нийгмийн давхраажилт-2-цаг

1. Нийгмийн
давхраажилт

2. Нийгмийн давхраажилт гэж юу
вэ?
• “Нийгмийн ялгаа тэгш бус байдал нь нийгэмд
хөдөлмөрийн хуваарь гарч хүмүүсийн
амьдрах орчин эрхлэх аж ахуй, нийгмийн
баялгаас хүртэх боломж харилцан адилгүй
болсноос ялгаа ялгарал үүсчээ. Энэ ялгарал
нь эд хөрөнгийн, эрх мэдлийн, зэрэг
зиндааны, боловсрол зэрэг нь нийгмийн тэгш
бус байдлыг бий болгодог”

3. Давхраа (страт) гэдэг нь (stratitiction - англиар) тэгш
бус байдал үе дамжин уламжлагдаж буй аргатай
холбогдож үүний үр дүнд янз бүрийн давхраа үүсэх
үйл явц. “Нийгмийн давхраажилтын онол нь страта
буюу нийгмийн бүлэг тухайн нийгмийн бүтэц дахь
нийгмийн нийтлэгийг зохион байгуулж, бусад
нийлтлэгүүдэд сөргүүлэн тавьдаг ерөнхий байр
сууринд хүмүүсийг нэгтгэж байдаг бодит, эмпирикээр
хуулагдан тусгагддаг нийтлэг юм хэмээн үздэг
байна”

4. “Нийгмийн давхраажилтын
хэмжигдэхүүн
• Эд баялаг
• Боловсрол мэргэжил
• Нэр хүнд
• Эрх мэдэл ялгаатай байгаа явдал юм

5. • Эд баялаг ба орлого нь тодохой хугацаанд хувь хүн юм уу гэр
бүлийнм олж байгаа орлогын тоо хэмжээг орлого гэнэ. Орлого
нь цалин тэтгэвэр тэтгэмж шагнал зэрэг олж байгаа усад
мөнгөний ашгийн нийлбэр юм. Эд баялаг гэдэг нь
хуримтлагдсан орлого юм уу гар дээох бэлэн мөнгө, бодит
болсон мөнгө юм.
• Нэр хүнд гэдэг нь албан тушаал, ажил мэргэжил, авьяас
чадварт өгч байгаа нийгмийн санаа бодол хүндлэл юм.
• Эрх мэдэл гэдэг нь хүсэл зорилгоо хэрэгжүүлэх арга чадвар
боломж юм.
• Боловсрол гэдэг нь хүний олж авсан мэдлэг нь орчин үеийн
оюунлаг, мэдээллйн нийгэмд улам их үүрэг гүйцэтгэх боллоо.
Үүнд боловсролын түвшин чухал байгаад зогсохгүй боловсрол
олж авсан сургуулийн нэр хүнд чухал юм.

6. “Нийгмийн давхраажилтын хэв
маяг
Давхраажилтын дөрвөн үндсэн хэв
шинж байдаг. Үүнд:
•1. Боолын
•2. Кастын
•3. Язгуур угсааны
•4. Анги бүлгийн гэх мэт хэв шинжүүдтэй

7. Боол эзэмшлийн хэв маяг
• Боол эзэмшлийн хэв маяг нь
хүчирхийлэх явдалтай шууд холбоотой
бөгөөд боолт ёс үүссэнээр бий болсон
юм. Боолчлол гэдэг нь тэгш бус
байдлын туйл болсон хүнийг эрх
мэдлээр бүрэн хязгаарласан, хүнийг
мөлжих нийгэм эдийн засаг хууль зүйн
хэлбэр юм.

8. Каст
Кастын хэв маяг нь шашны ёс журам зан үйлээр
баталгаажсан угсаатны дотоод шатлгаанд оршдог. Кастын
систем ноёрхсон нийгмийн сонгодог жишээнд Энэтхэгийн
“Манугийн хууль” –д 4-н каст байдаг ажээ.
•1. Брахман – Прушу бурхны амнаас гарсан бөгөөд
тэдний гол үүрэг нь ариун ном судрыг судлах дээд
санваартнууд байдаг ажээ.
•2. Кшатрий – Прушу бурхны гарнаас гарсан бөгөөд эр
зориг хүч чадлын бэлгэдэл цэргийн жанжнууд байсан байна.
•3. Войшья – Прушу бурхны гуянаас гарсан гарсан баялаг
бий болгогчид гар урчууд жирийн ард иргэд байдаг байна
•4. Шудру – Прушу бурхны хөлнөөс төрсөн бөгөөд дээрх
гурван кастад үйлчлэх ёстой дорд гаралтай хүмүүс.

9. Язгуур угсаа
• Язгуур угсааны хэв маягийн систем нь
хууль зүй ба зан заншлаар тогтоогдсон
эрх үүргээ өв залгамжлах нийгмийн
бүлэг юм. Язгуур угсаа нь хэд хэдэн
давхраанд хуваагдах бөгөөд нийгмийн
шатлан захирах тогтолцоо өндөр байх
тусам тэр хүний статус нь өндөр байдаг.

10. Язгуур
1-р язгуур 2-р язгуур 3-р язгуур
Хаад, тайж нар,
цэргийн язгууртнууд
Шашны дээд
мяндагтан нараас сүм
хийдийн доод
зиндааны ажилтан нар
Чөлөөт төриачид,
хамжлага ажилтан,
худалдаачид, гар
урчууд

11. Анги
• Ангийн тухай Марксист байр суурь. М.Вебер ангийг
тодорхойлохдоо “Анги бол хамтын нийгэмлэг биш
юм. Ангиуд нь хамтын үйлдлийн бололцоот бааз
суурийг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл тэдний
амьдралын боломж бололцоог нөхдсөн өвөрмөц учир
шалтгааны хүчин зүйлээр нэгдсэн олон тооны хүмүүс,
энэхүү учир шалтгааны хүчин зүйл нь бараа таваар
авах, орлого олох гэсэн эдийн засгийн ашиг
сонирхлоор илэрхийлэгдэнэ”.

12. “Нийгмийн давхраажилтын
хэлбэр
Социологичид орчин үеийн нийгмийн анги давхрааны бүтцийг нийгэм эдийн засгийн
статусыг ашиглан дараах давхраануудад хуваагддаг.
1. Дээд давхраа:
2. Дээдийн дээд давхраа нийгмийн тун бага хувийг эзэлдэг. Маш их
хэмжээний хөрөнгө, алдар нэртэй эрх мэдэл бүхий хүмүүс
3. Дээдийн доод давхраа нь бас л цөөн хувийг эзэлдэг бөгөөд өөрсдийн
хичээл зүтгэлээрээ хөрөнгө мөнгө, алдар хүндтэй болж чадсан хүмүүс юм.
4. Дунд давхраа
5. Дундын дээд давхраа нь голчлон мэргэжилтнүүд бүрдүүлдэг бөгөөд
хуульч, физикч химич зэрэг орно.
6. Дундын доод давхраа нь дундаж давхрааны хүмүүс бүрдүүлдэг.
Тухайлбал: эмч , сургуулийн багш гэх мэт.
7. Ажилчин анги нь мэргэжилтэй хөх захтан ажилтнууд энэ давхрааг
бүрдүүлдэг бага боловсролтой хүмүүс байдаг байна.
8. Доод давхраа нь
9. Ядуу ажилчин давхраа маш бага орлоготой энгийн ажил эрхэлдэг хүмүүс
10. Ёроол хэсэг хөдөлмөр эрхлэх чадвар муутай тогтмол орлогын эх
үүсвэргүй хүмүүс.

13. Монголын нийгмйин анги давраажилтын бүтэц
1920 –иод оноос өмнөх үед угсаа гаралын хувьд
хуваагддаг байжээ.
1. Ноёдын давхраа
Ихэс дээдэс
Ноёд
Түшмэд
2. Лам хуврагын давхраа
Хутагт хувилгаад
Дунд, доод лам нар
3. Ардуудын давхраа
Сум ард
Хамжлага ард
Шавь ард гэж хуваан авч үзнэ.

14. Нийгмийн шилжих
хөдөлгөөн
• “Нийгмийн шилжих хөдөлгөөн нь нийгмийн
давхраажилын бүтэц, түүнд хувь хүн
нийгмийн бүлэг ямар байр суурь эзлэж буй,
тэдгээрийн нийгмийн статус нь яаж
өөрчлөгдөж байгаа зэргээр тодорхойлогддог
нийгмийн байр суурийн өөрчлөлтын цогц юм.
• Босоо чиглэлийн шилжих хөдөлгөөн нь
доороос дээш өгсөх болон дээрээс доошлох 2
чиглэл бүхий байдаг.

15. Хэвтээ хэв маягийн шилжих хөдөлгөөн нь хувь
хүн нь нийгмийн нэг давхраанаас нөгөөд эсхүл нэг
түвшингээс нөгөөд шилжих шилжилтээр илэрнэ.
Бүлгийн шилжих хөдөлгөөн нь тухайн
давхрааны статус өөрчлөгдөх тохиолдолд хамт
олноороо хөдөлгөөнд орох явдал юм.
Хувь хүний шилжих хөдөлгөөн нь
тодорхой хүний нийгмийн байр суурь
өөрчлөгдөхийг харуулдаг. Үүнд:
Мэргэжлээ дээшлүүлэх
Боловсролын түвшингээ ахиулах
Удирдах болон захиргааны ажил үүрэг
гүйцэтгэх тушаал дэвших зэрэг орно.

16. Үе хоорондын шилжих хөдөлгөөн нь эцэг
эхтэйгээ харьцуулахад үр хүүхэд нь
нийгмийн илүү өндөр эсвэл доод шатны
байр суурийг эзлэхийг хэлнэ.
Үе дотоодын шилжих хөдөлгөөн нь
хувь хүний нийгмийн байр суурийг эцэг
эхтэй нь харьцуулдаггүй.

17. • Шилжих хөдөлгөөний эзэлхүүн нь хувь хүн ба нийгмийн
давхрааны тоо босоо чиглэлд гарч буй өөрчлөлтийн хоорондын
цаг хугацаагаар тодорхойлогдоно.
• Шилжих хөдөлгөөний зай завсар нь хувь нийгмийн бүлэг
ямар шатанд дэвших буюу доошилсныг илэрхийлэх тоон
үзүүлэт юм.
• Шилжилт гэдэг нь хүмүүс оршин суугаа газраа өөрчлөх шилжих
үйл явц юм. Хүн амын шилжилтийг – нутаг дэвсгэрийн, - суурин
хоорондын гэж 2 ангилдаг.
• Хувь хүн болон нийгмийн маржинал хөдөлгөөн нь
өөрчлөлтын дүнд нийгмийн дээд давхраанд оршин тогтнох
бололцоогоо алдан нийгмийн давхрааны доод түвшинд бууж
ирсэн хувь хүн, нийгмйн бүлгийн амьдрал шинэ нөхцөл байдалд
шууд дасан зохицдоггүй. Хоёр нийтлэг эсхүл хоёр соёлын зааг
дээр оршин буй хувь хүн ба нийгмийн бүлгийн ийм тодорхойгүй
нөхцөл байдлыг маржинал байдал гэнэ”