Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Luận văn thạc sĩ ngành luật: Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam (cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội), cho các bạn tham khảo

1. 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
ĐÀO THỊ MAI PHƢƠNG
BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI TRONGTỐ TỤNG HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
(cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2015

2. 2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
ĐÀO THỊ MAI PHƢƠNG
BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI TRONGTỐ TỤNG HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
(cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hà Nội)
Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số : 60 38 01 04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Mạnh Hùng
HÀ NỘI - 2015

3. 3
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn
cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ
trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh
x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña
luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú
c«ng tr×nh nµo kh¸c.
T¸c gi¶ luËn v¨n
§µo ThÞ Mai Ph-¬ng

4. 4
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ
BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI TRONG TỐ TỤNG
HÌNH SỰ ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
8
1.1. Khái niệm chung quyền con người 8
1.2. Khái niệm quyền con người và bảo đảm quyền con người
trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tam giam
10
1.2.1. Khái niệm người bị tạm giữ, tạm giam và quyền con người
trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam
10
1.2.2. Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự đối với người
bị tạm giữ, tạm giam
16
1.3. Một số quy định của luật nhân quyền quốc tế về bảo đảm
quyền con người đối với người bị tạm giữ, tạm giam
17
1.4. Quy định về vấn đề bảo đảm quyền con người đối với người bị
tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự một số nước
19
1.4.1. Quy định về vấn đề bảo đảm quyền con người đối với người
bị tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự Liên
bang Nga
19
1.4.2. Quy định về vấn đề bảo đảm quyền con người đối với người bị
tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự Trung Quốc
24

5. 5
1.5. Các quy định về bảo đảm quyền con người đối với người bị
tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trước khi có Bộ luật
tố tụng hình sự năm 2003
27
1.5.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 cho đến
trước khi có Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988
27
1.5.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam
năm 1988 cho đến trước khi có Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
30
Chương 2: CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
NĂM 2003 VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI ĐỐI
VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ TẠM GIAM VÀ THỰC TIỄN
ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
37
2.1. Các quy định của bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về bảo
đảm quyền con người đối với người bị tạm giữ, tạm giam
37
2.1.1. Quy định bảo đảm quyền không bị bắt, giam giữ tùy tiện 37
2.1.2. Quy định bảo đảm quyền không phân biệt đối xử và đối xử
bình đẳng
41
2.1.3. Quy định bảo đảm quyền không bị tra tấn, đối xử hoặc trừng
phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục
45
2.1.4. Quy định bảo đảm quyền không bị coi là có tội khi chưa có
bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án
46
2.1.5. Quy định bảo đảm quyền bào chữa 48
2.2. Thực tiễn việc bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự
đối với người bị tạm giữ, tạm giam trên địa bàn thành phố Hà Nội
57
2.2.1. Những kết quả đạt được trong việc bảo đảm quyền con người
trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam trên
địa bàn thành phố Hà Nội và nguyên nhân
59
2.2.2. Những bất cập, hạn chế trong việc bảo đảm quyền con người
trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam trên
địa bàn thành phố Hà Nội và nguyên nhân 71
66

6. 6
Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
CỦA VIỆC BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI TRONG
TỐ TỤNG HÌNH SỰ ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ,
TẠM GIAM
84
3.1. Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm
2003 về bảo đảm quyền con người đối với người bị tạm giữ,
tạm giam
84
3.1.1. Hoàn thiện một số nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự 84
3.1.2. Hoàn thiện các quy định về quyền và nghĩa vụ tố tụng của
người bị tạm giữ (Điều 48 Bộ luật tố tụng hình sự), bị can
(Điều 49 Bộ luật tố tụng hình sự), bị cáo (Điều 50 Bộ luật tố
tụng hình sự)
90
3.1.3. Hoàn thiện các quy định về người bào chữa 92
3.1.4. Hoàn thiện các quy định về biện pháp ngăn chặn 94
3.2. Công tác hướng dẫn áp dụng Bộ luật tố tụng hình sự 104
3.3. Nâng cao chất lượng kiểm sát công tác tạm giữ, tạm giam 105
3.4. Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất cho nhà tạm giữ, trại tạm
giam, các phương tiện thông tin, liên lạc phục vụ cho công tác
tạm giữ, tạm giam
106
3.5. Nâng cao nhận thức, trình độ, trách nhiệm của Điều tra viên,
Kiểm sát viên, Thẩm phán và Hội thẩm
106
3.6. Tăng cường hợp tác quốc tế về công tác tạm giữ, tạm giam 107
KẾT LUẬN 108
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 110

7. 7
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BLHS : Bộ luật hình sự
BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự
CQĐT : Cơ quan điều tra
HĐXX : Hội đồng xét xử
QCN : Quyền con người
TAND : Tòa án nhân dân
TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao
TTHS : Tố tụng hình sự
VKS : Viện kiểm sát
VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao

8. 8
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
Tên bảng Trang
2.1 Thống kê tình hình bắt giữ và phân loại từ năm 2010-2014 59
2.2 Thống kê tình hình giải quyết người bị tạm giữ từ năm
2010-2014
60
2.3 Thống kê tình hình giải quyết người bị tạm giam từ năm
2010-2014
62
2.4 Số quá hạn tạm giữ từ năm 2010 đến năm 2014 68
2.5 Số người bị tạm giữ, tạm giam chết từ năm 2010 đến
năm 2014
75

9. 9
MỞ ĐẦU
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Con người là vốn quý của tự nhiên và của xã hội. Bảo vệ quyền con
người (QCN) là mục tiêu của các thiết chế Nhà nước dân chủ và tiến bộ. Ngày
nay, đất nước ta đang trên đà phát triển về mọi mặt. Song song, với việc phát
triển kinh tế, Đảng và Nhà nước cũng chăm lo xây dựng một Nhà nước pháp
quyền của dân, do dân và vì dân, xây dựng một hệ thống pháp luật bảo đảm
cho việc phát triển các quyền tự do dân chủ của công dân là những quan điểm
cơ bản được thể hiện trong các văn bản của Đảng và Nhà nước ta. Nghị quyết số
49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị "Về chiến lược cải cách tư pháp
đến năm 2020" khẳng định:
Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp
ngày càng cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của
nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời
phải là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ
nghĩa, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm [15].
Văn kiện Đại hội X của Đảng cũng đặt ra nhiệm vụ "Xây dựng nền tư
pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền
con người" [16]. Văn kiện Đại hội XI của Đảng mới đây cũng tiếp tục đặt ra
nhiệm vụ: "Đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong
đó đẩy mạnh việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây
dựng hệ thống tư pháp trong sạch vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và
bảo vệ quyền con người" [17].
Hoạt động tố tụng hình sự (TTHS) liên quan chặt chẽ đến QCN. Hoạt
động TTHS là nơi các biện pháp cưỡng chế Nhà nước được áp dụng phổ biến
nhất; và vì vậy là nơi QCN của các chủ thể tố tụng, đặc biệt, quyền của người bị
tạm giữ, tạm giam dễ bị lạm dụng, vi phạm. Việc tạm giữ, tạm giam người

10. 10
thường được áp dụng trong đấu tranh chống tội phạm. Thực tiễn điều tra, truy tố,
xét xử trong những năm qua cho thấy rằng cũng có nhiều trường hợp vi phạm
QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam trong quá trình tiến hành tố tụng. Những
vi phạm đó xảy ra do nhiều nguyên nhân, trong đó có bất cập, hạn chế của pháp
luật, cơ chế, nhận thức, thái độ của người tiến hành tố tụng, các quy định về chế
độ trách nhiệm của cơ quan, người tiến hành tố tụng đối với công dân… Có thể
nói, vấn đề bảo đảm QCN đang là yêu cầu cấp thiết trên cả phương diện lý luận
cũng như trong hoạt động thực tiễn. Do đó, để góp phần bảo đảm hơn nữa về
QCN nói chung và bảo đảm QCN trong TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm giam
nói riêng, tác giả chọn đề tài: "Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự
đối với người bị tạm giữ, tạm giam (cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành
phố Hà Nội)" làm đề tài luận văn. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá toàn diện các
quy định về bảo đảm QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam và thực tiễn áp
dụng trên địa bàn thành phố Hà Nội, tác giả đưa ra một số phương hướng để
hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của người bị tạm giữ, tạm giam và một
số giải pháp để thực thi một cách hiệu quả bảo đảm quyền này trong thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong khoa học pháp lý nước ta cũng như quốc tế, vấn đề bảo đảm
QCN nói chung, QCN trong hoạt động tư pháp cũng như QCN trong TTHS
đã được nhiều độc giả nghiên cứu từ các góc độ và với các mức độ khác nhau.
+ Từ góc độ nghiên cứu về bảo đảm QCN nói chung trong Nhà nước
pháp quyền có các công trình của các tác giả sau: Đỗ Trung Hiếu, "Một số suy
nghĩ về xây dựng nền dân chủ ở Việt Nam hiện nay", Nhà xuất bản Chính trị
quốc gia, 2004; Trần Ngọc Đường, "Quyền con người, quyền công dân trong
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam", Nhà xuất bản Chính trị
quốc gia, 2004; Đinh Văn Mậu, "Quyền lực Nhà nước và quyền con người",
Nhà xuất bản Tư pháp, 2003; Tường Duy Kiên, "Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam với việc bảo đảm quyền con người", Nhà xuất bản Nghề

11. 11
luật, 2004; Hoàng Văn Thảo và Phạm Ích Khiêm, "Quyền con người trong thế
giới hiện đại", Viện Thông tin khoa học xã hội, 1995;… Trong các công trình
này, các tác giả đã nghiên cứu khái niệm và các đặc điểm Nhà nước pháp
quyền nói chung, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói riêng; nghiên
cứu về mối quan hệ giữa QCN và quyền công dân; nghiên cứu vấn đề bảo
đảm QCN từ góc độ triết học, xã hội học hoặc lí luận chung về Nhà nước và
pháp luật. Tuy có cách nhìn không hoàn toàn giống nhau và nghiên cứu ở các
mức độ khác nhau nhưng các tác giả đều đưa ra các cơ chế bảo đảm QCN
trong Nhà nước pháp quyền.
+ Từ góc độ pháp luật chuyên ngành, cũng đã có nhiều công trình về
bảo vệ QCN trong lĩnh vực tư pháp hoặc tư pháp hình sự được công bố cụ thể:
"Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam hiện nay", của
Nguyễn Huy Hoàng, Luận án tiến sĩ Luật học, Hà Nội, 2005; "Những vấn đề lí
luận về bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng
hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam" do GS.TSKH
Lê Văn Cảm, PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí, PGS.TS Trịnh Quốc Toản đồng chủ
biên, Đề tài khoa học cấp Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2006; "Luật tố tụng hình sự
Việt Nam với việc bảo vệ quyền con người" - đề tài nghiên cứu khoa học, chủ trì
TS. Nguyễn Ngọc Chí - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011; "Bảo vệ
các nhóm dễ bị tổn thương trong tố tụng hình sự" của Trung tâm nghiên cứu
quyền con người - quyền công dân và Trung tâm nghiên cứu tội phạm học và tư
pháp hình sự trực thuộc Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Nhà xuất bản
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011; "Luật quốc tế về quyền của các nhóm người dễ
bị tổn thương" do Trung tâm nghiên cứu quyền con người và quyền công dân
trực thuộc Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội, Nhà xuất bản lao động - xã hội,
2010; Báo cáo tại Hội thảo về QCN trong TTHS (do Viện kiểm sát nhân dân tối
cao (VKSNDTC) và Ủy ban nhân quyền Australia tổ chức năm 2010) của
PGS.TS Nguyễn Thái Phúc; "Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự

12. 12
Việt Nam", của Nguyễn Quang Hiền, Luận án tiến sĩ Luật học, Hà Nội, 2008;
"Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự Việt Nam",
sách chuyên khảo của TS Trần Quang Tiệp, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia,
2004; "Thực hiện dân chủ trong tố tụng hình sự trong bối cảnh cải cách tư
pháp ở nước ta hiện nay" của PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, 2007; "Nguyên tắc suy đoán vô tội", của Nguyễn Thành
Long, Luận án tiến sĩ Luật học, Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội,
2010,… Trong các công trình này, các tác giả nghiên cứu việc bảo vệ QCN
trong hoạt động tư pháp nói chung, kể cả hình sự, dân sự. Một số công trình
nghiên cứu vấn đề từ góc độ tư pháp hình sự, bao gồm cả luật hình sự và luật
TTHS. Số công trình khác thì nghiên cứu từ góc độ TTHS. Do phạm vi quá
rộng, cho nên các tác giả chỉ nghiên cứu sơ lược các nội dung mà chưa đi sâu
nghiên cứu thật đầy đủ, toàn diện, hệ thống trong TTHS đối với những đối tượng
khác nhau. QCN của người bị tạm giữ, tạm giam được nghiên cứu tương đối sơ
lược. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu xuất phát từ phân tích quyền và nghĩa vụ tố
tụng của người tham gia tố tụng mà chưa đi sâu nghiên cứu các chế định liên
quan khác nhau như các nguyên tắc TTHS, các thủ tục TTHS, các biện pháp
cưỡng chế tố tụng liên quan đến QCN của người bị tạm giữ, tạm giam…
+ Trên thế giới cũng có một số tác giả nghiên cứu về QCN và việc bắt
giữ, tạm giam trước xét xử. Có thể kể đến các công trình sau: Human rights:
Judicial system (Bảo đảm quyền con người trong hệ thống tư pháp của Saudi
Arabia), 2000; "The guarantee for accused persons under Article 6 of the
European Convention on Human Rights" (Bảo đảm quyền con người của
người bị buộc tội của Stephanos Stavros), Nhà xuất bản Martinas Ni, 1992…
Như vậy, đã có một số công trình nghiên cứu cơ bản về bảo đảm QCN.
Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu khoa học nào mang tính toàn
diện, hệ thống và đồng bộ về vấn đề bảo đảm QCN, nhất là của người bị tạm
giữ, tạm giam.

13. 13
Do vậy, việc nghiên cứu đề tài "Bảo đảm quyền con người trong tố tụng
hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam (cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa
bàn thành phố Hà Nội)" là cần thiết về cả lí luận và thực tiễn.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lí luận và thực tiễn về bảo đảm QCN
trong TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm giam theo các quy định của Bộ luật
tố tụng hình sự (BLTTHS) luận văn nhằm làm sáng tỏ những vướng mắc hạn
chế, đưa ra được những giải pháp nâng cao hiệu quả việc bảo đảm QCN của
người bị tạm giữ, tạm giam trong TTHS Việt Nam. Thông qua đó, góp phần
hoàn thiện các quy định của BLTTHS.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
+ Làm rõ những vấn đề lý luận về QCN và bảo đảm QCN của người
bị tạm giữ, tạm giam.
+ Phân tích các quy định của BLTTHS và các văn bản khác liên quan
đến bảo đảm QCN của người bị tạm giữ, tạm giam; tìm ra những hạn chế và
bất cập về bảo đảm QCN của người bị tạm giữ, tạmg giam.
+ Nghiên cứu kinh nghiệm pháp luật một số nước về bảo đảm QCN
trong TTHS.
+ Nghiên cứu làm rõ tình hình thực tế việc bảo đảm QCN trong TTHS
đối với người bị tạm giữ, tạm giam trên địa bàn thành phố Hà Nội.
+ Đánh giá thực tiễn việc bảo đảm QCN trong TTHS đối với người bị
tạm giữ, tạm giam trên địa bàn thành phố Hà Nội.
+ Đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả việc bảo đảm
QCN trong TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm giam.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu và giải quyết những vấn đề bảo đảm QCN trong
TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm giam kết hợp với việc nghiên cứu đánh
giá tình hình áp dụng các quy định về bảo đảm QCN đối với người bị tạm giữ,

14. 14
tạm giam. Từ đó tìm ra những nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế để kiến
nghị những giải pháp hoàn thiện luật thực định và nâng cao hiệu quả việc bảo
đảm QCN của người bị tạm giữ tạm, tạm giam.
Luận văn cũng nghiên cứu vấn đề bảo đảm QCN nói chung và quyền
của người bị tạm giữ, tạm giam nói riêng trong pháp luật TTHS của một số nước.
Về không gian và thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng
các quy định về bảo đảm QCN trong TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm
giam trên địa bàn thành phố Hà Nội trong 5 năm (2010- 2014).
5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật
lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về
Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà
nước pháp quyền, về chính sách Hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể
hiện trong các Nghị quyết Đại hội Đảng khóa VIII, khóa IX, khóa X và các
Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày
26/5/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các
phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật TTHS như: phương pháp
phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn
dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học để
tổng hợp các tri thức khoa học về luật TTHS và luận chứng các vấn đề tương
ứng được nghiên cứu trong luận văn.
6. Kết quả và ý nghĩa nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương
diện lý luận và thực tiễn, vì đây là công trình nghiên cứu đầu tiên và có hệ
thống ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học về bảo đảm QCN trong TTHS
đối với người bị tạm giữ, tạm giam, trong đó giải quyết nhiều vấn đề quan
trọng về lý luận và thực tiễn liên quan tới bảo đảm QCN trong TTHS đối với
người bị tạm giữ, tạm giam. Những kết quả cụ thể là:

15. 15
+ Tổng hợp các quan điểm khoa học về QCN nói chung, QCN và bảo
đảm QCN trong TTHS Việt Nam nói riêng và có cái nhìn tổng quan về người
bị tạm giữ, tạm giam. Đồng thời nghiên cứu pháp luật của một số nước trên
thế giới về bảo đảm QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam.
+ Nghiên cứu chỉ ra quy định của pháp luật Việt Nam về bảo đảm
QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945
đến trước khi BLTTHS 2003 ra đời.
+ Nghiên cứu các quy định của pháp luận hiện hành về bảo đảm QCN
trong TTHS đối với người bị tạm giữ, tạm giam. Đánh giá làm sáng tỏ bức
tranh về tình hình áp dụng các quy định về bảo đảm QCN trong TTHS đối với
người bị tạm giữ, tạm giam của các cơ quan tiến hành tố tụng; những tồn tại,
hạn chế của thực tiễn áp dụng pháp luật trên địa bàn thành phố Hà Nội.
- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề
xuất các định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định và nâng cao
hiệu quả áp dụng pháp luật trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền và
cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo trong học tập và
nghiên cứu về TTHS.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về bảo đảm quyền con người
trong tố tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam.
Chương 2: Các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về bảo
đảm quyền con đối với người bị tạm giữ, tạm giam và thực tiễn áp dụng trên
địa bàn thành phố Hà Nội.
Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc bảo đảm
quyền con người trong tố tụng hình sự đối người bị tạm giữ, tạm giam.

16. 16
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
1.1. KHÁI NIỆM CHUNG QUYỀN CON NGƢỜI
Quyền con người là vấn đề có tính lịch sử lâu đời cả về phương diện
thực tiễn cũng như lý luận, đó luôn là mối quan tâm của nhân loại ở mỗi thời
kỳ phát triển nó.
Mặc dù "quyền con người" mãi sau này (thế kỷ 18) mới được khẳng
định, nhưng những ý tưởng về nó lại ra đời từ rất sớm cùng với sự phân chia giai
cấp trong xã hội và hình thành Nhà nước. Khi mà trong các Nhà nước chiếm
hữu nô lệ, con người bị coi là những "công cụ biết nói" thì những tiếng kêu
cứu đòi quyền được sống được tự do, được quyền làm người…cũng xuất hiện.
Quyền con người, ngay từ đầu là một thuộc tính bản chất tự nhiên, là
"đặc quyền". Cho nên, khi các "đặc quyền" đó bị vi phạm, bị chà đạp thô bạo
trong các Nhà nước cổ đại thì đã có những cuộc khởi nghĩa của tầng lớp bị trị
nổ ra đòi lại những đặc quyền vốn sơ khai đó.
Xã hội loài người ngày càng phát triển, các trường phái triết học, pháp
luật dần hình thành, lớn mạnh. Các trường phái này đi vào nghiên cứu giải
thích các vấn đề tự nhiên, xã hội, con người. Đáng chú ý là thế kỷ 17 - 18 đã
mở ra một trạng thái mới cho sự phát triển tư tưởng bảo vệ quyền cá nhân
chống lại sự vi phạm từ phía quyền lực, tức là bảo vệ các quyền hiển nhiên,
có sẵn của con người, không phải quyền do Nhà nước, pháp luật ban phát. Tư
tưởng này góp phần thắng lợi vào cách mạng tư sản lật đổ chế độ phong kiến
tàn bạo, thiết lập Nhà nước mà ở đó con người với những giá trị đích thực của
nó được nâng lên một bước - công dân của xã hội Nhà nước chứ không phải
thần dân của ông vua.

17. 17
Trong các thời đại cổ đại và phong kiến, tư tưởng về QCN đã được đề
cập đến nhưng còn rời rạc. Khi cách mạng tư sản nổ ra thắng lợi với những
tiền đề tư tưởng và thành tựu của khoa học tự nhiên thì vấn đề QCN mới được
đặt ra như một học thuyết, hay nói cách khác, QCN bắt đầu được chính thức
công khai thừa nhận. Có thể nói rằng, sự kiện này được đánh dấu bằng Tuyên
ngôn độc lập của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ 1776 và sau đó là Tuyên ngôn
Nhân quyền và Dân quyền của Pháp 1789. "Lần đầu tiên trong lịch sử nhân
loại, quyền con người chuyển từ phạm vi thỉnh cầu, yêu sách sang phạm vi
thực hiện, từ lĩnh vực triết học sang lĩnh vực pháp lý thực tiễn" [21, tr. 40].
Sau chiến tranh Thế giới thứ hai, cộng đồng quốc tế thông qua Liên
hợp quốc tuyên bố chính thức về các quyền và tự do của con người bằng Hiến
chương Liên hợp quốc 1945 và Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền năm
1948. Cụ thể hóa QCN trong các văn bản trên, năm 1966, Liên hợp quốc
thông qua Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ngày
24/9/1982 Việt Nam gia nhập hai Công ước này). Ở Việt Nam, Tuyên ngôn
độc lập năm 1945 đánh dấu bước ngoặt quan trọng cho thời kỳ phát triển mới
về QCN trên đất nước ta.
Quyền con người là một trong những giá trị xã hội cao quý nhất đồng
thời là vấn đề rộng lớn, phức tạp, được nhiều chuyên ngành khoa học nghiên
cứu, do đó có nhiều quan điểm, định nghĩa khác nhau về QCN. Song trước hết,
QCN được hiểu là những đặc quyền mà con người sinh ra là tự nhiên có. Đó
là những đặc quyền mang tính tự nhiên mà nổi bật là quyền được sống, được
bảo vệ, được tự do phát triển. Mặc dù, những đặc quyền đó có trước, song
chừng nào chưa được công nhận thì chúng không thể được đưa ra áp dụng.
Do đó, để đạt được cái gọi là quyền cần phải có sự ghi nhận mà cụ thể là bằng
pháp luật. Các đặc quyền được pháp luật ghi nhận, điều chỉnh thì mới chính
thức trở thành quyền của con người.

18. 18
Quyền con người là những quyền vốn có tự nhiên mà chỉ con người
mới được hưởng trong những điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhất
định và được pháp luật đảm bảo. Quyền con người vừa mang tính tự nhiên
vừa mang tính xã hội; mang tính phố biến nhưng lại mang tính đặc thù; mang
tính giai cấp, đồng thời mang tính nhân loại.
1.2. KHÁI NIỆM QUYỀN CON NGƢỜI VÀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON
NGƢỜI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
1.2.1. Khái niệm ngƣời bị tạm giữ, tạm giam và quyền con ngƣời
trong tố tụng hình sự đối với ngƣời bị tạm giữ, tạm giam
1.2.1.1. Khái niệm người bị tạm giữ, tạm giam
* Khái niệm người bị tạm giữ
Trong TTHS Việt Nam, người bị tạm giữ là người tham gia tố tụng có
quyền và nghĩa vụ pháp lý liên quan đến vụ án. BLTTHS 2003 đưa ra khái niệm
về người bị tạm giữ như sau: "Người bị tạm giữ là người bị bắt trong trường
hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người bị bắt theo quyết định truy nã hoặc
người phạm tội tự thú, đầu thú và đối với họ đã có quyết định tạm giữ" [42].
Người bị tạm giữ có thể là người chưa bị khởi tố về hình sự, đó là những người
bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, trường hợp phạm tội tự thú
trước khi hành vi phạm tội bị phát hiện và khởi tố, và đối với họ đã có quyết
định tạm giữ. Mặc dù, họ chưa bị khởi tố về hình sự nhưng trên thực tế họ vẫn
phải chịu sự cưỡng chế của cơ quan đã tạm giữ họ. Họ bị hạn chế một số
quyền tự do, bị buộc phải khai báo hoặc trả lời các câu hỏi của cán bộ điều tra.
Người bị tạm giữ cũng có thể là người đã bị khởi tố về hình sự bao
gồm: bị can, bị cáo, người đã bị kết án nhưng bỏ trốn, người đang chấp hành
án bỏ trốn nhưng bị bắt theo quyết định truy nã hoặc người phạm tội ra đầu
thú và đã có quyết định tạm giữ đối với họ. Do đó, pháp luật coi người bị tạm
giữ là người tham gia TTHS, có các quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ
theo quy định của pháp luật.

19. 19
Có thể đưa ra khái niệm khoa học về người bị tạm giữ như sau: Người
bị tạm giữ là người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang,
người bị bắt theo quyết định truy nã hoặc người phạm tội tự thú, đầu thú và
đối với họ đã có quyết định tạm giữ của người có thẩm quyền tố tụng; có
quyền và nghĩa vụ nhất định theo quy định của pháp luật.
* Khái niệm người bị tạm giam
Tạm giam là một trọng các biện pháp ngăn chặn của TTHS áp dụng
đối với bị can, bị cáo trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Giáo trình Luật
TTHS Việt Nam của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội đưa ra định nghĩa
về biện pháp tạm giam như sau:
Tạm giam là biện pháp ngăn chặn trong TTHS do cơ quan
tiến hành tố tụng áp dụng đối với bị can, bị cáo phạm tội trong
trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, tội rất nghiêm trọng
hoặc tội nghiêm trọng, ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định
hình phạt trên hai năm tù và có những căn cứ để cho rằng người đó
có thể trốn hoặc cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể
tiếp tục phạm tội [9, tr. 216].
Theo định nghĩa trên thì biện pháp tạm giam có mục đích ngăn chặn tội
phạm và tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết vụ án của các cơ quan tiến
hành tố tụng. BLTTHS quy định căn cứ, thẩm quyền, thủ tục áp dụng biện pháp
ngăn chặn này. Tạm giam là một biện pháp ngăn chặn có tính chất cưỡng chế
cao, thể hiện: Thứ nhất, tạm giam là sự cưỡng chế của Nhà nước, tước quyền tự
do thân thể của bị can, bị cáo nhằm ngăn chặn việc người đó trốn, cản trở điều
tra truy tố xét xử hoặc tiếp tục phạm tội mới cũng như nhằm đảm bảo thi hành án;
thứ hai, tạm giam được thực hiện bởi sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước bắt
buộc người bị áp dụng phải chấp hành. Nhà nước ban hành các quy định về tạm
giam và đảm bảo cho các quy phạm đó được thực hiện; thứ ba, tạm giam chỉ
được áp dụng với bị can, bị cáo trong các trường hợp nhất định; thứ tư, tạm giam
hạn chế một số quyền của công dân đối với người bị áp dụng như: quyền bất

20. 20
khả xâm phạm về thân thể, quyền tự do đi lại, quyền bầu cử, ứng cử… Như
vậy, có thể thấy rằng tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất so với
các biện pháp ngăn chặn khác. Nhưng tạm giam khác với hình phạt. Hình phạt
do Tòa án quyết định áp dụng đối với người phạm tội được tuyên trong bản án,
đây là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất nhằm tước bỏ, hạn chế quyền của
người phạm tội, trừng trị giáo dục họ góp phần đấu tranh phòng chống tội phạm,
bảo vệ chế độ trật tự xã hội cũng như các quyền lợi hợp pháp của công dân.
Người phải chịu hình phạt là người có tội, hậu quả của việc áp dụng hình phạt
là người phạm tội phải mang án tích. Dù có cùng tính chất như tạm giữ nhưng
tạm giam nghiêm khắc hơn. Đối tượng bị áp dụng biện pháp này chỉ có thể là
bị can bị cáo, thời hạn tạm giam tương đối dài có thể vài tháng thậm chí hàng
năm. Tạm giữ chỉ có thể được áp dụng đối với người bị bắt trong trường hợp
khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang với thời gian ngắn, tối đa không quá 9 ngày.
Theo quy định của Khoản 1, Điều 88 BLTTHS 2003 thì tạm giam có
thể được áp dụng đối với bị can, bị cáo trong trường hợp sau đây:
- Bị can, bị cáo phạm tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt
nghiêm trọng.
- Bị can, bị cáo phạm tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng mà
Bộ luật quy định hình phạt đối với tội đó là trên 2 năm tù và có căn
cứ để cho rằng người đó có thể trốn hoặc cản trở điều tra, truy tố,
xét xử hoặc tiếp tục phạm tội [42, Điều 88, Khoản 1].
Như vậy, người có thể bị tạm giam phải là bị can, bị cáo (người đã bị
khởi tố hình sự, người bị truy tố, người bị quyết định đưa ra xét xử tại tòa án).
Những người chưa bị khởi tố hình sự thì không được áp dụng biện pháp ngăn
chặn này đối với họ. Ngoài ra, theo quy định của BLTTHS biện pháp ngăn
chặn tạm giam còn có thể được áp dụng đối với người bị bắt khi đang bị truy
nã, đây có thể là bị can, bị cáo cũng có thể là người đang chấp hành hình phạt
nhưng bỏ trốn, lúc này tạm giam sẽ được áp dụng khi CQĐT nhận được
người bị truy nã cho đến khi cơ quan ra lệnh truy nã đến nhận.

21. 21
Biện pháp ngăn chặn tạm giam được áp dụng đối với bị can, bị cáo,
nhưng không phải bị can, bị cáo nào cũng bị áp dụng biện pháp pháp ngăn
chặn này mà chỉ khi họ phạm tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng
hoặc các tội phạm khác mà luật hình sự quy định trên 2 năm tù và có căn cứ
để cho rằng người đó có thể trốn hoặc cản trở điều tra, truy tố, xét xử hoặc
tiếp tục phạm tội.
Đối với một số trường hợp đặc biệt, tuy bị can, bị cáo có đủ căn cứ nêu
trên trên nhưng không áp dụng tạm giam đối với họ do pháp luật TTHS thể hiện
tính nhân đạo. Theo quy định của BLTTHS 2003 thì các đối tượng đó là: phụ nữ
có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người già yếu (người già yếu là
người trên 70 tuổi hoặc trên 60 tuổi và thường xuyên ốm đau), người bị bệnh
nặng (người bị bệnh nặng là người đang mắc bệnh hiểm nghèo làm cho người đó
bị suy kiệt nặng mà không được cứu chữa kịp thời thì sẽ có thể nguy hiểm tới
tính mạng), những người này phải có nơi cư trú rõ ràng. Chỉ tạm giam những
người này trong trường hợp đặc biệt như họ phạm tội xâm phạm an ninh quốc
gia họ là đối tượng lưu manh côn đồ và trong các vụ án phức tạp nếu để họ tại
ngoại thì không thể điều tra truy tố, xét xử được [42, Điều 88, Khoản 2].
Đối với bị can bị cáo là người chưa thành niên thì người từ đủ 14 tuổi
đến dưới 16 tuổi, họ chỉ có thể bị tạm giam khi họ phạm tội rất nghiêm trọng
do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng. Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi
chỉ có thể bị tạm giam khi họ phạm tội nghiêm trọng do cố ý, tội rất nghiêm
trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng [42, Điều 273, Khoản 2]. Vấn đề đặt ra đối
với việc áp dụng biện pháp tạm giam đối với các trường hợp đặc biệt này là
phải kiểm tra kỹ sức khỏe, xác định đúng tuổi chịu trách nhiệm của họ.
Bị can, bị cáo bị tạm giam có các quyền và nghĩa vụ tố tụng do BLTTHS
quy định nhằm bảo đảm để họ chấp hành nghiêm chỉnh quy định của pháp
luật trong quá trình giải quyết vụ án, đồng thời để họ thực hiện các quyền khi
bảo vệ các lợi hợp pháp của mình trước các cơ quan tiến hành tố tụng.

22. 22
Bộ luật tố tụng hình sự quy định biện pháp ngăn chặn tạm giam và
những bị can, bị cáo bị áp dụng biện pháp này được gọi là "người bị tạm
giam" chứ không phải là "người bị giam", do biện pháp này được áp dụng khi
bị can, bị cáo chưa phải là người phạm tội theo quy định của pháp luật. Nếu ở
giai đoạn xét xử tòa tuyên bị cáo không phạm tội thì họ được coi là người bị
oan và được bồi thường thiệt hại về những hậu quả do bị áp dụng biện pháp
tạm giam. Trong trường hợp bị can, bị cáo bị tòa án kết án thì số ngày bị tạm
giam được khấu trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt với nguyên tắc 1 ngày
bị tạm giam bằng 1 ngày tù và 3 ngày đối với hình phạt cải tạo không giam
giữ [42, Điều 33].
Từ sự phân tích trên có thể đưa ra khái niệm về người bị tạm giam
trong TTHS như sau: Người bị tạm giam là bị can, bị cáo phạm tội rất nghiêm
trọng, đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội phạm khác mà luật hình sự quy định
hình phạt trên hai năm tù và có căn cứ để cho rằng người đó có thể trốn hoặc
cản trở điều tra, truy tố, xét xử hoặc tiếp tục phạm tội bị các cơ quan tiến
hành TTHS có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp tạm giam theo trình
tự, thủ tục của luật TTHS; có quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật.
1.2.1.2. Khái niệm quyền con người trong tố tụng hình sự đối với
người bị tạm giữ, tạm giam
Người bị tạm giữ, tạm giam được pháp luật quy định cho họ những
quyền với mục đích bảo đảm quyền con người của họ trong quá trình giải
quyết vụ án hình sự. Quyền con người đối với người bị tạm giữ, tạm giam
trong TTHS là quyền của nhóm người dễ bị tổn thương trong xã hội. Người bị
tạm giữ, tạm giam khi tham gia vào các hoạt động TTHS, với tư cách là người
bị buộc tội thì họ vẫn được pháp luật bảo vệ và tôn trọng những quyền cơ bản
thiết thân của con người. Khi bình luận về quyền của nhóm người yếu thế trong
đó có người bị tạm giữ, tạm giam, giáo trình Luật TTHS Việt Nam của Khoa
Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội có nhận xét:

23. 23
Mặc dù họ là những đối tượng bị hoặc có khả năng bị áp
dụng trách nhiệm pháp lý nghiêm khắc nhất là trách nhiệm hình sự
nhưng những quyền cơ bản, thiết thân nhất như: quyền được tôn
trọng về nhân phẩm, quyền không bị tra tấn, đánh đập khi bị giam
giữ, bị chấp hành án phạt tù… và những quyền tư pháp để được xét
xử công bằng, để được điều tra khách quan trong quá trình tố
tụng…vẫn phải được tôn trọng và bảo đảm [9, tr.25].
Quyền con người của người bị tạm giữ, tạm giam được ghi nhận trong
các văn bản pháp luật là tiền đề để QCN được bảo đảm thực thi trong đời sống.
Thông qua các quy định của Luật TTHS, Nhà nước trao cho cho người bị tạm
giữ, tạm giam những phương tiện cần thiết để bảo vệ các quyền của mình và
thiết lập các cơ chế để giải quyết cũng như đảm bảo các quyền của người bị tạm
giữ, tạm giam. Các quyền này, khi được pháp luật TTHS quy định, tức là đã
được Nhà nước chính thức thừa nhận người bị tạm giữ, tạm giam có các quyền
tố tụng nhất định mà bất kỳ ai trong xã hội cũng đều phải tôn trọng. Người bị
tạm giữ, tạm giam khi thực hiện quyền của mình đồng thời cũng phải có nghĩa
vụ tuân thủ pháp luật, tôn trọng và không được vi phạm các thủ tục tố tụng.
Quyền con người đối với người bị tạm giữ, tạm giam được quy định
trong pháp luật TTHS bởi một mặt pháp luật TTHS là công cụ hữu hiệu của
Nhà nước trong việc thực hiện, bảo vệ QCN, quyền công dân trong các hoạt
động TTHS, đồng thời nó còn chi phối hoạt động của các cơ quan tiến hành
tố tụng, người tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm các QCN đối với người
bị tạm giữ, tạm giam. QCN được ghi nhận trong các văn bản pháp luật của
nhà nước tạo thành hệ thống các quy phạm pháp luật, một mặt phản ánh nội
dung các QCN và thủ tục thực hiện các quyền đó, đồng thời cũng là cơ chế
pháp lý bảo đảm QCN trong hoạt động TTHS.
Quyền con người đối với người bị tạm giữ, tạm giam trong TTHS là
tập hợp các quyền thuộc nhóm quyền dân sự, chính trị nhằm mục đích khẳng

24. 24
định danh dự nhân phẩm của con người trong mọi hoàn cảnh, bảo vệ các cá
nhân khỏi sự tùy tiện và sự lạm quyền của các cơ quan và nhân viên nhà nước
trong các hoạt động TTHS. Theo các văn bản pháp lý quốc tế về quyền con
người thì quyền con người của người bị tạm giữ, tạm giam về cơ bản là quyền
an toàn thân thể, danh dự, nhân phẩm… của cá nhân khi họ tham gia tố tụng
với tư cách người bị tạm giữ, tạm giam.
Từ những phân tích trên, khái niệm QCN trong tố tụng hình sự đối với
người bị tạm giữ, tạm giam có thể hiểu như sau: Quyền con người trong tố
tụng hình sự đối với người bị tạm giữ, tạm giam là tổng hợp các quyền thuộc
nhóm quyền dân sự, chính trị nhằm mục đích khẳng định việc bảo vệ tính mạng,
sức khỏe, tôn trọng danh dự nhân phẩm của con người trong mọi hoàn cảnh.
1.2.2. Bảo đảm quyền con ngƣời trong tố tụng hình sự đối với
ngƣời bị tạm giữ, tạm giam
Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự đối với
người bị tạm giữ, tạm giam là đảm bảo cho những người đó có địa
vị pháp lý phù hợp để bảo vệ mình trước việc bị nghi thực hiện tội
phạm, bị buộc tội và những điều kiện pháp lý cũng như thực tế để
họ thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng được quy định [47, tr. 44].
Người bị tạm giữ, tạm giam là người bị nghi thực hiện tội phạm. Bảo
đảm QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự từ góc độ
này là xây dựng cơ sở pháp lý và tạo điều kiện trên thực tế để: 1. Những
người đó có khả năng chứng minh bác bỏ sự nghi ngờ phạm tội từ phía người
và cơ quan có thẩm quyền, bác bỏ sự nghi ngờ phạm tội từ phía người và cơ
quan có thẩm quyền, bác bỏ sự buộc tội của cơ quan có thẩm quyền và làm
giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với tội phạm mà người đó thực hiện; 2. Những
người có thẩm quyền tiến hành tố tụng xác định chính xác, khách quan tội
phạm, người phạm tội và áp dụng đứng đắn các quy định của pháp luật (kể cả
BLHS và BLTTHS) để giải quyết vụ án.

25. 25
Và như vậy, trên cơ sở các QCN đối với người bị tạm giữ, tạm giam
thì việc bảo đảm QCN trong tố tụng hình sự đối với họ được tập trung vào các
nội dung sau:
Một là, quy định đứng đắn, hợp lý về nội dung và thực hiện các
nguyên tắc tố tụng hình sự;
Hai là, quy định hợp lý địa vị tố tụng của người bị tạm giữ, tạm giam;
quy định cụ thể, rõ ràng quyền hạn, trách nhiệm của cơ quan, người tiến hành
tố tụng;
Ba là, quy định cụ thể, hợp lý điều kiện và thủ tục áp dụng các biện
pháp tạm giữ, tạm giam;
Bốn là, quy định các thủ tục tố tụng hình sự cụ thể, dân chủ, công khai;
Năm là, quy định cụ thể chế độ tạm giữ, tạm giam đối với người bị
tạm giữ, tạm giam …
1.3. MỘT SỐ QUY ĐỊNH CỦA LUẬT NHÂN QUYỀN QUỐC TẾ VỀ BẢO
ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI ĐỐI VỚI NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM
Quyền con người và bảo đảm QCN là mối quan tâm hàng đầu hiện
nay của mỗi quốc gia. Bảo đảm QCN nói chung, QCN của người bị tạm giữ,
tạm giam nói riêng trong tố tụng hình sự là xu thế tất yếu trong việc xây dựng
Nhà nước pháp quyền hiện nay trên thế giới. Vấn đề bảo đảm QCN của người
bị tạm giữ, tạm giam được quy định trong các văn bản pháp lý quốc tế cũng
như trong luật tố tụng hình sự quốc gia.
Từ góc độ các văn bản pháp luật quốc tế, QCN và bảo đảm QCN nói
chung đã được quy định tương đối sớm trong các văn bản pháp lý khi Nhà
nước tư sản mới hình thành. Nhưng có lẽ tập trung nhất, cụ thể nhất về bảo
đảm QCN của người bị buộc tội được quy định rõ ràng, cụ thể trong các văn
bản như: Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền, 1948 (UDHR) và Công ước
quốc tế về quyền dân dự và chính trị, 1966 (ICCPR) làm nòng cốt; các văn
kiện quốc tế cơ bản về QCN trong hoạt động tư pháp khác như: Công ước

26. 26
chống tra tấn và các hình thức trừng phạt hay đối xử tàn ác, vô nhân đạo hoặc
hạ thấp nhân phẩm, 1984; tập hợp các nguyên tắc về bảo vệ tất cả những
người bị giam hay bị cầm tù dưới bất cứ hình thức nào, 1988; các quy tắc
hành động của cán bộ thi hành pháp luật, 1979; các nguyên tắc cơ bản về tính
độc lập của Tòa án, 1985…Các văn kiện này được trình bày một cách khá
ngắn gọn, súc tích (UDHR chỉ có 30 điều, ICCPR có 53 điều, Các quy tắc
Bắc Kinh có 40 điều…) nhưng đã có sự điều chỉnh hiệu quả trên thực tế.
Hiện nay, Việt Nam đã là thành viên của một số Công ước quốc tế như:
ICCPR (tham gia vào năm 1982); CRC (tham gia vào năm 1990); Công ước
về không áp dụng thời hiệu tố tụng đối với tội ác chiến tranh và tội chống
nhân loại, 1968 (tham gia 1983)…
Một nội dung quan trọng trong luật tố tụng hình sự quốc tế về bảo
đảm QCN của người bị tạm giữ, tạm giam được biểu hiện ở chỗ pháp luật quy
định rất đầy đủ và cụ thể các quyền tố tụng cơ bản của họ. Đó là các quyền
sau đây:
- Quyền không bị tra tấn và quyền được đối xử nhân đạo (Điều 5
UDHR; Điều 7, 10 ICCPR; Công ước chống tra tấn và các hình thức đối xử
hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục)
- Quyền tự do và an toàn cá nhân hay còn gọi là quyền không bị bắt,
giam giữ tùy tiện (Điều 9 UDHR, Điều 9 ICCPR)
- Quyền không bị phân biêt đối xử, được thừa nhận và bình đẳng
trước pháp luật (điều 1,2,6,7,8 UDHR; Điều 2,3,16,26 ICCPR)
- Quyền được bảo vệ sự riêng tư hay còn gọi là quyền về đời tư (Điều 12
UDHR; Điều 17 ICCPR)
- Quyền về xét xử công bằng (Điều 10, 11 UDHR; Điều 11, 14, 15 ICCPR)
Quyền này lần đầu tiên được đề cập tại Điều 10, 11 UDHR, sau đó
được khẳng định và cụ thể hóa trong các Điều 11, 14, 15 ICCPR, trong đó thì
Điều 14 ICCPR là có vai trò quan trọng . Điều 14 ICCPR đã cụ thể hóa các

27. 27
quyền bình đẳng trước Tòa án; quyền được suy đoán vô tội; quyền được áp
dụng thủ tục đặc biệt của người chưa thành niên; quyền kháng cáo; quyền bồi
thường oan sai…và một loạt các bảo đảm tố tụng tối thiểu khác
Điều 10 Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền quy định bất cứ ai bị buộc
tội đều có quyền được đưa ra xét xử trước một Tòa án độc lập và không thiên
vị, có quyền bảo vệ mình, chống lại mọi sự buộc tội. Điều 11 Tuyên ngôn quy
định bất kỳ ai bị cáo buộc trong thực hiện hành vi phạm tội được coi là không
có tội cho đến khi lỗi của họ được chứng minh bằng phiên tòa công khai theo
thủ tục pháp luật quy định và tại phiên tòa họ được bảo đảm quyền bào chữa.
Không ai bị buộc tội và phải chịu hình phạt bởi hành vi mà luật hình sự quốc
gia hoặc quốc tế không coi là tội phạm tại thời điểm hành vi đó được thực
hiện [47, tr 103].
1.4. QUY ĐỊNH VỀ VẤN ĐỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI ĐỐI VỚI
NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
MỘT SỐ NƢỚC
1.4.1. Quy định về vấn đề bảo đảm quyền con ngƣời đối với ngƣời
bị tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự Liên bang Nga
Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga được DUMA quốc gia thông
qua ngày 22/11/2001 (đã qua nhiều lần sửa đổi từ năm 2002 đến năm 2006).
Bộ luật gồm 6 phần, 19 chương, 57 mục. Nhiệm vụ của TTHS Liên bang Nga
cũng thể hiện rõ mục tiêu bảo vệ lợi ích của con người, bảo vệ lợi ích hợp
pháp của các nhân, tổ chức là nạn nhân của tội phạm, không hạn chế các
quyền tự do cá nhân không có căn cứ và trái pháp luật, đồng thời xác định
trách nhiệm của CQĐT, VKS, Tòa án trong khi tiến hành tố tụng phải tôn
trọng các quyền của người tham gia tố tụng. Theo quy định tại Điều 6 BLTTHS
Liên bang Nga thì TTHS có ba nhiệm vụ chính: Một là, bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của các cá nhân và tổ chức, của những người bị thiệt hại do tội
phạm gây ra; hai là, bảo đảm không ai bị buộc tội, bị kết án, bị hạn chế các

28. 28
quyền tự do một cách không có căn cứ và trái pháp luật; ba là, việc truy cứu
trách nhiệm hình sự, áp dụng hình phạt một cách công bằng với người phạm
tội, đồng thời không được truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt
đối với người không phạm tội, minh oan cho bất cứ người nào bị truy cứu
trách nhiệm hình sự một cách không có căn cứ án [53, Điều 6].
Theo BLTTHS Liên bang Nga, chủ thể tham gia TTHS gồm: Tòa án,
các chủ thể tham gia tố tụng thuộc bên buộc tội, các chủ thể tham gia tố tụng
thuộc bên bào chữa và những chủ thể khác tham gia TTHS. Trong đó: người
bị tình nghi, bị can, người đại diện hợp pháp của người bị tình nghi và của bị
can là người chưa thành niên, người bào chữa, bị đơn dân sự… thì thuộc
nhóm các chủ thể tham gia TTHS thuộc bên bào chữa. Tùy theo từng đối
tượng sẽ có vai trò khác nhau trong TTHS mà pháp luật Liên bang Nga có
những quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của họ tham gia giải quyết vụ án.
Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga không có định cụ thể và khái niệm
cũng như địa vị pháp lý của người bị tạm giữ, tạm giam mà chỉ có khái niệm
về người bị tình nghi. Theo quy định tại khoản 1 Điều 46 BLTTHS Liên bang
Nga: "Người bị tình nghi là người: 1) Đối với họ đã khởi tố vụ án hình sự theo
những căn cứ và theo thủ tục quy định tại Mục 20 Bộ luật này; 2) Bị bắt giữ
theo quy định tại Điều 91 và 92 Bộ luật này; 3) Bị áp dụng biện pháp ngăn chặn
trước khi khởi tố bị can theo quy định tại điều 100 Bộ luật này" [53, tr. 26].
Tại Khoản 11 Điều 5 BLTTHS Liên bang Nga đưa ra khái niệm về
việc tạm giữ người bị tình nghi: Tạm giữ người bị tình nghi là biện pháp
cưỡng chế tố tụng do CQĐT ban đầu, Điều tra viên, Dự thẩm viên hoặc Kiểm
sát viên áp dụng trong thời hạn không quá 48 giờ kể từ thời điểm người bị
tình nghi thực hiện tội phạm thực tế bị tạm giữ [53, tr. 6]. Bên cạnh đó, tại
Khoản 15 Điều 5 đưa ra khái niệm cụ thể về thời điểm thực tế bị tạm giữ: Là
thời điểm thực tế tước tự do người bị tình nghi thực hiện tội phạm được tiến
hành theo thủ tục quy định của BLTTHS Liên bang Nga [53, tr. 7].

29. 29
Từ những quy định trên có thể thấy, người bị tạm giữ trong TTHS Liên
bang Nga là người bị tình nghi bị bắt theo quy định tại Điều 91, 92 BLTTHS
Liên bang Nga, bị tạm giữ không quá 48 giờ kể từ thời điểm người bị tình nghi
thực hiện tội phạm thực tế bị tạm giữ và đối với họ phải có quyết định của Tòa án.
Tại Điều 5 Khoản 42 BLTTHS Liên bang Nga: "Tạm giam là tình
trạng của một người bị bắt giữ do bị tình nghi là đã thực hiện tội phạm hoặc
là bị can đang áp bị áp dụng biện pháp ngăn chặn với hình thức là tạm giam
tại nhà cách ly để điều tra hoặc ở một nơi khác theo quy định của Luật liên
bang" [53, Điều 5, Khoản 42].
Điều 108 BLTTHS Liên bang Nga quy định tạm giam là một biện
pháp ngăn chặn được áp dụng theo quyết định của Tòa án đối với người bị
tình nghi hoặc bị can về tội mà luật hình sự quy định hình phạt tù trên 2 năm
trong trường hợp không thể áp dụng biện pháp ngăn chặn khắc ít nghiêm khắc
hơn. Trong những trường hợp đặc biệt, biện pháp ngăn chặn tạm giam có thể
được áp dụng đối với người bị tình nghi, bị can về tội có mức hình phạt tù đến
2 năm, nếu có một trong các tình tiết sau (1) Người bị tình nghi hoặc bị can
không có nơi cư trú thường xuyên trên lãnh thổ Liên bang Nga; (2) Không
xác định được chính xác nhân thân của họ; (3) Họ đã vi phạm biện pháp ngăn
chặn khác áp dụng với họ trước đó; (4) Họ đã trốn tránh CQĐT hoặc Tòa án.
Việc áp dụng biện pháp tạm giam đối với người bị tình nghi hoặc bị can là người
chưa thành niên với tư cách là biện pháp ngăn chặn chỉ có thể được áp dụng
trong trường hợp họ bị tình nghi hoặc bị khởi tố về việc thực hiện tội phạm rất
nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Trong những trường hợp đặc
biệt biện pháp ngăn chặn này có thể được áp dụng đối với người bị tình nghi
hoặc bị can là người chưa thành niên phạm tội nghiêm trọng [53, Điều 108].
Pháp luật TTHS Liên bang Nga quy định việc bảo đảm QCN trong đó
có bảo đảm quyền của người bị tạm giữ, tạm giam dựa trên các bình diện cơ
bản sau:

30. 30
Thứ nhất, Luật TTHS Liên bang Nga quy định chức năng, mục đích,
nhiệm vụ của TTHS là (1) bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của các cá
nhân và tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây nên; Bảo vệ cá nhân tránh khỏi
sự buộc tội, sự kết án và sự hạn chế các quyền và tự do một cách trái pháp
luật và vô căn cứ; (2) Không được truy tố hình sự những người vô tội, miễn
hình phạt đối với họ, minh oan cho những người bị truy tố hình sự một cách
vô căn cứ [53, Điều 6].
Thứ hai, Luật TTHS Liên bang Nga quy định QCN trong đó có quyền
của người bị tạm giữ, tạm giam như sau:
Quyền được tôn trọng danh dự và nhân phẩm của cá nhân. Điều 9
BLTTHS Liên bang Nga quy định trong quá trình TTHS nghiêm cấm thực
hiện những hành vi và ban hành những quyết định hạ thấp danh dự của người
tham gia TTHS cũng như có những xử sự hạ thấp nhân phẩm của con người
hoặc gây nguy hiểm cho tính mạng, sức khỏe của con người.
Quyền bất khả xâm phạm của cá nhân. Điều 10 BLTTHS Liên bang
Nga quy định không ai có thể bị bắt giữ do bị tình nghi thực hiện tội phạm hoặc
bị bắt giam nếu không có những căn cứ hợp pháp do Bộ luật này quy định. Như
vậy, một người chỉ có thể bị bắt giam nếu có quyết định của Tòa án. Không ai
có thể bị tạm giữ quá 48 tiếng trước khi có quyết định của Tòa án. Trường
hợp người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn với hình thức tạm giam thì phải
được giam giữ trong điều kiện tính mạng và sức khỏe của họ không bị đe dọa.
Quyền bí mật thư tín, điện thoại và các cuộc đàm thoại, bưu phẩm,
điện tín và các hình thức liên lạc khác. Điều 13 BLTTHS Liên bang Nga quy
định việc hạn chế quyền công dân đối với bí mật thư tín, điện thoại và các
cuộc đàm thoại, bưu chính, điện tín và các hình thức liên lạc khác chỉ được
thực hiện trên cơ sở quyết định của Tòa án.
Quyền suy đoán vô tội. Điều 14 BLTTHS Liên bang Nga quy định một
người được coi là không có tội chừng nào tội của họ không được chứng minh

31. 31
theo đúng trình tự, thủ tục quy định và không bị Tòa án tuyên phạt bằng bản
án đã có hiệu lực pháp luật. Người bị tình nghi hoặc bị can không có nghĩa vụ
chứng minh sự vô tội của mình. Vấn đề chứng minh tội phạm và bác bỏ
những chứng cứ nhằm bảo vệ cho người bị tình nghi hoặc bị can thuộc trách
nhiệm của bên buộc tội. Mọi nghi ngờ về tội phạm của bị can, nếu không
được loại trừ theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này của định thì phải được giải
thích có lợi cho bị can.
Quyền được bào chữa. Điều 16 BLTTHS Liên bang Nga quy định
người bị tình nghi và bị can được bảo đảm quyền bào chữa. Họ có thể tự mình
bào chữa hoặc nhờ sự giúp đỡ của người bào chữa hoặc người đại diện hợp
pháp. Họ được bảo đảm thực hiện bào chữa bằng tất cả những phương pháp
và biện pháp mà Bộ luật này không cấm. Sự tham gia của người bào chữa
trong hoạt động TTHS là bắt buộc nếu người bị tình nghi, bị can không từ
chối sự tham gia của người bào chữa; người bị tình nghi, bị can là người chưa
thành niên; người bị tình nghi, bị can có nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần.
Thứ ba, Luật TTHS Liên bang Nga quy định các căn cứ không khởi tố
vụ án hình sự, đình chỉ vụ án hình sự và truy tố hình sự trong các trường hợp
từ Điều 24 đến Điều 28 BLTTHS Liên bang Nga. Trong đó, không được khởi
tố vụ án nếu như không có sự kiện phạm tội, đã hết thời hiệu truy tố, không có
yêu cầu của người bị hại nếu vụ án đó chỉ được khởi tố bởi người bị hại; đình
chỉ vụ án hình sự do các bên tự hòa gian; Đình chỉ vụ án do sự chuyển biến
của tình hình; Đình chỉ việc truy tố hình sự do ăn năn hối cải.
Thứ tư, Luật TTHS Liên bang Nga quy định về minh oan trong TTHS
(các điều 133 - 139 BLTTHS) trong đó quy định rõ quyền được minh oan bao
gồm ba quyền: được bồi thường thiệt hại về vật chất, về tinh thần và được
phục hồi các quyền. Cơ quan hoặc người tiến hành tố tụng phải ra quyết định
công nhận người được minh oan và gửi cho họ thông báo với sự giải thích về
thủ tục bồi thường thiệt hại [6, tr. 21].

32. 32
1.4.2. Quy định về vấn đề bảo đảm quyền con ngƣời đối với ngƣời
bị tạm giữ, tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự Trung Quốc
Trong TTHS của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc),
các đối tượng tham gia vào quan hệ TTHS đều là chủ thể tham gia tố tụng.
Khoản 2 Điều 82 Luật TTHS Trung Quốc quy định "Người tham gia tố tụng là
các bên đương sự bao gồm: người bị hại, tư tố viên, nghi can, bị cáo, nguyên
đơn dân sự, bị đơn dân sự…" [54, Điều 82, Khoản 2]. Mặc dù luật không quy
định khái niệm người bị tạm giữ, tạm giam hay cụ thể hóa người bị tạm giữ,
tạm giam là một chủ thể tham gia tố tụng như trong BLTTHS Việt Nam nhưng
trên cơ sở những quy định của Luật TTHS Trung Quốc, trong chương 4 về các
biện pháp ngăn chặn có thể khẳng định người bị tạm giữ, tạm giam cũng là
một chủ thể tham gia TTHS Trung Quốc. Tại Điều 64, 65, 69 Luật TTHS
Trung Quốc quy định:
Điều 64: Khi tạm giữ người, cơ quan công an phải có lệnh tạm giữ.
Trong vòng 24 giờ sau khi tạm giữ người, phải thông báo nguyên nhân tạm
giữ và nơi giam giữ cho gia đình hoặc cơ quan nơi làm việc của người bị tạm
giữ biết, trừ trường hợp việc thông báo gây trở ngại cho hoạt động điều tra
hoặc không có cách nào để thông báo cho những người này.
Điều 65: Cơ quan công an phải tiến hành thẩm vấn người bị tạm giữ
trong vòng 24 giờ sau khi tạm giữ. Xét thấy không cần thiết tạm giữ thì phải
trả tự do ngay cho người bị tạm giữ và ra lệnh trả tự do. Nếu cơ quan công an
thấy cần bắt người bị tạm giữ khi chưa có đủ chứng cứ thì có thể cho phép
người bị tạm giữ có người bảo lãnh trong gia đoạn chờ xét xử hoặc giám sát
nơi cư trú của người này.
Điều 69: Nếu thấy cần phải bắt giam người đang bị tạm giữ thì trong
vòng 3 ngày sau khi tạm giữ, cơ quan công an phải đề nghị VKSND thẩm tra
phê chuẩn.
Trong thời hạn 7 ngày sau khi nhận được đề nghị phê chuẩn bắt giam
của cơ quan công an, VKSND phải ra quyết định phê chuẩn hay không phê

33. 33
chuẩn. Nếu VKSND không phê chuẩn việc bắt giam, cơ quan công an phải
thả ngay người bị bắt và thông báo kết quả cho VKSND mà không được trì
hoãn [54, Điều 9].
Như vậy, người bị tạm giam trong TTHS Trung Quốc bắt buộc phải có
quyết định phê chuẩn của VKS. Trong trường hợp VKS không phê chuẩn bắt
giam thì cơ quan công an phải thả ngay người bị bắt. Ngay cả trong trường
hợp thấy quyết định không phê chuẩn bắt giam của VKSND là không chính
xác thì cơ quan công an có thể yêu cầu xem xét lại tuy nhiên vẫn phải thả
ngay người đang bị tạm giam. Điều 70 Luật TTHS Trung Quốc quy định:
Nếu thấy quyết định không phê chuẩn bắt giam của VKSND
là không chính xác, cơ quan công an có thể yêu cầu xem xét lại,
nhưng phải thả ngay người đang bị tạm giam. Nếu đề nghị không
được chấp nhận, có thể đề nghị VKS cấp trên trực tiếp xem xét.
VKSND cấp trên phải kiểm tra ngay vụ việc và quyết định liệu có
thay đổi hay không thay đổi và thông báo cho VKSND cấp dưới và
cơ quan công an thi hành quyết định của mình [54, Điều 70].
Đồng thời, Luật TTHS Trung Quốc cũng quy định bảo đảm một số
QCN trong đó có quyền của người bị tạm giữ, tạm giam như sau:
Bảo đảm quyền không bị coi là có tội khi chưa có bản án có hiệu lực
của tòa án. Điều 12 Luật TTHS Trung Quốc quy định "Không ai bị coi là có
tội nếu không bị xét xử và kết án bởi một Tòa án nhân dân theo quy định của
pháp luật" [54, Điều 12]. Đây cũng là điểm tương đồng giữa luật pháp Trung
Quốc và luật pháp Việt Nam.
Bảo đảm quyền được bào chữa. Một người bị tình nghi hình sự có
quyền chỉ định một người bào chữa như luật sư bào chữa vào bất kỳ thời điểm
nào kể từ thời điểm bị CQĐT thẩm vấn lần đầu hay thời điểm phải chịu các
biện pháp bắt buộc. Trong trường hợp người bị tình nghi hình sự đang bị giam
giữ, luật sư bào chữa có thể do người giám hộ hay người thân chỉ định đại

34. 34
diện cho họ. Trong trường hợp khó khăn về tài chính hay các lý do khác cản
trở người bị tình nghi hình sự chỉ định luật sư bào chữa, người bị tình nghi
hay người thân của họ có thể yêu cầu tổ chức trợ giúp pháp lý để được trợ
giúp pháp lý miễn phí [54, Mục 33].
Sau khi nghi can bị CQĐT thẩm vấn lần đầu tiên hoặc từ ngày bị áp
dụng các biện pháp ngăn chặn thì nghi can có thể chỉ định một luật sư tư vấn
pháp lý và thực hiện việc khiếu nại, tố cáo thay mặt mình. Nếu nghi can bị bắt,
luật sư được chỉ định có thể thay mặt họ để yêu cầu có người bảo lĩnh trong
giai đoạn chờ xét xử [54, Điều 96].
Một người bị tình nghi hình sự hay bị can, bị cáo có quyền trao đổi thư
từ và gặp gỡ luật sự bào chữa của họ. Trong trường hợp luật sư bào chữa yêu cầu
trao đổi thư từ hay gặp gỡ người bị tình nghi hay bị can, bị cáo, cơ sở giam
giữ phải thu xếp cuộc gặp đó trong vòng 48 giờ. Pháp luật Trung Quốc cấm
việc giám sát cuộc gặp giữa luật sư bào chữa và thân chủ của họ [54, Mục 37].
Bảo đảm quyền không bị quá hạn áp dụng biện pháp ngăn chặn. Thời
hạn tạm giam nghi can trong quá trình điều tra sau khi bắt không được quá hai
tháng. Đối với những vụ án phức tạp và không thể kết thúc điều tra trong thời
hạn thì có thể được phép kéo dài thêm một tháng theo phê chuẩn của VKSND
trực tiếp. Nếu vì những lý do đặc biệt, không thích hợp để đưa một vụ án
phức tạp và nghiêm trọng ra xét xử thậm chí trong một thời gian khá dài,
VKSNDTC phải báo cáo Ủy ban thường vụ của Đại hội đại biểu nhân dân
toàn quốc để phê chuẩn việc hoãn xét xử vụ án [54, Điều 124, 126].
Trong thời hạn một tháng, VKSND phải ra quyết định đối với vụ án
do cơ quan công an chuyển sang cùng với quyết định truy tố hoặc không truy
tố vụ án, thời hạn này có thể gia hạn thêm nửa tháng đối với những vụ án
nghiêm trọng, phức tạp. Trường hợp cần điều tra bổ sung thì phải hoàn thành
trong thời hạn một tháng. Việc điều tra bổ sung có thể tiến hành tối đa hai
lần [54, Điều 138, 140].

35. 35
Nếu những biện pháp ngăn chặn do TAND, VKSND hoặc cơ quan công
an vượt quá thời hạn quy định trong luật này, nghị can, bị cáo, đại diện theo pháp
luật, họ hàng thân thích hoặc luật sư hoặc người bào chữa khác do nghị can, bị
cáo chỉ định phải có quyền yêu cầu hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn đó. TAND,
VKSND hoặc cơ quan công an phải thả nghị can, bị cáo khi các biện pháp bắt
buộc chống lại người này vượt quá thời hạn luật định, hủy bỏ thời hạn chờ xét
xử sau khi có được người bảo lĩnh hoặc giám sát nơi cư trú, hoặc tiến hành
những biện pháp bắt buộc khác theo quy định của pháp luật [54, Điều 75].
Trên cơ sở những phân tích trên, có thể thấy rằng pháp luật Trung
Quốc và pháp luật Việt Nam có nhiều nét tương đồng trong việc quy định bảo
đảm quyền của người bị tạm giữ, tạm giam trước xét xử. Trên thực tế, việc áp
dụng các quyền này vẫn bị hạn chế do bản chất không chịu trách nhiệm của
các cơ quan bao gồm bộ máy tư pháp hình sự Trung Quốc, pháp luật không
quy định hình phạt cho việc không thực thi nghĩa vụ công và biện pháp pháp
lý đối với việc ngăn chặn việc tiếp cận pháp lý, đặc biệt khi có cáo buộc liên
quan tới "bí mật nhà nước" hay an ninh quốc gia, khủng bố hay tham nhũng
nghiêm trọng [54, tr. 20].
1.5. CÁC QUY ĐỊNH VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƢỜI ĐỐI VỚI
NGƢỜI BỊ TẠM GIỮ, TẠM GIAM TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
VIỆT NAM TỪ SAU CÁCH MẠNG THÁNG 8 NĂM 1945 ĐẾN TRƢỚC KHI CÓ
BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2003
1.5.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 cho đến
trƣớc khi có Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988
Từ sau Cách mạng tháng Tám thành công, dưới sự lãnh đạo sáng suốt
của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhà nước công nông non trẻ đã tích cực
tiến hành hoạt động lập pháp nói chung và hoạt động lập pháp TTHS nói
riêng. Trong tình hình hết sức khẩn trương phải đối phó với thù trong, giặc
ngoài, Nhà nước ta vẫn quan tâm đến việc bảo vệ những QCN.

36. 36
Ngày 13-9-1945 Chính phủ lâm thời ra Sắc lệnh số 33/SL về thành
lập Tòa án - cơ quan xét xử đầu tiên của Nhà nước ta. Sắc lệnh quy định các
nguyên tắc cơ bản của hoạt động xét xử là xét xử công khai (Điều VI), bảo
đảm quyền tự bào chữa hoặc nhờ người bào chữa (Điều V); quy định trách
nhiệm của Tòa án phải giải thích cho người bị kết án tử hình đệ đơn xin ân
giảm lên chủ tịch nước (Điều III) v.v...
Ngày 29-3-1946 Chính phủ lâm thời ra Sắc lệnh số 46 bảo đảm quyền
tự do cá nhân. Sắc lệnh quy định ngoài trường hợp phạm khinh tội hay trọng
tội quả tang, việc bắt người phải có lệnh bằng văn bản của Thẩm phán viên;
việc giam cứu, gia hạn giam cứu người phạm tội do Tòa án quyết định; quy
định về thời hạn giam cứu... Đồng thời Sắc lệnh cũng quy định trách nhiệm
đối với cơ quan, cá nhân bắt, giam giữ người trái pháp luật. Việc bảo đảm
QCN cũng được quy định tương đối cụ thể tại Sắc lệnh số 13 ngày 24-01-
1946 tổ chức các Tòa án và các ngạch Thẩm phán.
Ngày 9-11-1946 Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng
hòa được Quốc hội thông qua. Những tư tưởng cơ bản về bảo vệ quyền tự do,
dân chủ công dân trong xét xử vụ án hình sự đã được quy định. Hiến pháp
khẳng định tất cả công dân Việt Nam đều bình đẳng trước pháp luật (Điều 7);
công dân không bị bắt giam khi chưa có quyết định của Tòa án (Điều 11);
Nhà nước bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về nhà ở, thư tín, quyền tư hữu
về tài sản (Điều 11, 12). Trong hoạt động xét xử, Hiến pháp 1946 quy định
nguyên tắc Tòa án xét xử công khai, trừ những trường hợp đặc biệt; bị cáo có
quyền tự bào chữa hoặc mượn người bào chữa (Điều 67); cấm các hình thức
tra tấn, đánh đập, ngược đãi bị cáo (Điều 68); Tòa án xét xử chỉ tuân theo
pháp luật, không ai được cán thiệp (Điều 69) v.v...
Đặc biệt, việc bảo đảm QCN được quy định đồng bộ và cụ thể tại
Luật số 103-SL/L005 ngày 24-1-1957 đảm bảo quyền tự do thân thể và quyền
bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân dân. Luật này không

37. 37
chỉ quy định nguyên tắc chung, việc bắt người, tạm giữ, tạm giam và khám
người, đồ vật, nhà ở, thư tín, mà còn quy định các thủ tục để tiến hành các
hoạt động tố tụng đó. Đặc biệt, Luật quy định việc tạm giam phải do cơ quan
tư pháp (Tòa án) cấp tỉnh trở lên hoặc Tòa án binh quyết định với thời hạn cụ
thể; đồng thời cũng quy định việc tạm tha trong trường hợp không cần thiết
hoặc đối với các đối tượng đặc biệt là người già, phụ nữ có thai hoặc đang cho
con bú (Điều 7, 8) v.v...
Ngày 31-12-1959 Quốc hội thông qua Hiến pháp lần thứ hai của nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa. Hiến pháp một lần nữa khẳng định các nguyên
tắc quan trọng về bảo đảm QCN liên quan đến hoạt động xét xử của Tòa án
như mọi công dân bình đẳng trước pháp luật; quyền bất khả xâm phạm về
thân thể, nhà ở, thư tín; nguyên tắc xét xử công khai; Tòa án xét xử độc lập và
chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo. Ngoài ra, so với
Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959 có một số bổ sung rất quan trọng
như quy định quyền khiếu nại, tố cáo của công dân (Điều 29); nguyên tắc
giám đốc xét xử của TANDTC đối với hoạt động xét xử của Tòa án cấp dưới
(Điều 103) [47, tr. 52-53].
Các nguyên tắc hiến định trên đã được cụ thể hóa và thực hiện trong
các luật (như Luật tổ chức TAND ngày 14-7-1960, Sắc luật số 01/SL-76 ngày
15-3-1976 của Hội đồng Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam
Việt Nam...), Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán TANDTC, văn bản của các
cơ quan có thẩm quyền khác hướng dẫn về công tác xét xử. Ví dụ: cụ thể hóa
nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa cho bị can, bị cáo, Luật tổ chức TAND
ngày 14-7-1960 quy định ngoài việc tự bào chữa, bị cáo có thể nhờ luật sư
hoặc người khác bào chữa cho mình; khi cần thiết (bị cáo là người chưa thành
niên, người có nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần, bị cáo có thể bị cáo có
thể bị phạt tử hình) và nếu bị cáo không nhờ người bào chữa thì Tòa án chỉ
định người bào chữa cho bị cáo.

38. 38
Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp thứ ba của nước ta đã có những quy
định hệ thống, cụ thể và tương đối hoàn chỉnh về bảo đảm QCN liên quan đến
hoạt động xét xử vụ án hình sự. Ngoài việc quy định các quyền cơ bản của công
dân như quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền bất khả xâm phạm về thân thể,
nhà ở, quyền được bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và tài
sản, quyền về bí mật thư tín, điện thoại, điện tín, quyền khiếu nại, tố cáo..., Hiến
pháp còn quy định các bảo đảm cũng như trách nhiệm trong việc bảo đảm
thực hiện các quyền đó của công dân. Ví dụ: Khi quy định quyền bất khả xâm
phạm về thân thể, Hiến pháp quy định không ai có thể bị bắt nếu không có
quyết định của Tòa án hoặc phê chuẩn của VKS, việc bắt và giam giữ người
phải theo đúng pháp luật, nghiêm cấm mọi hình thức truy bức, nhục hình v.v...
Về tổ chức và hoạt động của TAND, Hiến pháp 1980 tiếp tục ghi
nhận các nguyên tắc quan trọng bảo đảm thực hiện QCN như nguyên tắc Tòa
án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể,
nguyên tắc Tòa án xét xử công khai, nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của
bị cáo, nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của các bản án, quyết định của Tòa án đã
có hiệu lực pháp luật v.v...
Như vậy, từ khi Cách mạng tháng Tám thành công cho đến khi BLTTHS
1988 được ban hành, dù trong hoàn cảnh kinh tế, xã hội nào việc bảo đảm QCN
trong TTHS cũng được Nhà nước ta thể hiện nhất quán trong các bản Hiến pháp
và các văn bản pháp luật khác với phạm vi ngày càng rộng hơn, nội dung
ngày càng cụ thể hơn, hoàn chỉnh hơn. Đó là cơ sở quan trọng cho việc tiếp
tục hoàn thiện pháp luật của Nhà nước ta về bảo đảm QCN liên quan đến hoạt
động TTHS trong BLTTHS 1988 và các văn bản pháp luật sau này [47, tr. 54].
1.5.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam
năm 1988 cho đến trƣớc khi có Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
Bộ luật tố tụng hình sự đầu tiên của Nhà nước ta được Quốc hội
thông qua ngày 28/6/1988 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01-01-1989. Bằng

39. 39
việc ban hành bộ luật này, lần đầu tiên pháp luật TTHS được pháp điển hóa hệ
thống trong một văn bản thống nhất.
Cùng với các chế định khác, việc bản đảm QCN trong TTHS được
quy định trong BLTTHS 1988 tương đối đầy đủ, toàn diện và hệ thống. Tính
đầy đủ, toàn diện và hệ thống đó của BLTTHS thể hiện trong các điểm sau đây:
Thứ nhất, BLTTHS 1988 quy định các nguyên tắc tố tụng quan trọng
bảo đảm QCN. BLTTHS 1988 quy định hệ thống các nguyên tắc tố tụng khác
nhau, trong đó nhóm nguyên tắc bảo đảm QCN chiếm vị trí quan trọng và là
nhóm nguyên tắc được quy định đầu tiên trong BLTTHS. Cụ thể là:
+ Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân
(Điều 3). Nguyên tắc này quy định trách nhiệm của người tiến hành tố tụng:
a) Phải tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; b) Thường
xuyên kiểm tra tính hợp pháp và sự cần thiết của các biện pháp (hạn chế
quyền công dân) đã được áp dụng; c/ Kịp thời hủy bỏ hoặc thay thế các biện
pháp đó nếu có vi phạm pháp luật hoặc không cần thiết;
+ Nguyên tắc bảo đảm quyền bình đẳng của mọi công dân trước pháp
luật (Điều 4). Công dân ở địa vị pháp lý như nhau thì có quyền và nghĩa vụ tố
tụng như nhau và cơ quan có thẩm quyền phải đảm bảo cho công dân thực hiện
đầy đủ các quyền và nghĩa vụ tố tụng đó để bảo vệ quyền và lợi ích của mình;
+ Nguyên tắc bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công
dân (Điều 5)/ Theo nguyên tắc này, không ai có thể bị bắt nếu không có quyết
định của Tòa án hoặc phê chuẩn của VKS. Việc bắt, tạm giữ người phải tuân
thủ quy định của BLTTHS về điều kiện, thẩm quyền, thủ tục và thời hạn.
Đồng thời, trong TTHS mọi hình thức truy bức, dùng nhục hình đều bị cấm;
+ Nguyên tắc bảo hộ tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự và nhân
phẩm (Điều 6). Nguyên tắc nghiêm cấm hành vi xâm phạm tính mạng, sức
khỏe, tài sản, danh dự và nhân phẩm của công dân trong hoạt động TTHS nói
chung và xét xử nói riêng của cơ quan, người có thẩm quyền; mọi hành vi vi

40. 40
phạm đều bị xử lý theo pháp luật bằng các biện pháp như xử lý kỷ luật, buộc
bồi thường hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự;
+ Nguyên tắc bảo đảm bất khả xâm phạm về chỗ ở, an toàn và bí mất
thư tín, điện thoại, điện tín của công dân (Điều 7). Trong TTHS, việc khám xét
chỗ ở, khám xét, thu giữ thư tín, điện tín, điện báo của công dân được BLTTHS
cho phép để thu thập chứng cứ phục vụ cho việc giải quyết vụ án, nhưng phải
được thực hiện theo đúng quy định về điều kiện cũng như trình tự, thủ tục tiến
hành. Hành vi vi phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, an toàn bà bí mật thư
tín, điện thoại, điện tín của công dân bị xử lý theo pháp luật bằng các biện pháp
như xử lý kỷ luật, buộc bồi thường hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự;
+ Nguyên tắc không ai có thể bị coi là có tội, nếu chưa có bản án kết
tội đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án (Điều 10). Tòa án là cơ quan có thẩm
quyền duy nhất có quyền phán xử một người có tội bằng bản án hoặc quyết
định kết tội có hiệu lực pháp luật theo trình tự, thủ tục quy định. Người phạm
tội chỉ phải chịu hình phạt và các hậu quả pháp lý khác khi bản án, quyết định
đó của Tòa án có hiệu lực pháp luật. Nguyên tắc này thể hiện vai trò trung
tâm, đặc biệt quan trọng của Tòa án trong việc bảo đảm QCN;
+ Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo (Điều 12).
Đây là một nguyên tắc rất quan trọng trong TTHS nhằm bảo đảm QCN. Nguyên
tắc này khẳng định bị can, bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào
chữa. Trong những trường hợp bị can, bị cáo là người chưa thành niên, người có
nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần, người bị truy tố về tội có khung hình phạt
tử hình và nếu hoặc người đại diện hợp pháp của họ không nhờ người bào chữa
thì Tòa án phải yêu cầu cử người bào chữa cho họ. Đồng thời nguyên tắc cũng
quy định trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng bảo đảm cho bị can, bị cáo
thực hiện quyền bào chữa như giải thích cho họ quyền bào chữa, tạo điều kiện
cho bị can, bị cáo nhờ người bào chữa, yêu cầu cử người bào chữa trong trường
hợp quy định, tạo điều kiện cho người bào chữa thực hiện quyền tố tụng.

41. 41
+ Nguyên tắc bảo đảm quyền bình đẳng trước Tòa án (Điều 20).
Nguyên tắc này quy định Kiểm sát viên và những người tham gia tố tụng cũng
như người đại diện hợp pháp của họ có quyền bình đẳng trong việc đưa ra
chứng cứ, đưa ra yêu cầu và tranh luận trước Tòa án. Đây là bảo đảm pháp lý
quan trọng để VKS bảo vệ lợi ích Nhà nước, bị cáo và những người tham gia
tố tụng khác bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Nguyên tắc này thể hiện
được một phần quan trọng của nguyên tắc tranh tụng, một trong những nội
dung quan trọng của cải cách tư pháp đang được thực hiện ở nước ta hiện nay.
+ Nguyên tắc bảo đảm quyền khiếu nại và tố cáo của công dân đối
với hoạt động của cơ quan tiến hành TTHS (Điều 24). Nguyên tắc quy định:
1- Mọi công dân có quyền khiếu nại, tố cáo việc làm trái pháp luật của CQĐT,
VKS, Tòa án hoặc của cán bộ của các cơ quan đó; 2- Cơ quan có thẩm quyền
có trách nhiệm xem xét, giải quyết nhanh chóng khiếu nại, tố cáo của công
dân; thông báo cho người khiếu nại, tố cáo và có biện pháp khắc phục; 3- Cơ
quan đã làm oan phải khôi phục danh dự, quyền lợi cho người bị thiệt hại; cá
nhân có hành vi trái pháp luật thì tùy từng trường hợp mà bị xử lý kỷ luật
hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nguyên tắc này thể hiện một trong
những nội dung quan trọng của việc bảo đảm QCN nói chung, của người
tham gia tố tụng cũng như người bị tạm giữ, bị can, bị cáo nói riêng trong
TTHS nước ta v.v...
Ngoài những nguyên tắc trực tiếp liên quan đến QCN trong TTHS,
BLTTHS 1988 cũng quy định các nguyên tắc tố tụng khác bảo đảm cho các
quyền đó được thực hiện trong thực tiễn xét xử như nguyên tắc xác định sự
thật của vụ án, nguyên tắc bảo đảm sự vô tư của những người tiến hành hoặc
người tham gia tố tụng, nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể, xét xử công khai,
nguyên tắc Tòa án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật v.v...
Thứ hai, BLTTHS 1988 quy định tương đối cụ thế về địa vị pháp lý
(quyền và nghĩa vụ) của các chủ thể TTHS. BLTTHS 1988 quy định địa vị

42. 42
pháp lý của người tham gia tố tụng như bị can, bị cáo, người bị hại, nguyên
đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án,
người làm chứng...Địa vị pháp lý cũng thay đổi tùy theo giai đoạn tố tụng.
Các quyền tố tụng được quy định như quyền được biết bị khởi tố, truy
tố về tội gì, quyền tham gia phiên tòa, quyền bào chữa hoặc bảo vệ quyền lợi,
quyền đưa ra chứng cứ, các yêu cầu, quyền tranh luận tại phiên tòa...là những
bảo đảm quan trọng để người tham gia tố tụng bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của mình trong vụ án hình sự.
Đối với người tiến hành tố tụng, BLTTHS 1988 quy định những trường
hợp từ chối hoặc phải bị thay đổi để đảm bảo cho họ thực hiện nhiệm vụ tố
tụng một cách vô tư, khách quan. Tuy nhiên, từ góc độ bảo vệ quyền tự do,
dân chủ của công dân và mối quan hệ giữa công dân với Nhà nước thông qua
cơ quan, người tiến hành tố tụng thì BLTTHS 1988 còn có hạn chế lớn là
chưa quy định cụ thể quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng.
Thứ ba, BLTTHS 1988 quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục tố tụng
nhằm bảo đảm QCN.
Là một văn bản luật hình thức, BLTTHS 1988 quy định tương đối cụ
thể các trình tự, thủ tục tố tụng nhằm bảo đảm giải quyết vụ án hình sự chính
xác, khách quan, toàn diện trên cơ sở tôn trọng và bảo vệ các QCN như quy
định rõ ràng, chặt chẽ thẩm quyền tố tụng cụ thể cho các cơ quan và người
tiến hành tố tụng, đặc biệt là thẩm quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế tố
tụng nói chung và biện pháp ngăn chặn nói riêng; quy định căn cứ và thời hạn
áp dụng các biện pháp cưỡng chế tố tụng; quy định các thủ tục áp dụng các
biện pháp cưỡng chế tố tụng và các thủ tục tố tụng có liên quan đến quyền tự
do, dân chủ công dân như thủ tục bắt người, thủ tục khám xét, thu giữ, thủ tục
xét hỏi, lấy lời khai, hỏi cung, thủ tục phiên tòa v.v...
Nhìn chung, các quy định của BLTTHS 1988 về thẩm quyền tố tụng, về
trình tự, thủ tục tố tụng là phù hợp với khả năng thực tế của cơ quan, người tiến

43. 43
hành tố tụng và yêu cầu của việc bảo đảm QCN. Tinh thần chung của BLTTHS
1988 thể hiện quan điểm bảo đảm QCN của Nhà nước ta là biện pháp tố tụng
càng nghiêm khắc, càng ảnh hưởng đến QCN thì thẩm quyền càng hẹp, trình tự,
thủ tục càng chặt chẽ. Ví dụ: đối với biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất ảnh
hưởng rất lớn đến quyền tự do thân thể của công dân là tạm giam, BLTTHS
1988 quy định rất chặt chẽ căn cứ (Điều 70); quy định chỉ có Thủ trưởng CQĐT,
Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS, Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, HĐXX
mới có thẩm quyền ra lệnh bắt tạm giam; quy định thủ tục chặt chẽ về việc bắt
tạm giam (không bắt vào ban đêm, bắt người phải có lệnh viết, có đại diện
chính quyền, cơ quan và người chứng kiến) (Điều 62); quy định thời hạn tạm
giam và gia hạn tạm giam trong các giai đoạn tố tụng rất cụ thể và chặt chẽ v.v...
Thứ tư, BLTTHS 1988 quy định các chế tài tố tụng đối với vi phạm QCN.
Đồng thời với việc quy định các trình tự, thủ tục tố tụng, BLTTHS
1988 cũng quy định các chế tài tố tụng đối với các vi phạm thủ tục tố tụng của
cơ quan và người tiến hành tố tụng, bảo đảm cho các trình tự, thủ tục tố tụng
được thực hiện nghiêm chỉnh, thống nhất, khách quan, bảo vệ quyền, lợi ích
hợp pháp của công dân.
Theo quy định của Điều 141 BLTTHS 1988, thì khi thực hiện chức năng
kiểm sát việc tuân theo pháp luật, VKS có nhiệm vụ bảo đảm để không một người
nào bị bắt, tạm giữ, tạm giam, bị hạn chế các QCN, bị xâm phạm tính mạng, tài
sản, danh dự, nhân phẩm một cách trái pháp luật. Để thực hiện nhiệm vụ đó, VKS
có quyền phê chuẩn hay không phê chuẩn các quyết định tạm giam, tạm giữ của
CQĐT, hủy bỏ các quyết định trái pháp luật của CQĐT, yêu cầu cung cấp tài
liệu về việc làm trái pháp luật của Điều tra viên, yêu cầu thay đổi Điều tra viên...
Bộ luật tố tụng hình sự 1988 quy định vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố
tụng trong quá trình tiến hành tố tụng như không bảo đảm quyền bào chữa
cho bị can, bị cáo theo quy định của pháp luật, bức cung, dùng nhục hình
trong quá trình điều tra... là một trong những căn cứ trả hồ sơ để điều tra bổ

44. 44
sung (Điều 142, Điều 154). Các vi phạm pháp luật khác xâm phạm đến quyền
tự do, dân chủ của công dân có thể bị khiếu nại đến cơ quan có thẩm quyền để
xem xét trách nhiệm áp dụng các biện pháp tố tụng như thay đổi người tiến
hành tố tụng. Ngoài chế tài tố tụng, người tiến hành tố tụng có hành vi xâm
phạm QCN trong hoạt động tố tụng còn có thể bị xử lý kỷ luật, bị truy cứu
trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.
Tóm lại, so với các văn bản pháp luật TTHS trước đây, BLTTHS 1988
đã có một bước phát triển lớn liên quan đến việc tôn trọng và bảo vệ các quyền
tự do, dân chủ của công dân. Các chế định khác nhau của BLTTHS 1988 đều
thể hiện rõ nguyên tắc tôn trọng và bảo đảm QCN trong TTHS. Tuy nhiên,
qua hơn 15 năm thực hiện và trước yêu cầu của việc đổi mới tư pháp, xây
dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân ở nước ta hiện nay, nhiều quy định của BLTTHS 1988 đã tỏ
ra bất cập: BLTTHS chưa quy định rõ ràng, cụ thể trách nhiệm, quyền hạn của
những người tiến hành tố tụng; địa vị tố tụng của những người tham gia tố
tụng vẫn chưa thật đầy đủ, nhất là quyền tố tụng của công dân; khiếu nại, tố cáo
trong TTHS chưa được quy định một cách đầy đủ, rõ ràng; các thủ tục tố tụng
chưa thể hiện đầy đủ cơ chế tố tụng và bảo đảm quyền tự do dân chủ của công
dân, quyền bình đẳng của mọi công dân trước pháp luật v.v... [47, tr. 59-60].