Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/

Олон улсын
худалдаа
Макро эдийн засаг хичээл
А.Гэлэгжамц

2009 он

Эдийн засгийн ухааны олон
салбаруудын дотроос хамгийн эрт
үүссэн салбар бол олон улсын
эдийн засаг юм. Олон улсын
эдийн засаг нь улс орнуудын
хоорондох бараа, үйлчилгээ,
капиталын хөдөлгөөнийг
судална.

Гадаад худалдаа гэж юу вэ?

XVI-XVII зууны үеэс ОУ-ын
худалдааг судалж эхэлсэн бөгөөд
тэр үеийн эдийн засагчдыг
меркантилистууд гэнэ...................

XVIII зууны эцсээр....................
меркантилистуудын үзэл байр
сууриа алдаж, чөлөөт худалдааны
үзэл гарч ирсэн..........................

ОУ-ын худалдаа хийх нь чухам
яагаад ашигтай байдаг вэ
гэдгийг ОУ-ын худалдааны:

1. Туйлын давуу талын онол

2. Харьцангуй давуу талын онолоор
тайлбарладаг.

Туйлын давуу талын онол
Сонгодог онолын анхны төлөөлөгч
А.Смит туйлын давуу талын
онолыг анх үндэслэж, улс
орнуудын хоорондох гадаад
худалдааг тайлбарласан. Улс
Адам СМИТ (1723-1790) орнууд ОУ-ын худалдаанд
оролцсоноор:
• Хямд зардлаар хэрэгцээгээ хангах
• Бага зардлаар ихийг үйлдвэрлэж, үйлдвэрлэхийнхээ
хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжийг олж авдаг.

Туйлын давуу талын онолоор
ОУ-ын худалдаа хийгдэхэд
дараах зүйлс шалтгаан нь болж
байдаг гэж үздэг.

• Үйлдвэрлэлийн нөхцөлийн ялгаа
• Хэрэглэгчдийн сонирхолын ялгаа
• Технологи нь ялгаатай

Харьцангуй давуу талын онол
Д.Рикардо XIX зууны эхээр өөрийн
харьцангуй онолоо боловсруулж,
туйлын давуу талын онолын
тайлбарлаж чадаагүй тодорхой
асуултанд хариулт өгсөн байдаг.
David Ricardo (1772-1823)

• Харьцангуй давуу талын онолоор ямар ч
бүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талгүй улс
олон улсын худалдаанаас ашиг олж болохыг
тайлбарласан байдаг.

Үйлдвэрлэлийн боломж
А улс Б улс
45

40

35

30 30

Кофе (тонн)
Кофе (тонн)

25 25

20 20

15 15

10 A 10

5 5
B
0 0
5 10 15 20 25 30 5 10 15 20
Цагаан будаа (тонн) Цагаан будаа (тонн )

Харьцангуй давуу талын тухай...
Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр аль улс нь
харьцангуй давуу талтай вэ? гэдгийг түүний
үйлдвэрлэлийн харьцангуй зардлаар
тодорхойлдог. Харьцангуй зардлыг тухайн
бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
алдагдсан боломжийн зардлаар хэмждэг.

А улс цагаан будаагаараа
харьцангуй давуу талтай
Б улс кофегоороо харьцангуй давуу
талтай

Худалдааны нөхцөл
Худалдаанаас олох ашиг
Шинэ сонголт
Худалдааны боломж
Судлах нь…

А улс Б улс
45

40

35 Худалдааны боломжит
шулуун
30 30

Кофе (тонн)
Кофе (тонн)

25 25

20 20
Худалдааны боломжит
15 15 шулуун

10 A 10

5 5
B
0 0
5 10 15 20 25 30 5 10 15 20
Цагаан будаа(тонн) Цагаан будаа (тонн)

Худалдааны боломжит шулуун
А улс Б улс
45

40

шулуун
30 30
Кофе (тонн)

Кофе (тонн)
25 25

20 20
15 15 шулуун
A’
10 A 10

5 5
B’
B
0 0
5 10 15 20 25 30 5 10 15 20

Худалдааны боломжит шулуун
А улс Б улс
45

40

Чөлөөт худалдааны
шулуун
30 30
Кофе (тонн)

Кофе (тонн)
25

асуудал...
25

20 20
15 15 шулуун
A’
10 A 10

5 5
B’
B
0 0
5 10 15 20 25 30 5 10 15 20

А улсын экспортын нийлүүлэлт
ба импортын эрэлт
А улсын хөнгөн А улсын экспорт
цагааны дотоодын ба импорт
зах зээл
Sd
$1.50 $1.50
Үнэ (нэг кг/доллар)

1.25 1.25 Хэрвээ дэлхийн ЗЗ-ийн
1.00 1.00 А улсынхаас 25
центээр илүү гэвэл
.75 .75

.50 .50
Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100
Хэмжээ Хэмжээ

зах зээл
Sd
$1.50 $1.50
Экспорт = 50

илүүдэл = 50
1.25 1.25

1.00 1.00

.75 .75 Хэрвээ дэлхийн зах зээл
дээр үнэ цааш өссөн
.50 .50 гэвэл...
Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100

зах зээл
Sd
илүүдэл = 100 Экспорт = 100
$1.50 $1.50
Экспорт = 50


илүүдэл = 50
1.25 1.25 А улсын
экспорт
1.00 1.00

.75 .75
Хэрвээ дэлхийн ЗЗ
.50 .50 дээр үнэ 1$-оос
бага гэвэл...
Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100

зах зээл
Sd
илүүдэл = 100 экспорт = 100
$1.50 $1.50
экспорт = 50

илүүдэл = 50
1.25 1.25 А улсын
экспорт
1.00 1.00

.75 .75
хомсдол = 50
импорт = 50
.50 .50
Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100

зах зээл
Sd
илүүдэл = 100 экспорт = 100
$1.50 $1.50
экспорт = 50

илүүдэл = 50
1.25 1.25 А улсын
экспорт
1.00 1.00

.75 .75 А улсын
хомсдол = 50 импорт
импорт = 50
.50 .50
хомсдол = 100 импорт = 100
Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100

С улсын экспортын нийлүүлэлт
С улсын хөнгөн С улсын экспорт
зах зээл
С улсын
Sd экспорт
$1.50 $1.50
Илүүдэл = 100

1.25 1.25
Илүүдэл = 50
1.00 1.00
С улсын
.75 .75
импорт
.50 .50
Хомсдол = 50 Dd
.25 .25
50 75 100 125 150 50 100

Дэлхийн ЗЗ дээрх экспорт болон импортын
тэнцвэрт үнэ ба тоо хэмжээ

А улсын экспорт
$1.50
С улсын экспорт

1.25

1.00
.88 Тэнцвэр
.75
А улсын импорт
.50

.25 С улсын импорт

25 50 100
Хэмжээ

Олон улсын худалдааны бодлого

Тухайн улсын экспорт, импортын
хэмжээг өөрчлөх замаар эдийн
засгийн төлөв байдалд
нөлөөлөхөд чиглэсэн төрөл
бүрийн хөтөлбөр, үйл ажиллагааг
олон улсын худалдааны бодлого
гэнэ.

Худалдааны хориг саад
Тарифын хориг саад
Орлогын тариф
Хамгаалалтын тариф
Импортын квот
Тарифын бус хориг саад
Демпинг

Тарифын ЭЗ-ийн үр дүн

1. Жижиг улсын эдийн засаг анализ

2. Том улсын эдийн засгийн анализ

1. Жижиг улсын эдийн засаг анализ
③a+b+c+d нь хэрэглэгчийн алдагдал

④a нь үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн өсөлт
⑤ c нь засгийн газрын тарифын
PY орлого
S
A Алдагдал：a+b+c+d（хэрэглэгч）
Ашиг ：a（үйлдвэрлэгч）+c（засгийн газар）

⑥ (b+d） нь цэвэр ашиг
H G
Pt ② татварын дараах импортын
a b c d бууралт
F
Pw
e C ① үнийн өсөлт
B D Татварын дараах импорт
O Q1 Q3 Q4 Q2 QY
ОУ-ын ЗЗ-ийн үнэ
Татварын өмнөх импорт

1. Том улсын эдийн засгийн анализ

Pt1：татварын дараах дотоодын бууралт

PY
S

t
Pt
Pt1
a b c d
Pw
f
PW1
D
O QY
Q1 Q3 Q4 Q4
PW1：Том улсын импортын бууралт, ОУ-ын зах зээлийн үнийн уналт

Импортын квотын ЭЗ-ийн
үр дүн
P
S

PQ
a b c d
PW

D
O Q1 Q3 Q4 Q2 Q

Импортын квотын ЭЗ-ийн
үр дүн
Квот
P тогтоогчийн SD
Үйлдвэрлэгчийн орлого
илүүдлийн өсөлт SW&Q

Үхмэл хэмжээ/
PW&Q алдагдал
PW

DD
Квот Q

Демпинг
Үнийн ялгаварлал
ЭЗ-ийн үр
Гадаадын ЗЗ нь дотоодын
дүн P,C
ЗЗ-ээс илүү их мэдрэмжтэй
Дотоодын ЗЗ-ийн байна...
үнэ гадаад ЗЗ-ийн
үнээс өндөр байх...
PD
PF
MC MC

DF
DD MR MRF
Q D Q
O
Дотоодын Гадаадын
ЗЗ ЗЗ

ТАРИФЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨЛӨӨ
Шууд үр дүн:
• Хэрэглээг зохицуулах
• Дотоодын үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэх
• Импортоос татгалзах
• Тарифын орлого
Шууд бус үр дүн

ТАРИФЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨЛӨӨ

Квотын эдийн засгийн
нөлөө
Тариф болон квотын
цэвэр зардал
Орлогын
хуваарилалтын нөлөө

Экспортын татаас
Чөлөөт худалдааны үед, Pw нь
дэлхийн ЗЗ-ийн үнэ
S Qd -хэрэглээний эрэлт
Qs- үйлдвэрлэл
A B
Pw+ s GE нь экспорт.
G E Татаас
Pw Татаасын үед Qd' нь
Дэлхийн
ЗЗ-ийн үнэ үйлдвэрлэгчдийн нийлүүлэлт Qs'
Үнэ

нь дотоодын ЗЗ үйлдвэрлэл.
AB нь шинэ экспорт.
DD Үр ашиггүй үйлдвэрлэл нь
нийгмийн зардлыг бий болгох
Qd' Qd Qs Q`s' Хэмжээ
ба хэрэглээний илүүдэл.

ДЭЛХИЙН ХУДАЛДААНЫ БАЙГУУЛЛАГА
Дэлхийн худалдааны байгууллага (WTO)
•Улс хоорондын худалдааны харилцааг
зохицуулах зорилгоор 1947 онд Тариф
Худалдааны Ерөнхий хэлэлцээр /
ГАТТ/ байгуулагдсан
•1947-1995 оныг хүртэл 8 удаагийн урт
хэлэлцээр явагдаж...
•1995 оны 1 сард Дэлхийн худалдааны
байгууллагыг бий болгох тухай
хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болж
үүссэн.

ДЭЛХИЙН ХУДАЛДААНЫ БАЙГУУЛЛАГА
Дэлхийн худалдааны байгууллага
(WTO)
•Тарифын хөнгөлөлт
•Шинэ бодлогоор худалдааг
идэвхжүүлэх
•Худалдааг чөлөөтэй болгох,
гадуурхах бодлогыг устгахад
дөхөм үзүүлэх
•Худалдааны элдэв саадыг
арилгахад тус тус чиглэсэн байдаг.

Гадаад худалдааны нийт бараа
эргэлт /Монгол улс/
мян.ам.доллар

4 500 000,0

4 050 000,0
3 615 832,6
3 600 000,0

3 150 000,0

2 700 000,0 2 539 265,0
2 170 133,2
2 250 000,0 1 949 149,6
1 800 000,0

1 350 000,0

900 000,0

450 000,0

0,0
2007 оны эхний 12 сар 2008 оны эхний 12 сар
Экспорт / Export Импорт / Import

Экспортын барааны гүйцэтгэл
2008 он
7 - 8,2%

6 - 3,3%

5 - 4,4%

4 - 6,4%

1 - 64,2%

3 - 6,5%

1- Хятад 1631302 64.2%
2- Канад 174597 6.9%
3- Их Британи 165824 6.5%
2 - 6,9%
4- Люксембург 161961 6.4%
Америкийн
5-
Hэгдсэн Улс 112670 4.4%
6 - ОХУ 84629 3.3%
7 - Бусад 208281 8.2%
2539265100.0%

Импортын барааны гүйцэтгэл
2008 он
7 - 14,0%

6 - 2,6%

1 - 34,4%
5 - 4,3%

4 - 5,4%

3 - 6,6%
1- ОХУ 1244538.844 34.4%
2- Хятад 1182599.502 32.7%
3- Япон 238855.8992 6.6%
4- БНСУ 194594.8076 5.4%
Америкийн Hэгдсэн
5-
2 - 32,7% Улс 156687.6028 4.3%
6 - ХБHГУ 93339.37765 2.6%
7 - Бусад 505,216.5 14.0%
3615832.554 100.0%

Экспортын барааны бүтэц
2008 он
5 - 5,8%
4 - 1,6%

3 - 8,9% 1 - 60,1%

2 - 23,6%

1 - Эрдэс бvтээгдэхvvн 60.1%
Сувд, vнэт ба хагас vнэт чулуу, vнэт металл, 23.6%
2-
гоёлын зvйлс, зоос
3 - Нэхмэл болон нэхмэл бvтээгдэхvvн 8.9%
4 - Арьс ширэн тvvхий эд болон боловсруулсан 1.6%
арьс, шир, ангийн vс, эдгээрээр хийсэн эдлэл
5 - Бусад 5.8%

Импортын барааны бүтэц
2008 он
1 - 26,7%
2 - 16,8%

8 - 14,1%

3 - 12,7%
7 - 4,4%
6 - 6,4% 4 - 11,5%
5 - 7,4%
1 - Эрдэс бvтээгдэхvvн 26.7%
Машин, механик тоног төхөөрөмж ба эд анги, цахилгаан
2-
хэрэгсэл, тэдгээрийн сэлбэг 16.8%
Авто, агаарын ба усан замын тээврийн хэрэгсэл,
3-
тэдгээрийн эд, анги 12.7%
4 - Целлюлоз цаас, картон 11.5%
5 - Vндсэн төмөрлөг болон тvvгээр хийсэн бvтээгдэхvvн 7.4%
6 - Хvнсний бэлэн бvтээгдэхvvн 6.4%
7 - Ургамлын гаралтай бvтээгдэхvvн 4.4%
8 - Бусад 14.1%

Монгол улсын гадаад
худалдааны бодлого!!!

Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт
•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот
•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”
•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”
•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот
•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ
•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ
•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ
•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ
•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ
•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics”
•Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он
•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он
•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он
•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он
•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он
•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он
•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он
•Гэх мэт ...

Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (8)

More from Adilbishiin Gelegjamts

More from Adilbishiin Gelegjamts (20)

Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/