Өвөрхангай аймаг Бат Өлзий сумын сургууль багш Б.Базарханд "Хүүхдийн зурах чадварт тулгуурлах бүтээлчээр сэтгэж, зохион найруулах чадварт сургах"

1. Монгол улсын Боксын спортын ууган гавьяат
дасгалжуулагч Б.Олзотын нэрэмжит ерөнхий
боловсролын сургууль

2. Хүүхэд нэг бүрийн зурах чадварт нь тулгуурлан
бүтээлчээр сэтгэж, зохион найруулах чадварт
сургаж байгаа арга туршлагаас
Монгол улсын Боксын
спортын ууган гавьяат
дасгалжуулагч Б.Олзотын
нэрэмжит Бат-Өлзий сумын
ерөнхий боловсролын
сургуулийн бага ангийн
багш Ш.Базарханд

3. Илтгэлийн бүтэц
• НЭГДҮЭЭР БҮЛЭГ. ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА
– ОРШИЛ
– СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО
– СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ
– СУДАЛГААНЫ ХАМРАХ ХҮРЭЭ
– СУДАЛГААНЫ ОБЪЕКТ
– СУДАЛГААНЫ АРГА
– СУДАЛГААНЫ ТААМАГЛАЛ
• ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. ҮНДСЭН ХЭСЭГ
– МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ХИЧЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛД ХИЙСЭН СУДАЛГАА
– ҮНДЭСЛЭЛ
– ТУРШЛАГА БИЙ БОЛОХ ХЭРЭГЦЭЭ
– ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН БАЙДАЛ: ХҮҮХЭД НЭГ БҮРИЙГ МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ХИЧЭЭЛЭЭР
ХЭРХЭН ХӨГЖҮҮЛЭХ ВЭ? АРГА ТУРШЛАГААС
• ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ ДҮГНЭЛТ ХЭСЭГ
– ИЛТГЭЛИЙН ОНЦЛОГ, АЧ ХОЛБОГДОЛ
– АНХААРАЛ ТАТСАН АСУУДАЛ, БЭРХШЭЭЛ, ШИЙДВЭРЛЭСЭН БАЙДАЛ
•
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ. ДЭВШҮҮЛЖ БУЙ САНАЛ
• 4.1. БУСДАД ХҮРГЭХ ТУРШЛАГА
• 4.2. ЦААШИД ХӨГЖҮҮЛЭХ САНАА
• НОМ ЗҮЙ

4. Оршил
• Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас хэрэгжүүлж
буй Боловсролын чанарын шинэчлэлийн хүрээнд
бага боловсролын Цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх,
тогтолцооны шинэчлэл хийх зорилтын хүрээнд
Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх, тэдний онцлог,
бусдаас ялгаатай байдлыг нээн илрүүлж, хөгжлийг
нь дэмжин ажиллах зайлшгүй шаардлага урган
гарч байна. Монгол хэлний хичээлийн сургалтын
арга зүйг боловсронгуй болгож, хичээлийн үр
ашгийг нэмэгдүүлэх,багш бүрийн арга зүйн
шинэчлэлийг хийхэд тус дөхөм болгох зорилгоор
Монгол хэлний хичээлээр хүүхэд нэг бүрийг хэрхэн
хөгжүүлэх вэ.,, сэдвийг сонгон авч өөрийн арга
туршлага, судалгаанд үндэслэн энэхүү сэдвийг
сонгон авч бичлээ.

5. Судалгаа 1.
Чи ямар хичээлд сонирхолтой вэ?
9%
14%
19%
30%
28%
математикийн
хичээлд
монгол хэлний
хичээлд
хөгжмийн хичээлд
дүрслэх урлагийн
хичээлд
биеийн тамирын
хичээлд

6. • Судалгаанаас харахад сурагчдын
14% нь монгол хэлний хичээлд,
30% нь дүрслэх урлагийн хичээлд
сонирхолтой гэсэн байна. Эндээс
сурагчдын сонирхолтой хичээлийг
бусад хичээлтэй хэрхэн холбож
болох вэ? гэсэн асуудал урган гарч
байна.

7. Судалгаа 2. Монгол хэлний хичээлд яагаад сонирхолгүй
байна вэ? Ямар бэрхшээлүүд тохиолддог вэ?
хуулан бичлэг
их хийлгэдэг.
гэрийн
даалгаварт
хуулах юм
ихээр өгдөг.
өдөр бүр эх
дээр
ажилладаг
цээж бичиг
өдөр бүр хийх
хэцүү байдаг.
75%
80%
65%
90%

8. Монгол хэлний хичээл дээр
багш нар их хэмжээгээр хуулан
бичлэг хийлгэдэг, өдөр бүр цээж
бичиг хийдэг зэрэг нь хүүхдийг
залхаах үйлдэл болдог байна.

9. Судалгаа -3.
Сурагчдын чадваруудыг судалж үзэхэд :
ярих чадвар зохион
найруулах
чадвар
зурах чадвар зөв бичих
чадвар
45
40
90
55

10. Дүрслэх урлагийн хичээлд
сонирхолтой, зурах чадвар сайн
байгаад тулгуурлан монгол хэлний
хичээлээр хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэх боломжтой юм.

11. ҮНДЭСЛЭЛ, ТУРШЛАГА БИЙ БОЛОХ ХЭРЭГЦЭЭ
Дээрхи судалгаануудаас харахад сурагчид
дүрслэх урлагийн хичээлд сонирхолтой байна.
Сурагчдын зурах чадварт тулгуурлан монгол хэлний
хичээлээр хүүхдийг хөгжүүлж болох юм. Зураг зурж
чаддаггүй хүүхэд гэж байдаггүй. Хүүхэд бүр өөрийн
бодсон зүйлээ цаасан дээр дүрсээр буулгадаг. Тэр
бодлыг нь яагаад бичүүлж болохгүй гэж. Багш
сурагчийн бодол, хүсэл мөрөөдлийг уран яруу үгээр
зохион найруулах, зөв бичих чадварыг хөгжүүлэх
шаардлага тавигдаж байна.

12. • Боловсролын салбарт хийгдэж буй
чанарын шинэчлэл, хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлж буй тэргүүн туршлага бүхий багш
нарыг сурталчлан, туршлагыг нь түгээн
дэлгэрүүлэх зорилготой зөвлөгөөнийг
зохион байгуулж туршлагаа солилцож,
бусдаас суралцах боломж олгож байгаа нь
маш үр дүнтэй ажил болж байна. Харин
өнөөдөр энэ асуудлыг төрөөс бодлогоор
дэмжиж байгаа явдал нь бидний ажилд их
хөшүүрэг болж ирээдүйн иргэн бүрээ
анхаарч хөгжүүлэх цаг нь болсныг харуулж
байгаа тул “Хичээлийн төлөвлөлт”-өөрөө
хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх нь энэхүү сэдвийг
сонгох үндэслэл нь болсон юм.

13. Хураангуй
Сурагчдын хичээлд оролцох
оролцоог дээшлүүлэхэд хүүхдийн
зурах чадварт нь тулгуурлан эх
зохиолгох аргыг сургалтанд ашиглах
нь суралцагчийн суралцах идэвх
сонирхолд нийцэж хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэх бүрэн боломж байна.

14. Хүүхдийн зурах чадварт тулгуурлан
монгол хэлний хичээлээр
хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх
сургалтын арга технологи
/илтгэл/

15. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО:
• Монгол хэлний хичээлээр хүүхдийг өөрсдийн
хэрэгцээ сонирхолд нийцүүлэн хөгжүүлэх арга
зүйг дэвшүүлэн гаргахад энэхүү илтгэлийн гол
зорилго оршино.
• СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ:
• Монгол хэлний хичээлийн өнөөгийн байдалд
судалгаа хийх
• Багаболовсролынмонголхэлний хичээлийн
туршлага бий болгох хэрэгцээ
• Монголхэлнийхичээлээрхүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэхаргазүйг хэрэгжүүлэх арга технологи
• Цаашид хөгжүүлэх туршлага

16. Хүүхдийн зурах чадварт тулгуурлан монгол
хэлний хичээлээр хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх
сургалтын арга технологи
Бага насны хүүхдэд зураг зурах нь хамгийн
сонирхолтой ажлын нэг байдаг. Зураг зурна
гэдэг нь оюун ухаанд буусан бодол буюу
мэдрэмжээ дүрсээр буулгаж байгаа явдал
юм. Хүүхдүүд зураг зурах явцдаа
өөрсдийнхөө зохиож бодсон тохиолдсон үйл
явдлаа илүү боловсруулан бодож ойлгож
авдаг. Хүүхдийн зурсан зургаас хөдөлгөөний
хөгжил мэдлэгийн түвшинг тогтоож болдог.

17. Энэ арга нь монгол хэлний хичээлээр хүүхэд
нэг бүрийг хөгжүүлдэг
Зураг зурж чаддаггүй хүүхэд гэж байдаггүй.
Багш нар сурагчдад зөвхөн зураг харуулан
өгүүлбэр, эх зохиолгоод орхидог. Харин
сурагчдаар өөрсдөөр нь зураг зуруулж тухайн
зурсан зургийг нь тайлбарлуулж, зурганд нэр өгч
түүгээр нь өгүүлбэр, эх, шүлэг зохиолговол
хүүхдийн сонирхлыг илүү ихээр татаж сурагчдын
хичээлдээ оролцох оролцоо нь ч нэмэгдэж
байсан. Би энэ арга зүйг монгол хэлний хичээлд
туршаад 3 жил болж байна.

18. Арга зүй.
• Монгол хэлний сургалтын энэ арга зүйг хэрэгжүүлэх арга
технологи:
• Тухай сэдэвтэй холбоотой хөгжим сонсгох ,үлгэр сонсгох, шүлэг
сонсгох, зохиолын хэсгээс унших зэргээр сурагчдад сэдэл
төрүүлнэ.
• 2-3 удаа давтан унших ба сонсгоно.
• Энэ хэсгийг сонсоод ,уншаад юуны тухай гарч байгааг харилцан
ярилцана.
• Та нарын бодлоор юу гэж бодож байна гэх мэт өөр өөрсдийн
бодлын тухай ярилцах.
• Ямар мэдрэмж төрснийг нь харилцан ярилцана. Энэ даалгавар
хийж гүйцэтгэснээр сурагчдын үгийн баялаг нэмэгдэж , эх
хэлээрээ зөв ярих , ойлгож ухаарч унших, бусдын яриаг
хүлээцтэй сонсох зэрэг чадварууд хөгжинө.

19. • Дараа нь өөрсдийн мэдэрсэн зүйлээ зургаар илэрхийлэх
даалгавар өгөхөд зураг зурж чаддаггүй хүүхэд гэж байдаггүй.
Бүх сурагчид зургаа зурна.
• Зурсан зургандаа өөрсдөө гарчиг нэр өгөх
• Зурсан зургаа тайлбарлана. Эдгээр даалгаврыг хийж
гүйцэтгэсээр сурагчдын зурах, сэтгэн бодох, бүтээлч эрэл
хайгуул хийх чадварууд хөгжинө.
• Өөрсдийн зурсан зургаа хараад өгүүлбэр,эх ,шүлгээ зохионо.
• Өөрсдийн зохиосноо бусдад уншиж өгөх, дараа нь алдаагаа
засах зэрэг ажлыг нарийн эрэмбэ дараалалтай гүйцэтгүүлснээр
үр дүнд хүрч байна.
• Ингэснээр сурагчдын зохион найруулах чадвар
төдийгүй,бүтээлчээр сэтгэн бодох чадвар ,эх хэлээрээ зөв ярих
, ойлгож ухаарч унших, бусдын яриаг хүлээцтэй сонсох, санаа
бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх зэрэг чадвар дадал төлөвшиж
байдаг.

21. Арга зүйг хэрэгжүүлснээр гарсан
үр дүн
зурах чадвар ярих чадвар зохион
найруулах
чадвар
зөв бичих
чадвар
90
45 40
55
100
80
90
70
2013 он 2014 он

22. Сурагчдын бүтээлээс
4д ангийн сурагч А. Хулан
Дэвтэр
Хичээлийн минь дэвтэр хичээл
дээр байдаг
Хийсэн бүгд минь дэвтэр дээр л
байдаг
Хичээлээ хийгээрэй гээд
хүлээгээд л байдаг
Хичээлийн нандин дэвтэр минь
Цав цагаахан дэвтэр минь
Цаанаа л нэг цэвэрхэн
харагдана
Дэвтэр минь надад тусалдаг
Дэндүү их чам дээр бичдэг
Сараачиж бичсэн дэвтэр минь
Сахилгагүй намайг уучил
Сараачиж дахин зурахгүй
Санаандгүй чамайгаа
гомдоохгүй.
4д ангийн сурагч Г. Отгонсүрэн
Дэвтэр
Анх сургуульд ороод
Ариун биен дээр чинь бичсэн
Бээрч чичирч байгаад
Бэхээ тусааж байсан
Одоо харин би
Овоо бичдэг болжээ
Хайр гамгүй хэрэглэж
Халтартуулж завааруулж байсан
Дэвтрийн эзэн намайг
Дэггүй гэж хэлж болно
Дэндүү гамгүй хэрэглэсэн бол
Дэвтэр минь намайг өршөө .

23. 5д ангийн сурагч Б. Мөнхбаяр
Эхийн сэтгэл
Энэхэн дэлхийд хамгийн агуу нь
Ээжийн ариун уураг билээ
Нялх балчир үр намайг
Нандигнан хайрладаг ээж минь
билээ.
Алтан дэлхийд хамгийн сайхан нь
Алаг үрээ хайрлах ээж минь билээ.
Даарч хөрсөн үр намайг
Даамай их хайраар
Дулаахан өвөртөө бүлээцүүлдэг
Дэндүү их хайртай ээж минь билээ.
Эргэх замбуулинд хамгийн
гайхалтай нь
Эх хүний сэтгэл билээ.
5д ангийн сурагч Д. Анужин
Миний сайхан ээж
Хорвоо дэлхийд намайг төрүүлсэн
Хонгорхон ээждээ би хайртай
Нандин бүхнээ надад бэлэглэдэг
Намрын сэрүүнд нандигнан бөөцийлж
Өвлийн хүйтэнд өвөртөө дулаацуулж
Хаврын хавсарганд хацартаа нааж
Зуны халуунд зулайг минь норгож
Эргэх дөрвөн улиралд
Ээлж дараалан бөөцийлдөг
Ээждээ би хайртай

24. 5д ангийн сурагч
Ч.Амарбаясгалан
Баян
Мандах наран минь гэрлээр баян
Малчин олон минь малаар баян
Мандах гал минь дөлөөр баян
Манай улс хүнээр баян
Аглаг хөдөө минь ургамлаар баян
Ард түмэн минь жаргалаар баян
Ядуу
Хулгайч хүн хайраар ядуу
Харамч хүн сэтгэлээр ядуу
Худалч хүн ухаанаар ядуу
Эдгээр бүгд ядуу
Эрдэмгүй хүн бүр ч ядуу
5д ангийн сурагч
Л. Амгалан
Баян
Тоонот гэр хүнээр баян
Толгой үсээр баян
Торх усаар баян
Томоогүй жаал инээдээр баян
Говь элсээр баян
Газар өвсөөр баян
Улаанбаатар утаагаар баян
Улс орон минь хүн ардаар баян
Ядуу
Мөчиргүй бол мод ядуу
Дэлбээгүй бол цэцэг ядуу
Цэцэггүй бол тал ядуу
Загасгүй бол гол ядуу
Замаггүй бол загас ядуу
Эдгээр бүгд байхгүй бол
Эх орон минь ядуу

25. 5д ангийн сурагч
Н.Дуламдорж
Цас
Шөнийн тэнгэрт цас орлоо
Шинэхэн цасыг би харлаа
Ширхэг, ширхэгээр будран гялтагнах
Шинэхэн цас юутай сайхан
Сарны туяанд гялтагнах
Сарнай цэцгийн дэлбээ шиг
Шинэхэн цас юутай сайхан.
5д ангийн сурагч
Д.Анужин
Намрын сэрүүн салхинд
Уянгат дууны аялгуунд
Намуун шиврэх бороонд
Нарлаг зуныг төсөөлж
Шүлэг зохиолоо би
Нар зүүнээс гарч баруунд жаргаж
Шөнийн тэнгэрт од саран мишээж
Гялалзаж байхыг би харлаа
Нар зүүнээс мандаж байна
Цэлмэг тэнгэрт гэрэлтэн харагдана
Алтан дэлхийг гийгүүлж байна
Аливаа амьтныг дулаацуулж байдаг
Алтан нар чамдаа баярлалаа

31. 5д ангийн
сурагчид нь
ертөнцийн 3,зүйр
үг, шүлгийг өөр
өөрийн бодол
оюунаараа
тунгаан бичсэн
“Бид найрагч”
шүлгийн түүвэр
номоо гаргалаа.

32. Хүүхэд нэг бүрийн зурах чадварт нь
тулгуурлан бүтээлчээр сэтгэж, зохион
найруулах чадварт сургаж байгаа
арга туршлагаа түгээн дэлгэрүүлсэн
байдал
Бат-Өлзий сумын ЕБС-н бага ангийн
багш нартаа сургалт зохион байгуулж
туршлага арга зүйгээ түгээн хамтран
ажиллаж байна.

33. • Бага ангийн 24 багшид монгол хэлний
хичээлээр хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх нь
сэдэвт сургалт зохион байгууллаа.
Сургалтын дараа багш А. Амартүвшин,
Г.Хишигбаяр, Г.Даариймаа, Д.Бадамдолгор
нар энэ арга зүйгээр хичээлээ зааж
туршихад тухай ангийн сурагчдын монгол
хэлний сургалтын чанарт эерэг өөрчлөлт
гарсан ба эдгээр ангиудын ярих, зохиох,
найруулан бичих чадвар нь 15%-20%-
иар ахисан мөн зөв бичих чадвар 5-10%
ахилаа.

34. Зурсан зургаараа эх зохиох, шүлэг зохиох арга зүйг
хэрэгжүүлснээр сурагчдад гарч буй эерэг өөрчлөлт
• Зохион найруулах, зөв бичих чадвар төдийгүй
бүтээлчээр сэтгэн бодох чадвар сайжирсан.
• Өөртөө итгэлтэй үзэл бодлоо илэрхийлэх чадвар
нэмэгдлээ.
• Бие дааж сурч мэдсэнээ бусдадаа зааж сургах чадвартай
болж байна.
• Улмаар бусдыг сонсох, өөрийгөө болон бусдыг үнэлэх арга
зүйг эзэмшиж байна.
• Уран яруу ярьж, уншиж, зохиох, шүлэглэх чадвартай
болсон
• Идэвхтэй сурч хөгжих, бүтээн туурвих хүсэл
эрмэлзлэлтэй болсон
• Сурагч бүр “Бид найрагч”шүлгийн ном хэвлүүлэн
гаргалаа.

35. АНХААРАЛ ТАТСАН АСУУДАЛ, БЭРХШЭЭЛ,
ШИЙДВЭРЛЭСЭН БАЙДАЛ
Монгол хэлний хичээлийг
сонирхолтой хэлбэрээр зохион байгуулж
хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх, хичээлд
оролцох оролцоог нэмэгдүүлэхэд
дүрслэх урлагийн хичээлтэй холбосон
энэ арга зүй нь ач холбогдол үр дүнгээ
өгсөн.

36. ДЭВШҮҮЛЖ БУЙ САНАЛ, ЦААШИД ХӨГЖҮҮЛЭХ САНАА
• Багш нар сурагчдад зөвхөн зураг харуулан өгүүлбэр, эх
зохиолгоод орхидог. Харин сурагчдаар өөрсдөөр нь зураг
зуруулж тухайн зурсан зургийг нь тайлбарлуулж, зурганд
нэр өгч түүгээр нь өгүүлбэр, эх, шүлэг зохиолговол
хүүхдийн сонирхлыг илүү ихээр татаж сурагчдын
хичээлдээ оролцох оролцоо нь ч нэмэгдэж байсан.
• Багш бүр энэ арга зүйг хэрэгжүүлэхдээ 1-р ангиас нь
эхлэн
• Бусдын зургийг харж яриулах, зохиолгох биш өөрсдөөр нь
зураг зуруулан зурсан зурганд өөрсдөөр нэр өгүүлэх
• Хүүхдээр өөрөөр нь сонирхсон сэдвээр нь зураг зуруулан
зурсан зургандаа өгсөн нэрээр нь шүлэг, эх зохиолгох
• Ингэснээр сурагчдын хувьд сонирхолтой байхын зэрэгцээ
зохион найруулах чадварыг хөгжүүлэх чухал ач
холбогдолтой юм.

37. Сайн үйлс бүхэн
дэлгэрэх
болтугай.
Анхаарал
тавьсанд
баярлалаа.