More Related Content
Similar to Ажилгүйдэл баинфляци
Similar to Ажилгүйдэл баинфляци (20)
More from Just Burnee (20)
Ажилгүйдэл баинфляци
- 2. Энэ бүлгийг судалсны дараа та
дараах мэдлэгийг олж авна
– Ажилгүйдлийн түвшин, ажиллах хүчний оролцооны
түвшин, ажил эрхлэлтийн түвшин, нийт ажилласан
цагийг тодорхойлох
– Ажилгүйдлийн шалтгаан, түүний үргэлжлэх
хугацаа, ажилгүйдэлд өртдөг нийгмийн анги
давхарга, биз-несийн мөчлөгийн үе шатуудад
ажилгүйдэл хэрхэн хэлбэлздэг талаар тайлбарлах
– Хэрэглээний үнийн индексийг ашиглан үнийн түвшин
болон инфляцийн түвшнийг хэрхэн хэмждэг талаар
тайлбарлах
- 3. Чухал дохио
• Сар бүр аливаа улс орон эдийн засгийн эрүүл
байдлыг үнэлэхийн тулд ажилгүйдлийн
өөрчлөлтийн чиг хандлагыг шинжилж байдаг.
• Бид ажилгүйдлийг хэрхэн хэмждэг вэ? Мөн хөдөл-
мөрийн зах зээлийн талаар сонирхохдоо өөр ямар
үзүүлэлт ашигладаг вэ?
• Боломжийн цалинтай ажилтай байснаар
амьжиргааны түвшин бүрэн баталгаажиж буй хэрэг
биш бөгөөд амьжиргааны зардал мөн чухал байдаг.
• Иймээс бид хэрэглээний үнийн индекс гэж юу
болох, энэ үзүүлэлтийг хэрхэн хэмжиж, ашигладаг
талаар мэдэх шаардлагатай.
- 4. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Хүн амын судалгаа
• ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî б¿ðòãýëòýé
àæèëã¿é÷¿¿äèéí ñàðûí ìýäýýã òºâ,îðîí íóòãèéí
õºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñийн ñàð
á¿ð ãàðãàсан мэдээг нэгтгэн гаргадаг.
• Хүн амыг хоёр бүлэгт хуваана. Үүнд:
1. Хөдөлмөрийн насны хүн ам гэдэг нь Монгол óëñûí
õóóëèàð çºâøººðºãäñºí 16-54 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä, 16-59
íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äийг хамруулан ойлгодог.
– 2. Бусад хүн ам гэдэг нь хөдөлмөрийн насны хүн амд
орохгүй хүмүүс багтана.
- 5. Ажил эрхлэлт ба цалин
– Хөдөлмөрийн насны хүн амыг дараах хоёр бүлэгт хуваана.
Үүнд:
1. Ажиллах хүч (Эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам)
• Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí àðãà÷ëàëûí äàãóó àæèëëàõ
õ¿÷ íü àæèëëàã÷èä áîëîí õºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé
õýëòýñò á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîîíû íèéëáýð þì.
2. Ажиллах хүчинд багтахгүй хүмүүс
• Õºäºëìºðèéí íàñíû àæèë ýðõýëäýãã¿é, õºäºëìºð, õàëàìæèéí
¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñò á¿ðòãýëã¿é õ¿ì¿¿ñ, õºäºëìºðèéí íàñíû
ñóðàëöàã÷èä, õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷èä, õîðèãäîë
õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàõ õ¿÷èíä õàìруулдаггүй.
- 6. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Ажилгүйчүүд
• Ìîíãîë óëñûí õóóëèàð çºâøººðºãäñºí õºäºëìºðëºõ
íàñíû, õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé, öàëèí õºëñòýé
àæèë áîëîí õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõýëäýãã¿é, òóõàéí ¿åä àæèëëàõàä
áýëýí, öàëèí õºëñòýé àæèë èäýâõèòýé
ýðæ, õàéæ áàéãàà õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí
àëáàíä á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéã àæèëã¿é÷¿¿ä
ãýíý.
• Ажил идэвхитэй хайж байгаа хүн хýðýâ 3 ñàðûí
äîòîð èðæ ìýäýãäýæ, àñóóæ ëàâëàõã¿é áîë
àæèëã¿é÷¿¿äèéí á¿ðòãýëýýñ õàñàãäдаг.
- 7. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн гурван үзүүлэлт
Ажилгүйдлийн түвшин
Ажиллах хүчний оролцооны түвшин
Ажил эрхлэлтийн түвшин
- 8. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Ажилгүйдлийн түвшин
– Ажилгүйдлийн түвшин нь ажиллах хүчинд
ажилгүй хүмүүсийн эзэлж буй хувийн жин юм.
– Ажилгүйдлийн түвшин = (Ажилгүйчүүд/ажиллах
хүч) × 100.
– Ажилгүйдлийн түвшин бизнесийн мөчлөгийн
уналтын үед дээд цэгтээ хүрдэг.
– 2009 оны байдлаар Үндэсний статистикийн
хорооны тооцож мэдээллэснээр ажилгүйдлийн
түвшин нь 11,6 хувь байна.
- 9. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Ажиллах хүчний оролцооны түвшин
– Ажиллах хүчний оролцооны түвшин гэдэг нь
хөдөл-мөрийн насны хүн амд ажиллах хүчний
эзэлж буй хувийн жин юм.
– Ажиллах хүчний оролцооны түвшин = (Ажиллах
хүч/Хөдөлмөрийн насны хүн ам) × 100.
– 2009 оны байдлаар Монгол улсын ажиллах хүч
1137.9 мянган хүн, хөдөлмөрийн насны хүн ам
1704.4 мянган хүн байжээ.
– Эндээс ажиллах хүчний оролцооны түвшинг
тооцвол 61,8 хувь байна.
- 10. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Ажил эрхлэлтийн түвшин
• Ажил эрхлэлтийн түвшин нь ажиллагчдын
хөдөлмө-рийн насны хүн амд эзлэх хувийн
жин юм.
– Ажил эрхлэлтийн түвшин = (Ажиллагчдын
тоо/Хөдөлмөрийн насны хүн ам) × 100.
– 2009 оны байдлаар Монгол улсын ажиллагчдын
тоо 1006.3 мянган хүн, харин хөдөлмөрийн насны
хүн ам 1704.4 мянган хүн байсан байна.
– Эндээс ажил эрхлэлтийн түвшнийг тооцвол 88.4
(59.04 дээрх томъёогоор тооцоход) хувь болно.
- 11. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Нийт ажилласан цаг
– Нийт ажилласан цаг нь тухайн жилийн туршид бүх
ажилчны ажилласан нийт цагийн хэмжээ юм.
– Нийт ажилласан цаг 1960-аад оноос хойш өссөн
бөгөөд гэхдээ дундаж ажлын долоо хоног
богиноссон учраас нийт ажиллагчдын тооны
өсөлтийн түвшнээс бага байсан болно.
- 12. Ажил эрхлэлт ба цалин
• Бодит цалингийн
түвшин
– Бодит цалингийн
түвшин нь ажилласан
цагаар худалдан авах
бүтээгдэхүүний тоо
хэмжээ юм.
– Зураг 22.5-д 1961-
2006 хоорондох
ажлын цагт ноогдох
нийт хөдөлмө-рийн
нөхөн төлбөр хэл-
бэрээр тооцсон бодит
цалингийн түвшнийг
харуулжээ.
- 13. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Ажилгүйдлийн бүтэц
– Хүмүүс дараах тохиолдолд ажилгүйдлийн эгнээнд
ордог. Үүнд:
– 1. Ажлын байраа алдах, тэгээд өөр ажлын байр
хайх
– 2. Ажлын байраа орхих, тэгээд өөр ажлын байр
хайх
– 3. Ажлын байр хайхаар ажиллах хүчинд орох эсвэл
дахин орох
– Хүмүүсийн хувьд ажилгүйдлийн хугацаа дараах
тохиолдолд дуусгавар болно.
– 1. Ажилд орох эсвэл дахин дуудагдах
– 2. Ажиллах хүчнээс гарах
- 14. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
–Зураг 22.6-д
хөдөлмөрийн зах
зээл дээр олон
төрлийн нөхцөл
байдал бүхий
урсгал явагдаж
байдгыг
харуулжээ.
- 15. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
– Ажилгүйдлийн
шалтгаан
– Зураг 22.7-д 1981-
2006 оны хооронд
ажилгүйдлийг
үүссэн шалтгаанаар
нь харьцуулан
харуулжээ.
Ажлын байраа орхисон
хүмүүс хамгийн бага
байсан байна.
Ажлын байраа алдагсад
хамгийн их байсан
бөгөөд мөн хамгийн
хэлбэлзэлтэй байжээ.
- 16. – Ажилгүйдлийн
үргэлжлэх хугацаа
– Зураг 22.8-д 1989 оны
биз-несийн мөчлөгийн
сэргэл-тийн дээд цэг
болон 1992 оны
уналтын доод цэгийн
орчимд ажилгүйдлийн
үр-гэлжлэх хугацааг
харуулсан байна.
Ажилгүйдлийн үргэлжлэх
хугацаа уналтын үед өснө.
Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
- 17. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Ажилгүйдлийн хэлбэр
– Ажилгүйдлийг дараах гурван хэлбэрээр ангилах
боломжтой. Үүнд:
Шилжилтийн ажилгүйдэл
Бүтцийн ажилгүйдэл
Мөчлөгийн ажилгүйдэл
- 18. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Шилжилтийн ажилгүйдэл
– Шилжилтийн ажилгүйдэл нь хөдөлмөрийн зах
зээлийн энгийн эргэлт болон өөрчлөлтөөс үүсдэг.
– Ажил эрхлэлт болон ажилгүйдэл нь
ажилгүйчүүдийг шинэ ажлын байр хайхыг
шаарддаг.
– Ажиллах хүчинд шинээр орох эсвэл дахин орж ирж
буй хүмүүсийн тоо өсөх болон ажилгүйдлийн нөхөн
төлбөр өсөх нь шилжилтийн ажилгүйдлийг
нэмэгдүүлдэг.
- 19. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Бүтцийн ажилгүйдэл
– Бүтцийн ажилгүйдэл гэдэг нь ажлын байрны
байршил болон тухайн ажлыг гүйцэтгэхэд
шаардлагатай ур чадварыг өөрчлөх технологийн
дэвшил, гадаадын өрсөлдөөнөөс үүснэ.
– Бүтцийн ажилгүйдэл шилжилтийн ажилгүйдэлтэй
харьцуулахад урт хугацаагаар үргэлжилдэг.
• Мөчлөгийн ажилгүйдэл
– Мөчлөгийн ажилгүйдэл нь бизнесийн мөчлөгийн
үе шатуудад ажилгүйдэл хэлбэлзэх үйл явц юм.
- 20. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Бүрэн ажил эрхлэлт
– Бүрэн ажил эрхлэлт нь мөчлөгийн ажилгүйдэл
байхгүй эсвэл ажилгүйдэл зөвхөн шилжилтийн
болон бүтцийн ажилгүйдлийн нийлбэртэй тэнцүү
байх тохиолдолд бий болно.
– Бүрэн ажил эрхлэлттэй байх үеийн ажилгүйдлийн
түвшинг хэвийн ажилгүйдлийн түвшин гэж
нэрлэдэг.
– АНУ-ын хэвийн ажилгүйдлийн түвшин 1980-аад
оны эхэн үед өндөр байсан бөгөөд аажмаар
буурсан билээ.
- 21. Ажилгүйдэл ба бүрэн ажил эрхлэлт
• Бизнесийн мөчлөгийн үе шатууд дахь бодит
ДНБ ба ажилгүйдэл
– Потенциал ДНБ гэдэг нь бүрэн ажил эрхлэлттэй
байх үеийн бодит ДНБ-ий хэмжээ юм.
– Потенциал ДНБ нь тухайн эдийн засгийн
үйлдвэрлэлийн хүчин чадалтай таарч байдаг.
– Бизнесийн мөчлөгийн үе шатуудад тухайн
хугацааны бодит ДНБ потенциал ДНБ-ийхээ
орчимд хэлбэлзэж байдаг ба ажилгүйдлийн түвшин
ч мөн хэвийн ажил-гүйдлийн түвшнийхээ орчимд
хэлбэлздэг байна.
- 22. Ажилгүйдэл ба
бүрэн ажил эрхлэлт
• Бизнесийн мөчлөгийн үе
шатууд дахь бодит ДНБ ба
ажилгүйдэл
– Зураг 22.10-д бодит ДНБ ба
ажилгүйдлийн түвшин, мөн
потенциал ДНБ болон
хэвийн ажилгүйдлийн
түвшний үнэлгээг харуулсан
байна.
- 23. Хэрэглээний үнийн индекс
– Монголын Үндэсний Статистикийн Хороо
(ХСХ) сар бүр хэрэглээний үнийн индексийг
тооцдог.
• Хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) íü
õýðýãëýã÷äèéí õóäàëäàн àâñàí áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé íýð òºðºë, ÷àíà𠺺ð÷ëºëòã¿é
òîãòâîðòîé áàéõàä (тогтмол сагс) ¿íý äóíäæààð
õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áóéã õýìæèõ ¿ç¿¿ëýëò
áºãººä íèéò ºðõººð òîîöñîí ¿íèéí äóíäàæ
ººð÷ëºëòèéã õàðóóëíà.
- 24. Хэрэглээний үнийн индекс
• ХҮИ-ийг ойлгох
– ХҮИ нь сонгон авсан суурь онд 100-тай тэнцүү байна.
– Сүүлийн үеийн ХҮИ-ийг 2005 оны 12 сарыг суурь он
гэж үзэн тооцсон байдаг.
– 2005 оны 12 сард ХҮИ 100-тай тэнцүү.
– 2009 оны 12 сарын ХҮИ 159,1 хувь байна.
– Энэхүү тоо бидэнд бараа, үйлчилгээний тогтмол
сагсны хувьд нийт хэрэглэгчдийн төлж буй үнийн
дундаж 2009 онд суурь онтой харьцуулахад 59,1 хувиар
өсчээ гэдгийг хэлж байна.
- 25. Хэрэглээний үнийн индекс
• ХҮИ-ийг тооцох үе шат
– ХҮИ-ийг тооцохдоо дараах гурван үе
шаттайгаар хийдэг. Үүнд:
ХҮИ-ийн сагсыг сонгох
Сар бүрийн үнийн судалгааг явуулах
ХҮИ-ийг тооцох
- 26. Хэрэглээний үнийн индекс
– ХҮИ-ийн сагс
– ХҮИ-ийн сагс нь тогтмол бус явуулдаг Өрхийн Орлого
Зарлагын судалгаанд үндэслэдэг.
• Õýðýãëýýíèé ñàãñ íü äóíäàæ ºðõèéí
õýðýãëýýã òºëººëºõ ÷àäâàðòàé, õ¿í àìûí
ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé íýð
òºð뺺ñ á¿ðäýõ áºãººä îäîîãîîð хóâèéí
çîðèóëàëòòàé õýðýãëýýíèé
áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé àíãèëàëûí 12 á¿ëãýýð
287 íýðèéí áàðàà,
• ¿éë÷èëãýýã ýíý ñàãñàíä ñîíãîæ àâñàí.
- 27. Хэрэглээний үнийн индекс
– Зураг 22.11-д ХҮИ-
ийн сагсны бүтцийг
харуулжээ.
– Орон сууц хамгийн
өндөр хувийг эзлэж
байна.
– Тээвэр, хоол хүнс ба
уух юм хамгийн
өндөр хувийг эзлэж
буй дараачийн бүлэг
болж байна.
– Үлдсэн бүлгүүд
сагсны 25 хувийг
бүрдүүлж байна.
- 28. Хэрэглээний үнийн индекс
Зурагт ХҮИ-ийн
сагсны бүтцийг
харуулжээ.
Хүнс хамгийн өндөр
хувийг эзлэж байна.
Хувцас, тээвэр
холбоо хамгийн
өндөр хувийг эзлэж
буй дараачийн бүлэг
болж байна.
Үлдсэн бүлгүүд
сагсны 35 хувийг
бүрдүүлж байна.
38%
14.7%
13.4%
0
20
40
60
80
100
120
2009
Нэгхүндсардноогдоххэрэглээндэзлэххувь
Удаан эдэлгээтэй бараа
Согтууруулах ундаа, тамхи
Түрээс
Үйлчилгээ
Халаалт
Эрүүл мэнд
Боловсрол
Бусад
Тээвэр холбоо
Хувцас
Хүнс
- 29. Хэрэглээний үнийн индекс
– Сар бүрийн үнийн судалгаа
• Монгол улсын хувьд үíèéí ñóäàëãààã íèéñëýë
õîòîä ñàð á¿ðèéí 22-28-íä, àéìãèéí òºâä 18-20-íä
òîãòìîë ÿâóóëíà. Íèéñëýë õîòîä ¿íèéí õýëáýëçýë
èõòýé õ¿íñíèé ãîë íýðèéí áàðààíû ¿íèéã 7 õîíîã
òóòàì ñóäëàíà.
– ХҮИ-ийг тооцох
– 1. Суурь оны үнээр ХҮИ-ийн сагсны зардлыг тооцох
– 2. Тухайн оны үнээр ХҮИ-ийн сагсны зардлыг тооцох
– 3. Тухайн оны ХҮИ-ийг тооцох
- 30. Хэрэглээний үнийн индекс
– ХҮИ-ийн тооцооллыг жишээн дээр хийцгээе.
– Нэгэн эдийн засагт хүмүүс зөвхөн амтат жүрж ба
үс засалт гэсэн бараа, үйлчилгээг хэрэглэдэг гэж
үзье. ХҮИ-ийн сагсанд 10 жүрж, 5 удаа үс засах
үйлчилгээ байдаг.
– Дараах хүснэгтэд суурь оны үнийг харуулсан
байна.
Бараа, үйлчи
лгээ
Тоо
хэмжээ
Үнэ
Жүрж 10 $1.00
Үс засалт 5 $8.00
- 31. Хэрэглээний үнийн индекс
– Суурь онд ХҮИ-ийн сагсны зардал 50 доллартай
тэнцүү.
Бараа, үйл
чилгээ
Тоо
хэмжээ
Үнэ
ХҮИ-ийн
сагсны
зардал
Жүрж 10 $1.00 $10
Үс засалт 5 $8.00 $40
Суурь оны үнээр илэрхийлсэн сагсны
зардал
$50
- 32. Хэрэглээний үнийн индекс
Бараа,
үйлчилгээ
Тоо
хэмжээ
Үнэ ХҮИ-ийн
сагсны
зардал
Жүрж 10 $2.00 $20
Үс засалт 5 $10.00 $50
Тухайн оны үнээр илэрхийлсэн сагсны
зардал
$70
– Доорх хүснэгтэд тухайн оны үнийг харуулсан болно.
– Тухайн оны үнээр тооцсон ХҮИ-ийн сагсны зардал 70
доллартай тэнцүү.
- 33. Хэрэглээний үнийн индекс
– ХҮИ-ийг дараах томъёог ашиглан тооцдог.
– ХҮИ = (Тухайн оны үнээр тооцсон сагсны
зардал/Суурь оны үнээр тооцсон сагсны зардал) ×
100.
– Авч үзэж буй жишээний хувьд дээрх томъёог
ашиглан ХҮИ-ийг тооцвол
– ХҮИ = (70 доллар/50 доллар) × 100 = 140.
– ХҮИ суурь онтой харьцуулахад тайлант онд 40
хувиар өссөнийг харуулна.
- 34. Хэрэглээний үнийн индекс
• Инфляцийг хэмжих
– ХҮИ-ийг тооцож буй гол зорилго бол инфляцийг
хэмжих явдал юм.
– Инфляцийн түвшин нь хоёр хугацааны (сар, он)
хоо-рондох үнийн түвшний өөрчлөлтийн хувь юм.
– Инфляцийн түвшнийг томъёогоор илэрхийлвэл:
– Инфляцийн түвшин = [( энэ жилийн ХҮИ – өнгөрсөн
жилийн ХҮИ)/өнгөрсөн жилийн ХҮИ] × 100.
- 35. Хэрэглээний үнийн индекс
– Зураг 22.12-д үнийн түвшин ба инфляцийн
хоорондох хамаарлыг харуулсан байна.
– Зураг 22.12(a)-д 1971-2006 оны хоорондох
ХҮИ-ийг харуулжээ.
- 36. Хэрэглээний үнийн индекс
• Гажуудалтай ХҮИ
– ХҮИ нь дараах дөрвөн шалтгааны улмаас бодит
инфляцийг нэмэгдүүлдэг.
Шинэ бараа, үйлчилгээний гажуудал
Чанарын өөрчлөлтийн гажуудал
Бараа, үйлчилгээний орлуулалтын гажуудал
Борлуулах цэгийн орлуулалтын гажуудал