SlideShare a Scribd company logo
1 of 78
Download to read offline
Үндэсний тооцооны
      систем
         Макро Эдийн Засаг хичээл
         Багш: А.Гэлэгжамц
Үндэсний тооцооны систем гэж юу вэ?

   Дэлхийн улс бүхэнд тохирох
 макро эдийн засгийн үзүүлэлт
 гэж байхгүй. Зах зээлийн нөхөх
    үйлдвэрлэлийн харилцааг
  макро түвшинд илэрхийлдэг
     үзүүлэлтийг Үндэсний
     тооцооны систем гэнэ.
                                  4
Үндэсний тооцооны системийг тооцоолох
         зайлшгүй шаардлага
• Өмнөх онтой харьцуулахад манай улсын үйлдвэрлэл
  өссөн, эсвэл буурсан нь ямар шалтгаантай вэ?
• Одоогийн орлогыг илүү ихээр нэмэгдүүлэх ямар арга
  байна вэ?
• Аль салбар илүү өсч, өргөжиж байна вэ?
• Өөр ямар салбарыг улс дэмжих хэрэгтэй байна вэ?
• Улс төрчдийн хувьд хариуцлагатай шийдвэр
  гаргахад нь зайлшгүй эдийн засгийн талаарх мэдлэг,
  мэдээлэл хэрэгтэй болох нь зайлшгүй
• Бусад улс оронтой харьцуулахад манай орны
  иргэдийн амьжиргаа буюу орлого ямар түвшинд
  байна вэ? гэх мэт...                             5
ДНБ ба ҮНО буюу нйит
үйлдвэрлэлийг хэмжих нь
Тухайн улсын дотоодын болон
үндэсний эдийн засгийн нийт
үйлдвэрлэлийг дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн   (ДНБ)    болон
үндэсний     нийт    орлогоор
(ҮНО) хэмждэг.
                            6
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн /ДНБ/
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэдэг нь
тодорхой хугацаанд тухайн улсын хил дотор
дотоод,    гадаадын     эдийн     засгийн
харъяатуудын (аж ахуй нэгж, байгууллага,
иргэд) шинээр үйлдвэрлэн бий болгосон
нэмэгдэл     өртгийн     буюу      эцсийн
бүтээгдэхүүний өртгийн нийлбэр дүнг хэлнэ.




                                         7
ДНБ-ийг тооцоолох нь
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон тооцооны
системийн гол агуулга нь үйлдвэрлэлийн хэмжээ
ба түүний ашиглалт тэнцэж байдагт оршино.
Тухайн орны бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээний
нийлүүлэлт нь улс орны дотор үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүн мөн импортын нийлбэр байна.
Нийлүүлэлтийн ашиглалт нь улс орны
резидентүүдийн     хэрэглээ     ба    хөрөнгө
оруулалтын     үйл    ажиллагааны      зардал,
гадаадынхны худалдан авсан экспортын
нийлбэртэй тэнцэнэ.
                                            9
Үргэлжлэл...    ДНБ-ий тооцоолол
   GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъёолол:
     •   Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C)

     •   Хөрөнгө оруулалт (I)

     •   Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G)

     •   Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX)

   Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX
    GDP-Gross Domestic Product                     10
Үргэлжлэл...     ДНБ-ий тооцоолол
                     Хэрэглээний зардалд төрөл
                  бүрийн бараа үйлчилгээ худалдаж
                    авахад өрх, аж ахуйн нэгжийн
   GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол:
                      гаргасан зардал багтана.


     •   Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C)

     •   Хөрөнгө оруулалт (I)

     •   Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G)

     •   Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX)

    Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX
     GDP-Gross Domestic Product                     11
Үргэлжлэл...      ДНБ-ий тооцоолол
   GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол:
     •   Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C)

     •   Хөрөнгө оруулалт (I)

     •   Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G)
                      Хөрөнгө оруулалтын зардал, тоног     төхөөрөмж,
                         үйлдвэрлэлийн барилга, материал техникийн
                         нөөц, орон сууцны барилга, байгууламжийн
     •   Net Exports   буюу цэвэр экспорт (NX)
                         холбогдолтой бараа болон элэгдэл хорогдолд
                         гарсан зардалыг, өөрөөр хэлбэл хөрөнгийн
                         шинэ актив бий болгох эсвэл барилга
    Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX
                         байгуулалт бий болгохыг хэлнэ. Үндэсний
                         тооцоонд хөрөнгө оруулалтыг:
                            дотоодын нийт хувийн хөрөнгө оруулалт

     GDP-Gross Domestic Product
                            дотоодын цэвэр хувийн хөрөнгө оруулалт
                                       хэмээн ангилна .            12
Үргэлжлэл...     ДНБ-ий тооцоолол
   GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол:
              Засгийн газар, аймаг, хот
     • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний
              болон орон нутгийн удирдах   зардал (C)
              байгууллагуудын худалдан
              авсан бараа үйлчилгээний
     • Хөрөнгө оруулалт (I)
              нийт өртөг, ...

     •   Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G)

     •   Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX)

    Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX
     GDP-Gross Domestic Product                         14
Үргэлжлэл...     ДНБ-ий тооцоолол
   GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол:
     •   Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C)
            таваар үйлчилгээний
            экспорт     хийгээд
     • Хөрөнгө оруулалт (I)
            импортын       нийт
            өртөгийн ялгавартай
     • Засгийн газрын хөрөнгө
            тэнцэнэ               оруулалт (G)

     •   Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX)

    Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX
     GDP-Gross Domestic Product                    15
Үргэлжлэл... ДНБ-ий            тооцоолол            Жишээ



   АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998)

            Нийт /тэрбум  Нэг х ү нд ногдох 
                                             Нийт жин /%/
              доллар/      /доллараар/
   GPD, Y      8511$           31522$           100%
     С          5808            21511            68
     I          1367            5063             16
     G          1487            5507             18
    NX          151              559             ‐2


                                                            16
Үргэлжлэл... ДНБ-ий   тооцоолол   Жишээ



   АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998)




                                     17
Үргэлжлэл... ДНБ-ий   тооцоолол   Жишээ



   АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998)




 Хэрэглээ
    68 %
Үргэлжлэл... ДНБ-ий   тооцоолол   Жишээ



   АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998)
 Хөрөнгө оруулалт
       16%




Хэрэглээ
    68 %
Үргэлжлэл... ДНБ-ий    тооцоолол     Жишээ



    АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998)
             ЗГ-ын худалдан авалт
   Хө.Ор             18%
    16%                     Цэвэр экспорт
                                 -2 %



  Хэрэглээ
    68 %
Үндэсний нийт орлого /ҮНО/
Үндэсний нийт орлого гэдэг нь тухайн улсын
эдийн засгийн харъяатуудын шинээр бий
болгосон нэмэгдсэн өртөг буюу эцсийн
бүтээгдэхүүн,     үйлчилгээний        өртөгийн
нйилбэрийг хэлдэг. Тухайн улсын ҮНО-ыг
тооцохдоо эдийн засгийн харъяатын зарчимд
тулгуурлах буюу аль эдийн засгийн нутаг
дэвсгэрт бий болсныг үл харгалзан тухайн
улсын эдийн засгийн харъяатуудын бий болгосон
бүх нэмэгдэл өртгийг харуулна. Гэхдээ тухайн нэг
жилээс дээш хугацаагаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа
субъект нь тухайн улсын эдийн засгийн харъяат биш
болдог!!!                                         22
Үндэсний нийт орлого жишээ
Солонгост нэг жилээс доош хугацаагаар үйл
ажиллагаа явуулж байгаа Монгол улсын
иргэд, ААН, бизнесийн байгууллагуудын бий
болгосон     бүтээгдэхүүн,   үйлчилгээний
нэмэгдэл өртөг нь Монгол улсын ҮНО,
Солонгос улсын ДНБ-ий бүрэлдэхүүн хэсэг
болно. Харин нэг жилээс дээш үйл
ажиллагаа явуулсан бол Монгол улсын
ҮНО, ДНБ-ий аль алинд тооцогдохгүй
бөгөөд   зөвхөн      Солонгосын   ДНБ-нд
тооцогдоно.                            24
Үргэлжлэл...   ҮНО-ын тооцоолол

       GNI=GDP+RD-RF
 GNI - Gross National Income буюу Үндэсний Нийт
 Орлого
 GDP - Gross Domestic Product буюу Дотоодын
 Нийт
 RD-Гадаадад буй тухайн улсын эдийн засгийн
 харъяатуудын орлого
 RF- Дотоодод буй гадаадын эдийн засгийн
 харъяатуудын орлого

                                                  25
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн гэдэг нь
нэг жилд улсын хэмжээнд эцсийн
байдлаар      үйлдвэрлэгдсэн   нийт
бүтээгдэхүүн     үйлчилгээний    зах
зээлийн үнийн дүн юм. Завсрын
бүтээгдэхүүний өртгийг давхардуулан
тооцохгүй байхын үүднээс эцсийн
байдлаар     үйлдвэрлэгдсэн   бараа,
үйлчилгээний үнийн дүнгээр ҮНБ-ийг
тооцож тодорхойлдог.               26
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/

Эцсийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ
гэдэг нь дахин боловсруулалтанд
(үйлдвэрлэлд) буюу дахин худалдах
зорилгоор худалдан авах бус зөвхөн
эцсийн     хэрэглээнд    зориулан
худалдан авч буй бүтээгдэхүүн
үйлчилгээ юм.
                                27
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/
Хэрэв       борлуулагдсан        хагас
боловсруулсан          бутээгдэхүүний
өртөгийг ДНБ -ний тооцоонд оруулвал
давхар     тооцоо     үүсэх     бөгөөд
үйлдвэрлэлийн      бодит      хэмжээг
хөөрөгдөнө. Завсрын хэрэглээ нь
тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий
болгох     зорилгоор      үйлдвэрлэлд
хэрэглэсэн   бүх    төрлийн     бараа,
үйлчилгээний өртөгийн нийлбэр юм.
                                     29
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/
 •Үр тариа, гурил зэрэг бүтээгдэхүүн нь
   талхны үнэнд шингэсэн завсрын
       бүтээгдэхүүн болж байна.




                                      30
Үргэлжлэл...         ҮНБ-ий жишээ
  Нэмэгдсэн өртгөор ҮНБ-ийг тооцох нь
                                                     Шинээр
        Бүтээгдэхүү- Хэмжих  Too Нэгжийн Нийт       нэмэгдсэн
   №
         ний төрөл    нэгж хэмжээ  үнэ   өртөг        өртөг
                                                    (мян.төг)
   1.     Үр тариа   ТН      1.0    160.0   160.0      160.0
   2.      Гурил     ТН     0.75    300.0   225.0     65.0
   3.      Талх      Ш      1200    0.240   288.0     63.0
            ҮНБ                             288.0     288.0




                                                                31
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /1960 он/




                                  32
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /1970 он/




                                  34
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /1980 он/




                                  35
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /1990 он/




                                  36
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /1999 он/




                                  37
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн /2007 он/




                                  39
ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь:
• Тухайн эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн
  хэмжигдэхүүн болсон ДНБ болон ҮНБ-ыг
  тооцоход дараах гурван аргыг ашигладаг.
  Үүнд:
        1.Зардлын арга
        2.Орлогын арга
        3.Үйлдвэрлэлийн бую нэмэгдэл
          өртгийн арга
                                       40
ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь:
• Тухайн эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн хэмжигдэхүүн
  болсон ДНБ болон ҮНБ-ыг тооцоход дараах гурван
  аргыг ашигладаг. Үүнд:
                      Тухайн хугацааны, эдийн засгийн
                      нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээг эдийн
                      засгийн     харилцаанд       оролцогч
                      субъектүүд /өрх, пүүс, төр, бусад улс/-
1.    Зардлын         ийн тус эдийн засагт үйлдвэрлэгдсэн
        арга          бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан
GDP= C + I + G + NX
                      авахад зарцуулсан зардлыг бүртгэх
                      замаар тодорхойлох аргыг ДНБ
                      болон ҮНБ-ыг тооцох зардлын арга
                      гэнэ.
                                                          41
ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь:
                        Цалингийн орлого
                        Хүүгийн орлого
 2.   Орлогын           Аж ахуйн нэгжийн ашиг
        арга            Рентиин орлого
                        Элэгдэл
                        Шууд бус татвар
      Үндэсний тооцооны системийн хүрээнд
       пүүсийн ашгийг дараах гурван хэсэгт
            хуваарилагддаг гэж үздэг.

 Ашгийн татвар + ногдол ашиг + пүүсийн хувиарлагдаагүй ашиг
                                                              42
ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь:

              Дотоодын нийт
              бүтээгдэхүүнийг тооцох
              үйлдвэрлэлийн аргаар
              үйлдвэрийн газар тус бүрийн
3. Үйлдвэр-
              нийт үйлдвэрлэлд оруулж буй
  лэлийн арга
              хувь нэмрийг хэмждэг. Өөрөөр
              хэлбэл, үйлдвэрлэлийн аргаар
              үилдвэрлэлийн үе шат бүр
              дээр нэмэгдсэн өртгүүдийг
              нэмж ДНБ-ийг тооцдог.
                                        44
ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь:

Нэмэгдсэн өртгөор ҮНБ-ийг тооцох нь
                                                   Шинээр
      Бүтээгдэхүү- Хэмжих  Too Нэгжийн Нийт       нэмэгдсэн
 №
       ний төрөл    нэгж хэмжээ  үнэ   өртөг        өртөг
                                                  (мян.төг)
 1.     Үр тариа   ТН      1.0    160.0   160.0      160.0
 2.      Гурил     ТН     0.75    300.0   225.0     65.0
 3.      Талх      Ш      1200    0.240   288.0     63.0
          ҮНБ                             288.0     288.0




                                                              45
Үндэсний тооцооны системийн бусад үзүүлэлт

          Үндэсний тооцооны системийн
      аргачлалын дагуу нийт үйлдвэрлэлийн
     хэмжээг тооцохоос гадна бусад харилцан
     хамааралтай үзүүлэлтийг тооцдог. Үүнд:

 •   Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн
 •   Үндэсний орлого
 •   Хувийн орлого
 •   Хувийн цэвэр орлого зэрэг болно.

                                          46
Үргэлжлэл...

        Үндэсний цэвэр
         бүтээгдэхүүн


   •ҮЦБ=ҮНБ-D
                http://gelegjamts.blogspot.com/   47
Үргэлжлэл...



       Үндэсний орлого



•ҮО=ҮЦБ-ШБТ
                         49
Үргэлжлэл...

               Хувийн орлого

 • ХО=ҮО-НДШ-ПАТ-ПХА+ШИЛ
 -НДШ=нийгмийн даатгалын шимтгэл

 -ПАТ=пүүсийн ашгийн татвар

 -ПХА=пүүсийн хуваарилагдаагүй ашиг

 -ШИЛ=улсын шилжүүлэг                 50
Үргэлжлэл...

        Хувийн цэвэр орлого

     • ХЦО=ХО-ОТ-ХТ-ӨЗТ
 -ОТ=орлогын татвар

 -ХТ=хөрөнгийн татвар

 -ӨЗТ=өв залгамжлалын татвар
                               51
Макро ЭЗ-ийн үндсэн үзүүлэлтүүд

             Элэгдэл хорогдлын
             шимтгэл
  С          Шууд бус татвар
       ҮНБ   Аж ахуйн нэгжийн
        =    ашгийн татвар
             Аж ахуйн нэгжийн ул
       ҮНО   хуваарилагдах ашиг
  I                                ҮЦБ
             Орлогын татвар         =
             Хувьцааны ноогдол     ҮЦО     YO        ХО
             ашиг                                 Буцалтгүй
  G                                                тусламж
             Зээлийн хүү                                      ХЦО
             Түрээсийн төлбөр
  ХN         Цалин
  ҮНБ-ний      ҮНБ-ний орлогын
  зардлын
                    бүтэц
   бүтэц


                                     http://gelegjamts.blogspot.com/   52
54
Нэрлэсэн ба бодит ДНБ

 Үнийн өсөлт үү
   эсвэл тоо
хэмжээний өсөлт
     үү???
                        55
Зэрэгцүүлэх үнэ гэж юу вэ?
Зэрэгцүүлэх үнэ гэдэг нь бусад бүх онуудын
өртгийг хэмжихийн тулд суурь болгон
сонгож авсан тухайн нэг оны үнийг хэлдэг.
Монгол улсын хувьд 1993, 1995, 2000
онуудыг суурь болгон сонгож ДНБ-ий
зэрэгцүүлэлт хийж, бодит ДНБ-ийг тооцсон
байдаг.   Өөрөөр     хэлбэл,    2003   оны
үйлдвэрлэлийн өсөлтийг тооцохын тулд уг
онд       үйлдвэрлэсэн        бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний тоо хэмээг 1993, 1995 юмуу
2000 оны үнээр үржүүлж тооцно гэсэн үг.
                                         56
57
Тайлант он
Суурь он




                59
Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...?
Суурь он гэж зэрэгцүүлэлт хийж буй
оныг хэлдэг бол тайлант он гэдэг нь
судалгаа хийж буй тухайн жилийг
хэлдэг байна. ДНБ-ийг тооцохдоо
суурь оныг ашиглаж байна уу?
тайлант оныг ашиглаж байна уу?
гэдгээс хамааруулаад бодит ДНБ,
нэрлэсэн   ДНБ     гэж    ангилдаг.
                                  60
Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...?
Нэрлэсэн ДНБ гэдэг нь тухайн жилд тус
улсын эдийн засгийн газар нутаг дээр
    үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн,
 үйлчилгээний өртгийг тайлант оны
     үнээр илэрхийлснийг хэлдэг.
Жишээлбэл, 2002 онд үйлдвэрлэгдсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг
2002 оны үнээр илэрхийлсэн бол 2002
      оны нэрлэсэн ДНБ болно.
                                      61
Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...?
Бодит ДНБ гэдэг нь тухайн жилд тус улсын
      эдийн засгийн газар нутаг дээр
үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
 өртгийг суурь оны үнээр илэрхийлснийг
                 хэлдэг.

Жишээлбэл, 2002 онд үйлдвэрлэгдсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг 1995
оны үнээр илэрхийлбэл 2002 оны 1995 оны
үнээр зэрэгцүүлсэн бодит ДНБ болно
                                          62
Үнийн өөрчлөлт ба дефлятор
ДНБ нь тухайн жилд үйлдвэрлэгдсэн
эцсийн нийт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
зах     зээлийн      үнийн        дүнгээр
тодорхойлогддог учраас түүний хэмжээ нь
үнийн түвшинтэй нягт холбоотой. Тухайн
жилийн ДНБ-ийг урьд жилүүдийн ДНБ-
тэй   харьцуулахдаа    үнийн     түвшний
өөрчлөлтийг тооцож үзэх зайлшгүй
шаардлагатай.       Үнийн        түвшний
өөрчлөлтийг илэрхийлэгч үзүүлэлтийг
үнийн индекс буюу дефлятор гэнэ.        64
Үнийн индекс
Үнийн индексийг хэрэглээний сагсанд байгаа бүлэг бараа,
үйлчилгээний тухайн жилийн үнийн дүн буюу үнийн
дундаж түвшний уг бүлэг бараа, үйлчилгээний суурь
жилийн үнийн дүн буюу үнийн дундаж түвшинд
харьцуулан 100%-иар үржүүлж тодорхойлдог. Үүнийг
томъёогоор илэрхийлбэл:

      P1
 Ip =    × 100%
      P0
Ip - тухайн жилийн үнийн индекс
P1 - тухайн жилийн үнээр тооцсон хэрэглээний сагсан дахь уг бараа
үйлчилгээний үнийн дүн буюу дундаж үнэ
P0 - суурь жилийн үнээр тооцсон хэрэглээний сагсан дахь бараа үйлчилгээний
дүн буюу дундаж үнэ
                                                                             65
Тайлант он


     Суурь он




                66
Дефлятор
Дефлятор нь тайлант ба суурь
    жилийн үнийн ялгааг
илэрхийлэгч коэффициент юм.
                     P1
          Дефлятор =
                     P0
Дефляторын тусламжтайгаар нэрлэсэн ДНБ-
ийг бодит ДНБ-нд, бодит ДНБ-ийг нэрлэсэн
ДНБ-нд шилжүүлнэ.
                                           67
ДНБ-ний дефлятор
 Үнийн түвшний өөрчлөлт нь тоо хэмжээ
  ний өөрчлөлтийн нэгэн адил бас ДНБ-
        ний хэмжээнд нөлөөлдөг.

               Нэрлэсэн ДНБ
ДНБ дефлятор =              ×100
                Бодит ДНБ


               Нэрлэсэн ДНБ
   Бодит ДНБ =              × 100
               ДНБ дефлятор
                                    69
Бодит ба нэрлэсэн ДНБ
2500
                                                                2003 он суурь

2000



1500                        1995 он суурь



1000                                                                   Үнийн
                                                                      нөлөөлөл
                                          Нэрлэсэн ДНБ

 500

                                   Бодит ДНБ
  0
       1995   1996   1997   1998   1999   2000   2001   2002   2003     2004     2005
                                                                                        70
http://gelegjamts.blogspot.com/   71
ДНБ, ҮНБ, ҮНО харьцуулалт
    GDP = C + I + G +EX - IM


     ҮНБ




     ДНБ        ~        ҮНО




                               72
Макро ЭЗ-ийн хураангуй загвар




                                  http://gelegjamts.blogspot.com/
        Эх сурвалж: Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд “Макро ЭЗ” 2006 он
Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт
•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот
•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”
•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”
•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот
•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ
•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ
•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ
•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ
•Б.Баярдаваа         “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ
•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics”
•Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он
•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он
•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он
•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он
•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он
•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он
•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он
•Гэх мэт ...

More Related Content

What's hot

Зардлын бүртгэл Лекц 2
Зардлын бүртгэл Лекц 2Зардлын бүртгэл Лекц 2
Зардлын бүртгэл Лекц 2Bbujee
 
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...Adilbishiin Gelegjamts
 
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...Adilbishiin Gelegjamts
 
эдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтэдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтБ. Нямгэрэл
 
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Adilbishiin Gelegjamts
 
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...Adilbishiin Gelegjamts
 
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци  /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...Инфляци гэж юу вэ? Инфляци  /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...Adilbishiin Gelegjamts
 
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Adilbishiin Gelegjamts
 
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт Adilbishiin Gelegjamts
 
Капитал гэж вэ?
Капитал гэж вэ?Капитал гэж вэ?
Капитал гэж вэ?yanjika
 
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/ төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/ Adilbishiin Gelegjamts
 
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээСтатистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээTuul Tuul
 
Shuud ba shuud bus tatwar
Shuud ba shuud bus tatwarShuud ba shuud bus tatwar
Shuud ba shuud bus tatwarBuka King
 

What's hot (20)

хүний хөгжил
хүний хөгжилхүний хөгжил
хүний хөгжил
 
Зардлын бүртгэл Лекц 2
Зардлын бүртгэл Лекц 2Зардлын бүртгэл Лекц 2
Зардлын бүртгэл Лекц 2
 
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...
Байгууллага дахь төлөвлөлт, төлөвлөлтийн түвшин, төлөвлөгөөний ангилал, төлөл...
 
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
 
эдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтэдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлт
 
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
 
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...
Менежментийн онол, онолын үүсэл, хөгжил, Монгол онол ...
 
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци  /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...Инфляци гэж юу вэ? Инфляци  /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...
Инфляци гэж юу вэ? Инфляци /Хэрэглээний үнийн индекс, ДНБ-ний дефлятор гэх м...
 
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
 
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт
Хэрэглээ, Хуримтлал ба хөрөнгө оруулалт
 
Капитал гэж вэ?
Капитал гэж вэ?Капитал гэж вэ?
Капитал гэж вэ?
 
Lecture 6
Lecture 6Lecture 6
Lecture 6
 
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/ төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/
төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/
 
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээСтатистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
Статистикийн үндсэн аргууд түүний хэрэглээ
 
Lekts 3
Lekts 3Lekts 3
Lekts 3
 
Lecture 3
Lecture 3Lecture 3
Lecture 3
 
үнэ
үнэүнэ
үнэ
 
лекц №7
лекц №7лекц №7
лекц №7
 
Shuud ba shuud bus tatwar
Shuud ba shuud bus tatwarShuud ba shuud bus tatwar
Shuud ba shuud bus tatwar
 
Lecture 3
Lecture 3 Lecture 3
Lecture 3
 

Viewers also liked

хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засаг
хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засагхичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засаг
хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засагOnobold Odgerel
 
Үндэсний тооцооны систем
Үндэсний тооцооны системҮндэсний тооцооны систем
Үндэсний тооцооны системGantulga Jargalsaikhan
 
ядуурал
ядууралядуурал
ядууралsergelen97
 
монгол улсын хөдөлмөрийн бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал
монгол улсын хөдөлмөрийн  бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал монгол улсын хөдөлмөрийн  бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал
монгол улсын хөдөлмөрийн бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал Brjrgl
 
хэрлэн 5
хэрлэн 5хэрлэн 5
хэрлэн 5erka11
 
мөнгө ба өрхийн төсөв
мөнгө ба өрхийн төсөвмөнгө ба өрхийн төсөв
мөнгө ба өрхийн төсөвpagmapagma
 
Lecture 16
Lecture   16Lecture   16
Lecture 16Tj Crew
 
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны арга
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны аргаЛекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны арга
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны аргаJust Burnee
 
Макро эдийн засаг лекц
Макро эдийн засаг лекцМакро эдийн засаг лекц
Макро эдийн засаг лекцJust Burnee
 

Viewers also liked (15)

хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засаг
хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засагхичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засаг
хичээлийн цогц хөтөлбөр макро эдийн засаг
 
Үндэсний тооцооны систем
Үндэсний тооцооны системҮндэсний тооцооны систем
Үндэсний тооцооны систем
 
ядуурал
ядууралядуурал
ядуурал
 
монгол улсын хөдөлмөрийн бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал
монгол улсын хөдөлмөрийн  бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал монгол улсын хөдөлмөрийн  бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал
монгол улсын хөдөлмөрийн бүтээмж болон бодит цалингийн хамаарал
 
Lecture 4
Lecture 4Lecture 4
Lecture 4
 
лекц №3
лекц №3лекц №3
лекц №3
 
хэрлэн 5
хэрлэн 5хэрлэн 5
хэрлэн 5
 
мөнгө ба өрхийн төсөв
мөнгө ба өрхийн төсөвмөнгө ба өрхийн төсөв
мөнгө ба өрхийн төсөв
 
лекц 13
лекц 13лекц 13
лекц 13
 
Lecture 16
Lecture   16Lecture   16
Lecture 16
 
татвар№
татвар№татвар№
татвар№
 
микро эдийн засаг
микро эдийн засагмикро эдийн засаг
микро эдийн засаг
 
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны арга
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны аргаЛекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны арга
Лекц-2 Эдийн засгийн судлах зүйл, судлагааны арга
 
Макро эдийн засаг лекц
Макро эдийн засаг лекцМакро эдийн засаг лекц
Макро эдийн засаг лекц
 
лекц №1
лекц №1лекц №1
лекц №1
 

Similar to Үндэсний тооцооны систем /Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэж юу болох гэх мэт/

Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022ssuserca5598
 
Econl9.2020 2020on
Econl9.2020 2020onEconl9.2020 2020on
Econl9.2020 2020onhicheel2020
 
Maceconl2.2020 2021
Maceconl2.2020 2021Maceconl2.2020 2021
Maceconl2.2020 2021hicheel2020
 
Macro L2.2019 -2020
Macro L2.2019 -2020Macro L2.2019 -2020
Macro L2.2019 -2020hicheel2020
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systemsJust Burnee
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systemsJust Burnee
 
бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2Uka Shuree
 
Lecture 14.2019 2020
Lecture 14.2019  2020Lecture 14.2019  2020
Lecture 14.2019 2020hicheel2020
 
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засаг
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засагLecture 14 - Нээлттэй эдийн засаг
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засагЭнхтамир Ш
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdfssuserca5598
 
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2Ikhzasag SEZS
 
Jishee boglogo.gdp
Jishee boglogo.gdpJishee boglogo.gdp
Jishee boglogo.gdphicheel2020
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdfssuserca5598
 

Similar to Үндэсний тооцооны систем /Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэж юу болох гэх мэт/ (20)

Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022Macro l2. 2021 2022
Macro l2. 2021 2022
 
Macro l2. gdp
Macro l2. gdpMacro l2. gdp
Macro l2. gdp
 
Econl9.2020 2020on
Econl9.2020 2020onEconl9.2020 2020on
Econl9.2020 2020on
 
Maceconl2.2020 2021
Maceconl2.2020 2021Maceconl2.2020 2021
Maceconl2.2020 2021
 
Macro L2.2019 -2020
Macro L2.2019 -2020Macro L2.2019 -2020
Macro L2.2019 -2020
 
ДНБ, GDP-2015,
ДНБ, GDP-2015, ДНБ, GDP-2015,
ДНБ, GDP-2015,
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systems
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systems
 
Lekts 11 makro ediin zasgiin onol
Lekts 11 makro ediin zasgiin onolLekts 11 makro ediin zasgiin onol
Lekts 11 makro ediin zasgiin onol
 
Mac ecs2.2021 h
Mac ecs2.2021 hMac ecs2.2021 h
Mac ecs2.2021 h
 
бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2бодит сектор буюу үтс лекц 2
бодит сектор буюу үтс лекц 2
 
ECON121-Хичээл-9
ECON121-Хичээл-9ECON121-Хичээл-9
ECON121-Хичээл-9
 
Lecture 14.2019 2020
Lecture 14.2019  2020Lecture 14.2019  2020
Lecture 14.2019 2020
 
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засаг
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засагLecture 14 - Нээлттэй эдийн засаг
Lecture 14 - Нээлттэй эдийн засаг
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdf
 
Econom.s9
Econom.s9Econom.s9
Econom.s9
 
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2
Макро эдийн засаг семинар ажилбар-2
 
Jishee boglogo.gdp
Jishee boglogo.gdpJishee boglogo.gdp
Jishee boglogo.gdp
 
lecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdflecture17.2022-2023.pdf
lecture17.2022-2023.pdf
 

More from Adilbishiin Gelegjamts

Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 onAdilbishiin Gelegjamts
 
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалт
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалтСанхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалт
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалтAdilbishiin Gelegjamts
 
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэл
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэлХөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэл
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэлAdilbishiin Gelegjamts
 
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлага
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлагаХөрөнгө оруулалтын багцын удирдлага
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлагаAdilbishiin Gelegjamts
 
Бизнесийн хөрөнгө оруулалт
Бизнесийн хөрөнгө оруулалтБизнесийн хөрөнгө оруулалт
Бизнесийн хөрөнгө оруулалтAdilbishiin Gelegjamts
 
Хөрөнгө оруулалтын үндэс
Хөрөнгө оруулалтын үндэсХөрөнгө оруулалтын үндэс
Хөрөнгө оруулалтын үндэсAdilbishiin Gelegjamts
 
Хөрөнгө оруулалтын орчин
Хөрөнгө оруулалтын орчинХөрөнгө оруулалтын орчин
Хөрөнгө оруулалтын орчинAdilbishiin Gelegjamts
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on Adilbishiin Gelegjamts
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 onAdilbishiin Gelegjamts
 
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysis
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysisЗардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysis
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysisAdilbishiin Gelegjamts
 
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 он
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 онШинэ жилийн мэндчилгээ 2017 он
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 онAdilbishiin Gelegjamts
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 onAdilbishiin Gelegjamts
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 onAdilbishiin Gelegjamts
 
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээл
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээлХөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээл
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээлAdilbishiin Gelegjamts
 

More from Adilbishiin Gelegjamts (20)

Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2020 он. Shine onii mend 2020 on
 
Inv fin mkt_6
Inv fin mkt_6Inv fin mkt_6
Inv fin mkt_6
 
Inv fin mkt_5
Inv fin mkt_5Inv fin mkt_5
Inv fin mkt_5
 
Inv fin mkt_4
Inv fin mkt_4Inv fin mkt_4
Inv fin mkt_4
 
Inv fin mkt_3
Inv fin mkt_3Inv fin mkt_3
Inv fin mkt_3
 
Inv fin mkt_2
Inv fin mkt_2Inv fin mkt_2
Inv fin mkt_2
 
Inv fin mkt_1_1
Inv fin mkt_1_1Inv fin mkt_1_1
Inv fin mkt_1_1
 
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалт
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалтСанхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалт
Санхүүгийн зах зээлийн арилжааны шинжилгээ: шийдвэр гаргалт
 
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэл
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэлХөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэл
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж ба эрсдэл
 
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлага
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлагаХөрөнгө оруулалтын багцын удирдлага
Хөрөнгө оруулалтын багцын удирдлага
 
Бизнесийн хөрөнгө оруулалт
Бизнесийн хөрөнгө оруулалтБизнесийн хөрөнгө оруулалт
Бизнесийн хөрөнгө оруулалт
 
Хөрөнгө оруулалтын үндэс
Хөрөнгө оруулалтын үндэсХөрөнгө оруулалтын үндэс
Хөрөнгө оруулалтын үндэс
 
Хөрөнгө оруулалтын орчин
Хөрөнгө оруулалтын орчинХөрөнгө оруулалтын орчин
Хөрөнгө оруулалтын орчин
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2019 он. Shine onii mend 2019 on
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2018 он. Shine onii mend 2018 on
 
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysis
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysisЗардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysis
Зардал үр өгөөж, Зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, cost benefit analysis
 
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 он
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 онШинэ жилийн мэндчилгээ 2017 он
Шинэ жилийн мэндчилгээ 2017 он
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2016 он. Shine onii mend 2016 on
 
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 onШинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 on
Шинэ оны мэнд хүргэе. 2015 он. Shine onii mend 2015 on
 
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээл
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээлХөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээл
Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж, түүхий эдийн зах зээл
 

Үндэсний тооцооны систем /Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэж юу болох гэх мэт/

  • 1. Үндэсний тооцооны систем Макро Эдийн Засаг хичээл Багш: А.Гэлэгжамц
  • 2.
  • 3.
  • 4. Үндэсний тооцооны систем гэж юу вэ? Дэлхийн улс бүхэнд тохирох макро эдийн засгийн үзүүлэлт гэж байхгүй. Зах зээлийн нөхөх үйлдвэрлэлийн харилцааг макро түвшинд илэрхийлдэг үзүүлэлтийг Үндэсний тооцооны систем гэнэ. 4
  • 5. Үндэсний тооцооны системийг тооцоолох зайлшгүй шаардлага • Өмнөх онтой харьцуулахад манай улсын үйлдвэрлэл өссөн, эсвэл буурсан нь ямар шалтгаантай вэ? • Одоогийн орлогыг илүү ихээр нэмэгдүүлэх ямар арга байна вэ? • Аль салбар илүү өсч, өргөжиж байна вэ? • Өөр ямар салбарыг улс дэмжих хэрэгтэй байна вэ? • Улс төрчдийн хувьд хариуцлагатай шийдвэр гаргахад нь зайлшгүй эдийн засгийн талаарх мэдлэг, мэдээлэл хэрэгтэй болох нь зайлшгүй • Бусад улс оронтой харьцуулахад манай орны иргэдийн амьжиргаа буюу орлого ямар түвшинд байна вэ? гэх мэт... 5
  • 6. ДНБ ба ҮНО буюу нйит үйлдвэрлэлийг хэмжих нь Тухайн улсын дотоодын болон үндэсний эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) болон үндэсний нийт орлогоор (ҮНО) хэмждэг. 6
  • 7. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн /ДНБ/ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэдэг нь тодорхой хугацаанд тухайн улсын хил дотор дотоод, гадаадын эдийн засгийн харъяатуудын (аж ахуй нэгж, байгууллага, иргэд) шинээр үйлдвэрлэн бий болгосон нэмэгдэл өртгийн буюу эцсийн бүтээгдэхүүний өртгийн нийлбэр дүнг хэлнэ. 7
  • 8.
  • 9. ДНБ-ийг тооцоолох нь Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон тооцооны системийн гол агуулга нь үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба түүний ашиглалт тэнцэж байдагт оршино. Тухайн орны бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээний нийлүүлэлт нь улс орны дотор үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн мөн импортын нийлбэр байна. Нийлүүлэлтийн ашиглалт нь улс орны резидентүүдийн хэрэглээ ба хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны зардал, гадаадынхны худалдан авсан экспортын нийлбэртэй тэнцэнэ. 9
  • 10. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъёолол: • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C) • Хөрөнгө оруулалт (I) • Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G) • Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX) Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX GDP-Gross Domestic Product 10
  • 11. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Хэрэглээний зардалд төрөл бүрийн бараа үйлчилгээ худалдаж авахад өрх, аж ахуйн нэгжийн GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол: гаргасан зардал багтана. • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C) • Хөрөнгө оруулалт (I) • Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G) • Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX) Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX GDP-Gross Domestic Product 11
  • 12. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол: • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C) • Хөрөнгө оруулалт (I) • Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G) Хөрөнгө оруулалтын зардал, тоног төхөөрөмж, үйлдвэрлэлийн барилга, материал техникийн нөөц, орон сууцны барилга, байгууламжийн • Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX) холбогдолтой бараа болон элэгдэл хорогдолд гарсан зардалыг, өөрөөр хэлбэл хөрөнгийн шинэ актив бий болгох эсвэл барилга Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX байгуулалт бий болгохыг хэлнэ. Үндэсний тооцоонд хөрөнгө оруулалтыг: дотоодын нийт хувийн хөрөнгө оруулалт GDP-Gross Domestic Product дотоодын цэвэр хувийн хөрөнгө оруулалт хэмээн ангилна . 12
  • 13.
  • 14. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол: Засгийн газар, аймаг, хот • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний болон орон нутгийн удирдах зардал (C) байгууллагуудын худалдан авсан бараа үйлчилгээний • Хөрөнгө оруулалт (I) нийт өртөг, ... • Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт (G) • Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX) Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX GDP-Gross Domestic Product 14
  • 15. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол GDP (Y ) буюу ДНБ-ий томъяолол: • Өрх, ААН, ЗГ-ийн хэрэглээний зардал (C) таваар үйлчилгээний экспорт хийгээд • Хөрөнгө оруулалт (I) импортын нийт өртөгийн ялгавартай • Засгийн газрын хөрөнгө тэнцэнэ оруулалт (G) • Net Exports буюу цэвэр экспорт (NX) Y~ДНБ=GDP= C + I + G + NX GDP-Gross Domestic Product 15
  • 16. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Жишээ АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998) Нийт /тэрбум  Нэг х ү нд ногдох  Нийт жин /%/ доллар/ /доллараар/ GPD, Y 8511$ 31522$ 100% С 5808 21511 68 I 1367 5063 16 G 1487 5507 18 NX 151 559 ‐2 16
  • 17. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Жишээ АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998) 17
  • 18.
  • 19. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Жишээ АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998) Хэрэглээ 68 %
  • 20. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Жишээ АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998) Хөрөнгө оруулалт 16% Хэрэглээ 68 %
  • 21. Үргэлжлэл... ДНБ-ий тооцоолол Жишээ АНУ-ын GDP-ий бүрэлдэхүүн(1998) ЗГ-ын худалдан авалт Хө.Ор 18% 16% Цэвэр экспорт -2 % Хэрэглээ 68 %
  • 22. Үндэсний нийт орлого /ҮНО/ Үндэсний нийт орлого гэдэг нь тухайн улсын эдийн засгийн харъяатуудын шинээр бий болгосон нэмэгдсэн өртөг буюу эцсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртөгийн нйилбэрийг хэлдэг. Тухайн улсын ҮНО-ыг тооцохдоо эдийн засгийн харъяатын зарчимд тулгуурлах буюу аль эдийн засгийн нутаг дэвсгэрт бий болсныг үл харгалзан тухайн улсын эдийн засгийн харъяатуудын бий болгосон бүх нэмэгдэл өртгийг харуулна. Гэхдээ тухайн нэг жилээс дээш хугацаагаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа субъект нь тухайн улсын эдийн засгийн харъяат биш болдог!!! 22
  • 23.
  • 24. Үндэсний нийт орлого жишээ Солонгост нэг жилээс доош хугацаагаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа Монгол улсын иргэд, ААН, бизнесийн байгууллагуудын бий болгосон бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэмэгдэл өртөг нь Монгол улсын ҮНО, Солонгос улсын ДНБ-ий бүрэлдэхүүн хэсэг болно. Харин нэг жилээс дээш үйл ажиллагаа явуулсан бол Монгол улсын ҮНО, ДНБ-ий аль алинд тооцогдохгүй бөгөөд зөвхөн Солонгосын ДНБ-нд тооцогдоно. 24
  • 25. Үргэлжлэл... ҮНО-ын тооцоолол GNI=GDP+RD-RF GNI - Gross National Income буюу Үндэсний Нийт Орлого GDP - Gross Domestic Product буюу Дотоодын Нийт RD-Гадаадад буй тухайн улсын эдийн засгийн харъяатуудын орлого RF- Дотоодод буй гадаадын эдийн засгийн харъяатуудын орлого 25
  • 26. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/ Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн гэдэг нь нэг жилд улсын хэмжээнд эцсийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах зээлийн үнийн дүн юм. Завсрын бүтээгдэхүүний өртгийг давхардуулан тооцохгүй байхын үүднээс эцсийн байдлаар үйлдвэрлэгдсэн бараа, үйлчилгээний үнийн дүнгээр ҮНБ-ийг тооцож тодорхойлдог. 26
  • 27. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/ Эцсийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ гэдэг нь дахин боловсруулалтанд (үйлдвэрлэлд) буюу дахин худалдах зорилгоор худалдан авах бус зөвхөн эцсийн хэрэглээнд зориулан худалдан авч буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээ юм. 27
  • 28.
  • 29. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/ Хэрэв борлуулагдсан хагас боловсруулсан бутээгдэхүүний өртөгийг ДНБ -ний тооцоонд оруулвал давхар тооцоо үүсэх бөгөөд үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээг хөөрөгдөнө. Завсрын хэрэглээ нь тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох зорилгоор үйлдвэрлэлд хэрэглэсэн бүх төрлийн бараа, үйлчилгээний өртөгийн нийлбэр юм. 29
  • 30. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/ •Үр тариа, гурил зэрэг бүтээгдэхүүн нь талхны үнэнд шингэсэн завсрын бүтээгдэхүүн болж байна. 30
  • 31. Үргэлжлэл... ҮНБ-ий жишээ Нэмэгдсэн өртгөор ҮНБ-ийг тооцох нь Шинээр Бүтээгдэхүү- Хэмжих Too Нэгжийн Нийт нэмэгдсэн № ний төрөл нэгж хэмжээ үнэ өртөг өртөг (мян.төг) 1. Үр тариа ТН 1.0 160.0 160.0 160.0 2. Гурил ТН 0.75 300.0 225.0 65.0 3. Талх Ш 1200 0.240 288.0 63.0 ҮНБ 288.0 288.0 31
  • 33.
  • 38.
  • 40. ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь: • Тухайн эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн хэмжигдэхүүн болсон ДНБ болон ҮНБ-ыг тооцоход дараах гурван аргыг ашигладаг. Үүнд: 1.Зардлын арга 2.Орлогын арга 3.Үйлдвэрлэлийн бую нэмэгдэл өртгийн арга 40
  • 41. ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь: • Тухайн эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн хэмжигдэхүүн болсон ДНБ болон ҮНБ-ыг тооцоход дараах гурван аргыг ашигладаг. Үүнд: Тухайн хугацааны, эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээг эдийн засгийн харилцаанд оролцогч субъектүүд /өрх, пүүс, төр, бусад улс/- 1. Зардлын ийн тус эдийн засагт үйлдвэрлэгдсэн арга бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан GDP= C + I + G + NX авахад зарцуулсан зардлыг бүртгэх замаар тодорхойлох аргыг ДНБ болон ҮНБ-ыг тооцох зардлын арга гэнэ. 41
  • 42. ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь: Цалингийн орлого Хүүгийн орлого 2. Орлогын Аж ахуйн нэгжийн ашиг арга Рентиин орлого Элэгдэл Шууд бус татвар Үндэсний тооцооны системийн хүрээнд пүүсийн ашгийг дараах гурван хэсэгт хуваарилагддаг гэж үздэг. Ашгийн татвар + ногдол ашиг + пүүсийн хувиарлагдаагүй ашиг 42
  • 43.
  • 44. ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь: Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг тооцох үйлдвэрлэлийн аргаар үйлдвэрийн газар тус бүрийн 3. Үйлдвэр- нийт үйлдвэрлэлд оруулж буй лэлийн арга хувь нэмрийг хэмждэг. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрлэлийн аргаар үилдвэрлэлийн үе шат бүр дээр нэмэгдсэн өртгүүдийг нэмж ДНБ-ийг тооцдог. 44
  • 45. ҮНБ болон ДНБ-ийг тооцох нь: Нэмэгдсэн өртгөор ҮНБ-ийг тооцох нь Шинээр Бүтээгдэхүү- Хэмжих Too Нэгжийн Нийт нэмэгдсэн № ний төрөл нэгж хэмжээ үнэ өртөг өртөг (мян.төг) 1. Үр тариа ТН 1.0 160.0 160.0 160.0 2. Гурил ТН 0.75 300.0 225.0 65.0 3. Талх Ш 1200 0.240 288.0 63.0 ҮНБ 288.0 288.0 45
  • 46. Үндэсний тооцооны системийн бусад үзүүлэлт Үндэсний тооцооны системийн аргачлалын дагуу нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээг тооцохоос гадна бусад харилцан хамааралтай үзүүлэлтийг тооцдог. Үүнд: • Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн • Үндэсний орлого • Хувийн орлого • Хувийн цэвэр орлого зэрэг болно. 46
  • 47. Үргэлжлэл... Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн •ҮЦБ=ҮНБ-D http://gelegjamts.blogspot.com/ 47
  • 48.
  • 49. Үргэлжлэл... Үндэсний орлого •ҮО=ҮЦБ-ШБТ 49
  • 50. Үргэлжлэл... Хувийн орлого • ХО=ҮО-НДШ-ПАТ-ПХА+ШИЛ -НДШ=нийгмийн даатгалын шимтгэл -ПАТ=пүүсийн ашгийн татвар -ПХА=пүүсийн хуваарилагдаагүй ашиг -ШИЛ=улсын шилжүүлэг 50
  • 51. Үргэлжлэл... Хувийн цэвэр орлого • ХЦО=ХО-ОТ-ХТ-ӨЗТ -ОТ=орлогын татвар -ХТ=хөрөнгийн татвар -ӨЗТ=өв залгамжлалын татвар 51
  • 52. Макро ЭЗ-ийн үндсэн үзүүлэлтүүд Элэгдэл хорогдлын шимтгэл С Шууд бус татвар ҮНБ Аж ахуйн нэгжийн = ашгийн татвар Аж ахуйн нэгжийн ул ҮНО хуваарилагдах ашиг I ҮЦБ Орлогын татвар = Хувьцааны ноогдол ҮЦО YO ХО ашиг Буцалтгүй G тусламж Зээлийн хүү ХЦО Түрээсийн төлбөр ХN Цалин ҮНБ-ний ҮНБ-ний орлогын зардлын бүтэц бүтэц http://gelegjamts.blogspot.com/ 52
  • 53.
  • 54. 54
  • 55. Нэрлэсэн ба бодит ДНБ Үнийн өсөлт үү эсвэл тоо хэмжээний өсөлт үү??? 55
  • 56. Зэрэгцүүлэх үнэ гэж юу вэ? Зэрэгцүүлэх үнэ гэдэг нь бусад бүх онуудын өртгийг хэмжихийн тулд суурь болгон сонгож авсан тухайн нэг оны үнийг хэлдэг. Монгол улсын хувьд 1993, 1995, 2000 онуудыг суурь болгон сонгож ДНБ-ий зэрэгцүүлэлт хийж, бодит ДНБ-ийг тооцсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, 2003 оны үйлдвэрлэлийн өсөлтийг тооцохын тулд уг онд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо хэмээг 1993, 1995 юмуу 2000 оны үнээр үржүүлж тооцно гэсэн үг. 56
  • 57. 57
  • 58.
  • 60. Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...? Суурь он гэж зэрэгцүүлэлт хийж буй оныг хэлдэг бол тайлант он гэдэг нь судалгаа хийж буй тухайн жилийг хэлдэг байна. ДНБ-ийг тооцохдоо суурь оныг ашиглаж байна уу? тайлант оныг ашиглаж байна уу? гэдгээс хамааруулаад бодит ДНБ, нэрлэсэн ДНБ гэж ангилдаг. 60
  • 61. Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...? Нэрлэсэн ДНБ гэдэг нь тухайн жилд тус улсын эдийн засгийн газар нутаг дээр үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг тайлант оны үнээр илэрхийлснийг хэлдэг. Жишээлбэл, 2002 онд үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг 2002 оны үнээр илэрхийлсэн бол 2002 оны нэрлэсэн ДНБ болно. 61
  • 62. Бодит ба нэрлэсэн ДНБ...? Бодит ДНБ гэдэг нь тухайн жилд тус улсын эдийн засгийн газар нутаг дээр үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг суурь оны үнээр илэрхийлснийг хэлдэг. Жишээлбэл, 2002 онд үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг 1995 оны үнээр илэрхийлбэл 2002 оны 1995 оны үнээр зэрэгцүүлсэн бодит ДНБ болно 62
  • 63.
  • 64. Үнийн өөрчлөлт ба дефлятор ДНБ нь тухайн жилд үйлдвэрлэгдсэн эцсийн нийт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн үнийн дүнгээр тодорхойлогддог учраас түүний хэмжээ нь үнийн түвшинтэй нягт холбоотой. Тухайн жилийн ДНБ-ийг урьд жилүүдийн ДНБ- тэй харьцуулахдаа үнийн түвшний өөрчлөлтийг тооцож үзэх зайлшгүй шаардлагатай. Үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэгч үзүүлэлтийг үнийн индекс буюу дефлятор гэнэ. 64
  • 65. Үнийн индекс Үнийн индексийг хэрэглээний сагсанд байгаа бүлэг бараа, үйлчилгээний тухайн жилийн үнийн дүн буюу үнийн дундаж түвшний уг бүлэг бараа, үйлчилгээний суурь жилийн үнийн дүн буюу үнийн дундаж түвшинд харьцуулан 100%-иар үржүүлж тодорхойлдог. Үүнийг томъёогоор илэрхийлбэл: P1 Ip = × 100% P0 Ip - тухайн жилийн үнийн индекс P1 - тухайн жилийн үнээр тооцсон хэрэглээний сагсан дахь уг бараа үйлчилгээний үнийн дүн буюу дундаж үнэ P0 - суурь жилийн үнээр тооцсон хэрэглээний сагсан дахь бараа үйлчилгээний дүн буюу дундаж үнэ 65
  • 66. Тайлант он Суурь он 66
  • 67. Дефлятор Дефлятор нь тайлант ба суурь жилийн үнийн ялгааг илэрхийлэгч коэффициент юм. P1 Дефлятор = P0 Дефляторын тусламжтайгаар нэрлэсэн ДНБ- ийг бодит ДНБ-нд, бодит ДНБ-ийг нэрлэсэн ДНБ-нд шилжүүлнэ. 67
  • 68.
  • 69. ДНБ-ний дефлятор Үнийн түвшний өөрчлөлт нь тоо хэмжээ ний өөрчлөлтийн нэгэн адил бас ДНБ- ний хэмжээнд нөлөөлдөг. Нэрлэсэн ДНБ ДНБ дефлятор = ×100 Бодит ДНБ Нэрлэсэн ДНБ Бодит ДНБ = × 100 ДНБ дефлятор 69
  • 70. Бодит ба нэрлэсэн ДНБ 2500 2003 он суурь 2000 1500 1995 он суурь 1000 Үнийн нөлөөлөл Нэрлэсэн ДНБ 500 Бодит ДНБ 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 70
  • 72. ДНБ, ҮНБ, ҮНО харьцуулалт GDP = C + I + G +EX - IM ҮНБ ДНБ ~ ҮНО 72
  • 73. Макро ЭЗ-ийн хураангуй загвар http://gelegjamts.blogspot.com/ Эх сурвалж: Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд “Макро ЭЗ” 2006 он
  • 74.
  • 75.
  • 76.
  • 77.
  • 78. Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт •Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот •К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс” •П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс” •Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот •Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ •З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ •Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ •Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ •Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ •Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ •Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ •Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics” •Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он •David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он •Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он •Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он •John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он •Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он •Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он •Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он •David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он •Гэх мэт ...

Editor's Notes

  1. Орлогын аргыг тайлбарлахаас өмнө эдийн засгийн харилцаанд эцсийн эзэмшигч нь өрх байдаг гэсэн нөхцөл тавъя. Өөрөөр хэлбэл, пүүсүүдийг эзэмшиж буй хүмүүс эцэстээ ямар нэг өрхөд харъяалагддаг. Иймээс пүүсүүдийн ашиг, орлого, өмч хөрөнгө нь эцсийн дүндээ өрхүүдийн эзэмшилд байдаг гэж үзнэ. Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч субъектүүдийн нэг талынх нь гаргасан зардал нөгөө талд нь орлого болж бүртгэгддэг. Иймээс харилцаанд оролцогч субъектүүдийц зардлыг нь бүртгэх замаар ДНБ-ийг тооцож болдог бол ногое талуудын олсон орлогуудыг нь бүртгэх замаар бас тооцож болно. Эдийн засаг дахь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа пүүсүүдийн хүрээнд явагдаж, тэдгээрийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бусад субъектүүд /өрхүүд, төр, гадаад эдийн засаг буюу бусад улс/ зардал гарган худалдан авах болно. Эдгээрийн гаргасан зардал нь пүүст орлого болон бүртгэгдэх боловч пүүсүүд эцсийн дүндээ өрхүүдийн эзэмшилд байдаг учраас түүний ашиг, орлого нь өрхүүдэд хуваарилагддаг. Гэхдээ өрхүүд үйлдвэрлэлийн дөрвөн үндсэн хүчин зүйл /хөдөлмөр, газар, капитал, ур чадвар/-ийг эзэмшдэг тул пүүсүүдийн олсон ашиг, орлого үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн зах зээлээр дамжин хөдөлмөрөө нийлүүлсэн өрхүүдэд цалин хэлбэрээр, капиталаа нийлүүлсэн өрхүүдэд хүү хэлбэрээр, газраа нийлүүлсэн орхүүдэд рент хэлбэрээр, ур чадвараа нийлүүлсэн өрхүүдэд ашиг хэлбэрээр хуваарилагдах болно. Орлогоор тооцох аргаар ДНБ нь хүү, цалин, ашиг, рентийн орлого болон үндсэн хөрөигийн элэгдлийн шимтгэл, шууд бус таварын нийлбэрээр тодорхойлогдоно.
  2. Үйлдвэрлэлийн арга гэдэг нь нийт үйлдвэрлэлийн өртгө өс завсрыи хэрэглээг хасч нэмэгдэл өртгийг тодорхойлох арга юм. Энэ аргаар үйлдвэрлэлийн салбар бүр дээр бий болсои нэмэгдсэн өртгүүдийг бүртгэж, тэдгээрийг нэмэх замаар ДНБ ийг тооцдог.   Нийт үйлдвэрлэл гэдэг нь эдийн засгийн харилцаанд оролцогч субъект /өрх, пүүс, тор/ бүрийн тухайн хугацаанд зах зээлд борлуулах болон өөрийн хэрэгцээнд зориулан үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчигээний нийт хэмжээ юм. Нэмэгдэл өртгийг нийт үйлдвэрлэлээс завсрын хэрэглээг хасч тооцдог.   Завсрын хэрэглээ гэдэг нь тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэх зорилгоор үйлдвэрлэлд хэрэглэсэн бүх терлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийн нийлбэрийг хэлдэг.
  3. ҮНО болон ДНБ нь тухайн хугацаанд эдийн засагт нэмж үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг бодитоор харуулж чаддаггуй. Учир нь тухайн хугацааны үйлдвэрлэлийн явцад түүнд ашиглагдаж буй тоног төхөөрөмж нь элэгддэг бөгөөд энэ нь тухайн хугацааны үйлдвэрлэлийн зардал болдог. Элэгдлийн эна зардлыг хассанаар цэвэр нэмж үйлдвэрлэгдсэн бутээгдэхүүн, үялчилгээний өртгийг харуулах боломжтой. Үндэсний цэвэр орлого/ҮЦО/-ыг ҮНО-оос үндсэн х өрөнгийн буюу капиталын элэгдлийг хасч тооцно.
  4. Үндэсний орлого. Үндэсний орлогыг үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүнээс шууд бус татварыг хасч тооцно. Үндэсний орлого /ҮО/ нь үйлдвэрлэлд ашиглагдсан үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн өртөг буюу өрхүүдийн эзэмшилд үлдэж буй орлогыг харуулна. Өөрөөр хэлбэл, үндэсний орлого нь үйлдвэрлэлийн дөрвөн хүчин зүйлийн орлого болох ашиг, хүү, цалин, рентийн орлогын нийлбэр байдаг. Иймээс үндэсний орлогыг үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлүүдэд хуваарилагдах орлого буюу хүчин зүйлсийн орлого гэдэг.
  5. Хувийн орлого. Хүчин зүйлсийн орлогын тодорхой хэсэг болох нийгмийн даатгалын шимтгэл /НДШ/, пүүсийн ашгийн татвар /ПАТ/, пүүсийн хуваарилагдаагүй ашиг /ПХА/ зэрэг нь үнэн хэрэгтээ өрхүүдийн зарцуулах мэдэлд ирдэггүй тул хувийн орлогыг тооцдог. Гэхдээ засгийн газраас өгч буй төрөл бүрийн тэтгэвэр, тэтгэмжүүдээс бүрдэх улсын шилжүүлгүүд /ШИЛ/ нь өрхөд орлого болдог. Иймээс хувийн орлогыг үндэсний орлогоос нийгмийн даатгалын шимтгэл, пүүсийн ашгийн татвар, пүүсийн хуваарилагдаагүй ашгийг хасч, тереес вгч буй шилжүүлгүүд буюу терол бүрийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмж тооцно. Хувийн орлого /ХО/ нь орлогын татвар толохоос омнех өрхүүдийн орлогыг харуулна.
  6. Өрхүүд дээрх татвар хураамжуудыг төл сөн хэдий ч, үлдсэн орлогоо бурэн зарцуулах эрх байдагг ү й байна. Учир нь өрхүүд орлого олсныхоо төлөө орлогын татвар төлдөг. Иймээс хувийн орлогоос ялгаатай хувийн цэвэр орлогыг тооцох шаардагатай.
  7. ДНБ 6а ҮНО-ын өсөлт нь тухайн улсын эдийн засагт үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний есөлтийг илэрхийлнэ гэж ойлгох нь арай эрт байна. Учир нь ДНБ гэдэг нь тухайн улсын эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийн үзүүлэлт байдаг. Харин түүний өртгийг зах зээлийн үнээр хэмждэг тул ДНБ нь зах зээлийн үнэ болон үйлдвэрлэсэн тоо, хэмжээний үржвэр байдаг. Иймээс ДНБ нь тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн хэмжээний мэдээллээс гадна тэдгээрийн үнийн мэдээллийг давхар агуулж байдаг. Эндээс ДНБ-ий өсөлт нь үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хэмжээний болон үнийн өсөлт байж болох нь харагдаж байна. Тухайн улсын эдийн засагт үйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний TOO хэмжээ есөөгүй боловч тэдгээрийн үнэ өссөн бол ДНБ-ий хэмжээ өссөн мэт харагдах болно. Иймээс ДНБ-ээс үнийн есөлтийг ялгаж, цэвэр үйлдвэрлэлийн хэмжээний өсөлтийн мэдээллийг гаргаж авах нь чухал байдаг. ДНБ-ээс үнийн мэдээллийг цэвэрлэхийн тулд зэрэгцүүлэх үнээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн өртгийг тооцдог.
  8. . Монгол улсын 1995 оны үнээр зэрэгцүүлсэн бодит ДНБ ба нэрлэсэн ДНБ-ийг зургаар харуулъя хэмжээний өсөлтийн мэдээллийг давхар агуулж байдаг. Цймээс үйлдвэрлэлийн хэмжээний өсөлтийн харьцуулсан судалгаа хийж байгаа үед ямагт бодит ДНБ-ийг ашигладаг. Монгол улсын хувьд 1995 оныг 2005 онтой харьцуулахад нэрлэсэн ДНБ 311.9 хувь өссөн байхад, бодит ДНБ 49.8 хувь өссөн байна. Үүнээс харвал нэрлэсэн ДНБ-ий 311.9 хувийн өсөлтийн дөнгөж 49.8 хувь нь л бодит үйлдвэрлэлийн өсөлт байна.