Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Luận văn thạc sĩ ngành luật: Vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự trên cơ sở số liệu của Toà án nhân dân tỉnh Ninh Bình, cho các bạn tham khảo

1. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực. Những kết
luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong
bất kỳ công trình nào khác.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HÀ ANH TUẤN
VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP
TỈNH TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
(TRÊN CƠ SỞ SỐ LIỆU CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH NINH BÌNH)
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI – 2014

2. KHOA LUẬT
HÀ ANH TUẤN
VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN TÒA ÁN NHÂN DÂN
CẤP TỈNH TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH
SỰ
(TRÊN CƠ SỞ SỐ LIỆU CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH NINH
BÌNH)
Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số : 60 38 0104
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS NGUYỄN VĂN TUÂN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HÀ ANH TUẤN
VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN TÒA ÁN NHÂN DÂN
CẤP TỈNH TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
(TRÊN CƠ SỞ SỐ LIỆU CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH NINH BÌNH)
Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số : 60 38 01 04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN TUÂN
HÀ NỘI – 2014

3. Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh
nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè
liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m
b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc.
Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a
tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng
tr×nh nµo kh¸c.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Hà Anh TuÊn

4. MỤC LỤC
1.1
1.1.1
1.1.2
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.3
1.3.1
1.3.2
1.4
1.4.1
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
MỞ ĐẦU
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VỊ TRÍ, VAI TRÒ
CỦA THẨM PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT
XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
Khái niệm vị trí, vai trò của Thẩm phán trong hoạt động xét xử
các vụ án hình sự
Khái niệm Thẩm phán
Vị trí, vai trò của Thẩm phán trong hoạt động xét xử các vụ án
hình sự
Những nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan đến vị trí, vai trò
của Thẩm phán
Nguyên tắc pháp chế
Nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân
theo pháp luật
Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án
Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tiến hành tố tụng
và những người tham gia tố tụng
Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tiến hành tố tụng
Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tham gia tố tụng
Lịch sử hình thành và phát triển các quy định pháp luật về vị trí,
vai trò của Thẩm phán
Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1988
1
7
7
7
8
12
13
14
15
17
17
23
24
24

5. 1.4.2
1.5
1.5.1
1.5.2
2.1
2.1.1
2.1.2
2.2
2.2.1
2.2.2
2.2.3
Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 2003
Quy định pháp luật một số nước về vị trí, vai trò của Thẩm phán
Liên bang Nga
Cộng hoà Pháp
Chương 2: NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG
HÌNH SỰ HIỆN HÀNH VỀ VỊ TRÍ, VAI TRÒ
CỦA THẨM PHÁN TOÀ ÁN NHÂN DÂN CẤP
TỈNH TRONG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ
THỰC TIỄN ÁP DỤNG
Vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh trong
hoạt động xét xử vụ án hình sự theo quy định của pháp luật
TTHS
Vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh trong
quá trình chuẩn bị xét xử
Vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh trong
quá trình xét xử tại phiên toà
Thực trạng xét xử các vụ án hình sự của Thẩm phán Toà án
nhân dân tỉnh Ninh Bình
Những kết quả đã đạt được trong hoạt động xét xử các vụ án
hình sự của Thẩm phán Toà án nhân dân tỉnh Ninh Bình
Những tồn tại, hạn chế trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự
của Toà án nhân dân tỉnh Ninh Bình
Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong hoạt động xét xử
các vụ án hình sự của Toà án nhân dân tỉnh Ninh Bình
Chương 3: NHỮNG YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG
CAO VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN TOÀ
ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH
34
38
38
44
49
49
49
54
62
62
67
71
77

6. 3.1
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.2.1
3.2.2.2
Những yêu cầu cải cách tư pháp nhằm nâng cao vị trí, vai trò
của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh
Những giải pháp nhằm nâng cao vị trí, vai trò của Thẩm phán
trong tố tụng hình sự
Hoàn thiện pháp luật về vị trí, vai trò của Thẩm phán trong tố
tụng hình sự
Các giải pháp khác
Các kiến nghị đổi mới về cơ chế hoạt động của Toà án trên cơ
sở đó hoàn thiện vị trí, vai trò của Thẩm phán
Các kiến nghị về yếu tố con người nhằm nâng cao vị trí, vai trò
của Thẩm phán trong tố tụng hình sự
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
77
91
91
98
98
100
103
105

7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Xã hội chủ nghĩa
Bộ luật tố tụng hình sự
Bộ luật hình sự
Toà án nhân dân
Toà án quân sự
Viện kiểm sát nhân dân
Cơ quan điều tra
: XHCN
: BLTTHS
: BLHS
: TAND
: TAQS
: VKSND
: CQĐT

8. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong thời gian qua, cùng với sự cải cách mạnh mẽ của bộ máy Nhà nước,
vấn đề đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan tư pháp luôn được Đảng và
Nhà nước ta quan tâm, chú trọng. Điều đó được thể hiện trong Nghị quyết 08-
NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “Về một số nhiệm vụ trọng tâm
công tác tư pháp trong thời gian tới” đã khẳng định, “trong những năm
qua…công tác tư pháp đã đạt được nhiều kết quả, góp phần quan trọng vào
việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ pháp chế xã hội
chủ nghĩa, phục vụ tích cực cho công cuộc đổi mới, phần lớn cán bộ làm công
tác tư pháp giữ vững phẩm chất chính trị, có tinh thần trách nhiệm và hoàn
thành nhiệm vụ” [1.tr1]. Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ
Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 nêu rõ: “Xây dựng
nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý,
từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phục vụ tổ quốc Việt Nam XHCN;
hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu
quả và hiệu lực cao”.
Trong những năm qua Đảng và Nhà nước ta đã chú trọng đến đổi mới tổ
chức và hoạt động của Toà án, tuy nhiên quá trình này diễn ra còn chậm, chưa
đồng bộ và toàn diện, hoạt động xét xử của Toà án chưa đáp ứng yêu cầu của
cải cách tư pháp. Chất lượng xét xử của TAND các cấp vẫn còn thấp, tình
trạng xét xử oan sai, án tồn đọng kéo dài vẫn còn chiếm tỷ lệ cao. Bên cạnh
đội ngũ Thẩm phán vừa thiếu về số lượng vừa yếu về chất lượng, cơ sở vật
chất, phương tiện làm việc của cơ quan tư pháp còn thiếu thốn, nghèo nàn và
lạc hậu. Những tồn tại trên đã được chỉ rõ trong Báo cáo chính trị của Ban
chấp hành Trung ương Đảng khoá X tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI:
“Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức chưa đáp ứng được yêu cầu cả về
phẩm chất và năng lực, quá trình cải cách tư pháp còn chậm, chưa đồng bộ.

9. 2
Công tác điều tra, giam giữ, truy tố, xét xử trong một số trường hợp chưa
chính xác, án tồn đọng, án bị huỷ, bị sửa còn nhiều”.
Tỉnh Ninh Bình là một tỉnh ở cực Nam đồng bằng Bắc bộ có diện tích:
139 km2
; dân số gần 900.000 người. Cơ cấu tổ chức của ngành Toà án tỉnh
Ninh Bình hiện nay gồm: TAND tỉnh Ninh Bình có 05 Toà chuyên trách, 03
phòng giúp việc và 08 TAND cấp huyện. Toàn ngành TAND tỉnh Ninh Bình
có 140 công chức, trong đó có 100 người có trình độ đại học. Trong những
năm qua, cùng với ngành Toà án toàn quốc, TAND tỉnh Ninh Bình đã không
ngừng nỗ lực hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và nhân
dân giao phó. Chất lượng hoạt động xét xử đã được nâng lên từng bước, góp
phần giải quyết tốt các tranh chấp phát sinh trong đời sống xã hội, giữ vững
an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương, tạo môi trường ổn
định, thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế, xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc.
Trong cải cách tư pháp Toà án được coi là trọng tâm với nhiệm vụ
“nâng cao tranh tụng tại phiên toà” và “Khi xét xử Thẩm phán và Hội thẩm
độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”. Việc phán quyết của Toà án phải căn cứ
chủ yếu vào kết quả tranh luận tại phiên toà, trên cơ xem xét đầy đủ, toàn diện
chứng cứ ý kiến của Kiểm sát viên, người bào chữa, bị cáo, người làm chứng,
nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền lợi ích hợp pháp để ra bản án,
quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời hạn luật định. Vì
vậy tác giả chọn đề tài “Vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp
tỉnh trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự trên cơ sở số liệu của Toà án
nhân dân tỉnh Ninh Bình” làm luận văn tốt nghiệp cao học có ý nghĩa lý
luận và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Xét xử là hoạt động trung tâm của tố tụng hình sự, vì vậy vị trí, vai trò
của Thẩm phán trong xét xử các vụ án hình sự là một trong những vấn đề

10. 3
được những người làm công tác nghiên cứu và thực tiễn quan tâm. Sau khi
BLTTHS năm 2003 có hiệu lực thi hành đã có một số công trình nghiên cứu
liên quan đến đề tài này như sau:
- Chế định Thẩm phán trong TTHS – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn
của Trần Thu Trang.
- Địa vị pháp lý của Chánh án, Phó chánh án Toà án nhân dân, Thẩm
phán, Thư ký Toà án và Hội thẩm nhân dân trong pháp luật tố tụng hình sự
Việt Nam của Nguyễn Thị Hằng.
- Chế định Thẩm phán – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Viện
khoa học pháp lý (NXB Tư pháp, Hà Nội, 2004).
- Thủ tục xét xử sơ thẩm hình sự trong luật TTHS Việt Nam của ThS
Đinh Văn Quế (NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005).
- Trình tự thủ tục giải quyết các vụ án hình sự của tác giả Mai Thanh
Hiếu và Võ Chí Công (NXB Lao động).
Các công trình trên phần nào đã đề cập đến những khía cạnh nhất định
của chế định Thẩm phán, nhưng chủ yếu nhìn nhận dưới góc độ tổ chức và
quản lý Thẩm phán chưa nghiên cứu hoàn thiện những bất cập liên quan đến
vị trí, vai trò của Thẩm phán trong quá trình cải cách tư pháp theo tinh thần
chỉ đạo của Nghị quyết 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 về chiến lược cải cách tư
pháp đến năm 2020.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
3.1. Mục đích
Nghiên cứu góp phần làm rõ vị trí, vai trò của Thẩm phán trong hoạt
động xét xử các vụ án hình sự.
Phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật tố tụng về vai
trò, vị trí của Thẩm phán trong hoạt động xét xử vụ án hình sự và các vụ án

11. 4
hình sự của Thẩm phán TAND ở tỉnh Ninh Bình. Từ đó tác giả của luận văn
đề xuất những quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao vị trí, vai trò của Thẩm
phán TAND cấp tỉnh trong hoạt động giải quyết án hình sự.
3.2. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu vị trí, vai trò của Thẩm phán trong xét xử các vụ án hình
sự theo quy định của pháp luật tố tụng hiện hành. Làm rõ những đặc trưng
riêng của hoạt động xét xử các vụ án hình sự của Thẩm phán TAND cấp tỉnh
hiện nay.
- Phân tích vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp tỉnh trong
hoạt động xét xử các vụ án hình sự ở tỉnh Ninh Bình trong thời gian 05 năm
(từ 2009 đến 2013), làm rõ các nguyên nhân dẫn đến việc các bản án, quyết
định còn oan, sai, bị huỷ, cải sửa do lỗi chủ quan của Thẩm phán trong quá
trình áp dụng pháp luật.
- Đề xuất các quan điểm và giải pháp cơ bản bảo đảm chất lượng xét xử
các vụ án hình sự của Thẩm phán TAND cấp tỉnh góp phần thực hiện có hiệu
quả công cuộc cải cách tư pháp, nâng cao uy tín của nền tư pháp nước nhà
trong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà
án nhân dân cấp tỉnh trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự của TAND qua
thực tiễn tỉnh Ninh Bình.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi luận văn thạc sĩ luật học thuộc chuyên ngành luật hình
sự và tố tụng hình sự, luận văn bao gồm những nội dung lý luận và thực tiễn
có liên quan đến vấn đề vị trí, vai trò của Thẩm phán Toà án nhân dân cấp
tỉnh trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự.

12. 5
Nghiên cứu hoạt động xét xử các vụ án hình sự của Toà án nhân dân
tỉnh Ninh Bình từ năm 2009 đến năm 2013 gồm: Hoạt động xét xử sơ thẩm
các vụ án hình sự; Hoạt động xét xử phúc thẩm các vụ án hình sự, nhằm phát
hiện những tồn tại, hạn chế cũng như những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động
xét xử các vụ án hình sự của Toà án, từ đó đưa ra các giải pháp khắc phục
nguyên nhân, phát huy những thành tựu, đáp ứng một cách tốt nhất các yêu
cầu của hoạt động xét xử các vụ án hình sự của Toà án nhân dân địa phương,
đồng thời đề xuất các giải pháp để bảo đảm cho xét xử các vụ án hình sự của
TAND đúng pháp luật, phù hợp với tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Cơ sở lý luận
Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin
về Nhà nước và pháp luật; tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp
quyền; đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN của dân, do dân và vì dân. Đặc biệt là các quan điểm chỉ đạo
cải cách tư pháp, theo tinh thần nghị quyết 08_NQ/TW; 49_NQ/TW của Bộ
chính trị về vấn đề cải cách tổ chức và hoạt động của TAND trong giai đoạn
hiện nay, nhằm đáp ứng tốt nhất yêu cầu của lộ trình cải cách tư pháp.
5.2. Các phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể đó là: Phân tích,
tổng hợp, so sánh, lịch sử và lôgic, phương pháp thống kê, trong đó chú trọng
các phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn.
6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn
Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về vị trí, vai
trò của Thẩm phán trong xét xử các vụ án hình sự nói chung và trong hoạt
động xét xử án hình sự của TAND qua thực tiễn tỉnh Ninh Bình nói riêng, luận
văn đề xuất một số yêu cầu và giải pháp cụ thể nhằm góp phần nâng cao chất

13. 6
lượng xét xử các vụ án hình sự của Thẩm phán TAND cấp tỉnh đáp ứng nhu cầu
công cuộc cải cách Tư pháp hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Về mặt lý luận: Luận văn góp phần làm sáng tỏ lý luận về vị trí, vai
trò của Thẩm phán trong xét xử các vụ án hình sự, làm sáng tỏ các đặc điểm
của áp dụng pháp luật của Thẩm phán TAND cấp tỉnh trong việc xét xử các
vụ án hình sự.
- Về mặt thực tiễn: Luận văn có ý nghĩa thực tiễn đối với việc nâng cao
trình độ lý luận, chuyên môn cho Thẩm phán, Thư ký Toà án, những người
trực tiếp làm công tác xét xử các vụ án hình sự tại các TAND, góp phần nâng cao
chất lượng giải quyết án hình sự của TAND. Luận văn có thể sử dụng làm tài
liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, học tập trong các
trường Đại học chuyên ngành luật. Luận văn góp phần nâng cao nhận thức và
trách nhiệm của Thẩm phán trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự hiện nay.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề chung về vị trí, vai trò của Thẩm phán trong
hoạt động xét xử các vụ án hình sự.
Chương 2: Những quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về vị
trí, vai trò của Thẩm phán TAND cấp tỉnh trong xét xử vụ án hình sự và thực
tiễn áp dụng.
Chương 3: Những yêu cầu và giải pháp nhằm nâng cao vị trí, vai trò của
Thẩm phán TAND cấp tỉnh.

14. 7
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA
THẨM PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
1.1. Khái niệm vị trí, vai trò của Thẩm phán trong hoạt động xét xử
các vụ án hình sự
1.1.1. Khái niệm Thẩm phán
Quá trình tố tụng hình sự được chia thành nhiều giai đoạn khác nhau, với
nhiều cơ quan tiến hành tố tụng khác nhau mà trong đó vị trí, vai trò của mỗi
cơ quan là khác nhau. Mỗi cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện quyền hạn và
trách nhiệm thông qua các chủ thể gọi là những người tiến hành tố tụng.
Toà án nhân dân là một trong những cơ quan tiến hành tố tụng có vị trí
vai trò quan trọng, là cơ quan cuối cùng kết thúc một quá trình tố tụng. Trong
Toà án nhân dân, Thẩm phán là người có vị trí và vai trò then chốt để thực thi
nhiệm vụ tố tụng của Toà án. Xét xử đã có từ rất lâu, nhưng sự ra đời của
Thẩm phán lại muộn hơn. Dưới thời kỳ chiếm hữu nô lệ và phong kiến hình
thức Nhà nước chủ yếu là quân chủ lập hiến, hoạt động xét xử cũng như hoạt
động lập pháp, hoạt động hành pháp đều tập trung vào giai cấp chủ nô và
phong kiến mà đại diện là nhà vua. Nhà vua là người nắm toàn bộ quyền
hành, đứng đầu Nhà nước ban hành các đạo luật, quy định tổ chức thực hiện
và là người có quyền lực cao nhất. Đến thế kỷ XVII, XVIII giai cấp tư sản
phát triển mạnh mẽ đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến đã hạn chế
dần quyền lực của nhà vua, tiến tới xoá bỏ Nhà nước phong kiến. Trong thời
gian này, các học giả tư sản mà tiêu biểu nhất là Montesquieu trong tác phẩm
“Tinh thần pháp luật” đã đưa ra luận điểm: Phải tách các hoạt động ban hành
pháp luật, hoạt động thực hiện pháp luật và hoạt động xét xử, chia quyền lực
nhà nước thành ba loại quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp độc lập với
nhau tạo cơ chế kiềm chế đối trọng lẫn nhau, chống lại tư tưởng độc quyền
của một người, hay của một cơ quan nào đó, nắm toàn bộ quyền lực Nhà

15. 8
nước. Có thể nói sự tách bạch và độc lập giữa Toà án ra khỏi hai nhánh quyền
lực lập pháp, hành pháp đã hình thành nên một đội ngũ cán bộ mới trong bộ
máy nhà nước làm nhiệm vụ xét xử từ xưa đến nay chưa từng có đó là Thẩm
phán [28, tr.16].
Trong Luận án tiến sĩ Luật học của mình, theo tác giả Đỗ Gia Thư
“Thẩm phán là người làm việc trong cơ quan Toà án, chuyên xét xử các vụ án
và giải quyết các vụ việc theo thẩm quyền của Toà án, ra các bản án, quyết
định nhân danh Nhà nước” [28, tr.17].
Tại Điều 1 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân năm 2002 đã
đưa ra khái niệm “Thẩm phán là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp
luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác thuộc
thẩm quyền của Toà án” [tr.41].
Theo khái niệm này thì Thẩm phán là một chức danh quan trọng được bổ
nhiệm theo thủ tục do pháp luật quy định. Tức là chế độ bổ nhiệm Thẩm phán
được thực hiện đối với Toà án các cấp. Việc bổ nhiệm Thẩm phán phải do
người có thẩm quyền bổ nhiệm, tương ứng với ba cấp Toà án có ba ngạch
Thẩm phán và thẩm quyền bổ nhiệm với các ngạch Thẩm phán này cũng khác
nhau. Để được bổ nhiệm làm Thẩm phán thì cán bộ Toà án phải đáp ứng
những tiêu chuẩn về bổ nhiệm Thẩm phán do pháp luật quy định.
Ngoài ra, Thẩm phán còn được coi là công chức Nhà nước. Theo pháp
luật về cán bộ công chức hiện hành, Thẩm phán được xếp vào ngạch công
chức nhà nước được hưởng mọi quyền lợi, nghĩa vụ và chế độ của công chức
nói chung.
1.1.2. Vị trí, vai trò của Thẩm phán trong hoạt động xét xử các vụ án
hình sự
Thẩm phán có vị trí, vai trò đặc biệt trong xét xử các vụ án hình sự.
Thẩm phán là người điều khiển phiên toà theo quy định của pháp luật. Lên kế
hoạch cho các phiên toà như: Những chứng cứ nào sẽ được sử dụng, nhân

16. 9
chứng nào sẽ được triệu tập, thời gian nào thì sẽ đưa vụ án ra xét xử… và dự
liệu được những vấn đề có thể xảy ra tại phiên toà. Trong phần thẩm vấn pháp
luật không quy định cụ thể phải hỏi ai, hỏi vấn đề gì trước nên gần như quy
trình xét hỏi được quyết định bởi Thẩm phán Chủ toạ phiên toà và là người
điều khiển phiên toà, thấy cần hỏi ai trước, cần làm rõ cái gì trước, xem xét và
trình bày cái gì là hợp lý để đảm bảo kết quả, chất lượng xét xử tốt nhất và
không làm cho các sự kiện bị rối lên, đồng thời cũng quyết định luôn tình tiết
nội dung nào cần được hỏi. Mặc dù người hỏi gồm có cả Thẩm phán, Hội
thẩm nhân dân, Kiểm sát viên và Luật sư nhưng thực tiễn xét xử tại Việt Nam
cho thấy việc xét hỏi được tiến hành chủ yếu bởi Thẩm phán Chủ toạ phiên
toà, sự tham gia xét hỏi của Luật sư, Kiểm sát viên trong quá trình xét hỏi
không mang tính liên tục tất cả những điều đó ảnh hưởng rất lớn đến chất
lượng xét xử. Chất lượng xét xử có cao hay không phụ thuộc phần lớn vào
người Thẩm phán, phụ thuộc vào chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng điều khiển
phiên toà, kinh nghiệm tích luỹ trong quá trình công tác. Vì sao lại hỏi bị cáo
này trước mà không hỏi bị cáo kia trước, vật chứng nào, nhân chứng nào,
những tình tiết nào trong vụ án có ý nghĩa quyết định đến việc bị cáo có tội
hay không có tội, nếu có tội thì được qui định tại điều khoản nào trong BLHS.
Tất cả những vấn đề trên đòi hỏi người Thẩm phán phải có kiến thức pháp
luật sâu rộng, phải có kinh nghiệm tích luỹ nhiêu năm trong quá trình xét xử
các vụ án thì mới có thể làm tốt vị trí, vai trò của mình được.
Khác với công việc khác, để đưa ra được một phán quyết thấu tình đạt
lý, Thẩm phán phải huy động nhiều tố chất trong một con người. Đó là sự am
hiểu về pháp luật, sự am hiểu về kiến thức thực tế, tích luỹ kiến thức về xã
hội, lương tâm của người Thẩm phán. Cơ sở của các phán quyết là pháp luật,
những kết quả của các phán quyết có công bằng, vô tư và khách quan hay
không đòi hỏi mỗi Thẩm phán phải có cái tâm trong sáng, chỉ khi nào có sự
kết hợp giữa trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của
Thẩm phán thì lúc đó mới đảm bảo cho phán quyết của Thẩm phán thấu tình

17. 10
đạt lý. Khi xét xử người Thẩm phán phải có niềm tin nội tâm, đó là niềm tin
vào công lý bởi vì cho dù hệ thống pháp luật có hoàn chỉnh đầy đủ đến đâu
chăng nữa thì cũng sẽ không bao giờ dự liệu hết được mọi tình huống xảy ra
trong thực tế. Thậm chí quy định của pháp luật còn chồng chéo, không đồng
bộ, song khi xét xử người Thẩm phán vẫn phải đảm bảo nguyên tắc xét xử
đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và đặc biệt là phải đảm bảo công lý.
Trong con mắt của người dân, Toà án không chỉ là bảo vệ pháp luật mà còn là
biểu tượng của công lý, sự công bằng xã hội. Khi phải đối mặt với quan toà,
với công đường người dân chờ đợi sự công minh, sáng suốt. Toà án là người
đại diện của công lý và quan toà là người thực thi công lý.
Chức năng của Toà án là xét xử và Thẩm phán là người thực hiện chức
năng đó. Chức năng xét xử của Thẩm phán được thực hiện thông qua quyền
hạn, trách nhiệm được pháp luật quy định.
Pháp luật đã quy định quyền hạn và trách nhiệm cho Thẩm phán trong
các văn bản quy phạm như: Luật tổ chức Toà án nhân dân, Pháp lệnh Thẩm
phán và Hội thẩm Toà án nhân dân, Bộ luật Tố tụng hình sự… Các quy định
của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán là cơ sở pháp lý quan
trọng đảm bảo cho Thẩm phán thực hiện tốt chức năng xét xử của mình. Khi
thực hiện chức năng, nhiệm vụ xét xử Thẩm phán chịu trách nhiệm trước
pháp luật về hành vi, quyết định của mình. Thẩm phán thực hiện quyền lực
công, các phán quyết của Thẩm phán nhân danh Nhà nước, nhân danh công
lý, đồng thời các phán quyết đó còn ảnh hưởng đến sinh mạng chính trị của
con người, quyền và lợi ích hợp pháp của từng cá nhân. Do đó, yêu cầu của
hoạt động xét xử là phải đúng người, đúng tội và đúng pháp luật.
Đối với quyền hạn và nghĩa vụ của Thẩm phán được quy định tại điều
9, điều 10, điều 11, điều 12 điều 15 điều 16 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội
thẩm nhân dân năm 2002 đã quy định cụ thể như sau:

18. 11
- Thẩm phán làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác
thuộc thẩm quyền của Toà án theo sự phân công của Chánh án toà án nơi
mình công tác hoặc Toà án nơi mình được biệt phái đến làm nhiệm vụ có thời hạn.
- Thẩm phán có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân thi hành những
quyết định có liên quan đến việc giải quyết vụ án hoặc những việc khác theo
quy định của pháp luật.
Thẩm phán không được làm những việc sau đây:
* Những việc mà pháp luật quy định cán bộ, công chức không được làm
* Tư vấn cho bị can, bị cáo đương sự hoặc người tham gia tố tụng khác làm
cho việc giải quyết vụ án hoặc những việc khác không đúng quy định của
pháp luật.
* Can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết vụ án hoặc lợi dụng ảnh hưởng
của mình tác động đến người có trách nhiệm giải quyết vụ án.
* Đem hồ sơ vụ án hoặc tài liệu trong hồ sơ vụ án ra khỏi cơ quan, nếu không
vì nhiệm vụ được giao hoặc không được đồng ý của người có thẩm quyền.
* Tiếp bị can, bị cáo, đương sự hoặc người tham gia tố tụng khác trong vụ án
mà mình có thẩm quyền giải quyết ngoài nơi quy định.
- Thẩm phản phải từ chối tham gia xét xử hoặc bị thay đổi trong các trường
hợp do pháp luật tố tụng quy định.
- Thẩm phán chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn của mình, nếu có hành vi vi phạm pháp luật thì tuỳ theo tính chất
mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo
quy định pháp luật.
- Thẩm phán phải giữ bí mật nhà nước, bí mật công tác theo quy định của
pháp luật.

19. 12
- Thẩm phán phải gương mẫu trong việc chấp hành Hiến pháp, pháp luật có
cuộc sống lành mạnh và tôn trọng các quy tắc sinh hoạt công cộng tham gia
tuyên truyền, phổ biến pháp luật.
- Thẩm phán khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình mà gây thiệt hại,
thì Toà án nơi Thẩm phán đó thực hiện nhiệm vụ xét xử phải có trách nhiệm
bồi thường và Thẩm phán đã gây thiệt hại có trách nhiệm bồi hoàn cho Toà án
theo quy định của pháp luật.
Trên đây là những nhiệm vụ và quyền hạn chung nhất mà pháp luật quy
định cho Thẩm phán. Tuy nhiên vai trò, vị trí của Thẩm phán được thể hiện rõ
nét nhất trong phiên toà, bởi vì nhiệm vụ chính của Thẩm phán là xét xử. Do
vậy trong phần này chúng tôi chú trọng tới nghiên cứu nhiệm vụ và quyền hạn
của Thẩm phán trong xét xử.
Việt Nam đã lựa chọn mô hình tố tụng kết hợp giữa xét hỏi và tranh
tụng, xuất phát từ việc lựa chọn mô hình tố tụng như vậy nên quyền hạn và
nghĩa vụ của Thẩm phán Việt Nam được quy định cũng kết hợp cả hai đặc thù
của mô hình tố tụng xét hỏi và tranh tụng.
1.2. Những nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan đến vị trí, vai trò
của Thẩm phán
Để thể hiện được sức mạnh của một nền pháp chế, đảm bảo được
quyền lợi của Nhà nước, cá nhân và tổ chức thì nhà làm luật đã xây dựng một
số nguyên tắc tố tụng tạo ra hành lang pháp lý cho việc áp dụng pháp luật tố
tụng khi giải quyết vụ án hình sự. Các nguyên tắc này đảm bảo cho việc mọi
tội phạm đều được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng, công minh theo
đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và làm oan người vô tội. Vì vậy, trong
quá trình giải quyết vụ án những người tiến hành tố tụng, các cơ quan tiến
hành tố tụng phải thực hiện nghiêm chỉnh các nguyên tắc cơ bản của luật tố
tụng hình sự, mọi biểu hiện không tuân thủ đều có thể dẫn đến sai lầm trong
quá trình giải quyết vụ án.

20. 13
Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành quy định các nguyên tắc tố tụng cơ
bản áp dụng cho các cơ quan tiến hành tố tụng và những người tiến hành tố
tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Trong đó, Thẩm phán phải
nghiêm chỉnh tuân thủ các nguyên tắc sau: Bảo đảm pháp chế xã hội chủ
nghĩa trong tố tụng hình sự (Điều 3); bảo đảm quyền bình đẳng của mọi công
dân trước pháp luật (Điều 5); không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết
tội của Toà án đã có hiệu lực pháp luật (Điều 9); xác định sự thật của vụ án
(Điều 10); bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
(Điều 11); thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia (Điều 15); khi xét
xử Thẩm phán và Hội thẩm độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật (Điều
16); xét xử tập thể và quyết định thẹo đa số (Điều 17); việc xét xử của Toà án
được tiến hành công khai, trừ trường hợp do Bộ luật Tố tụng hình sự quy
định (Điều 18); bảo đảm quyền bình đẳng trước Toà án (Điều 19); Toà án
thực hiện chế độ hai cấp xét xử (Điều 20); bảo đảm quyền được bồi thường
thiệt hại và phục hồi danh dự, nhân phẩm, quyền lợi của người bị oan (Điều
29); bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự (Điều 31); bảo
đảm sự vô tư của những người tiến hành tố tụng hoặc người tham gia tố tụng;
Toà án cấp trên giám đốc việc xét xử của Toà án cấp dưới, Toà án nhân dân
tối cao giám đốc việc xét xử của Toà án nhân dân và Toà án quân sự các cấp
để bảo đảm cho việc áp dụng pháp luật được nghiêm chỉnh và thống nhất.
Trong hàng loạt các nguyên tắc trên thì có ba nguyên tắc được coi là
cơ bản nhất đối với người Thẩm phán khi giải quyết vụ án hình sự mà chúng
tôi lựa chọn để phân tích dưới đây.
1.2.1. Nguyên tắc pháp chế
Pháp chế là yêu cầu đặt ra với mọi nhà nước hiện đại. Hiến pháp nước
ta quy định: "nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật không ngừng tăng
cường pháp chế xã hội chủ nghĩa" (Điều 12). Nội dung chủ yếu của pháp chế
là các hoạt động của nhà nước và xã hội đều dựa trên cơ sở pháp luật nghiêm

21. 14
chỉnh chấp hành pháp luật [9, tr. 224].
Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa được thể hoá tại Điều 3
BLTTHS: "Mọi hoạt động tố tụng hình sự phải được tiến hành theo quy định
của Bộ luật này". Theo nguyên tắc này thì khi giải quyết vụ án hình sự mọi
hoạt động tố tụng của Thẩm phán phải được tiến hành theo trình tự, thủ tục
quy định của BLTTHS bảo đảm phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý
công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội; không để lọt tội phạm không làm
oan người vô tội. Chấp hành nghiêm chỉnh các quy định của BLTTHS được
coi là nhiệm vụ của Thẩm phán. Thẩm phán được làm những gì mà pháp luật
không cấm, thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ tố tụng mà pháp luật đã trao
cho họ khi giải quyết vụ án hình sự. Nếu Thẩm phán không tuân theo nguyên
tắc pháp chế sẽ dẫn đến việc xét xử oan sai, vi phạm các quyền và lợi ích hợp
pháp của công dân, làm tổn hại uy tín của hoạt động tư pháp, làm giảm lòng
tin của nhân dân vào hiệu lực và sự công minh của pháp luật.
1.2.2. Nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ
tuân theo pháp luật
Nguyên tắc này đòi hỏi khi xét xử các thành viên trong Hội đồng xét
xử độc lập với nhau trong suy nghĩ, trong việc xem xét, kiểm tra, đánh giá
chứng cứ và đưa ra các kết luận về sự việc phạm tội và người thực hiện tội
phạm. Trong quá trình nghị án Thẩm phán giải thích cho Hội thẩm Toà án
biết những quy định của pháp luật và đường lối xét xử cần được áp dụng xử
lý đối với vụ án đó nhưng Thẩm phán phải tôn trọng ý kiến, quan điểm của
Hội thẩm và Thẩm phán phải phát biểu và biểu quyết sau cùng để tránh
trường hợp Hội thẩm ỷ vào quyết định của Thẩm phán, chỉ việc đồng ý và
biểu quyết theo quan điểm của Thẩm phán. Trong trường hợp thành viên của
Hội đồng xét xử có ý kiến khác nhau thì vẫn có quyền bảo lưu ý kiến của
mình nếu ý kiến đó là thiểu số. Người có ý kiến thiểu số có quyền trình bày ý
kiến của mình bằng văn bản và được lưu vào trong hồ sơ.

22. 15
Độc lập xét xử không có nghĩa là xét xử tuỳ tiện mà độc lập trong
khuôn khổ pháp luật không được tách rời đường lối chính sách của Đảng.
Thẩm phán và Hội thẩm không được xa rời pháp luật, không có bất kỳ một
sự lẩn tránh nào đối với pháp luật, không tha thứ cho bất kỳ hành vi vi phạm
pháp luật nào.
Nguyên tắc này còn được thể hiện ở nội dung Hội đồng xét xử độc
lập với các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và các cá nhân. Trong quá trình
xét xử cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và các cá nhân không được can thiệp
hoặc tác động đến thành viên của Hội đồng xét xử để họ phải xét xử theo ý
kiến chủ quan của mình. Mọi hành động can thiệp dưới bất kỳ hình thức nào
đều ảnh hưởng tới tính khách quan của vụ án, đều bị coi là bất hợp pháp. Sự
độc lập của Thẩm phán và Hội thẩm Toà án khi xét xử còn được thể hiện
trong quan hệ giữa các cấp xét xử. Toà án cấp trên không được quyết định
hoặc gợi ý cho Toà án cấp dưới trước khi xét xử một vụ án cụ thể. Đồng thời
khi xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm cũng không bị phụ thuộc bởi
các nhận định những phán quyết của Toà án cấp dưới. Tính độc lập xét xử
còn được bảo đảm bằng những quy định khác của nhà nước như; chế độ quản
lý Toà án địa phương, chế độ bổ nhiệm Thẩm phán..."Độc lập" và chỉ tuân
theo pháp luật khi xét xử có mối quan hệ chặt
chẽ với nhau. Độc lập là điều kiện cần thiết để Thẩm phán và Hội thẩm Toà
án khi xét xử chỉ tuân theo pháp luật. Tuân theo pháp luật là cơ sở cần thiết
để Thẩm phán và Hội thẩm Toà án độc lập khi xét xử. Mối quan hệ này là
mối quan hệ ràng buộc. Nếu chỉ độc lập mà không tuân theo pháp luật thì dễ
dẫn đến tình trạng xét xử tuỳ tiện, độc đoán. Tóm lại, đây là một trong những
nguyên tắc tố tụng quan trọng bậc nhất đảm bảo cho việc xét xử đúng người,
đúng tội, đúng pháp luật.
1.2.3. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án
Sự thật của vụ án đó chính là diễn biến của sự việc phạm tội, hành vi

23. 16
phạm tội có xảy ra hay không nếu có đã xảy ra như thế nào, ai là người tham
gia và toàn bộ các vấn đề khác liên quan đến vụ án. Theo luật tố tụng hình
sự, xác định sự thật của vụ án thuộc trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố
tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án). Bởi vì cơ quan tiến hành tố
tụng, người tiến hành tố tụng là đại diện cho nhà nước được áp dụng các biện
pháp mà luật tố tụng hình sự đã quy định, đó là phương tiện để xác định sự
thật khách quan của vụ án; mặt khác để buộc một người phải chịu trách
nhiệm hình sự trước nhà nước thì phải đưa ra chứng cứ chứng minh rằng họ
đã có hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Do đó, bị can, bị cáo không có
nghĩa vụ chứng minh họ vô tội. Tất nhiên, BLHS cũng không có điều luật
nào quy định cấm bị can, bị cáo không có quyền đưa ra tài liệu, chứng cứ để
bảo vệ quyền lợi của mình, bảo vệ sự vô tội của mình. Chung quy lại mọi
hoạt động tố tụng, áp dụng biện pháp tố tụng của các cơ quan điều tra khi
giải quyết vụ án hình sự đều nhằm mục tiêu tìm ra sự thật khách quan của vụ
án từ đó để truy tố, xét xử đối với người có tội. Đối với Thẩm phán khi được
giao nhiệm vụ giải quyết một vụ án cụ thể, đáp số cuối cùng, mục tiêu cuối
cùng mà người Thẩm phán phải tìm ra đó là sự thật khách quan của vụ án.
Nếu người Thẩm phán không tìm ra được sự thật khách quan của vụ án mà
cố tình đưa vụ án đó ra xét xử hoặc đình chỉ vụ án thì cả một hệ luỵ kéo theo
rất nặng nề: người không có tội thì bị xét xử và phải chịu hình phạt, người có
tội thì lại nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật...
Sự thật của vụ án phải được xem xét một cách toàn diện, tức là phải
xem xét hành vi phạm tội trên các mặt cấu thành tội phạm, không tách rời
nhau. Đối với vụ án mà bị can bị cáo là người chưa thành niên phạm tội thì
còn phải xem xét về tuổi, trình độ phát triển thể chất, tinh thần, mức độ nhận
thức về hành vi phạm tội, điều kiện môi trường sống, giáo dục của nhà
trường, có người xúi giục hay không, nguyên nhân và điều kiện phạm tội...
Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ

24. 17
theo thẩm quyền để truy tố bị can ra trước toà, qua thẩm vấn công khai tại
phiên toà Viện kiểm sát vẫn giữ nguyên quan điểm truy tố, Hội đồng xét xử
trả hồ sơ điều tra bổ sung vì lý do không thấy dấu hiệu phạm tội hoặc bị cáo
phạm một tội khác... điều đó cho thấy để tìm ra sự thật khách quan của vụ án
thì các tài liệu chứng cứ vật chứng phải được đem ra thẩm tra công khai tại
phiên toà, khi thấy chứng cứ tài liệu phù hợp với nhau mới được coi là chứng
cứ để giải quyết vụ án, quan điểm, đường lối giải quyết vụ án của các cơ
quan tiến hành tố tụng phải độc lập, không phụ thuộc vào nhau, bản án hoặc
quyết định của Hội đồng xét xử là kết luận cuối cùng.
1.3. Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tiến hành tố tụng và những người tham gia
tố tụng
1.3.1. Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tiến hành tố tụng
Thẩm phán giữ một vị trí, vai trò rất quan trọng trong xét xử các vụ án hình sự nói riêng và
tất cả các vụ án khác nói chung. Xem xét mối quan hệ của Thẩm phán với
những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng sẽ cho chúng
ta cái nhìn tổng quan hơn về vị trí, vai trò của Thẩm phán. Đây là mối quan hệ
đã được BLTTHS quy định rất rõ ràng. Bên cạnh mối quan hệ này Thẩm phán
còn có mối quan hệ hành chính với Chánh án, chánh toà, chánh văn phòng…
Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tiến hành tố tụng bao
gồm: Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Viện kiểm sát và Thư ký Toà án.
- Mối quan hệ của Thẩm phán với Thẩm phán: Mối quan hệ này phát
sinh trong hoạt động xét xử và trong hoạt động bình thường của một cơ quan
với nhau. Vì thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp tỉnh là xét xử các vụ
án có mức án đến chung thân hoặc tử hình nên Hội đồng xét xử gồm hai
Thẩm phán và ba Hội thẩm nhân dân. Khi đó Thẩm phán tham gia cũng phải
nghiên cứu hồ sơ, xem xét các vật chứng (nếu có), lên kế hoạch xét hỏi…Tóm
lại cũng giống như Thẩm phán Chủ toạ phiên toà, nhưng chỉ khác không giữ
vai trò điều khiển phiên toà và giữ kỷ luật tại phiên toà.

25. 18
Ngoài mối quan hệ này ra, còn mối quan hệ giữa Thẩm phán Chủ toạ
phiên toà với Thẩm phán dự khuyết: Theo qui định của pháp luật thì Thẩm
phán muốn được trở thành Thẩm phán dự khuyết phải được ghi tên ngay
trong quyết định đưa vụ án ra xét xử. Thẩm phán dự khuyết phải có mặt tại
phiên toà kể từ khi phiên toà bắt đầu xét xử thì mới có thể thay thế Thẩm phán
Chủ toạ phiên toà. Điều 186 BLTTHS quy định thay thế thành viên của Hội
đồng xét xử trong trường hợp đặc biệt:
1. Các thành viên của Hội đồng xét xử phải xét xử vụ án từ khi bắt đầu
cho đến khi kết thúc.
2. Trong quá trình xét xử, nếu có Thẩm phán, Hội thẩm không tiếp tục
tham gia xét xử được thì Toà án vẫn có thể xét xử vụ án nếu có Thẩm phán,
Hội thẩm dự khuyết. Thẩm phán hoặc Hội thẩm dự khuyết phải có mặt tại
phiên toà từ đầu thì mới được tham gia xét xử. Trong trường hợp Hội đồng
xét xử có 2 Thẩm phán mà Thẩm phán chủ toạ phiên toà không tiếp tục tham
gia xét xử được thì Thẩm phán là thành viên Hội đồng xét xử làm chủ toạ
phiên toà và Thẩm phán dự khuyết được bổ sung làm thành viên Hội đồng xét xử.
Mặc dù luật không quy định cụ thể về việc Thẩm phán Chủ toạ phiên toà
phải giao hồ sơ cho Thẩm phán dự khuyết nghiên cứu như thế nào, tuy nhiên
trên thực tế Thẩm phán Chủ toạ phiên toà phải giao hồ sơ cho Thẩm phán dự
khuyết nghiên cứu để đảm bảo sao cho Thẩm phán dự khuyết hiểu rõ hồ sơ vụ
án để có thể thay thế Thẩm phán Chủ toạ phiên toà trong trường hợp cần thiết.
- Mối quan hệ của Thẩm phán với Hội thẩm nhân dân: Hội thẩm nhân
dân là người đại diện cho nhân dân tham gia vào công tác xét xử, giám sát
hoạt động của Toà án góp phần làm cho hoạt động xét xử đúng pháp luật,
công bằng và bảo đảm pháp chế. Hội thẩm nhân dân là người được bầu và
được cử theo quy định của pháp luật để cùng Toà án thực hiện nhiệm vụ xét
xử. Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 đều quy
định: Việc xét xử của Toà án có Hội thẩm nhân dân, Toà án quân sự có Hội

26. 19
thẩm quân nhân tham gia theo quy định của pháp luật. Như vậy, thành phần
Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm có một Thẩm phán và hai Hội thẩm, trong
trường hợp xét xử bị cáo về tội theo khung hình phạt có mức cao nhất là tử
hình thì Hội đồng xét xử gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm (Điều 185
BLTTHS); đối với trường hợp xét xử người chưa thành niên phạm tội thì phải
có một Hội thẩm là giáo viên hoặc cán bộ Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí
Minh (Điều 307 BLTTHS); đối với các vụ án xét xử theo trình tự phúc thẩm
thì Hội đồng xét xử gồm ba Thẩm phán trong trường hợp cần thiết có thể
thêm hai Hội thẩm (Điều 244 BLTTHS).
Thẩm phán và Hội thẩm thảo luận và thông qua các vấn đề liên quan đến
vụ án, giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình xét xử. Nhưng khi quyết
định bản án Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán, để cùng với Thẩm phán
đưa ra một bản án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Mối quan hệ giữa
Thẩm phán và Hội thẩm là mối quan hệ độc lập, độc lập với chính những
thành viên trong Hội đồng xét xử. Mặc dù vậy, trong hoạt động xét xử vị trí
của Thẩm phán vẫn là trung tâm, điều này thể hiện trong toàn bộ quá trình xét
xử Thẩm phán luôn giữ vai trò điều khiển phiên toà từ phần tuyên bố khai
mạc phiên toà đến phần tuyên bố kết thúc phiên toà. Trong quá trình nghị án,
Hội thẩm là người nêu ý kiến trước về việc giải quyết vụ án và biểu quyết
giữa ba thành viên Hội đồng xét xử về từng vấn đề cụ thể trong vụ án.
Mặc dù vậy, Thẩm phán phải có trách nhiệm phân tích, giải thích những
vấn đề liên quan đến quy định của pháp luật mà các vị Hội thẩm chưa nắm rõ.
Vì Hội thẩm nhân dân không phải là người được đào tạo chuyên về pháp luật
nên khi xét xử họ thường thiên về cảm tính và niềm tin nội tâm. Mối quan hệ
của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân chỉ phát sinh từ khi có quyết định đưa
vụ án ra xét xử đến khi kết thúc phiên toà.
- Mối quan hệ giữa Thẩm phán và Thư ký Toà án: Thẩm phán và Thư ký
Toà án đều là những người tiến hành tố tụng nên mối quan hệ giữa Thẩm

27. 20
phán và Thư ký là mối quan hệ được điều chỉnh bằng pháp luật tố tụng và nó
chỉ phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Thẩm phán không phải
là thủ trưởng của Thư ký Toà án và Thư ký Toà án cũng không phải là Thư ký
riêng của Thẩm phán. Tuy nhiên, Thư ký là người giúp việc cho Thẩm phán
để thực hiện những tác nghiệp trong quá trình giải quyết vụ án do đó Thư ký
phải chịu sự giám sát, kiểm tra, đôn đốc hướng dẫn của Thẩm phán nhằm
thực hiện đúng các quy định của pháp luật. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử,
Thư ký phải giúp Thẩm phán thực hiện một số tác nghiệp như: Triệu tập
những người tham gia tố tụng đến phiên toà, giao lệnh trích xuất cho trại
giam, giao quyết định đưa vụ án ra xét xử cho bị cáo tại ngoại, liên hệ với
Viện Kiểm sát hoặc Cơ quan điều tra để lấy vật chứng, chuẩn bị hội trường
xét xử… Đối với một số vụ án lớn hoặc xét xử lưu động Thư ký còn giúp
Thẩm phán tổ chức họp với các ngành liên quan, chuẩn bị địa điểm xét xử để
đảm bảo cho phiên toà đạt kết quả tốt. Trong những trường hợp cần phải có
giám định viên, người phiên dịch, tại phiên toà thì Thư ký phải liên hệ với các
cơ quan tổ chức này để mời giám định viên, người phiên dịch tham gia phiên
toà theo đúng quy định của pháp luật.
Nhiệm vụ chính và quan trọng nhất được thể hiện tại phiên toà đối với
Thư ký Toà án đó là ghi biên bản phiên toà. Bên cạnh đó, tại phiên toà Thư ký
phải phổ biến nội quy phiên toà, sắp xếp chỗ ngồi cho đương sự, kiểm tra sự
có mặt, vắng mặt của những người tham gia tố tụng và báo cáo trước Hội
đồng xét xử để quyết định có phải hoãn phiên toà hay không. Thư ký còn giúp
Thẩm phán ra một số quyết định tại phiên toà như: Quyết định hoãn phiên toà,
Quyết định bắt tạm giam, Quyết định trả tự do cho bị cáo tại phiên toà … Có
thể nói, với nhiệm vụ ghi biên bản phiên toà được Thư ký thực hiện một cách
cẩn thận, chính xác, phản ánh trung thực, đầy đủ diễn biến của vụ án tại phiên
toà là điều vô cùng quan trọng. Đó là cơ sở pháp lý là tài liệu nghiên cứu hồ
sơ theo trình tự phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm nếu bản án bị kháng cáo,
kháng nghị hoặc khiếu nại. Thư ký và Thẩm phán phối hợp chặt chẽ với nhau

28. 21
sẽ tránh được tình trạng phải hoãn phiên toà do lỗi chủ quan của Toà án, đảm
bảo vụ án được xét xử theo đúng thời hạn quy định của pháp luật.
- Mối quan hệ giữa Thẩm phán và Kiểm sát viên: Theo Điều 107 Hiến
pháp năm 2013 (sửa đổi) và Điều 1 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm
2002, Viện kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm
sát các hoạt động tư pháp.
Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hành quyền công tố và kiểm sát các
hoạt động tư pháp, góp phần bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm
chỉnh và thống nhất. Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương thực hành quyền
công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp ở địa phương mình. Các Viện kiểm
sát quân sự thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo
quy định của pháp luật. Điều 3 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm
2002 quy định Viện kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng, nhiệm vụ của
mình bằng những công tác sau đây.
1. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
việc điều tra các vụ án hình sự của các cơ quan điều tra và các cơ quan khác
được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;
2. Điều tra một số loại tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm
tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp;
3. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
việc xét xử các vụ án hình sự;
4. Kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, hành
chính, kinh tế, lao động và những việc khác theo quy định của pháp luật;
5. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thi hành bản án, quyết
định của Toà án nhân dân;
6. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc tạm giữ, tạm giam, quản
lý và giáo dục người chấp hành án phạt tù.

29. 22
Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan duy nhất được giao chức năng thực
hành quyền công tố. Hoạt động thực hành quyền công tố chỉ diễn ra trong hai
giai đoạn của tố tụng hình sự là giai đoạn điều tra các vụ án hình sự và giai
đoạn xét xử các vụ án hình sự. Hoạt động công tố được thực hiện ngay từ khi
khởi tố vụ án hình sự và trong suốt quá trình tố tụng hình sự nhằm bảo đảm
không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người không có tội.
Viện kiểm sát là cơ quan duy nhất có mặt trong tất cả các giai đoạn tố
tụng và đóng vai trò quan trọng, bởi Viện kiểm sát được giao một chức năng
không một chủ thể nào có - chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp. Viện kiểm
sát sử dụng chức năng này đê đảm bảo việc tuân thủ pháp luật của các cơ
quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Trong mối quan hệ với
Thẩm phán, Kiểm sát viên giữ quyền công tố tại phiên toà, có nhiệm vụ tiến
hành các hoạt động kiểm sát xét xử, giám sát Hội đồng xét xử trong việc thực
hiện các nguyên tắc và trình tự tố tụng theo quy định pháp luật. Căn cứ vào
kết quả điều tra, Kiểm sát viên có quyền lập bản cáo trạng và tham gia phiên
toà sơ thẩm, phúc thẩm để buộc tội bị cáo, có quyền xét hỏi, tranh luận, rút
một phần hoặc toàn bộ quyết định truy tố tại phiên toà. Sự thật khách quan
của vụ án có làm rõ được hay không, điều đó phụ thuộc rất nhiều vào Thẩm
phán và Kiểm sát viên khi đưa các tài liệu, chứng cứ để kiểm tra tại phiên toà.
Kiểm sát viên tham gia vào quá trình thẩm vấn, tranh luận tại phiên toà phải
nghiên cứu, xem xét hỏi vấn đề gì, hỏi ai để làm sáng tỏ vụ án và đưa ra kết
luận giải quyết vụ án. Tại phiên toà Kiểm sát viên phải tuân theo sự điều
khiển của Chủ toạ phiên toà về mặt trình tự tố tụng, nhưng nhiều Kiểm sát
viên quá chú trọng vào quyền “giám sát” Hội đồng xét xử của mình mà quên
đi nghĩa vụ phải chứng minh hành vi của bị cáo là có tội hay không có tội.
Đôi lúc Kiểm sát viên tỏ ra rất khó chịu khi Chủ toạ phiên toà đề nghị Kiểm
sát viên có ý kiến đối đáp với với Luật sư hay bị cáo về những tình tiết buộc
tội trong bản cáo trạng của Kiểm sát viên.

30. 23
1.3.2. Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tham gia tố tụng
Mối quan hệ của Thẩm phán với những người tham gia tố tụng: Người
bào chữa, bị cáo, người bị hại, người giám định, người phiên dịch…
- Mối quan hệ của Thẩm phán với Người bào chữa, người bảo vệ quyền
lợi của đương sự: Theo qui định của Bộ luật tố tụng hình sự về sự tham gia
của Người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự trong quá trình
Toà án giải quyết vụ án, thì họ là người góp phần vào việc tìm ra sự thật
khách quan của vụ án, họ được quyền tham gia vào quá trình tố tụng để giúp
thân chủ của họ bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp; Họ có quyền nghiên cứu hồ
sơ vụ án, sao chép các tài liệu cần thiết trong hồ sơ vụ án, được biết về thời
gian địa điểm mở phiên toà. Bởi vậy, trong quá trình tác nghiệp của Luật sư
tại phiên toà thì Thẩm phán phải tạo điều kiện để họ thực hiện những quyền
và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật. Tại phiên toà Luật sư có quyền tham
gia xét hỏi và tranh luận. Thẩm phán đảm bảo về mặt thời gian, tạo điều kiện
để luật sư thực hiện quyền của mình tại phiên toà.
- Mối quan hệ của Thẩm phán với bị cáo, người bị hại và các đương sự
khác: Mối quan hệ của Thẩm phán với bị cáo, người bị hại và các đương sự
khác: Đây là mối quan hệ tố tụng chỉ phát sinh khi giải quyết vụ án hình sự,
Quyền và nghĩa vụ của bị cáo, người bị hại và các đương sự khác đã được quy
định rất cụ thể trong Bộ luật Tố tụng hình sự ví dụ như: Bị cáo được quyền
nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử, quyết định áp dụng, thay đổi hoặc huỷ
bỏ biện pháp ngăn chặn; quyết định đình chỉ vụ án; bản án, quyết định của
Toà án; các quyết định tố tụng khác; có quyền đề nghị thay đổi người tiến
hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch; có quyền đưa ra ý kiến,
tranh luận tại phiên toà và nói lời sau cùng trước khi Hội đồng xét xử vào
nghị án....
Trước pháp luật họ đều được đối xử một cách bình đẳng, Thẩm phán
phải xử sự đúng mức, tôn trọng ý kiến của người bị hại, đương sự. Không áp

31. 24
đặt chủ quan những mặc cảm ban đầu có thể dẫn đến định kiến làm sai lệch
vụ án. Tại phiên toà các đương sự phải tuân thủ theo sự điều khiển của Chủ
toạ phiên toà.
- Mối quan hệ của Thẩm phán với người giám định, người phiên dịch:
Khi thấy cần thiết phải trưng cầu giám định về một vấn đề nào đó trong vụ án,
Thẩm phán hướng dẫn Thư ký hoặc chủ động liên hệ với cơ quan tổ chức
giám định để họ cử Giám định viên thực hiện theo yêu cầu giám định. Thẩm
phán phải đưa ra quyết định trưng cầu giám định, người giám định có quyền
tìm hiểu tài liệu vụ án có liên quan đến đối tượng giám định, yêu cầu Thẩm
phán cung cấp tài liệu cần thiết, tham gia vào việc xét hỏi và đặt câu hỏi liên
quan đến đối tượng giám định tại phiên toà.
Trong trường hợp người tham gia tố tụng không sử dụng được tiếng Việt
thì Thẩm phán phải mời người phiên dịch cho họ (nếu như họ không thoả
thuận được về việc lựa chọn người phiên dịch) hoặc đương sự là người câm
điếc. Thẩm phán có trách nhiệm giải thích thêm về những vấn đề cần phiên
dịch khi người phiên dịch yêu cầu. Mặc dù luật tố tụng không quy định người
phiên dịch có quyền nghiên cứu hồ sơ vụ án nhưng trên thực tế khi cần tìm
hiểu về những vấn đề chuyên môn, những thuật ngữ pháp lý, những lĩnh vực
mới hoặc những cử chỉ cần diễn đạt để hiểu về một khái niệm, một từ nào đó
thì Thẩm phán có thể cung cấp cho họ những tài liệu cần thiết hoặc có thể cho
họ nghiên cứu hồ sơ vụ án trọng phạm vi nhất định.
1.4. Lịch sử hình thành và phát triển các quy định pháp luật về vị trí, vai trò của Thẩm
phán
1.4.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1988
Cách mạng tháng Tám thành công, bộ máy chế độ thực dân phong kiến
bị đập tan, trong khi chờ có Hiến pháp được ban hành, Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã ký một loạt sắc lệnh thành lập Toà án cách mạng, thay thế cho các Toà án
của chế độ cũ: Toà án quân sự (Sắc lệnh số 33 ngày 13/9/1945), Toà án đặc

32. 25
biệt (Sắc lệnh số 64 ngày 23/11/1945), Toà án binh và Toà án thường (Sắc
lệnh số 13 ngày 24/01/1946). Sắc lệnh số 33 quy định một cách rất cụ thể về
tiêu chuẩn Thẩm phán, cách tuyển chọn, đối tượng tuyển chọn, quyền và
nghĩa vụ của Thẩm phán, kỷ luật Thẩm phán, y phục Thẩm phán. Theo sắc
lệnh này, Hội đồng xét xử của Toà án quân sự gồm 1 Chánh án và 2 Hội
thẩm. Chánh án và Hội thẩm thứ nhất do uỷ viên quân sự và một uỷ viên
chính trị đảm nhiệm, Hội thẩm thứ hai do một Thẩm phán chuyên môn của tư
pháp đảm nhiệm, sắc lệnh số 13 đã thiết lập hệ thống Toà án gồm có: Toà án
sơ cấp (ở cấp quận, huyện, châu), Toà án đệ nhị cấp (ở cấp tỉnh) và Toà án
thượng thẩm (ở ba miền Bắc - Trung - Nam). Các Toà án tư pháp này đều
trực thuộc Bộ Tư pháp quản lý và độc lập với các cơ quan hành chính, thẩm
quyền của các Toà án thường là xét xử những vụ án hình sự thường và dân sự.
ở Toà án sơ cấp Thẩm phán xử một mình, ở Toà án đệ nhị cấp việc xét xử
được phân ra thành tiểu hình, đại hình. Tiểu hình ngoài Chánh án còn có 2
Phụ thẩm nhân dân. Các Phụ thẩm nhân dân không được nghiến cứu hồ sơ
trước khi mở phiên toà nhưng có quyền góp ý kiến về tội trạng và hình phạt.
Chánh án (chủ toạ phiên toà) có quyền quyết định về tội trạng, hình phạt và
các thủ tục khác. Thẩm phán Toà án sơ cấp có thể xét xử các việc đại hình ở
Toà án đệ nhị cấp với tư cách là Phụ thẩm chuyên môn. Thẩm phán Toà án tư
pháp được chia thành 2 ngạch: ngạch sơ cấp, ngạch đệ nhị cấp. Thẩm phán sơ
cấp làm việc ở Toà sơ cấp, Thẩm phán đệ nhị cấp làm việc ở Toà đệ nhị cấp
và Toà thượng thẩm. Các Thẩm phán đệ nhị cấp lại chia thành 2 chức vụ:
Thẩm phán xử án do ông Chánh án nhất Toà thượng thẩm đứng đầu và Thẩm
phán buộc tội (Thẩm phán của công tố viên) do ông Chưởng lý đứng đầu.
Thẩm phán xử án cũng có thể được chuyển sang làm Thẩm phán buộc tội và
ngược lại (do Bộ trưởng Bộ Tư pháp quyết định). Tại Sắc lệnh số 13 quy định
để trở thành Thẩm phán cần có các điều kiện sau:
- Có quốc tịch Việt Nam;

33. 26
- Không phân biệt đàn ông, đàn bà;
- Có hạnh kiểm tốt và chưa can án bao giờ.
Ngạch Thẩm phán sơ cấp (có 5 hạng) ít nhất phải 21 tuổi, có bằng tú tài
và phải thi trúng tuyển. Ngạch Thẩm phán đệ nhị cấp (có 7 hạng) ít nhất cũng
phải 24 tuổi, có bằng khoa luật cử nhân và trúng tuyển kỳ thi. Việc xét hạnh
kiểm và năng lực của người xin làm Thẩm phán do một Hội đồng Thẩm phán
đảm nhiệm. Chủ tịch nước bổ nhiệm Thẩm phán đệ nhị cấp bằng một sắc
lệnh. Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm Thẩm phán sơ cấp bằng một nghị định.
Trong thời kỳ này cũng quy định Thẩm phán không được kiêm nhiệm một
nghề nào khác trừ chức giáo sư đại học, nếu Thẩm phán được bầu vào uỷ ban
hành chính thì phải từ chối hoặc từ chức Thẩm phán, về nguyên tắc xét xử
Thẩm phán sẽ chỉ "trọng pháp luật và công lý. Các cơ quan khác không được
can thiệp vào việc Tư pháp” (Điều 47), "mỗi Thẩm phán xử án quyết định
theo pháp luật và lương tâm của mình. Không quyền lực nào được can thiệp
trực tiếp hay gián tiếp vào công việc xử án" (Điều 50). Đây là những quy định
hết sức tiến bộ, là điều kiện đảm bảo tính khách quan, độc lập trong các phán
quyết của Toà án. Sắc lệnh số 13 còn quy định các Thẩm phán không thể lấy
cớ gì để từ chối việc xét xử, trừ trường hợp cáo tị và hồi tị (Điều 80); Các
Thẩm phán phải làm đầy đủ bổn phận, dự đều các phiên toà, xét xử thật nhanh
chóng và thật công minh, thanh liêm, phải cư xử đúng mực, biết tự trọng để
giữ thanh danh và phẩm chất của một vị quan toà. Qua đây có thể thấy vị trí
của mỗi Thẩm phán đã được đánh giá và coi trọng rất cao, là nhân tố chủ yếu
khi xử án, chính vì vậy mà yếu tố đạo đức được đề cao. Điều này vẫn được
coi là một đức tính thiêng liêng của Thẩm phán Việt Nam hiện nay và để đảm
bảo cho việc xét xử được đúng pháp luật và khách quan, Sắc lệnh còn quy
định Thẩm phán không được tự đặt ra luật lệ mà xử đoán, các Thẩm phán
không thể bào chữa các việc bằng miệng hay bằng giấy nếu không phải việc
của mình, việc của vợ, con hay của thân thuộc, thích thuộc trực hệ của mình,

34. 27
hay của một đứa trẻ vị thành niên mà mình giám hộ. Đây được xác định là
nghĩa vụ của Thẩm phán phải tuân thủ nghiêm ngặt. Mặc dù giai đoạn này,
văn bản pháp luật vẫn bị ảnh hưởng bởi pháp luật của thực dân Pháp nhưng
Sắc lệnh số 13 được coi là văn bản đầu tiên quy định khá cụ thể đầy đủ và rất
tiến bộ về tổ chức Toà án cũng như tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn và trách
nhiệm của các ngạch Thẩm phán, sắc lệnh này đánh dấu bước đầu hoàn thiện
hệ thống cơ quan xét xử ở Việt Nam [39, tr. 80-81].
Sau Cách mạng tháng Tám, do tình hình lúc đó đất nước mới được
thành lập còn rất nhiều khó khăn nên chưa thể xây dựng được ngay hệ thống
luật lệ mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh vào ngày 10/10/ 1945 cho
phép tạm thời sử dụng một số luật lệ của chế độ cũ với nguyên tắc "những
luật lệ ấy không trái với nguyên tắc độc lập của nước Việt Nam và chính thể
cộng hoà ". Đồng thời, nhà nước dân chủ nhân dân cũng tiến hành ban bố
ngay một số văn bản pháp luật mà trong đó chứa đựng ít nhiều thủ tục tố tụng
như các sắc lệnh về tổ chức Toà án sắc lệnh về thể thức thi hành án.
Bản Hiến pháp đầu tiên của nhà nước dân chủ nhân dân được Quốc hội
thông qua ngày 9/11/1946. Các quy định về Thẩm phán tại sắc lệnh số 13
được cụ thể hoá trong bản Hiến pháp 1946 và được nâng lên thành chế định
Thẩm phán. Theo Điều 63 của Hiến pháp 1946, hệ thống Toà án nước ta được
thiết lập như sau:
- Toà án tối cao;
- Các Toà án phúc thẩm;
- Các Toà án đệ nhị cấp và sơ cấp.
Điều 64 của Hiến pháp 1946 quy định "các viên Thẩm phán do Chính
phù bổ nhiệm". Theo sắc lệnh số 13 và Hiến pháp 1946 thì “Toà án được coi
là cơ quan tư pháp, giữ một vị trí độc lập trong tổ chức bộ máy nhà nước, là
cơ quan vừa thực hiện quyền xét xử đồng thời thực hiện cả quyền công tố

35. 28
nhưng có sự phân công rõ ràng giữa Thẩm phán xét xử và Thẩm phán công
tố” [28, tr. 79]. Trong Hiến pháp cũng đưa ra một số nguyên tắc cơ bản có
tính hiến định về tổ chức và hoạt động của Toà án trong đó có nguyên tắc:
Trong khi xét xử, các viên Thẩm phán chỉ tuân theo pháp luật các cơ quan
khác không được can thiệp (Điều 69) nguyên tắc này được kế thừa từ sắc lệnh
số 13.
Đến năm 1950, nhà nước ta thực hiện cuộc cải cách tư pháp đầu tiên
được đánh dấu bằng sắc lệnh số 85/SL ngày 22/5/1950. Tại sắc lệnh này đã
đổi tên Toà án sơ cấp thành Toà án nhân dân huyện hoặc châu ở cấp huyện và
châu, Toà án đệ nhị cấp thành Toà án nhân dân tỉnh hoặc thành phố ở cấp tỉnh
và thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn, Chợ lớn), Toà án thượng
thẩm thành Toà án nhân dân liên khu. Hội đồng phúc án được gọi là Toà phúc
thẩm, Phụ thẩm nhân dân được gọi là Hội thẩm nhân dân. Toà án nhân dân
huyện và Toà án nhân dân tỉnh gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân
dân, Toà án nhân dân phúc thẩm khu hoặc thành phố gồm hai Thẩm phán và
ba Hội thẩm nhân dân. Hội thẩm nhân dân tham gia cả việc hộ và việc hình,
được quyền xem hồ sơ và biểu quyết khi xét xử, ngang quyền với Thẩm phán.
Thẩm phán huyện có nhiệm vụ chấp hành các án về khoản bồi thường hay bồi
hoàn là chính Toà án đó hay Toà án cấp trên tuyên và chịu sự kiểm soát của
Biện lý. Trong thời kỳ này, Ban Tư pháp xã cũng được giao thẩm quyền xử
chung thân những vụ vi cảnh phạt bạc từ 5 đồng đến 30 đồng. Trong giai đoạn
này Toà án nhân dân vẫn chịu sự giám sát của uỷ ban kháng chiến hành chính.
Có thể nói cuộc cải cách tư pháp này có giá trị lịch sử rất lớn nhằm mục
tiêu dân chủ hoá bộ máy tư pháp và hoạt động xét xử như thành phần nhân
dân (Hội thẩm nhân dân) trong xét xử chiếm đa số; thành lập Hội đồng hoà
giải nội huyện, ngoài luật sư bào chữa còn có bào chữa viên nhân dân [28, tr. 79].
Mặc dù chế độ bổ nhiệm Thẩm phán không có gì thay đổi, với việc ban
hành Sắc lệnh số 85 đã mở đầu cho cuộc cải cách hệ thống Toà án ở nước ta

36. 29
trong giai đoạn hiện nay, mục đích và nhiệm vụ của cuộc cải cách này là tổ
chức lại hệ thống Toà án nhân dân theo yêu cầu gọn nhẹ, thống nhất, hoạt
động có hiệu quả, đảm bảo nguyên tắc dân chủ trong tổ chức và hoạt động
của Toà án, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử và
giám sát hoạt động xét xử của Toà án [39, tr. 82].
Sắc lệnh số 156 ngày 22/10/1950 giao cho Toà án nhân dân khu thẩm
quyền xét xử những tội phản cách mạng thay thế cho các Toà án quân sự với
mục đích tạo điều kiện linh hoạt cho hoạt động xét xử trong thời kỳ này.
Đồng thời để phục vụ cho hoạt động xét xử. Tại sắc lệnh số 158 ngày
17/11/1950 quy định về việc bổ dụng cán bộ công nông vào ngạch Thẩm phán
và thăng bổ các Thẩm phán huyện. Theo đó những cán bộ công nông có thành
tích, kinh nghiệm có thể được bổ dụng vào một ngạch Thẩm phán thích đáng
theo đề nghị của Hội đồng tuyển trạch (Điều 1); các Thẩm phán Toà án nhân
dân huyện nếu có năng lực và tinh thần phục vụ có thể được thăng bổ lên
ngạch Thẩm phán Toà án nhân dân tỉnh theo đề nghị của Hội đồng tuyển
trạch (Điều 2).
Năm 1952, thẩm quyền của Toà án được thay đổi cho phù hợp với tình
hình của đất nước. Tại Nghị định 32-NĐ ngày 6/4/1952 của Bộ Tư pháp quy
định Toà án nhân dân huyện có thẩm quyền xử cả sơ thẩm và chung thẩm tất
cả các vụ phạm pháp vi cảnh, hoặc tái phạm vi cảnh, dù là phạt bạc từ 1 đến
5kg gạo, hoặc phạt giam từ 1 đến 5 ngày; những việc bồi thường hoặc bồi
hoàn cho người bị thiệt hại trong vụ vi cảnh thỉnh cầu. Toà án nhân dân tỉnh
xét xử sơ thẩm những việc tiểu hình hay đại hình. Đên năm 1957 Toà án nhân
dân khu, Toà án nhân dân thành phố đều được đổi tên thành Toà án nhân dân
phúc thẩm, Toà án nhân dân sơ thẩm thành phố được đổi tên thành Toà án
nhân dân thành phố. Mô hình tổ chức và hoạt động của Toà án nước ta giai
đoạn 1945-1959 bi ảnh hưởng nhiều bởi mô hình tổ chức và hoạt động của
Toà án Cộng hoà Pháp cho nên bên cạnh nhiều quy định hiện đại thì cũng bộc

37. 30
lộ những vấn đề chưa phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh nước ta, chẳng hạn
việc quy định nhiều loại Toà án (Toà án thường, Toà án quân sự, Toà án binh,
Toà án đặc biệt) trên cùng một khu vực lãnh thổ dẫn đến sự chồng chéo về
thẩm quyền xét xử giữa các Toà án; các Toà án quân sự, Toà án binh chỉ có
một cấp xét xử nên khó đảm bảo xét xử một cách khách quan. Hơn nữa, trong
Toà án vừa có Thẩm phán thực hiện quyền công tố vừa có Thẩm phán thực
hiện quyền xét xử các Thẩm phán này có thể đổi chỗ cho nhau, vì thế việc
kiểm tra giám sát công việc xét xử rất khó khăn. Thực tế ở nhiều địa phương
không có đủ số lượng Thẩm phán để thực hiện từng khâu điều tra, truy tố, xét
xử theo luật định; thậm chí có Toà án chỉ có một Thẩm phán vừa đảm đương
nhiệm vụ điều tra, truy tố, xét xử. Một số địa phương khác chưa có điều kiện
thành lập Toà án thì uỷ ban hành chính kiêm luôn cả chức năng xét xử của
Toà án. Toà án xét xử không được nhiều và chủ yếu chỉ tập trung vào những
vụ án lớn. Do Thẩm phán phải đảm đương từ khâu đầu (điều tra) cho đến
khâu cuối (xét xử), nên dễ có những sai sót mà không biết, dẫn đến có nhiều
vụ đã bị xử oan sai [39, tr. 82]. Hơn nữa, tình hình lịch sử lúc đó có nhiều
thay đổi, miền Bắc hoàn toàn độc lập thoát khỏi ách thống trị của chế độ thực
dân Pháp, miền Nam vẫn phải chịu sự thống trị của đế quốc thực dân và bè lũ
tay sai nên đòi hỏi bộ máy nhà nước nói chung hệ thống cơ quan xét xử nói
riêng cần phải có sự thay đổi đáng kể cho phù hợp với tình hình và nhiệm vụ.
Từ việc nhận thức được những thực trạng trên, Hiến pháp 1959 ra đời thay thế
cho Hiến pháp 1946, cơ quan xét xử được quy định một cách hệ thống hơn ở
tầm văn bản luật, pháp lệnh đó là Luật Tổ chức Toà án nhân dân được Quốc
hội thông qua ngày 14/7/1960. Sau khi hoàn thành sứ mệnh lịch sử, một số
loại Toà án được thành lập ngay thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp
như các Toà án binh mặt trận, các Toà án nhân dân vùng tạm bị chiếm đóng,
các Toà án đặc biệt trong cải cách ruộng đất được giải thể.
Hiến pháp năm 1959 đã khẳng định Toà án nhân dân tối cao nước Việt
Nam dân chủ cộng hoà, các Toà áo nhân dân địa phương, các Toà án quân sự

38. 31
các cấp là những cơ quan xét xử của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Các
Toà án nhân dân địa phương ở đây bao gồm Toà án tỉnh, thành phố trực thuộc
trung ương (gọi tắt là Toà án cấp tỉnh), Toà án nhân dân huyện, thị xã thành
phố thuộc tỉnh (gọi tắt là Toà án cấp huyện) và Toà án nhân dân khu tự trị.
Trong những trường hợp đặc biệt Quốc hội có thể thành lập Toà án đặc biệt, ở
Toà án nhân dân cấp huyện có Chánh án và các Thẩm phán, nếu cần thì có
thêm Phó chánh án; Toà án nhân dân cấp tỉnh gồm có Chánh án, một hoặc
nhiều Phó chánh án và các Thẩm phán; Toà án nhân dân tối cao gồm có
Chánh án, một hoặc nhiều Phó chánh án, các Thẩm phán và Thẩm phán dự khuyết.
Có thể nói, sau khi Hiến pháp 1959 và Luật Tổ chức Toà án nhân dân
năm 1960 ra đời đã có sự thay đổi đáng kể về cơ cấu tổ chức, hoạt động của
hệ thống Toà án cũng như các quy định liên quan đến đội ngũ Thẩm phán so
với giai đoạn 1945-1959. Theo Hiến pháp 1959, Bộ Tư pháp bị giải thể, chức
năng của Bộ Tư pháp được giao cho Toà án nhân dân tối cao, Bộ nội vụ. Hoạt
động công tố trước đây được giao cho Toà án nay được tách ra và giao cho
Viện kiểm sát nhân dân. Toà án nhân dân tối cao có chức năng quản lý các
Toà án địa phương về chuyên môn nghiệp vụ, quản lý đội ngũ Thẩm phán về
mặt tổ chức. Toà án thực hiện chế độ hai cấp xét xử: Sơ thẩm và phúc thẩm.
Ngày 10/7/1959, Toà án nhân dân tối cao ra chỉ thị đình chỉ việc áp dụng luật
lệ cũ của chế độ thực dân - phong kiến trước đây. Về thẩm quyền xét xử: Toà
án cấp huyện xét xử sơ thẩm, Toà án cấp tỉnh xét xử phúc thẩm, Toà án nhân
dân tối cao xét xử giám đốc thẩm án của Toà án nhân dân địa phương, Toà án
quân sự và Toà án đặc biệt, bên cạnh đó còn có quyền xét xử cả sơ thẩm và
phúc thẩm.
Về nguyên tắc tổ chức và hoạt động: Nếu như trong giai đoạn từ năm
1945 đến trước khi có Hiến pháp năm 1959 Thẩm phán thực hiện theo chế độ
bổ nhiệm thì trong giai đoạn này thực hiện theo chế độ bầu theo quy định của
pháp luật. Khắc phục những tồn tại trong tổ chức và hoạt động xét xử trước

39. 32
đây thì theo quan điểm chỉ đạo ở giai đoạn này phải đảm bảo sự tham gia rộng
rãi của nhân dân vào hoạt động xét xử và thực hiện nguyên tắc xét xử Toà án
xét xử tập thể; việc xét xử tại các Toà án đều công khai trừ những trường hợp
đặc biệt do luật định; Hội thẩm tham gia vào việc xét xử và khi xét xử Hội
thẩm ngang quyền với Thẩm phán. Trong giai đoạn này vẫn đề cao nguyên
tắc khi xét xử Toà án có quyền độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Theo Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 1960 thì Thẩm pháo có quyền
bầu cử và ứng cử. Các điều kiện để trở thành Thẩm phán gồm có: phải từ 23
tuổi trở lên, có lập trường cách mạng vững vàng và nắm vững chính sách của
Đảng và Nhà nước, có tinh thần công tác và tư tưởng đạo đức tốt, có quan hệ
tốt với quần chúng nhân dân. Qua đây có thể thấy yếu tố về phẩm chất chính
trị, trung thành với Tổ quốc với nhân dân luôn được đặt lên hàng đầu yếu tố
về chuyên môn nghiệp vụ không phải là yếu tố bắt buộc đối với Thẩm phán.
Điều đó cũng dễ lý giải, vì trong giai đoạn này đất nước vẫn chưa hoàn toàn
được độc lập, miền Nam vẫn đang phải tiến hành cuộc chiến tranh chống đế
quốc, miền Bắc tuy được độc lập nhưng vẫn phải chi viện cho miền Nam nên
chưa cho phép chúng ta đào tạo Thẩm phán một cách căn bản.
Theo quy định, Hội đồng nhân dân các cấp tỉnh, huyện và khu tự trị sẽ
bâu và bãi miễn các Chánh án, Phó chánh án và Thẩm phán Toà án nhân dân
ở cấp mình. Nhiệm kỳ của Chánh án, Phó chánh án, Thẩm phán cấp tỉnh hoặc
đơn vị hành chính trung ương (tương đương khu tự trị) là 4 năm, của cấp
huyện là 3 năm (Điều 27, 28 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 1960). Đối
với Toà án nhân dân tối cao thì Chánh án do Quốc hội bầu và bãi miễn với
nhiệm kỳ là 5 năm; các Phó chánh án, Thẩm phán và Thẩm phán dự khuyết
do uỷ ban Thương vụ Quốc hội bổ nhiệm và bãi nhiệm theo đề nghị của Chủ
tịch uỷ ban Thường vụ Quốc hội (Điều 26 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm
1960). Pháp luật không quy định nhiệm kỳ của Phó chánh án Thẩm phán Toà
án nhân dân tối cao. Đây chính là điểm đặc thù về tuyển chọn Thẩm phán giai
đoạn này ở nước ta. Ở Toà án nhân dân cấp huyện, Thẩm phán chỉ được xét

40. 33
xử sơ thẩm những vụ án hình sự và dân sự. Hội đồng xét xử gồm có một
Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân tham gia. Đối với những vụ án nhỏ, đơn
giản xét xử theo trình tự sơ thẩm thì do một Thẩm phán tiến hành. Trong giai
đoạn này Thẩm phán có nhiệm vụ hoà giải những vụ tranh chấp dân sự, giải
quyết những việc hình nhỏ mà không cần đến con đường xét xử. Thẩm phán ở
Toà án nhân dân cấp tỉnh và tương đương có thẩm quyền xét xử theo trình tự
sơ thẩm và phúc thẩm. Các Thẩm phán ở Toà án nhân dân tối cao có thẩm
quyền xét xử theo cả ba trình tự: sơ thẩm, phúc thẩm và xét lại bản án đã có
hiệu lực pháp luật theo thủ tục giám đốc thẩm.
Nói chung, từ khi có Hiến pháp 1959 và Luật Tổ chức Toà án nhân dân
năm 1960 ra đời thì hệ thống Toà án bước đầu được xây dựng theo hướng
chính quy và đầy đủ hơn. Đó là hệ thống Toà án nhân dân được thành lập ở
các cấp, còn có các Toà án quân sự và trong trường hợp đặc biệt có thể thành
lập Toà án đặc biệt. Hệ thống Toà án được tổ chức và hoạt động trên cơ sở
một hệ thống các nguyên tắc tương đối toàn diện hơn thời kỳ kháng chiến
chống thực dân Pháp. Cơ sở pháp lý của tổ chức và hoạt động của hệ thống
Toà án ngoài Hiến pháp 1959, một luật và một pháp lệnh tổ chức của Toà án,
còn có rất nhiều thông tư hướng dẫn của Toà án nhân dân tối cao mà đáng ra
trong đó phải có nhiều vấn đề do luật định. Trong thời kỳ này chưa có các Bộ
luật trọng yếu như Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Hình sự, Bộ luật tố tụng
dân sự, Bộ luật dân sự để làm cơ sở pháp lý căn bản cho tổ chức và hoạt động
của hệ thống Toà án. Song thực tế hoạt động, nhằm phục vụ kịp thời yêu cầu
cấp thiết của cuộc chiến chống Mỹ cứu nước, trọng tâm xét xử của Toà án
vẫn là án hình sự và án dân sự thường là một số án ly hôn [44, tr. 203].
Theo đó, các quy định về Thẩm phán như về thẩm quyền, nhiệm vụ...
được quy định đầy đủ và hoàn thiện hơn nhưng cũng chỉ được quy định trong
Hiến pháp 1959 một luật và một pháp lệnh tổ chức của Toà án mà thôi. Nếu
như trong giai đoạn từ 1945- 1959 Thẩm phán có thẩm quyền xét xử và thẩm
quyền buộc tội thì cũng có Thẩm phán xét xử và Thẩm phán buộc tội nhưng

41. 34
từ khi có Hiến pháp 1959 đến nay, Thẩm phán chỉ còn thẩm quyền xét xử.
Đây là thẩm quyền duy nhất của Thẩm phán. Điều này không có nghĩa là thu
hẹp bớt phạm vi quyền hạn của Thẩm phán mà ngược lại đây là cải cách tư
pháp tiến bộ thẩm quyền công tố được giao cho Viện kiểm sát để đảm bảo
tính khách quan, tăng cường hiệu quả giám sát trong xét xử và đảm bảo tính
chuyên môn cao.
Trên cơ sở thực tiễn thi hành Hiến pháp 1959 và đúc kết kinh nghiệm
trên những năm đầu sau ngày cả nước Việt Nam được thống nhất, Quốc hội
thông qua bản Hiến pháp 1980 - Hiến pháp của thời kỳ cả nước thống nhất,
hoà bình và tái thiết đất nước. Theo đó Quốc hội và uỷ ban Thường vụ Quốc
hội đã thông qua một loạt văn bản luật về hệ thống tư pháp dưới dạng Luật,
Pháp lệnh như: Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 1981, Luật Tổ chức Viện
kiểm sát nhân dân năm 1981, Pháp lệnh Tổ chức Toà án Quân sự năm 1985,
Pháp lệnh về việc xin ân giảm án tử Hình và xét duyệt án tử hình năm 1978.
Theo Hiến pháp 1980 và những luật, pháp lệnh trên thì hệ thống Toà án vẫn
gồm các Toà án nhân dân ở 3 cấp:
- Toà án nhân dân tối cao;
- Các Toà án nhân dân ở tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;
- Các Toà án nhân dân ở huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh;
- Các Toà án quân sự.
1.4.2. Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 2003
Thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng,
toàn Đảng toàn dân ta tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện khắc phục
những sai lầm khuyết điểm trước đây để mở ra những hướng mới nhằm thoát
khỏi cuộc khủng hoảng về kinh tế - xã hội và để thực hiện nhiệm vụ chiến
lược là xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc -Việt Nam thúc đẩy sự
nghiệp đổi mới đất nước thì hoàn thiện hệ thống pháp luật được xác định là
nhu cầu cấp thiết. Pháp luật tố tụng hình sự trước năm 1988 chưa được pháp

42. 35
điển hoá việc áp dụng đều được tiến hành trên cơ sở những quy định của các
văn bản pháp luật đơn hành. Để đáp ứng yêu cầu này, trên tinh thần kế thừa
và phát triển những thành tựu của pháp luật tố tụng hình sự trong những văn
bản tố tụng đơn lẻ, với tinh thần đổi mới trên mọi mặt của đời sống kinh tế
ngày 28/6/1988 tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam khoá VIII, đã thông qua BLTTHS (thường gọi là BLTTHS 1988)
và có hiệu lực từ ngày 01/01/1989. Đây là BLTTHS đầu tiên của nước ta quy
định quyền hạn và trách nhiệm của người tiến hành tố tụng trong đó có Thẩm
phán. So với các văn bản hình sự trước đây, Bộ luật đã quy định rõ chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố
tụng, quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, đề cao vai trò của tổ
chức xã hội và công dân trong việc tham gia tố tụng nhằm phát hiện chính xác
nhanh chóng kịp thời mọi hành vi phạm tội không để lọt tội phạm và không
làm oan người vô tội [25, tr. 37]. Thẩm phán Chủ tọa phiên toà là người điều
khiển phiên toà và là người xét hỏi chính, Thẩm phán là thành viên Hội đồng
xét xử tham gia xét hỏi sau Chủ toạ. về quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm
phán được quy định tại các chương về thủ tục xét xử sơ thẩm, phúc thẩm và
giám đốc thẩm tái thẩm. Tại BLTTHS 1988 quy định nhiệm vụ của Thẩm
phán như sau "Sau khi nhận hồ sơ vụ án, Thẩm phán được phân công Chủ toạ
phiên toà có nhiệm vụ nghiên cứu hồ sơ; giải quyết các khiếu nại và yêu cầu
của những người tham gia tố tụng và tiến hành những công việc khác cần
thiết khác cho việc mở phiên toà "
(Điều 151). Trong thời hạn chuẩn bị xét xử được quy định tại khoản 2 (Điều
151) Thẩm phán có quyền và nghĩa vụ phải ra một trong các quyết định sau
đây: Quyết định đưa vụ án ra xét xử, quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung,
quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án. Trong quá trình nghiên cứu hồ
sơ nếu thấy cần thiết Thẩm phán có quyền áp dụng, thay đổi hoặc huỷ bỏ biện
pháp ngăn chặn, vấn đề này do Chánh án, Phó Chánh án quyết định. Căn cứ
vào kết quả nghiên cứu hồ sơ nếu thấy đủ căn cứ để xét xử Thẩm phán ra

43. 36
quyết định đưa vụ án ra xét xử và trên cơ sở đó Thẩm phán có quyền triệu tập
những người cần xét hỏi đến phiên tòa (Điều 158). Theo BLTTHS 1988 thì
chế độ xét xử có Hội thẩm nhân dân tham gia và ngang quyền với Thẩm phán
vẫn được duy trì. Sự tham gia xét xử của Hội thẩm nhân dân nhằm góp phần
tăng cường quan hệ giữa Toà án và nhân dân, đảm bảo công tác xét xử được
chính xác. Một nguyên tắc quan trọng bậc nhất để đảm bảo cho việc xét xử
được đúng người, đúng tội, tại Hiến pháp 1980 ghi nhận "Khi xét xử, Thẩm
phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật". BLTTHS đã
ghi nhận lại nguyên tắc này tại Điều 17 và coi đây là một trong những nguyên
tắc quan trọng nhất của hoạt động tố tụng hình sự. Thẩm phán và Hội thẩm
độc lập trong phán quyết của mình không bị phụ thuộc bởi bất kỳ sự can thiệp
của cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước vào việc xét xử vụ án kể cả cơ quan
cấp trên của mình. Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm có một Thẩm phán và hai
Hội thẩm nhân dân, trong trường hợp có tính chất nghiêm trọng, phức tạp thì
Hội đồng xét xử có thêm một Thẩm phán và ba Hội thẩm. Hội đồng xét xử
phúc thẩm có ba Thẩm phán. Hội đồng giám đốc thẩm Toà hình sự Toà án
nhân dân tối cao hoặc Toà quân sự trung ương gồm có ba Thẩm phán. Thẩm
phán ở Toà án cấp huyện và Toà án quân sự khu vực có thẩm quyền xét xử
những tội phạm hình sự có hình phạt từ 07 năm trở xuống trừ một số loại tội
được quy định tại điểm a, b khoản 1 Điều 145 của BLHS. Toà án cấp tỉnh và
Toà án quân sự cấp quân khu xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự về những
tội phạm không thuộc thẩm quyền của Toà án cấp huyện và Toà án quân sự
khu vực hoặc những vụ án thuộc thẩm quyền cấp dưới mà Toà án cấp tỉnh,
Toà án quân sự cấp quân khu lấy lên xử (Điều 145). So với Luật Tổ chức Toà
án nhân dân năm 1960 thì thẩm quyền và nhiệm vụ của Thẩm phán được nâng
cao do đó đòi hỏi trình độ chuyên môn nghiệp vụ của Thẩm phán cũng phải
cao hơn. Các vụ án hình sự khi đã đưa ra xét xử thì đều phải tiến hành giải
quyết bằng phiên toà điều này khác biệt so với Luật Tổ chức Toà án nhân dân
năm 1960, phân xử những việc nhỏ không phải mở phiên toà. Ở Toà án cấp

44. 37
tỉnh Thẩm phán có thẩm quyền xét xử theo trình tự sơ thẩm và trình tự phúc
thẩm. Hội đồng xét xử phúc thẩm có ba Thẩm phán. Ở Toà án nhân dân tối
cao Thẩm phán có thẩm quyền xét xử theo cả ba trình tự sơ thẩm, phúc thẩm
và xét lại bản án đã có hiệu lực pháp luật theo thủ tục giám đốc thẩm.
Bộ luật này đã nhiều lần được sửa đổi: lần thứ nhất vào ngày
30/6/1990, bổ sung Điều luật về thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm đồng
thời là chung thẩm gồm có ba Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân Thẩm
phán Chủ toạ phiên toà điều khiển và giữ kỷ luật tại phiên toà. Mặc dù vậy
qua hai lần sửa đổi, bổ sung BLTTHS 1988 vẫn chưa đáp ứng được tình hình
mới nên đến ngày 21/12/1999 Quốc hội đã sửa đổi, bổ sung lần ba và có hiệu
lực thi hành từ ngày 01/7/2000. Lần sửa đổi này đã bỏ Điều 16 về thành phần
Hội đồng thẩm phán sơ thẩm đồng thời là chung thẩm. Từ năm 1960 đến năm
1992, nhà nước ta thực hiện chế độ bầu cử đối với Thẩm phán nhân dân điều
này đã góp phần vào việc mở rộng nền dân chủ nhân dân. Tuy nhiên, do điều
kiện kinh tế, xã hội và trình độ ý thức pháp luật còn thấp, việc thực hiện chế
độ bầu cử khó tránh khỏi những nhược điểm, hạn chế. Chất lượng đội ngũ
Thẩm phán các cấp nhìn chung rất thấp. Để dẫn đến những hạn chế đó một
phần là do hoàn cảnh lịch sử sau chiến tranh, nguồn chủ yếu là từ cán Bộ
Chính trị ở các cơ quan Đảng, chính quyền và quân đội chuyển sang, mặt
khác việc đào tạo Thẩm phán chưa được quan tâm đúng mức. Chính vì vậy,
chất lượng xét xử không mang kết quả cao, hoạt động xét xử mang nặng tính
chất chủ nghĩa kinh nghiệm. Chế độ bầu cử Thẩm phán còn mang một cơ chế
cục bộ "khép kín" [44, tr. 203]. Hội đồng nhân dân cấp nào bầu ra Thẩm phán
Toà án nhân dân ở cấp đó nên Thẩm phán được bầu ở địa phương này không
được điều động sang địa phương khác để xét xử được vì Thẩm phán phải chịu
trách nhiệm và báo cáo trước Hội đồng nhân dân địa phương bầu ra Thẩm
phán đó và điều này càng thể hiện nguyên tắc độc lập xét xử không được thực
hiện một cách nghiêm minh.