1. СУДАЛГААНЫ ДИЗАЙН<br />Судалгааны дизайны тухай ойлголт, дизайны төрлүүд<br />Маркетингийн судалгааг явуулах загвар буюу нарийвчилсан төлөвлөгөө хийх талаар гаргах нарийн үндэслэл бүхий шийдвэрүүдийн хослолыг судалгааны дизайн гэдэг. Судалгааны дизайныг хийхдээ: <br />Судалгааны үе шатуудыг хэрхэн гүйцэтгэх ба тэдгээрийг (үе шатуудыг) өөр хооронд нь хэрхэн холбох тухай асуудлыг нарийвчлан заана. <br />Мэдээллийг цуглуулах, хүснэгтлэн шинжлэх ба үр дүнг гаргаж тайлагнах ажлыг зохион байгуулахад анхаарах хэрэгтэй. <br />Судалгаанд шаардагдах зардал, зарцуулах хугацааг судлах асуудлын хэмжээнээс хамааруулан нарийн тодорхой төлөвлөх хэрэгтэй. <br />Судалгааны дизайныг боловсруулахад дараах асуудлуудыг зайлшгүй шийдвэрлэх шаардлагатай. Үүнд: <br />Судлах асуудлаа тодорхойлох<br />Судлах нөхцөл, эзэнг тодорхойлох<br />Судалгааны нэгж, хүрээг тодорхойлох<br />Судалгааны аргыг тодорхойлох<br />Судалгааны хугацааг тодорхойлох. Эдгээр нь судалгааны дизайны гол агуулгыг бүрдүүлнэ. <br />Судалгааны дизайны төрөл, хүрээнээс хамааруулан судалгааны зардалба түүний санхүүжилтийн тооцоог хийнэ. Судалгааны санхүүжилтийн тооцоог судалгааг хийж гүйцэтгэх судалгааны дизайнтай нарийн уялдуулан төлөвлөх хэрэгтэй байдаг. <br />Маркетингийн судалгаанд судалгааны дизайны 3 үндсэн төрлийг өргөн ашигладаг. Үүнд: <br />Шинжих судалгаа. Энэ нь тухайн зүйлийн талаар ойлголт олж авах ерөнхий зорилготой судалгаа.<br />Тодруулах судалгаа. Энэ нь шинжих судалгаагаар олж авсан ойлголтыг цаашид гүнзгийрүүлэн илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл олж авах арга юм.<br />Учир шалтгааны судалгаа. Энэ нь судалж буй асуудлын гүнд илүү гүнзгий нэвтэрч харилцан уялдааны шалтгаан ба үр дагаврыг тодорхойлдог судалгаа. <br />Шинжих судалгаа<br />Шинжих судалгааг олон янзын зорилгоор хиж болдог. Тухайлбал, өрсөлдөгчийн судалгаа, үний судалгаа, бүтээгдэхүүний судалгаа, идэвхижүүлэлтийн судалгаа гэх мэт.<br />Шинжих судалгаанд гол төлөв дараах аргуудыг ашигладаг. Үүнд: <br />судалгааны асуудалд холбогдох хоёрдогч мэдээллийг ашиглах<br />судалгааны асуудлын талаар мэдлэг, туршлагатай хүмүүстэй ярилцах<br />ончилсон бүлгүүдийг ашиглах. Өөрөөр хэлбэл, цөөн тооны хүмүүсийг цуглуулан судалгааны асуудалтай холбоотой сонирхсон асуултуудыг тавьж харилцан ярилцаж маркетингийн шийдвэр боловсруулахад шаардлагатай мэдээллийг олж авах. <br />Ончилсон бүлэгт ажил мэргэжил, нийгэмд эзлэх байр сууриараа ялгаатай бүлгүүдийг хамруулан ярилцдаг. Ярилцлагын үр дүнд бүтээгдэхүүн үйлчилгээг ямар байдлаар, яаж үйлдвэрлэвэл хэрэглэгчдийн сэтгэлд илүү нийцэх, түүнийг үйлдвэрлэхэд ямар бэрхшээл учирч болох, түүнийг хэрхэн даван туулах тухай олон чухал мэдээллийг олж авч болдог. Ончилсон бүлгийг ашиглах аргыг судалгааны таамаглал дэвшүүлэх, асуулгын анкетийн бүтцийг тодорхойлох шаардагдах мэдээллийн бүтцийг олж авах, бүтээгдэхүүний нэр төрлийн талаар ерөнхий тойм мэдээлэл авах, шинэ бүтээгдэхүүний санаа олж авах зэрэгт өргөн хэрэглэдэг. <br />Тодруулах судалгаа<br />Хэрэглэгчийн зан төлөв, хандлага, бүтэц, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний шинж чанарыг дэлгэрүүлэн судлахад тодруулах судалгааг өргөн ашигладаг. Тодруулах судалгааны 2 төрөл байдаг. Үүнд: <br />Суурин судалгаа<br />Түүвэр судалгаа. <br />Суурин судалгаа гэдэг нь тухайлсан өрх гэр, хэрэглэгч, аж ахуйн нэгжийг судалгааны нэгж болгон сонгон авч, тэдний хэрэглээ ба худалдан авах төлөв байдал, хандлагыг тодруулан судлахыг хэлнэ. Тухайлбал, өрхийн төсвийн судалгаа, үүгээр нэг өрхийн жилийн мөнгөн орлогын бүтэц, зарцуулалтыг тооцон гаргана.<br />Мэдээллийг богино хугацаанд гаргаж авахад түүвэрлэлтийн аргыг хэрэглэнэ. Маркетингийн судалгаанд хамрагдах нэгжүүдийг нэг бүрчлэн хамаарч судлах бололцоогүй үед, эсвэл бололцоотой боловч цаг хугацаа, хөрөнгө хүч хэмнэх үүднээс түүвэр судалгааг хийдэг. Түүвэрлэлтийн аргыг хэрэглэхэд дараах омъёоллуудыг ашигладаг. Үүнд:<br />Тооллого - Судалгаанд хамруулах буюу түүвэрлэн судлах юмс үзэгдлийн нийт тоог гаргах<br />Ерөнхий нийдэм - түүвэрлэн судлах юмс үзэгдлийн бүх нэгж. Энэ нь төгсгөлтэй ба төгсгөлгүй байж болдог.<br />Түүвэр нийдэм - ерөнхий нийдмээс түүвэрлэн авсан хэсэг. Түүвэр нийдэм төгсгөлтэй байна.<br />Зорилтот нийдэм – түүвэрлэлт хийхээр сонгон авсан тодорхой шинж тэмдэг бүхий ерөнхий нийдэм.<br />Түүвэрлэлтийн хүрээ – Түүвэрлэн сонгож авсан нэгжүүдийг дэс дараалуулж жагсаасныг хэлнэ. <br />Түүвэрлэлтийн нэгж – түүвэр нийдмийг бүрдүүлж буй нэгж, хэсгүүд.<br />Түүвэр судалгааг дараах үе шатаар хийнэ. Үүнд: <br />ерөнхий нийдмийг тодорхойлох<br />түүвэрлэлтийн хүрээг тогтоох<br />түүвэр хийх аргыг сонгох<br />түүврийн хэмжээг тогтоох<br />түүврийн нэгжийг сонгох<br />түүвэр хийхээр сонгож авсан нэгжүүдээс мэдээ баримтыг цуглуулах. <br />Ерөнхий нийдмийг тодорхойлох нь хамгийн хариуцлагатай үе шат юм. Ерөнхий нийдэм нь хэрэглэгч, өрх гэр, аж ахуйн нэгж, байгууллага, аж ахуйн гэрээ хэлэлцээр болон бусад нэгжүүд байна. Ерөнхий нийдэмд ямар нэгжүүдийг хамруулах нь зохистой вэ? гэдэг асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй байдаг. Мөн сонгосон нийдмээ газар зүйн байршил, судалгаа хийх хугацаагаар нь төрөлжүүлэх хэрэгтэй. Хэрэв нийдмийн нэгж нь хувь хүн буюу тодорхой нэг хэрэглэгч бол нас, хүйс, боловсролын төвшин, яс үндэс гэх мэт үзүүлэлтээр төрөлжүүлнэ. Зорилтот нийдмийг тодорхойлох ажиллагаа аль болох хялбар, хямд төсөр байвал ашигтай.<br /> Түүвэрлэлтийн хүрээг тогтоох буюу түүвэрт хамаарах нэгжүүдийг жагсааж, дугаарлах ажиллагаа нилээд ярвигтай үе шат. Нийдмийн нэгжийн жагсаалтыг гаргаж болохгүй үед түүврийн зорилтыг нарийвчлан тодорхойлоход бэрхшээл гарна. Зорилтод нэгж хувь хүн тухайн үеийг тусгасан үнэн зөв жагсаалт тэр бүрий гаргаж болохгүй. Заримдаа газар зүйн хүрээгээр буюубайгууллагаар нь түүвэр хийх явдал зайлшгүй болдог бөгөөд улмаар сонгосон нэгжийн дотор дагвар түүвэр хийж болдог.<br /> Түүвэрлэх аргыг сонгох үе шат бол судалгааны хүрээг тогтоохтой маш нарийн уялдаа холбоотой. Чухамхүү судалгааны хүрээг хэрхэн тогтоов гэдгээс түүвэрлэх аргын сонголт хамаардаг. <br /> Түүвэрлэлтын хэмжээ буюу түүвэр нийдмийн зохистой тоог тогтоох нь маш чухал асуудал. Түүвэрлэлтийн хэмжээ нь нэг талаас судалгааны зорилтыг биелүүлж чадахуйц хангалттай хэмжээний байх, нөгөө талаас илүү хөдөлмөр, цаг зарцуулахад хүргэхгүйгээр зохистой хэмжээнд байх гэсэн хоёр шаардлагыг оновчтой хослуулж байх учиртай. Энэ хослолыг хангаж чадсан түүвэр нийдмийн тоог түүврийн зайлшгүй хэрэгцээт тоо буюу зохистой хэмжээ гэдэг. Энэ тоог нэгэнт явагдсан ямар нэг ажиглалтын материалд тулгуурлан алдааны хязгаарын томъёог ашиглан тодорхойлдог. <br /> Түүвэрт хэрэглэх аргаас хамааруулан түүврийн нэгжийг сонгоно . Зургаа Түүвэрлэх арга, түүврийн хэмжээтэй уялдаатайгаар түүврийн нэгжүүдээс мэдээ сэлтийг цуглуулж авна. <br /> <br /> Учир шалтгааны судалгаа <br />Тодруулах судалгааны зэрэгцээ судалж буй асуудлын гүнд илүү гүнзгий нэвтэрч харилцан уялдааны шалтгаан ба үр дагаварыг тодорхойлдог судалгааг учир шалтгааны судалгаа гэнэ . <br />Учир шалтгааны судалгаа бол туршилтийн нэг хэлбэр юм . Туршилтанд өртөж буй хэмжигдэхүүнүүдийг маркетингийн ухаанд хувьсагчид хэмээн нэрлэдэг . Хувьсагчийг дотор нь хамаарах ба үл хамаарах гэж ангилна. Туршилт гэдэг бол судлаач нэг буюу хэд хэдэн үл хамаарах хувьсагчдийг зориуд бий болгож хянах , улмаар хамаарах хувьсагчийн төлөв байдлыг ажиглахыг хэлдэг . <br />Маркетингад хэрэглэгддэг нийтлэг туршилт бол маркетингийн хольцын нэг буюу хэд хэдэн бүрдэл / урамшуулал , үнэ , баглаа боодол гэх мэт / - ийг зориудаар өөрчлөхөд хэрэглэгчид хэрхэн хүлээж авч буйг / энэ нь гол төлөв борлуулалтын өсөлт , бууралтанд тусгалаа олдог / хэмжих “мэдрэх “ явдал юм . Туршилтын гурван үндсэн төрөл байдаг . <br />Нэгдүгээрт: лабораторийн туршилт <br />Хоёрдугаарт: талбайн буюу бодит туршилт<br />Гуравдугаарт: Зах зээлийн туршилт <br /> Лабораторийн туршилт нь химийн лабораторид хийдэг туршилгатай төстөй . <br />Маркетингийн судалгааны арга болгон лабораторийн туршилт хийхдээ судлаач хэмжигдэхүүнүүдийн хоорондын харилцан уялдааг судлах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, зохион байгуулалттай зохиомол орчин бүрдүүлэн туршилт явуулна. Жишээ нь: бүтээгдэхүүнийг үзүүлдэг загвар дэлгүүрүүдийг байгуулж, маркетингийн иж бүрдлийн тодорхой нэг бүрдэл, тухайлбал, сав боодлын дизайныг зориудаар өөрчлөн хэрэглэгчдийн төлөөлөгч болох хүмүүсийг урьж, тэдэнд үйлчилж тэдний хандах хандлагыг шалгана. Туршилгыг хэд удаа давтан хийж, үр дүнг зэрэгцүүлж харвал илүү өгөөжтэй байдаг. Иймээс энэ төрлийн туршилтыг хөрөнгө, хүн хүчийн их нөөцтэй томоохон компанууд л хийх боломжтой юм. <br />Бодит туршилтыг илүү бодитой жинхэнэ орчинд хийдэг. Энэ туршилтыг бүтээгдэхүүний ялгаатай хоёр өөр үнийг жишиж үзэх, урамшуулал сурталчилгааны шинэ сэдэв буюу сав баглаа боодлын ур хийцийг шалгаж үзэх зэрэгт өргөн хэрэглэнэ. Бодит туршилтыг хийхдээ хэд хэдэн дэлгүүр зориуд сонгон авч тэнд өөрийн бүтээгдэхүүний туршдаг.<br />Зах зээлийн туршилтыг тодорхой нутаг дэвсгэрт байгаа хэрэглэгчдийг сорилын зах зээл болгон сонгон авч, өөрчлөх гэж буй хэмжигдэхүүнийхээ үр нөлөөг тооцоолж, үр дүнтэй болсон нөхцөлд өөр бусад нутаг дэвсгэр, хэрэглэгчид дээр дэлгэрүүлэх маягаар хийдэг. Энэ нь ямарч зохион байгуулалтгүй жинхэнэ бодит нөхцөлд туршиж үзэж байгаа хэрэг юм. Зах зээлийн туршилтийн зардалд борлуулагчдын зардал, сурталчилгааны зардал, судалгааны зардал, бусад идэвхижүүлэлтийн зардал зэрэг хамаарна. <br />Учир шалтгааны судалгаанд зайлшгүй хэрэглэгддэг хэд хэдэн суурь ойлголтууд байдаг. Эн тэргүүнд дотоод гадаад үндэслэлийг авч үзэх нь чухал. Үл хамаарах хувьсагчийг (үнэ, сурталчилгаа г.м) өөрчлөхөд хамаарах хувьсагч (борлуулалт)-д гарсан өөрчлөлт нь янз янзын шалтгаанаар нөхцөлдсөн байдагтай уялдан дотоод, гадаад үндэслэл гэсэн ойлголтууд гарч ирдэг. Ямар нэг өөр шалтгаанаар биш туршилтын (үл хамаарах) хувьсагчийн нөлөөгөөр гарч буй өөрчлөлтийг танин мэдэхийг дотоод үндэслэл гэнэ. Гэтэл хэрэг дээрээ даган хувьсагчид гарч буй өөрчлөлт тэр бүрий туршилтын хувьсагчаар нөхцөлдөхгүй, өөр бусад хүчин зүйлүүд бас нөлөөлсний улмаас гарсан өөрчлөлт байдаг. Тэр өөр бусад хүчин зүйлийг гадны хувьсагчид гэж нэрлэдэг. Туршилтын хувьсагчийн нөлөөгөөр даган хувьсагчид гарсан үр дүн (өөрчлөлт)-г өөр бусад нөхцөл байдалд (хүн амын бусад бүлэг болон цэг салбарт) хэрэглэн гарч буй өөрчлөлтийг мэдэхийг гадаад үндэслэл гэнэ. Учир нь гадаад үндэслэл гадна хувьсагчийн эцсийн үр дүнд нөлөөлсөн нөлөөллийг тооцоход хэрэгтэй байдаг. Дотоод ба гадаад үндэслэлийг тодруулж өгснөөрөө судлаач өөр хоорондоо зөрчилдөж байдаг хүчин зүйлийг хянах боломжтой болдог байна. <br />Гадны хувьсагч гэж юу вэ?<br />Огцом өөрчлөлт. Туршилт хийх явцад гадны нөлөөгөөр гарсан гэнэтийн том өөрчлөлтийг хэлнэ. Жишээ нь, Монгол улсын Засгийн газрын 1991 оны 1- р сарын 16 ны 20 дугаар тогтоолоор бүх бараа, үйлчилгээний үнэ, тарифийг 2 дахин нэмсэн нь ямархуу үр дагаварт хүргэснийг бараг хүн бүхэн мэднэ. Иймээс туршилтын үр дүнд шууд нөлөөлхүйц иймэрхүү огцом өөрчлөлт гарсан эсэхийг судлаач байнга анхааралдаа байлгах хэрэгтэй. Олонхи тохиолдолд энэ нөлөөлөл нууц бөгөөд үл мэдэгдэм учраас түүнийг танин мэдэхэд бэрхшээлтэй байдгийг судлаач анхаарах хэрэгтэй юм. <br />Аажим өөрчлөлт. Туршиж буй хувьсагчийн нөлөөгөөр биш цаг хугацаа өнгөрсний улмаас туршилгын нэгжид гарж буй өөрчлөлтийг аажим өөрчлөлт гэнэ. Туршилтанд өртөж буй байгуулага, хүмүүсийг туршилтын нэгж гэдэг. Жишээ нь, сурталчилга хийснээр тухайн барааны борлуулалтанд өөрчлөлт орсон байж болохоос гадна цаг хугацаа улиран өнгөрөхийн хирээр шинэ гачигдал хэрэгцээ үүсэх буюу зарим нь алга болсон байж болно. Мөн хүн өтлөх, ядрах, өлсөх зэрэг нь туршилтын үр дүнд нөлөө үзүүлнэ. <br />Хэмжилтийн нөлөө. Туршилтын үйл явцад гарах эцсийн хариултанд нөлөөлөхтөй уялдаатайгаар энэ асуудал гарч ирдэг. Тухайлбал, туршилтын өмнөх хэмжилтийн үр дүн туршилтын дараахь хэмжилтэнд нөлөөлж болно. Мөн туршилтын нэгжийн анхны хэмжилт туршилтын хувьсагчид бас нөлөөлж болох талтай. <br />Хэрэгслийн янз төрөл. Хэмжих хэрэгслийн нийт буюу аль нэг өөрчлөлт, янз төрөл нь хэмжилтийн үр дүнг нөлөө үзүүлнэ. Иймд туршилтын өмнө ба дараахь хэмжилтийг хийхдээ аль болох ижил төрлийн арга хэрэгсэл хэрэглэхийг хичээх хэрэгтэй юм. <br />Сонголтын гажилт. Туршилт хийж байх үед хоёроос дээш бүлгийг сонгож оролцуулах шаардлага олонтой гардаг. Сонгож буй бүлгийн бүтэц бүрэлдэхүүнээрээ ижил төсөөтэй байх нь эцсийн үнэн зөв дүгнэлт гаргах үндэс болно. Эсрэг тохиолдолд сонголтын буюу гажилтанд хүрнэ. Харьлцуулж буй бүлгүүдийг ижил төсөөтэй байлгахын хос хосоор нь сонгох дурын сонголт хийх гэсэн 2 үндсэн арга замаар шийдвэрлэнэ. <br />Хасагдалт. Туршилтанд оролцож буй нэгжүүд хасагдах тохиолдол олонтой гардаг. Жишээ нь, нэг хэсэг нь асуултанд хариу өгөхгүй хоцорч болно. Ийм нөлөөллийг эцсийн үр дүн гаргахдаа тооцох хэрэгтэй юм. <br />