργα. Τα θέματα που
πραγματεύονται είναι επιλεγμένα από τα άμεσα βιώματα των παιδιών και τις προσωπικές
τους παρατηρήσεις και εμπειρίες. Η δασκάλα της τάξης επιλέγει ελεύθερα κάθε φορά ποιο
θέμα θα παρουσιάσει, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Η εικόνα του κόσμου είναι
ενιαία και όχι κατακερματισμένη και αποκομμένη από το περιεχόμενο κάθε θέματος γι' αυτό,
εκτός από τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, η έμπνευση για δημιουργία προέρχεται και από
τη φύση και το δομημένο περιβάλλον.
Ένα μέρος της επεξεργασίας κάθε θέματος αφιερώνεται στη διαθεματικότητα.
Προτείνονται έννοιες οι οποίες ανήκουν στο χώρο των εικαστικών τεχνών και διασυνδέονται

5. με άλλα μαθήματα. Δίνονται ιδέες για διαθεματικά σχέδια εργασίας που εύκολα μπορούν τα
παιδιά να πραγματοποιήσουν έτσι ώστε να εμβαθύνουν στο θέμα που θα διαπραγματευτούν
την ώρα της ευέλικτης ζώνης σε συνδυασμό με τα άλλα μαθήματα της τάξης. Η επιλογή των
σχεδίων εργασίας η τροποποίηση και η διάρκεια της εφαρμογής τους εξαρτήθηκαν από τις
ικανότητες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών.
Ο σχεδιασμός κάθε σχεδίου εργασίας στοχεύει κυρίως στην ολοκλήρωση κάποιου
έργου που δίνει λύσεις και απαντήσεις σε ερωτήματα και προβληματισμούς των παιδιών,
πλουτίζοντας τις γνώσεις και τις προσωπικές τους εμπειρίες. Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια
ενδεικτική πορεία οργάνωσης για καθένα από τα σχέδια εργασίας με θέμα τα ρεύματα της
ζωγραφικής. Σε πρώτη φάση γίνεται η επιλογή του θέματος και ο καθορισμός των στόχων.
Έπειτα έγινε η κατανομή των εργασιών πότε ατομικά και πότε ομαδικά. Τα παιδιά
χωρίστηκαν σε ομάδες και διαπραγματεύτηκαν το θέμα τους με ποικίλους και πρωτότυπους
τρόπους, σύμφωνα με τις εμπειρίες και τα ενδιαφέροντά τους.
Οι μαθητές δημιούργησαν τα δικά τους έργα τέχνης. Έπειτα ανέφερε ο καθένας πώς
εργάστηκε, ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε κ.λπ. Αφού έγινε η αξιολόγηση όλων των ομάδων
για το αν επετεύχθησαν οι αρχικοί στόχοι, στο τέλος παρουσιάστηκαν τα έργα των μαθητών
στην τάξη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ματσαγγούρας Ηλίας, Η Διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2003
ΥΠ.Ε.Π.Θ Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Σπουδών, Αθήνα 2001
ΥΠ.Ε.Π.Θ. Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, Αθήνα 2001
Πυριωτάκης, Ι , Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000
Ράπτης, Α. και Ράπτη Α. Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας, τ. Α’ αυτοέκδοση,
Αθήνα 2004
Κακκίση- Παναγοπούλου Λ., Και όμως ζωγραφίζουν, εκδ. Δελφοί, Αθήνα 1994
Χατζηγεωργίου Γ., Γνώθι το curriculum, Γενικά και ειδικά θέματα αναλυτικών προγραμμάτων και
διδακτικής, εκδ. Ατραπός, Αθήνα 1998
Ο.Ε.Δ.Β. Εικαστικά, Βιβλία Δασκάλου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα

6. ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Φύλλο Εργασίας 1
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Αρχικά δίνονται πληροφορίες στους μαθητές για το ρεύμα του Ιμπρεσιονισμού. Οι μαθητές
αξιοποιώντας την τεχνολογία ερευνούν και μαθαίνουν τα βασικότερα στοιχεία του
Ιμπρεσιονισμού. Παρατηρούν πίνακες διάσημων ζωγράφων όπως του Μονέ και
ανακαλύπτουν τα μυστικά σχεδίασης σε καθένα από αυτούς. Παράλληλα η δασκάλα της
τάξης έχει μεριμνήσει και έχει φέρει μαζί ένα βιβλίο από το μουσείο Ορσέ του Παρισιού με
πίνακες ιμπρεσιονιστικούς , με αποτέλεσμα οι μαθητές να έρθουν σε επαφή και να αγγίξουν
τον πίνακα εκείνο που τους έχει περισσότερο εντυπωσιάσει.
Δίνονται στους μαθητές οι εξής πληροφορίες :
«Ο Ιμπρεσιονισμός αναπτύχθηκε γύρω στα 1870, στη Γαλλία και προέρχεται από τη λέξη
“Impressionism” που σημαίνει “εντύπωση”. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει υποκειμενικά το θέμα,
σύμφωνα με την εντύπωση που του προκαλεί εκείνη τη στιγμή. Κύρια χαρακτηριστικά του
ιμπρεσιονισμού είναι τα ζωντανά χρώματα, έμφαση στην αναπαράσταση του φωτός, σπάνια
χρήση του μαύρου χρώματος . Από τους κύριους εκφραστές είναι: Monet, Renoir, Pissarro
“Η κα Μονέ”
Monet (1875)
”The shepherdess"
Pissarro (1881)
“Το θεωρείο”
Renoir (1874)

7. Μετα-ιμπρεσιονιστές
Αποτελείται από διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα που ξεκίνησαν γύρω στα 1880 και αποτελούν
επέκταση του ιμπρεσιονισμού. Οι μετα-ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι εξακολουθούν να διατηρούν τα
χαρακτηριστικά του ιμπρεσιονισμού, ωστόσο επιδιώκουν να προσδώσουν μεγαλύτερο συναισθηματισμό
στα έργα τους,
Έτσι εμφανίζονται μεμονωμένοι καλλιτέχνες με δικό τους στυλ ζωγραφικής. Ο Vincent van Gogh
ανακαλύπτει ένα δικό του τρόπο έκφρασης, ένα είδος εξπρεσιονισμού με τον οποίο ολοκάθαρα χρώματα
τοποθετούνται στον καμβά με γοργές κυματιστές πινελιές. »
Από τους κύριους εκφραστές είναι: Paul Cézanne, Paul Gauguin, Vincent van Gogh
“Οι χαρτοπαίχτες”
Cézanne (1892)
“Cafe Terrace at Night”
Van Gogh (1888)
‘’Women”
Gauguin (1898)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Graber C.-Guillous J. F., 1992, Οι ιμπρεσιονιστές, μτφ. Γ. Αλεξίου, Γκοβόστη, Αθήνα
Welton J., 1993, Εμπρεσιονισμός, μτφ. Ε. Μάνου, Δεληθανάσης-Ερευνητές Αθήνα
ΑΞΟΝΕΣ
ΥΛΙΚΑ που Χρησιμοποιήθηκαν: Λαδοπαστέλ
Θέματα από τη φύση, έργα τέχνης. Ζωγραφική. Εμπλουτισμός του λεξιλογίου με νέους
όρους.
ΣΤΟΧΟΙ
Να χρησιμοποιούν με ευχέρεια τεχνικές: με παστέλ
Να αποδίδουν μικρή ποικιλία αποχρώσεων.
Να περιγράφουν και να σχολιάζουν εμπειρίες από το περιβάλλον τους και από έργα τέχνης.
Να παρατηρούν τη φύση και τα παιχνίδια του φωτός και να τα αποδίδουν στα έργα τους.
Να αντιλαμβάνονται τις εκφραστικές δυνατότητες της ζωγραφικής.
Να αναγνωρίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά έργα αυτών των τεχνοτροπιών.

8. Να χρησιμοποιούν στον προφορικό λόγο τους απαραίτητους όρους για τις καλλιτεχνικές
δραστηριότητές τους.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
« Οι καλλιτέχνες ζωγραφίζουν τα παιχνίδια του φωτός. Το ίδιο να κάνετε κι εσείς.
Δημιουργήστε το δικό σας πίνακα ζωγραφικής χρησιμοποιώντας λαδοπαστέλ ακολουθώντας τα
βήματα του Ιμπρεσιονισμού. »
Σε μία διδακτική ώρα και στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης έγινε η παρούσα δραστηριότητα.
Από το κείμενο που έχει ήδη δοθεί, οι μαθητές πληροφορούνται γενικά για τον
Ιμπρεσιονισμό και για κορυφαίους ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες όπως ο Μονέ. Μετά οι
μαθητές παρατήρησαν τις εικόνες, τις σχολίασαν και απάντησαν σε ερωτήσεις του τύπου:
Πώς δημιουργήθηκε το έργο του Μονέ. Οι απαντήσεις που έδωσαν ήταν ότι το έργο της 1ης
εικόνας έγινε με γρήγορες πινελιές και χωρίς να τις απλώνει ομοιόμορφα, ζωγράφισε τους
γενικούς χρωματισμούς. Με ευδιάκριτες πινελιές τόνισε τα σκιερά και τα φωτιζόμενα σημεία
της σύνθεσης. Τις μορφές τις αποδίδει χωρίς περιγράμματα, και παίζει με τους τόνους και τις
αποχρώσεις. Κατά τον ίδιο τρόπο ζωγραφίστηκε και η 2η εικόνα. Οι δύο πρώτες εικόνες
έχουν παρόμοιο θέμα, χρώματα και τα εικονιζόμενα αντικείμενα δεν περιγράφονται από
λεπτομέρειες. Και η 3η εικόνα έχει χρώματα έντονα, περιγράμματα ασαφή και δε
διακρίνονται λεπτομέρειες. Πολλοί ιμπρεσιονιστές έγιναν δεξιοτέχνες του παστέλ, γιατί αυτό
συμβάλλει στην αμεσότητα της απεικόνισης και την ταχύτητα της εκτέλεσης.
Στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης , σε μία διδακτική ώρα προτάθηκε στα παιδιά για τη
δραστηριότητα αυτή να έχουν λαδοπαστέλ μαζί τους για να ζωγραφίζουν μ' αυτό το υλικό.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Παρακάτω παρουσιάζονται τα έργα των μαθητών τα οποία κατά την Αυτοαξιολόγηση
αναρτήθηκαν σε ένα πίνακα στην τάξη :

14.
ΜΠΑΟΥΧΑΟΥΣ
Φύλλο Εργασίας 2
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Στην έναρξη της δραστηριότητας οι μαθητές παρακολουθούν μέσω βιντεοπροβολέα ένα από
τα έργα του ζωγράφου Καντίνσκι. Έπειτα τους ζητείται να γράψουν σε ένα χαρτί τι νομίζουν
ότι δείχνει ο πίνακας, να του δώσουν ένα τίτλο και να αποτυπώσουν σε γραπτό λόγο τα
συναισθήματα που τους προκαλεί ένας τέτοιος πίνακας.

15. Οι μαθητές έγραψαν :
«Γεωμετρικά ζώα : Νομίζω πως είναι ζώα φτιαγμένα από γεωμετρικά σχήματα και έχουν
σκούρα χρώματα. είναι ζωγραφισμένα πορτοκαλί, μπλε, μοβ, μαύρο καφέ και σκούρο κόκκινο.
Νιώθω χαρά όταν τον κοιτώ αλλά και λύπη , γιατί έχει σκούρα χρώματα.»
«Το μπέρδεμα των σχημάτων : Ίσως είναι κάποια σχήματα στο διάστημα που ενώνονται μαγικά.
Με κάνει να νιώθω περίεργα.»
«Τα διάφορα σχήματα : Ο πίνακας δείχνει σχήματα σχεδόν συμμετρικά, ίσως και πρόσωπα,
ανθρώπους ζωγραφισμένα με διάφορα χρώματα. Με κάνει να νιώθω χαρά γιατί μου αρέσουν
τα πολλά χρώματα.»
«Τα σχηματόζωα : Αυτός ο πίνακας δείχνει σχήματα και νομίζω ότι με κάποιο τρόπο είναι ζώα
στο διάστημα φτιαγμένα με γεωμετρικά σχήματα. Νιώθω τρομαγμένη γιατί μοιάζουν να είναι
λυπημένα.»
«Τα πράγματα που πετούν : Δείχνει διάφορα αντικείμενα και ανθρώπους που πετούν. Δείχνει
και καράβια. Μου άρεσαν πολύ τα χρώματα.»
«Σχήματα στο διάστημα : Υπάρχουν πολλά σχήματα που έχουν ενωθεί και έχουν σχηματίσει
ένα μεγάλο σχήμα. Αυτό το σχήμα με εντυπωσιάζει πολύ με όλα αυτά τα όμορφα χρώματα που
ενώνονται.»
«Τα κινούμενα τρίγωνα : Η εικόνα αυτή δείχνει διάφορα τρίγωνα που κινούνται. Κυριαρχούν
τα σκούρα χρώματα. Μου αρέσει η εικόνα γιατί θαυμάζω τον τρόπο με τον οποίο έχει συνδυάσει
ο ζωγράφος τα χρώματα.»
«Το μπέρδεμα στο διάστημα : Δείχνει ότι κάποια σχήματα πετούν στο διάστημα. Ο ζωγράφος
έχει χρησιμοποιήσει έντονα σκούρα χρώματα μπροστά και πίσω ανοιχτά. Με κάνει χαρούμενο
γιατί μου αρέσουν πολύ τα έντονα και τα ωραία χρώματα. Είναι μια πανέμορφη εικόνα.»
«Αφηρημένη Τέχνη : Πιστεύω ότι ο ζωγράφος έχει φτιάξει γραμμές τις οποίες χρωμάτισε με
έντονα χρώματα. Έτσι του βγήκαν εικόνες όπως για παράδειγμα ένα κεφάλι, ένα φόρεμα, ένα

16. ουράνιο τόξο, μια σημαία κ.ά. Ο πίνακας αυτός μου προκαλεί μια ωραία αίσθηση, γιατί το
αγαπημένο μου μάθημα είναι τα μαθηματικά και μέσα σε αυτόν τον πίνακα υπάρχουν
γεωμετρικά σχήματα.»
«Το απίθανο έργο τέχνης : Αυτός ο πίνακας δείχνει διάφορα σχήματα τα οποία είναι
ζωγραφισμένα με πολύ ωραία χρώματα. Κοιτώντας τον πίνακα αυτό νιώθω θαυμασμό για το
ζωγράφο γιατί τα χρώματα που χρησιμοποίησε ήταν υπέροχα.»
«Απίθανα χρωματιστά πρόσωπα και σχήματα : Ο πίνακας αυτός δείχνει αστεία πρόσωπα και
πολύχρωμα σχήματα που αναμειγνύονται το ένα με το άλλο και φτιάχνουν μια εντυπωσιακή
εικόνα. Μου προξενεί χαρά γιατί έχει υπέροχα χρώματα.»
Αφού έγραψαν οι μαθητές πως ένιωσαν κοιτώνας ένα πίνακα του Καντίνσκι , τους δόθηκαν
οι πληροφορίες για το ρεύμα στο οποίο ανήκουν τα έργα του συγκεκριμένου ζωγράφου.
«Το Ρεύμα Μπαουχάους δημιουργήθηκε γύρω στα 1925 στο Βερολίνο. Η λέξη Μπαουχάους
προέρχεται από τη γερμανική λέξη “Bauhaus” που σημαίνει “σπίτι του αρχιτέκτονα” Το ύφος
της σχολής Μπαουχάους επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης, ειδικότερα
στους τομείς της αρχιτεκτονικής και του βιομηχανικού σχεδιασμού. Βασικά χαρακτηριστικά
του Μπαουχάους ήταν η απλότητα, με ιδιαίτερη έμφαση στις γεωμετρικές φόρμες και στο
χρώμα. Η σχολή αξιοποίησε την ανθρώπινη ατομική προσπάθεια στα πλαίσια μιας
βιομηχανικής παραγωγής που στο παρελθόν ήταν απόλυτα τυποποιημένη.
Από τους κύριους εκφραστές είναι: Πάουλ Κλέε (Paul Klee), Βασίλι Καντίνσκι (Wassily
Kandinsky) »
Senecio Paul Klee
Gravitaion W. Kandinsky

17. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Kandinsky W. Για το πνευματικό στην Τέχνη, Νεφέλη, Αθήνα 1991.
Jeannine Fiedler Peter Feierabend, Bauhaus, Editors, Konemann.
Πάουλ Κλέε, Η εικαστική σκέψη 1 και 2, τα μαθήματα στη σχολή Μπαουχάους, εκδ.
Μέλισσα , Αθήνα 1989
ΑΞΟΝΕΣ
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν : μολύβια, μαρκαδόροι, χαρτόνια
Παρατήρηση φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος.
Σχέδιο, ζωγραφική
Γνωριμία με έργα τέχνης και η περιγραφή τους.
ΣΤΟΧΟΙ
Να αναγνωρίσουν τα παιδιά εικόνες από τη φύση και το δομημένο περιβάλλον που έχουν
έντονη γεωμετρική δομή.
Να κατασκευάσουν τα δικά τους έργα καλλιεργώντας την αναλυτική και συνθετική τους
ικανότητα.
Να παρατηρήσουν και να αναλύσουν μια απλή γεωμετρική εικόνα.
Να αναλύσουν ένα απλό έργο τέχνης.
Να αναπτύξουν τη φαντασία τους και τη δημιουργικότητα τους.
Να εντοπίσουν τα βασικά γεωμετρικά σχήματα (διαθεματικότητα)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
«Ο κόσμος με σχήματα. Να δημιουργήσετε στο χαρτόνι φιγούρες και μορφές χρησιμοποιώντας
γεωμετρικά σχήματα σύμφωνα με το ρεύμα Μπαουχάους»
Με την άμεση και έμμεση παρατήρηση και τον προβληματισμό κατανόησαν την ανάλυση
των μορφών σε σχήματα, τη σύνθεση μορφών με σχήματα και δημιούργησαν με αυτά. Έγινε
συζήτηση για τα γεωμετρικά σχήματα που ήδη γνωρίζουν τα παιδιά (τρίγωνο, τετράγωνο,
παραλληλόγραμμο, κύκλος). Τα παιδιά ταύτισαν αντικείμενα από τη φύση και το δομημένο
περιβάλλον με τα σχήματα που αναφέρθηκαν (τρίγωνο: φύλλο δέντρου, τετράγωνο: πίνακας
βιβλίο, παράθυρο, κύκλος: ήλιος). Στη συνέχεια η δασκάλα της τάξης ρωτά αν γνωρίζουν
πράγματα που περιέχουν δύο ή περισσότερα σχήματα, όπως το σπίτι (τετράγωνο-τρίγωνο).
Γίνεται συζήτηση και τα παιδιά εκφράζουν τις εμπειρίες και τις απόψεις τους ελεύθερα.

18. Οι μαθητές παρατήρησαν συνθέσεις σχημάτων που καταλήγουν σε συγκεκριμένες μορφές.
Με αφορμή αυτές αναζήτησαν παρόμοιες συνθέσεις σχημάτων στο φυσικό και δομημένο
περιβάλλον. Σχολίασαν τα έργα των καλλιτεχνών και διαπίστωσαν πως κι αυτά έχουν γίνει
με συνθέσεις σχημάτων. Τα παιδιά μέσα σε μια διδακτική ώρα , στα πλαίσια της ευέλικτης
ζώνης, σχεδίασαν και ζωγράφισαν τη φιγούρα που επιθυμούσαν χρησιμοποιώντας
γεωμετρικά σχήματα.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι ίδιοι οι μαθητές αξιολόγησαν το έργο τους και το παρουσίασαν στην τάξη. Παρακάτω
παρουσιάζονται τα έργα των μαθητών :

24. ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Φύλλο Εργασίας 3
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Αρχικά δίνονται στους μαθητές πληροφορίες για το ρεύμα του υπερρεαλισμού. Οι μαθητές
αξιοποιώντας την τεχνολογία ερευνούν και μαθαίνουν τα βασικότερα στοιχεία του ρεύματος
αυτού. Παρατηρούν πίνακες διάσημων ζωγράφων όπως του Νταλί και του Μιρό και
εντυπωσιάζονται από τα χρώματα και τα σχέδια.
Δίνονται στους μαθητές οι παρακάτω πληροφορίες :
«Γεννήθηκε γύρω στο 1920 στο Παρίσι. Ήταν ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα, σαν
επαναστατικό κίνημα, με μια ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών της ανθρώπινης ζωής με ιδρυτή τον
ποιητή Αντρέ Μπρετόν. Ονειρικές καταστάσεις ζωγραφισμένες με συμβατικό τρόπο. Πραγματικά και
ρεαλιστικά στοιχεία συνυπάρχουν σε συνθέσεις που είναι πέρα από τη λογική και τη φαντασία.
Κύριοι εκφραστές είναι: Salvador Dalí, Joan Miró»
Η δραστηριότητα για το ρεύμα του υπερρεαλισμού γίνεται Διαθεματικά. Δίνεται στους
μαθητές ένα απόκομμα το οποίο αναγράφει : Ο Υπερρεαλισμός ξεκίνησε από την ποίηση.
Η δασκάλα της τάξης επικαλείται και στηρίζεται στη μνήμη των μαθητών και στην
προηγούμενη γνώση και ζητά από τους μαθητές να της αναφέρουν έναν Έλληνα ποιητή που
ανήκει στο ρεύμα του υπερρεαλισμού. Όλοι οι μαθητές αναφώνησαν το όνομα του Οδυσσέα
Ελύτη.
Έπειτα δίνονται πληροφορίες στους μαθητές για τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού στην
ποίηση.

25. «Τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού :
• υπέρβαση της πραγματικότητας με την καταγραφή των υποσυνείδητων ενεργειών της
ψυχής, χωρίς την επέμβαση της λογικής.
• παντοδυναμία ονείρου, ενστίκτου, επανάστασης
• ενάντια σε κάθε μορφή λογικής, κοινωνικής, ηθικής τάξης.
• αυτόματη γραφή και καταγραφή ονείρων.
Κύριοι Εκφραστές του ρεύματος του Υπερρεαλισμού ήταν ο Ανδρέας Εμπειρίκος , ο Νίκος
Εγγονόπουλος, ο Οδυσσέας Ελύτης.»
Καθώς οι μαθητές διαβάζουν στον βιντεοπροβολέα παρουσιάζεται εικονογραφημένο έργο
του ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος έδωσε εικόνα στο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη ,
Ήλιος ο Πρώτος. Έτσι εισάγεται ένας νέος όρος για τους μαθητές, η λέξη εικονογράφηση και
δίνεται ο ορισμός της με τη βοήθεια του βιβλίου των εικαστικών της Γ’ και Δ’ τάξης .
«Εικονογράφηση : Ο άνθρωπος έγραφε με εικόνες πολύ πριν ανακαλύψει τη γραφή, γιατί έτσι
μπορούσε να δείξει στους άλλους αυτά που ένιωθε και αυτά που σκεφτόταν. Αργότερα , με την
ανακάλυψη της γραφής, τα κείμενα που έγραφε πολλές φορές τα εικονογραφούσε. Για
παράδειγμα ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης εικονογράφησε το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη,
Ήλιος ο Πρώτος.»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Οδυσσέας Ελύτης, Προμετωπίδα Γιάννη Τσαρούχη, Όγδοη έκδοση, Αθήνα 1989, Ίκαρος
εκδοτική εταιρία.

26. Η Γλώσσα μου , Δ’ Δημοτικού, ποίημα Το κορίτσι (Γεια σου κύριε Μενεξέ)
ΑΞΟΝΕΣ
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν : μολύβια, μαρκαδόροι, Θέματα επηρεασμένα από ποιήματα,
Ζωγραφική και Εικονογράφηση, Εμπλουτισμός του λεξιλογίου με νέους όρους.
ΣΤΟΧΟΙ
Οι μαθητές:
Να εμπεδώσουν τα στοιχεία του υπερρεαλισμού και να τα εντοπίσουν σε πίνακες ζωγράφων.
Να κατανοήσουν το σπουδαίο ρόλο της εικόνας.
Να γνωρίσουν τον τρόπο που εικονογραφείται ένα ποίημα.
Να έρθουν σε επαφή με δείγματα εικονογραφημένων ποιημάτων.
Να αντιληφθούν τις δυσκολίες και τους κανονισμούς που διέπουν την εικονογράφηση, λόγω
της εξάρτησης της από το κείμενο.
Να εικονογραφήσουν με φαντασία και συναίσθημα, συνδυάζοντας την εικόνα με το λόγο.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
«Γίνε κι εσύ ζωγράφος και εικονογράφησε ένα από τα παρακάτω ποιήματα.»
Το τρελοβάπορο
Οδυσσέας Ελύτης
Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά
κι αρχίζει τις μανούβρες "βίρα-μάινα"
την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές
φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ' τις δυο μεριές
Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ' όνειρο
κι έχει λοστρόμο αθώο ναύτη πονηρό
από τα βάθη φτάνει στους παλιούς καιρούς
βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς
Έλα Χριστέ και Κύριε λέω κι απορώ
τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο
χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε
χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε
Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε
μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε
κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα

27. παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα
Το καράβι του δάσους
Νίκος Εγγονόπουλος
Ξέρω ότι
αν είχα μια φορεσιά
- ένα φράκο -
χρώματος πράσινο ανοιχτό
με μεγάλα κόκκινα σκοτεινά λουλούδια
Αν στη θέση της αόρατης
αιολικής άρπας που μου χρησιμεύει για κεφάλι
είχα μια τετράγωνη πλάκα πράσινο σαπούνι
Έτσι που ν' ακουμπά απαλά
η μια της άκρη ανάμεσα στους δυο μου ώμους
Αν ήτανε δυνατό ν' αντικαταστήσω
τα ιερά σάβανα της φωνής μου
με την αγάπη που έχει
μια μεταφυσική μουσική κόρη
για τις μαύρες ομπρέλες της βροχής
Ίσως τότες μόνο τότες
θα μπορούσα να πω
τα φευγαλέα οράματα
της χαράς που είδα κάποτες
- σαν ήμουνα παιδί -
κοιτάζοντας ευλαβικά
μέσα στα στρογγυλά μάτια των πουλιών
Τα τζιτζίκια
Οδυσσέας Ελύτης
Η Παναγιά τα πέλαγα
κρατούσε στην ποδιά της.
Την Σίκινο, την Αμοργό
και τ' άλλα τα παιδιά της.
Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ' αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.

28. Από την άκρη του καιρού
και πίσω απ' τους χειμώνες
άκουγα σφύριζε η μπουρού
κι έβγαιναν οι Γοργόνες.
Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ' αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.
Κι εγώ μέσα στους αχινούς
στις γούβες στ' αρμυρίκια
σαν τους παλιούς θαλασσινούς
ρωτούσα τα τζιτζίκια:
Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ' αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.
Η δραστηριότητα για να ολοκληρωθεί χρειάζεται τουλάχιστον μια διδακτική ώρα. Στα
πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης οι μαθητές σε ομάδες διαβάζουν το ποίημα που τους
αντιστοιχεί και σημειώνουν τις φανταστικές εικόνες, κύριο χαρακτηριστικό του
υπερρεαλισμού. Τις συγκεντρώνουν και με βάση αυτές ξεκινούν να δημιουργούν τη δική
τους εικονογράφηση. Έπειτα τις επεξεργάζονται χρησιμοποιώντας τον υπολογιστή,
προσθέτοντας στίχους από τα ποιήματα. Εκτός από το μάθημα της Γλώσσας, η συγκεκριμένη
δραστηριότητα μπορεί να συνδεθεί και με το μάθημα της Μουσικής μια και τα τρία αυτά
ποιήματα έχουν όλα μελοποιηθεί.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι μαθητές συγκρίνουν τα έργα τους και βρίσκουν ομοιότητες και διαφορές. Εντοπίζουν τη
διαφορετική οπτική γωνία της κάθε ομάδας. Έπειτα παρουσιάζουν τη δουλειά τους στην
τάξη :

31. ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Φύλλο Εργασίας 4
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Δίνεται σε κάθε ομάδα μαθητών μία εικόνα από ένα περιοδικό και τους ζητείται να την
περιγράψουν. Οι μαθητές με ευκολία ανακαλύπτουν το θέμα σε κάθε εικόνα και το
ανακοινώνουν στην τάξη. Βλέπουν παιδιά να παίζουν σε μια παιδική χαρά, ανθρώπους να
ψωνίζουν στη λαϊκή αγορά ή να περπατούν στο δρόμο. Έπειτα απαντούν στην ερώτηση τι
τους θυμίζει η κάθε μία από αυτές τις εικόνες. Όλες οι ομάδες δηλώνουν ότι είναι
φωτογραφίες από την καθημερινότητα των ανθρώπων. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι
είναι πραγματικές σκηνές από τη ζωή. Εισάγεται ο νέος όρος : Ρεαλισμός. Δίνονται στους
μαθητές οι εξής πληροφορίες :

32. «Στα μέσα του 19ου αι. ορισμένοι καλλιτέχνες αντιδρούν προτείνουν την απομάκρυνση από τις
ρομαντικές υπερβολές της φαντασίας και αντλούν τα θέματά τους από την καθημερινή ζωή των
απλών ανθρώπων. Οι καλλιτέχνες αυτοί ονομάστηκαν ρεαλιστές και το κίνημα αυτό της
Τέχνης, που ήταν κυρίως γαλλικό, ονομάστηκε Ρεαλισμός από τη γαλλική λέξη reel, που
σημαίνει «πραγματικός». Οι ρεαλιστές επιδίωξαν να εκφράσουν τις στιγμές της ζωής ρίχνοντας
το βάρος στο αληθινό και όχι στο ωραίο, στο πραγματικό και όχι στο φανταστικό, στο κοντινό
και γνωστό και όχι στο μακρινό και άγνωστο. Ο Γκουστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet, 1819-
1877) είναι ο πρώτος καλλιτέχνης «ρεαλιστής», ο οποίος είπε πως «η ρεαλιστική ζωγραφική
στρέφεται αποκλειστικά στην απεικόνιση των πραγμάτων τα οποία ο καλλιτέχνης βλέπει και
μπορεί να πιάσει». Ο Ζαν-Φρανσουά Μιλέ (Millet, 1814-1875) ζωγραφίζει με πιστότητα
χωρικούς να εργάζονται κάτω από σκληρές συνθήκες. Για τα ελληνικά δεδομένα ο Γεώργιος
Ιακωβίδης (1853-1932) αποτέλεσε μια κορυφαία προσωπικότητα του ρεαλισμού. Ζωγράφισε
έξοχες, παιδικές σκηνές, παππούδες, γιαγιάδες κ.ά.»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ο κόσμος της ζωγραφικής, μτφ. Α. Περιστεράκη, Πατάκης Αθήνα 2001
Ιστορία της Τέχνης, Χόνορ Χ.- Φλέμινγκ Τ , τομ. 4 Υποδομή, Αθήνα 1993
Γ. Ιακωβίδης : Παιδική Συναυλία
Gustave Courbet
Jean‐Francois Millet : Potato Planters

33. ΑΞΟΝΕΣ
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν : Μολύβια, λαδοπαστέλ, ξυλομπογιές, τέμπερες.
Γραμμές, χρώμα, σύνθεση , ζωγραφική με θέματα από καθημερινές δραστηριότητες από
εικόνες και φωτογραφίες. Ρεαλισμός (με έργα του Κουρμπέ, του Μιλλέ και του Ιακωβίδη)
Εμπλουτισμός λεξιλογίου με νέους όρους.
ΣΤΟΧΟΙ
Να αποδίδουν με ρεαλιστικά χρώματα τη φύση.
Να αντιλαμβάνονται το χώρο στο σχολείο, στη γειτονιά, σ' ένα τοπίο.
Να δημιουργούν εικόνες με ρεαλιστική προσέγγιση.
Να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ρεαλισμού.
Να χρησιμοποιούν στον προφορικό λόγο τους απαραίτητους όρους που περιγράφουν είδη
ζωγραφικών έργων ανάλογα με το θέμα τους.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
«Δημιούργησε ένα έργο ρεαλισμού χρησιμοποιώντας εικόνες από περιοδικά, χρώματα και
τη δημιουργικότητά σου.»
Στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης και σε δύο διδακτικές ώρες οι μαθητές ολοκλήρωσαν την
εν λόγω δραστηριότητα. Οι καλλιτέχνες ζωγραφίζουν σκηνές καθημερινής ζωής. Οι μαθητές
πληροφορούνται για το κίνημα του ρεαλισμού και παρατηρούν έργα σημαντικών
καλλιτεχνών. Απαντούν στην ερώτηση : Τι νομίζεται ότι έχει ζωγραφίσει καθένας από τους
καλλιτέχνες; Οι μαθητές ανταποκρίνονται άμεσα και με ασφάλεια μια και είναι
οφθαλμοφανές. Στην 1 η εικόνα ο Μιλέ ζωγράφισε δύο αγρότες να σπέρνουν το χωράφι. Με
την επιλογή αυτή ο καλλιτέχνες δείχνει την αγάπη του προς στους αγρότες και την αγροτική
ζωή. Στη 2η εικόνα ο Κουρμπέ ζωγράφισε μία σκηνή συνάντησης τριών ανθρώπων, που
απλά καλημερίζονται. Αναφέρθηκε στους μαθητές ότι ο άνδρας με το σακίδιο στην πλάτη
είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Στην 3η εικόνα ο Ιακωβίδης επέλεξε να ζωγραφίσει μια παρέα
παιδιών που παίζουν μουσική, τραγουδούν και χορεύουν. Επίσης η δασκάλα της τάξης έδειξε
και άλλα έργα από αυτούς και άλλους καλλιτέχνες για να σχηματίσουν οι μαθητές καλύτερη
άποψη για την τεχνοτροπία του ρεαλισμού. Αφού γνώρισαν έργα διάσημων ζωγράφων που
άνηκαν στο ρεύμα του ρεαλισμού και διαπίστωσαν τα χαρακτηριστικά εκείνα που συνθέτουν
ένα τέτοιο πίνακα κλήθηκαν να δημιουργήσουν το δικό τους ρεαλιστικό έργο. Οι μαθητές
έφεραν περιοδικά, ξεφύλλισαν τις σελίδες και εντόπισαν εικόνες με καθημερινές σκηνές

34. ανώνυμων προσώπων. Έπειτα οι μαθητές διηγούνται τη σκηνή που έχουν διαλέξει και τη
ζωγραφίζουν όσο πιο πιστά και ρεαλιστικά μπορούν.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι μαθητές αφού ολοκληρώσουν το έργο τους το αξιολογούν με βάση την πιστότητα τόσο
στο σχέδιο όσο και στα χρώματα της εικόνας που επέλεξαν. Κατανόησαν τι είναι ρεαλισμός
και διέκριναν σωστά την τεχνοτροπία του σε διάφορους πίνακες αλλά και στο δικό τους
έργο. Έπειτα παρουσίασαν τα έργα τους στην τάξη. Παρακάτω υπάρχουν τα έργα των
μαθητών.

39. ΠΟΥΑΝΤΙΓΙΣΜΟΣ
Φύλλο Εργασίας 5
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Βασικό στοιχείο της σύνθεσης ενός έργου είναι το σημείο, η κουκκίδα δηλαδή. Οι μαθητές
αξιοποιώντας την τεχνολογία ερευνούν και μαθαίνουν τα βασικότερα στοιχεία του
Πουαντιγισμού. Παρατηρούν πίνακες διάσημων ζωγράφων όπως του Σινιάκ και του Σερά

40. και ανακαλύπτουν τα μυστικά σχεδίασης σε καθένα από αυτούς. Παράλληλα παρατηρούν
στο βιβλίο του μουσείου Ορσέ του Παρισιού πίνακες φτιαγμένους με τελείες.
Εντυπωσιάζονται από τον τρόπο με τον οποίο οι ζωγράφοι συνθέτουν για παράδειγμα
πράσινο χρώμα χωρίς να έχουν ενώσει μπλε και κίτρινο. Κατανοούν δηλαδή ότι σημεία με
κάποια τάξη δημιουργούν ρυθμό, όπως οι νότες στη μουσική. Η δασκάλα της τάξης
δημιουργεί ένα μεγάλο σημείο στον πίνακα που μοιάζει να πλησιάζει ένα μικρό σημείο, ή το
μικρό σημείο μοιάζει να απομακρύνεται. Έπειτα το σημείο μπήκε ψηλά στον πίνακα, έγινε
δηλαδή ελαφρύ, ενώ όταν μπήκε χαμηλά, έγινε βαρύ. Όταν μπήκε αριστερά, έγινε αρχή, ενώ
στα δεξιά έγινε τέλος. Εισάγεται έπειτα ο νέος όρος : Πουαντιγισμός και δίνονται οι
παρακάτω πληροφορίες στους μαθητές :
«Ο Πουαντιγισμός είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε γύρω στα 1885 , στη Γαλλία
από το ζωγράφο Seurat ο οποίος θέλησε να μελετήσει το χρώμα και να εφαρμόσει
επιστημονικά τον ιμπρεσιονισμό. Δημιούργησε ένα είδος ζωγραφικής με το οποίο μικρές
κουκίδες καθαρού χρώματος αναμειγνύονται για να δώσουν ένα συγκεκριμένο χρώμα. Για
παράδειγμα κουκίδες κίτρινου και μπλε δίνουν πράσινο χρώμα. Από τους κύριους εκφραστές
είναι : George Seurat (Σερά) , Paul Signac (Σινιάκ), Οι πουαντιγιστές απέρριψαν τη χρήση
των γραμμών και ζωγράφιζαν με κουκκίδες διαφόρων χρωμάτων, δημιουργώντας την
εντύπωση μιας ενιαίας απόχρωσης. Μπορεί το κόκκινο και το μπλε μαζί να δίνουν πράσινο,
μα οι μπλε και κόκκινες βούλες των πουαντιγιστών ποτέ δεν ενώθηκαν σε παλέτα
ζωγράφου. Αυτός που τις ένωσε ήταν ο εγκέφαλος του θεατή, παρατηρητή: από την
απόσταση που συνήθως αντικρίζουμε ένα πίνακα, το χρώμα φαινόταν ένα – πράσινο.»
“Asnieres” Paul Signac 1887
“Κυριακή απόγευμα στο νησί Grande Jatte”
George Seurat , 1886

41. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εικαστικά Γ’ και Δ’ Δημοτικού , βιβλίο δασκάλου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
1,2. Corinne Graber, jean Francois Guillou, 0/ Ιμπρεσιονιστές, εκδ. Γκοβοστή, Αθήνα
ΑΞΟΝΕΣ
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν : Μολύβια, μπατονέτες, τέμπερες, έργα με σημεία, υφή,
παρατήρηση φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, ζωγραφική, κατασκευές, γνωριμία με
έργα τέχνης.
ΣΤΟΧΟΙ
Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι το σημείο είναι το μικρότερο ορατό στοιχείο στη φύση και
στην τέχνη.
Να δημιουργήσουν μόνο με σημεία έτσι ώστε να αντιληφθούν το σπουδαίο ρόλο που
κατέχουν αυτά στην τέχνη.
Να αναζητήσουν και να ανακαλύψουν στη φύση και στο περιβάλλον τους διάφορα σημεία.
Να χρησιμοποιούν στις δημιουργίες τους το σημείο.
Να γνωρίσουν έργα καλλιτεχνών, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να μάθουν νέους
όρους τέχνης.
Να παίξουν με τα χρώματα και να παρατηρήσουν το διαφορετικό τρόπο μίξης τους.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
«Δημιουργήστε ένα έργο με την τεχνοτροπία του πουαντιγισμού με θέμα τα παραδείσια
πουλιά, ένα θαλασσινό τοπίο και το τσίρκο.»
Μέσα σε ένα δίωρο στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης οι μαθητές ανέλαβαν να
ολοκληρώσουν το έργο τους, αφού πρώτα ενημερώθηκαν για την τεχνοτροπία του
πουαντιγισμού. Οι καλλιτέχνες ζωγραφίζουν χρησιμοποιώντας το πιο απλό στοιχείο της
φύσης και του δομημένου περιβάλλοντος, το σημείο. Οι μαθητές πληροφορούνται για το
κίνημα του πουαντιγισμού και παρατηρούν έργα σημαντικών καλλιτεχνών. Αναρωτιούνται
πώς οι ζωγράφοι έχουν συνδυάσει τα χρώματα. Πώς κοιτώντας από μακριά ένα έργο τέχνης
ανακαλύπτουν νέες αποχρώσεις καθαρών χρωμάτων. Οι μαθητές στηριζόμενοι στην
προηγούμενη γνώση τους για τα έργα του ιμπρεσιονισμού βρίσκουν κάποιες ομοιότητες ,
όμως διακρίνουν τις κουκκίδες στα έργα του πουαντιγισμού. Κοιτούν την 1 η εικόνα στην
οποία ο Σερά ζωγράφισε ένα απογευματινό περίπατο, χρησιμοποιώντας κουκκίδες. Στη 2η

42. εικόνα ο Σινιάκ ζωγράφισε ένα θαλασσινό τοπίο επίσης βάζοντας σημεία κίτρινα και μπλε το
ένα κοντά στο άλλο για να δημιουργηθεί η εντύπωση του πράσινου χρώματος. Επίσης η
δασκάλα της τάξης έδειξε και άλλα έργα από αυτούς τους καλλιτέχνες για να σχηματίσουν οι
μαθητές καλύτερη άποψη για την τεχνοτροπία του πουαντιγισμού. Αφού γνώρισαν έργα
διάσημων ζωγράφων που άνηκαν στο ρεύμα του πουαντιγισμού και διαπίστωσαν τα
χαρακτηριστικά εκείνα που συνθέτουν ένα τέτοιο πίνακα κλήθηκαν να δημιουργήσουν το
δικό τους ομαδικό έργο. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η κάθε ομάδα ανέλαβε ένα
θέμα. Τα θέματα ήταν τα εξής : Τα παραδείσια πουλιά, Το θαλασσινό τοπίο, Το τσίρκο.
Δημιούργησε ο καθένας τη δική του εικόνα σύμφωνα με την τεχνοτροπία του πουαντιγισμού,
ανάλογα με το θέμα τους. Έπειτα έκοψαν τις εικόνες και τις κόλλησαν σε ένα μεγάλο
χαρτόνι ώστε να ολοκληρωθεί το ομαδικό τους έργο.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι μαθητές αφού ολοκληρώσουν το έργο τους το αξιολογούν τόσο με βάση τη σωστή χρήση
των χρωμάτων όσο και με βάση την ποιότητα της συνεργασίας τους. Αντιλήφθηκαν ότι το
σημείο όσο ασήμαντο κι αν φαίνεται μπορεί να δημιουργήσει μεγάλα έργα , όπως συνέβη και
στον κόσμο γύρω τους. Έπειτα παρουσίασαν τα έργα τους στην τάξη, τα οποία είναι:

44. ΠΟΠ-ΑΡΤ
Φύλλο Εργασίας 6
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
Οι μαθητές φέρνουν στην τάξη εικόνες από αφίσες και διαφημιστικό υλικό από αγαπημένα
τους προϊόντα, από καλλιτέχνες του θεάτρου, της μουσικής. Η δασκάλα της τάξης γράφει
στον πίνακα με χρωματιστές κιμωλίες τη λέξη ΠΟΠ και ζητά να αναφέρουν οι μαθητές τι
τους θυμίζει η λέξη αυτή. Οι περισσότεροι μαθητές απαντούν : ΜΟΥΣΙΚΗ. Έπειτα η
δασκάλα της τάξης γράφει τη ίδια λέξη στα Αγγλικά (POP) και τη λέξη από την οποία
προέρχεται Popular που θα πει δημοφιλής , λαϊκός. Έπειτα δίνονται στους μαθητές οι
παρακάτω πληροφορίες για το νέο ρεύμα που θα μελετήσουν:
«Η Ποπ-αρτ μπορεί να παίρνει την ονομασία από τον όρο popular. Αναπτύχθηκε γύρω
στα 1950 στην Αγγλία και αργότερα στην Αμερική. Χαρακτηριστικά γνωρίζει άνθηση
μαζί με την έξαρση της ποπ μουσικής. Τα έργα δανείζονται θέματα από κόμικς και
διαφημίσεις συνοδευόμενα από αυθορμητισμό και ανάλαφρη διάθεση. Η βασική ιδέα
ήταν η μαζική, λαϊκή κουλτούρα της μεγαλούπολης (κινηματογραφικές ταινίες
διαφημίσεις μουσική ποπ, κόμικς επιστημονικής φαντασίας) και τα μαζικής παραγωγής,
αμερικανικής συνήθως προέλευσης καταναλωτικά αγαθά που μπορούσαν να
αποτελέσουν την πρώτη ύλη μιας νέας αισθητικής. Από τους κύριους εκφραστές είναι ο
Andy Warhol.»
Merilyn Andy Warhol Elvis Αυτοπροσωπογραφία R. Indiana

45. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λίπαρντ Α., Ποπ αρτ, μτφ. Γ. Τασσόπουλος Υποδομή, Αθήνα 1984
ΑΞΟΝΕΣ
Υλικάπουχρησιμοποιήθηκαν:Μολύβια,μαρκαδόροι,χαρτόνια, ΒασικόθέμααπότηνΙστορίατηςΔ’τάξης:
ΟιθεοίτουΟλύμπουσεέργαΠοπ-Αρτ, Εμπλουτισμός του λεξιλογίου με νέους όρους
ΣΤΟΧΟΙ
Να μορφοποιούν το τυπωμένο υλικό αποκτώντας δεξιότητες.
Να δημιουργούν έργα επηρεασμένα από τη θεματολογία έργων τέχνης και να κάνουν τις
δικές τους διαφοροποιήσεις.
Να εμπλουτίζουν τα έργα τους με θέματα από άλλα μαθήματα, όπως η Ιστορία.
Να έχουν θετική στάση απέναντι στη μοντέρνα τέχνη.
Να αναγνωρίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά έργα της Ποπ-αρτ.
Να περιγράφουν προφορικά αυτά που βλέπουν στα έργα τέχνης.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
«Οι θεοί του Ολύμπου θέλουν να αλλάξουν. Βοήθησέ τους να γίνουν πιο.... ΠΟΠ.»
Οι μαθητές παρατηρούν τους δύο πίνακες του Γουόρχολ και τους περιγράφουν.
Επικεντρώνονται στα χρώματα που χρησιμοποίησε ο ζωγράφος και διαπιστώνουν ότι δεν
είναι συνηθισμένα και ότι είναι έντονα χρώματα. Έπειτα διαβάζουν τις πληροφορίες για την
Ποπ Αρτ και τις σχολιάζουν. Παρατηρούν ότι το ίδιο έντονα και ζωηρά χρώματα έχουν οι
αφίσες των διαφημίσεων που έχουν ήδη φέρει στην τάξη, κατά την αφόρμηση. Μέσω
βιντεοπροβολέα προβάλλονται τα έργα του Γουόρχολ και του Ιντιάνα και ζητείται από τους
μαθητές να τα περιγράψουν. Η 1η εικόνα, είναι έργο του Άντυ Γουόρχολ και απεικονίζει την
Μαίριλιν Μονρόε, κινηματογραφικό αστέρι της εποχής εκείνης. Αναφέρθηκε στους μαθητές
ότι το έργο αυτό ανήκει σε μια σειρά πινάκων με το ίδιο θέμα. Ο Γουόρχολ χρησιμοποιούσε
την τεχνική της μεταξοτυπίας δηλαδή μια μαζική παραγωγή εικόνων καθημερινών ειδών, η
οποία αμφισβητούσε την αξία της μοναδικότητας. Στη 2η εικόνα οι μαθητές αναγνώρισαν
την τεχνική αυτή του Άντυ Γουόρχολ. Η 3η εικόνα, ένα έργο του Ρ. Ιντιάνα, παρουσιάζει
γράμματα και αριθμούς σε διάφορα μεγέθη και χρώματα, τα οποία βλέπουν οι μαθητές
καθημερινά σε αφίσες ή ταμπέλες. Οι μαθητές περιγράφουν ότι ένα μεγάλο αστέρι που
ενσωματώνει τον αριθμό δύο είναι τοποθετημένο μέσα σε κύκλο και αποτελεί το κεντρικό

46. θέμα αυτής της σύνθεσης. Καταλήγουν στο ότι θυμίζει πόστερ. Αφού ήρθαν σε επαφή με τα
έργα των καλλιτεχνών, ξεκίνησαν να δημιουργούν το δικό τους έργο. Προμηθεύτηκαν
φωτοτυπίες με τους θεούς του Ολύμπου, ένα θέμα γνωστό ήδη από τα μαθήματα της
Ιστορίας της τάξης τους. Αρχικά ατομικά τις ζωγράφισαν σύμφωνα με την τεχνοτροπία του
ρεύματος της Ποπ Αρτ και έφτιαξαν ένα μεγάλο κολάζ με όλους τους θεούς.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι μαθητές γνώρισαν τη μοντέρνα τέχνη, την αξία και τη δύναμη του χρώματος. Κατάφεραν
να συνδυάσουν την Ιστορία με την τέχνη και να δημιουργήσουν ένα υπέροχο έργο,
μορφοποιώντας το τυπωμένο υλικό και δίνοντάς του το δικό τους στίγμα. Εργάστηκαν
ομαδικά και ολοκλήρωσαν τη δραστηριότητα με επιτυχία. Παρακάτω ακολουθεί το έργο
τους :

47. Ο Κόσμος των Λουλουδιών
Φύλλο Εργασίας 7
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ:
ΕΜΠΕΔΩΣΗ : Σε αυτή τη δραστηριότητα οι μαθητές κλήθηκαν να εφαρμόσουν στο δικό
τους έργο με θέμα «Ο Κόσμος των Λουλουδιών» όσα έμαθαν. Κατά την ανατροφοδότηση, οι
μαθητές πληροφορήθηκαν εν συντομία για τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάνουν το κάθε
ρεύμα ξεχωριστό, ενώ παράλληλα είδαν έργα ζωγράφων, αντιπροσωπευτικά του κάθε
ρεύματος, με βασικό θέμα τα λουλούδια , με τη βοήθεια του βιντεοπροβολέα. Δόθηκαν,
λοιπόν, στους μαθητές οι παρακάτω πληροφορίες :
«Τα Λουλούδια στην Τέχνη : Ιμπρεσιονισμός : Σημαίνει εντύπωση. Χαρακτηριστικό τα ζωντανά
χρώματα, το φως και η έλλειψη περιγραμμάτων και μαύρου χρώματος.
Υπερρεαλισμός : Ονειρικές καταστάσεις, χρήση ζωηρών και έντονων χρωμάτων, πίνακες ενάντια στη
λογική.
Μπαουχάους : Χρήση γεωμετρικών σχημάτων και έντονων χρωμάτων.
Ρεαλισμός : Εκφράστηκαν οι στιγμές της ζωής , αποτυπώνοντας το αληθινό και όχι το ωραίο, το
πραγματικό και όχι το φανταστικό.
Πουαντιγισμός : Το σημείο κυρίαρχο στοιχείο του ρεύματος αυτού. Κουκκίδες καθαρών χρωμάτων
συνθέτουν νέα χρώματα.
Ποπ – Αρτ : Μαζική παραγωγή καταναλωτικής τέχνης. Διαφήμιση, ποστερ, εναλλακτική ματιά και
αυθορμητισμός στην τέχνη.»
Ιμπρεσιονισμός
Βαν Γκογκ
Ιμπρεσιονισμός Βαν Γκογκ
Μπαουχάους Κλέε
Ποπ αρτ Γουόρχολ
Ιμπρεσιονισμός Μονέ
Μπαουχάους Καντίνσκι
Πουαντιγισμός Σινιάκ
Πουαντιγισμός Σερά

48. ΑΞΟΝΕΣ
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν : μουσαμάς, μολύβια, μαρκαδόροι, παστέλ, τέμπερες,
παρατήρηση φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος , σχέδιο και ζωγραφική, περιγραφή
έργων τέχνης και συναισθηματική προσέγγιση έργων τέχνης
ΣΤΟΧΟΙ
Να εμπεδώσουν οι μαθητές τα ρεύματα ζωγραφικής που έμαθαν.
Να αντιληφθούν τη μεγάλη ποίκιλα χρωμάτων και σχημάτων στις μορφές των λουλουδιών
και να εφαρμόσουν τους διαφορετικούς τρόπους έκφρασης.
Να έρθουν σε επαφή με έργα μεγάλων ζωγράφων με την αντίστοιχη θεματολογία.
Να τους προσεγγίζουν γνωστικά, αλλά και συναισθηματικά.
Να τους περιγράφουν, να τους συγκρίνουν και να εκφράζουν ης απόψεις τους.
Να δημιουργήσουν με φαντασία και συναίσθημα πρωτότυπα λουλούδια.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Η δραστηριότητα αυτή γίνεται στα πλαίσια της Ευέλικτης ζώνης, σε δύο διδακτικές ώρες.
Την πρώτη ώρα οι μαθητές μίλησαν για τα λουλούδια και γνώρισαν έργα ζωγράφων με
λουλούδια. Τη δεύτερη ώρα αποφάσισαν τι θα ζωγραφίσουν , ποιο ρεύμα τους εντυπωσίασε
και με βάση ποια τεχνοτροπία θα δημιουργήσουν το δικό τους έργο με λουλούδια. Στο τέλος
έγινε μια έκθεση ζωγραφικής και οι μαθητές παρουσίασαν τα έργα τους. Αρχικά
χρησιμοποιήθηκε η βιωματική προσέγγιση και στη συνεχεία οι μαθητές γνώρισαν με την
παρατήρηση, τον προβληματισμό και τον πειραματισμό μέσα στα λουλούδια τα χρώματα και
τα σχήματα και δημιούργησαν με αυτά. Οι μαθητές είδαν τα λουλούδια με τα μάτια των
ζωγράφων. Αντιλήφθηκαν το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο κάθε καλλιτέχνης ζωγραφίζει
τα λουλούδια. Παρατήρησαν τα χρώματα που χρησιμοποίησαν οι ζωγράφοι και εντόπισαν τις
διάφορες που υπάρχουν ανάμεσα στα έργα κάθε ρεύματος. Έπειτα σαν άσκηση εμπέδωσης
Γκίκας Υπερρεαλισμός Ρεαλισμός Μανέ

49. εφαρμόζουν στο δικό τους μουσαμά όσα έμαθαν. Δημιουργούν ένα έργο με θέμα : «Ο
κόσμος των λουλουδιών».
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι μαθητές δημιούργησαν λουλούδια με χρώματα, προσέγγισαν έργα μεγάλων καλλιτεχνών,
και έμαθαν νέους όρους. Ξεχώρισαν τα ρεύματα στη ζωγραφική και αντιλήφθηκαν τη
διαφορετικότητα που απορρέει από κάθε ρεύμα. Δημιούργησαν τα δικά τους έργα και
ικανοποιήθηκαν συναισθηματικά μια και όλοι συμμετείχαν με ενθουσιασμό. Στον παρακάτω
φάκελο υπάρχουν ενδεικτικά έργα των μαθητών με τίτλο : «Ο Κόσμος των λουλουδιών».