2. - Ажилгүйдлийн түвшинг тодорхойлох, ажилгүйдлийн хэлбэрүүдийг тайлбарлах, жишээ баримтаар нотлох, ажилгүйдлийг бууруулах арга замыг хэлэлцэх,

4. Ажилгүйдэл, түүний түвшин Ажилгүйдэл гэдэг нь хөдөлмөрийн зах зээл дээр мөчлөгт үзэгдэл бөгөөд ажиллах хүчний эрэлтээс нийлүүлэлт давснаар илэрнэ. Ажилгүйдлийн түвшин нь ажиллах хүчний хэдэн хувийг ажилгүйчүүд эзэлж байгааг харуулдаг үзүүлэлт юм. Ажилгүйдлийн түвшинг олохдоо нийт ажилгүйчүүдийг ажиллах хүчний тоонд харьцуулж илэрхийлнэ. Ажилгүйдлийн нийт ажилгүйчүүдийн тоо 100 түвшин = ажиллах хүчин

5. Ажилгүйчүүд гэдэг бол хөдөлмөрийн чадвартай, ажил хөдөлмөр идэвхтэй хайж байгаа хөдөлмөрийн биржид бүртгүүлсэн хүн амыг хэлнэ. Хөдөлмөрийн албанд бүртгэгдсэн ажилгүйчүүдийн тоо нь жинхэнэ ажилгүй байгаа бүх хүний тоог бодит байдлаар илэрхийлж чаддаггүй. Энэ нь ямар нэг хэмжээгээр хөдөлмөрийн албанд бүртгүүлээгүй ажилгүйчүүд байдгийг харуулж байна. Ажиллах хүч: Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын аргачлалын дагуу ажиллах хүч нь ажиллагчид болон хөдөлмөр эрхлэлтийн албанд бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн тооны нийлбэр байдаг.

6. Хүснэгт 1

7. Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яам,мэдээлэл,хяналт шинжилгээ үнэлгээний газар, Монгол улсын үндэсний статистикийн хороо 2010 оны эхний 11 сарын байдлаар Бодолт: Ажилгүйдлийн хувь = 40300/ 872600 100 = 4.6

8. Монгол улсын ажилгүйдлийн түвшин хувиар

9. Ажилгүйдлийн хэлбэрүүд Ажилгүйдлийг шинж чанар, үүсэн гарч буй шалтгаанаар нь: 1. Завсрын буюу зөрөөний ажилгүйдэл 2. Бүтцийн буюу байнгын ажилгүйдэл 3. Мөчлөгийн буюу циклийн ажилгүйдэл гэсэн 3 хэлбэрт ангилан авч үздэг.

10. Завсрын буюу зөрөөний ажилгүйдэл Хүмүүс нэг ажлаас нөгөө ажилд шилжих хооронд хүлээх хэлбэрээр илэрч байгаа ажилгүйдэл Тухайлбал: Нэг аймаг, бүс нутгаас шилжихтэй холбогдон түр ажил хүлээсэн хүмүүс Улирлын чанартай ажлаас болж ажил хүлээсэн хүмүүс Сургууль төгсөөд анх удаагаа ажил хайж байгаа оюутан залуус Завсрын ажилгүйдлийн үндсэн шинж нь түр зуурын байдаг.

12. Бүтцийн буюу байнгын ажилгүйдэл Эдийн засаг хөгжихийн хирээр түүний бүтэц өөрчлөгдөж улмаар зарим ажил мэргэжил хоцрогдож шинэ ажил мэргэжлийн шаардлага өссөнтэй холбоотой ажилгүйдэл Бүтцийн ажилгүйдэл нь харьцангуй удаан хугацаанд үргэлжилдэг. Жишээлбэл 1990-ээд оны дунд үеэс компьютер үйлдвэрлэлд нэвтэрснээр ажил хайж буй хүмүүс компьютертэй ажиллаж сураагүй тохиолдолд ажил олоход бэрхшээлтэй болсон.

13. Мөчлөгийн буюу циклийн ажилгүйдэл Эдийн засгийн хөгжлийн циклтэй холбоотой. Эдийн засгийн хямрал, үйлдвэрлэлийн уналтын улмаас үүссэн ажилгүйдлийг мөчлөгийн ажилгүйдэл гэнэ. Монгол улсад үйлдвэрлэл их унаж байсан хэт инфляцитай үед буюу 1990-1994 онуудад ажилгүйдэл 6,5%-иас давж байсан.

14. Ажилгүйдлийг бууруулах арга зам Ажилгүйдлийг бууруулах 3 арга байдаг. 1. Эдийн засгийн аргаар бууруулах – Ажлын байр нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжих, цалин хөдөлмөрийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, хөдөлмөрийн багтаамж ихтэй жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэх

15. 2. Захиргааны аргаар ажилгүйдлийг бууруулах – Хөдөлмөрийн биржийн албыг бэхжүүлэх, мэдээллийн сүлжээ бий болгох, мэргэжил олгох давтан сургах, зориудын сургалтыг зохион байгуулах

16. Ажилгүйдлийг бууруулах арга зам Ажилгүйдлийг бууруулах 3 арга байдаг. 1. Эдийн засгийн аргаар бууруулах – Ажлын байр нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжих, цалин хөдөлмөрийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, хөдөлмөрийн багтаамж ихтэй жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэх 2. Захиргааны аргаар ажилгүйдлийг бууруулах – Хөдөлмөрийн биржийн албыг бэхжүүлэх, мэдээллийн сүлжээ бий болгох, мэргэжил олгох давтан сургах, зориудын сургалтыг зохион байгуулах 3. Гадаад хүчин зүйлсийг ашиглах арга – Ажлын байр нэмэгдүүлэхэд чиглэлээр хамтарсан хөрөнгө оруулалт хийх, ажиллах хүчийг экспортлох

17. Ажилгүйдлийн үр дагавар Хүн амын амьжиргааны түвшин буурч, ядуурал нэмэгдэнэ. Хувь хүн сэтгэл санаагаар унах гутрах явдал гарна. Өөрийгөө болон бусдыг хүндэтгэн үзэхээ болино. Ёс суртахууны уналт болж, гэр бүл салах, гэмт хэрэг үйлдэх явдал гарна. Нийгэм улс төрийн эмх замбараагүй байдал үүсдэг.

18. I БАГ Эдийн засгийн хямралаас болж Японы “Sony” компани 2009 оны 11-р сард 5000 ажилтнаа халсан. Халагдсан дээрх 5000 ажилчид ажилгүйдлийн аль хэлбэрт хамаарагдах вэ? А. Завсрын ажилгүйдэл / Зөрөөний / В. Бүтцийн ажилгүйдэл / Байнгын / С. Мөчлөгийн ажилгүйдэл / Циклийн / Аль нь ажилгүйдлийг бууруулах захиргааны арга вэ? А. Хөдөлмөрийн биржийн албыг бэхжүүлэх Б. Хөдөлмөрийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх С. Ажиллах хүчийг экспортлох Асуулт даалгавар

19. Асуулт даалгавар II БАГ 1. Архангай аймгийн “Тариат” суманд эмчээр ажиллаж байсан Бат 2010 оны 9-р сард гэр бүлийн хамт Улаанбаатар хотод шилжин ирж суурьшсан. Тэрээр удахгүй ажил олно гэж итгэж байгаа. Бат ажилгүйдлийн аль хэлбэрт хамаарагдах вэ? А. Завсрын ажилгүйдэл В. Бүтцийн ажилгүйдэл С. Мөчлөгийн ажилгүй 2. Хэрэв хүн өвчтэй буюу хөгжлийн бэрхшээлтэй бол аль хэсэгт хамаарах вэ? А. Ажилгүй хүмүүст оруулна. В. Ажиллах хүчний бүрэлдэхүүнд оруулна. С. Эдийн засгийн идэвхигүй хүн амд оруулна.

20. Асуулт даалгавар III БАГ 1. Дорж сургуулиас завсардсан. Тэр техникийн мэдлэгээр нэн дутмаг бөгөөд оршин суудаг газарт олдох боломжтой бүхий л ажил нь тодорхой хэмжээний мэдлэг, ур чадварыг шаардана. Дорж ажилгүйдлийн ямар ангилалд хамаарах вэ? А. Завсрын ажилгүйдэл В. Бүтцийн ажилгүйдэл С. Мөчлөгийн ажилгүйдэл 2. Дасгал бодлого Хүснэгтэнд 1 дэх ба 5 дахь жилийн Ажиллах хүч ба ажил эрхэлж буй хүмүүсийн тоо өгөгджээ.

21. Асуулт даалгавар 2. Дасгал бодлогол Хүснэгтэнд 1 дэх ба 5 дахь жилийн Ажиллах хүч ба ажил эрхэлж буй хүмүүсийн тоо өгөгджээ. Хийх зүйл: 1 дэх ба 5 дахь жилийн ажилгүй хүний тоо, ажилгүйдлийн түвшинг тооцож олоорой.

22. Асуулт даалгавар 2. Дасгал бодлогол Хүснэгтэнд 1 дэх ба 5 дахь жилийн Ажиллах хүч ба ажил эрхэлж буй хүмүүсийн тоо өгөгджээ. Хийх зүйл: 1 дэх ба 5 дахь жилийн ажилгүй хүний тоо, ажилгүйдлийн түвшинг тооцож олоорой.

23. Асуулт даалгавар 2. Дасгал бодлогол Хүснэгтэнд 1 дэх ба 5 дахь жилийн Ажиллах хүч ба ажил эрхэлж буй хүмүүсийн тоо өгөгджээ. Хийх зүйл: 1 дэх ба 5 дахь жилийн ажилгүй хүний тоо, ажилгүйдлийн түвшинг тооцож олоорой.

24. БодолтАжилгүйчүүдийн тоо Ажиллах хүчний тоо * 100 84 889-80 796=4094 /ажилгүйчүүд/ 4094 / 84 889*100=4.8% 95 453-87 524=7929 7929/95 453*100=8.3% Ажилгүйдлийн түвшин