2 the components of macroeconomics

1
Макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд

Copyright © 2004 South-Western
22Үндэсний орлогыг
тооцох нь

Үндэсний орлогыг тооцох нь
• Микро эдийн засаг
• Микро эдийн засаг нь өрх гэр болон пүүсүүд
зах зээл дээр яаж хамтран ажиллаж хэрхэн
шийдвэр гаргадаг талаар судалдаг.
• Макро эдийн засаг
• Макро эдийн засаг нь эдийн засгийг бүхэлд нь
судалдаг.
• Үүний зорилго нь эдийн засгийн өөрчлөлт өрх
гэрүүд, пүүсүүд болон зах зээлд хэрхэн
нөлөөлөхийг тайлбарлах явдал юм.

Үндэсний орлогыг тооцох нь
• Макро эдийн засгийн үндсэн дараах
асуудлууд байна:
• Яагаад дундаж орлого зарим улсад өндөр,
заримд нь багабайнавэ?
• Яагаад үнэ зарим цаг хугацаанд хурдан өсч
байхад, бусад үед илүү тогтвортой байдаг вэ?
• Яагаад үйлдвэрлэл болон ажилгүйдэл зарим
жилд өргөжин тэлж байхад, бусад үед агшиж
байдаг вэ?

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) нь
тодорхой хугацаанд эдийн засагт
үйлдвэрлэгдсэн бүх эцсийн бараа
үйлчилгээний зах зээлийн үнийн дүн юм.
Хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) нь
үнийн түвшнийг хэмждэг үзүүлэлт юм.
Ажилгүйдлийн түвшин нь нийт ажиллах
хүчинд хэдэн хувь нь ажилгүй байгааг
харуулна.

Эдийн засгийн орлого
болон зарлага
• Эдийн засаг сайжрах болон муудахын аль
нь болохыг эдийн засагт хүн бүрийн олж
буй нийт орлого харуулж чадна.

Эдийн засгийн орлого
болон зарлага
• Эдийн засгийг бүхэлд нь авч үзвэл, орлого
.зарлагат айгаа т энцүү байх ёст ой Учир
нь:
• Ажил гүйлгээ бүрт худалдагч болон худалдан
авагч байдаг.
• Худалдан авагчийн зарцуулж буй доллар бүр
борлуулагчийн орлого болж байдаг.

ДНБ-ийг тооцох нь
• Дот оодын нийт бүт ээгдэхүүн (ДНБ)
эдийн засгийн орлого болон зарлагыг
илэрхийлдэг хэмжигдэхүүн юм.
• Энэ нь тухайн цаг хугацаанд эцсийн
байдлаар үйлдвэрлэгдсэн бүх бараа
үйлчилгээний зах зээлийн нийт үнийн дүн
юм.

• Орлого зарлагын тэнцэтгэлийг мөнгөн
урсгалын диаграммаар тайлбарлаж болно.

ДНБ-ийг 2 аргаар
тооцдог
Хүмүүсийн нийт орлогоор
Нийт бараа үйлчилгээнд
зарцуулсан зарлаар
Өрх гэр Пүүс
Орлого $
Хөдөлмөр
Бараа
Зарлага $
Эдийн засаг бүхэлдээ, орлого зарлагатайгаа тэнцэх ёстой.
ДНБ эдийн засаг дахь долларын урсгалыг хэмжинэ.
Орлого, Зарлага
ба м нг н урсгалө ө

• “ДНБ нь зах зээлийн үнэ . . .”
• Зах зээлийн үнээр үнэлэгдсэн гарцын хэмжээ.
• “. . . Бүх эцсийн . . .”
• Зөвхөн эцсийн бүтээгдэхүүн, завсрын
бүтээгдэхүүн биш (үнэ нэг л удаатооцогдоно).
• “. . . Барааүйлчилгээ . . .”
• Биет хөрөнгө (хүнс, хувцас, машин) болон биет
бус үйлчилгээ (үс засах, гэр цэвэрлэх, эмчилгээ
хийх).

• “. . . Үйлдвэрлэгдсэн . . .”
• Энэ нь одоо үйлдвэгдсэн барааг оруулна,
өнгөрсөн цаг хугацаанд үйлдвэрлэсэн барааны
ажил гүйлгээг оруулахгүй.
• “ . . . Улсын хэмжээнд . . .”
• Энэ нь үйлдвэрлэлийн өртгийг тооцохдоо газар
зүйн хувьд улсын хэмжээнд тооцохыг хэлнэ.

• “. . . Тухайн өгөгдсөн цаг хугацаанд.”
• Энэ нь үйлдвэрлэлийн өртгийг тооцохдоо
тодорхой цаг хугацааны интервал дотор
харуулах ба ихэвчлэн 1 жил, улирлаар
тодорхойлдог.

1) Янз бүрийн бараа үйлчилгээний нийт өртгийг тооцоход, зах
зээлийн үнээр илэрхийлэгдсэн үндэсний орлого хэрэгтэй.
Иймд, хэрэв
$0.50 $1.00
ДНБ = (алимны үнэ × алимны тоо хэмжээ)
+ (амтат жүржийн үнэ × амтат жүржийн тоо хэмжээ)
= ($0.50 × 4) + ($1.00 × 3) = $5.00
2) Хэрэглэгдсэн бараа ДНБ-д тооцогдохгүй.
3) Хэрэв үйлдвэрлэсэн барааг борлуулж чадаагүй ба
нөөцөлсөн бол түүний өртгөөр ДНБ-д оруулж тооцно. Хэрэв
устсан бол ДНБ-ий үлдэгдэл өөрчлөгдөхгүй. Бараа данснаас
гадуур эцсийн байдлаар борлуулагдсан бол ашиглагдсан
бараанд тооцогдоно (ДНБ-д тооцогдохгүй).

4) Завсрын бүтээгдэхүүн ДНБ-д тооцогдохгүй – зөвхөн
эцсийн бүтээгдэхүүний өртгөөр тооцогдоно. Учир нь: Завсрын
барааны өртөг зах зээлийн үнэд шингэсэн байдаг. Пүүсийн
нэмүү өртөг нь пүүсийн гарцаас пүүсийн худалдан авсан
завсрын бүтээгдэхүүний өртгийг хасч тооцно.
5) Зарим бараа зах зээлд борлуулагддаггүй тул зах зээлийн
үнэ гэж байдаггүй. Иймээс тэдгээрийн өртгийг тооцохын тулд
түүнд зарцуулсан зардлыг ашиглана. Жишээ нь, орон сууцны
хүрээн дэх үйлчилгээний
үнэлгээ, засгийн газрын үйлчилгээ.

ДНБ-ий үзүүлэлтүүд
• ДНБ-д эдийн засагт үйлдвэрлэгдэж хууль
ёсны дагуу зах зээл дээр зарагдсан бүхий л
зүйлсийг оруулдаг.

• Юу ДНБ-д тооцогддоггүй вэ?
• ДНБ-нд гэртээ үйлдвэрлэж хэрэглэж байгаазах
зээлд ордоггүй ихэнх зүйлсийг оруулдаггүй.
• Энд хориотой мансууруулах бодис мэт хууль
бусаар үйлдвэрлэж борлуулсан зүйлсийг
оруулахгүй.

Засгийн газрын
худалдан авалт
Засгийн газрын
худалдан авалт
Y = C + I + G + NXY = C + I + G + NXY = C + I + G + NXY = C + I + G + NX
Дотоодын
гарцын
нийт эрэлт
(ДНБ)
Дотоодын
гарцын
нийт эрэлт
(ДНБ)
бүрддэгбүрддэг
Өрх гэрийн
зарцуулж буй
хэрэглээ
Өрх гэрийн
зарцуулж буй
хэрэглээ
Пүүс болон
өрхийн зарцуулж
буй хөрөнгө
оруулалт
Пүүс болон
өрхийн зарцуулж
буй хөрөнгө
оруулалт Цэвэр экспорт
ба цэвэр гадаад
эрэлт
Цэвэр экспорт
ба цэвэр гадаад
эрэлт
Үүнийг үндэсний орлогын тооцооны адилтгал гэдэг.

• Хэрэглээ (C):
• Өрх гэрийн худалдан авч буй бараа үйлчилгээ,
шинэ орон сууц худалдан авах зардлаас гадна.
• Хөрөнгө оруулалт (I):
• Тоног төхөөрөмж, эд хогшил, барилга
байгууламжид зарцуулж буй зардал, шинэ
орон сууцыг оруулаад.

• Засгийн газрын худалдан авалт (G):
• Улсын болон орон нутгийн засаг захиргаа
болон Холбооны засгийн газрын бараа
үйлчилгээнд зарцуулж буй зардал.
• Шилжих төлбөрийг оруулж тооцохгүй, учир
нь тэдгээр нь тухайн жилд үйлдвэрлэгдсэн
барааүйлчилгээнд зарцуулагддаггүй.
• Цэвэр экспорт (NX):
• Экспортоос импортыг хассан зөрүү.

Хүснэгт 1 ДНБ батүүний үзүүлэлтүүд
Copyright©2004 South-Western

ДНБ батүүний үзүүлэлтүүд (2001)
Consumption
69%
Government Purchases
18%
Net Exports
-3 %
Investment
16%

Бодит болон Нэрлэсэн ДНБ
• Нэрлэсэн ДНБ нь бараа үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн өртгийг тухайн жилийн
үнээр илэрхийлсэн үзүүлэлт.
• Бодит ДНБ бараа үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн өртгийг тогтмол үнээр
илэрхийлсэн үзүүлэлт.

Бодит болон Нэрлэсэн ДНБ
• Эдийн засгийн нөхцөл байдлыг зөв
тодорхойлохын тулд ДНБ-ий дефляторыг
ашиглаад нэрлэсэн ДНБ-ийг бодит ДНБ-д
тохируулах шаардлагатай болдог.

Хүснэгт 2 Бодит болон Нэрлэсэн ДНБ

ДНБ-ий дефлятор
• -ДНБ ий дефлят ор нь нэрлэсэн ДНБ-ийг
бодит ДНБ-д харьцуулж тооцдог үнийн
түвшний хэмжигдэхүүн юм.
• Энэ нь бидэнд нэрлэсэн ДНБ-ий өсөлт нь
бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний өсөлтөөс
илүү үнийн өсөлтийн шинж тэмдгийг
харуулдаг.

• ДНБ дараах томъёогоор тооцогддог:
G D P d e f l a t o r =
N o m i n a l G D P
R e a l G D P
× 1 0 0

• Нэрлэсэн ДНБ-ийг Бодит ДНБ-д хөрвүүлэх
нь
• Нэрлэсэн ДНБ нь Бодит ДНБ-д дараах байдлаар
хөрвөдөг:
R e a l G D P
N o m i n a l G D P
G D P d e f l a t o r
2 0 X X
2 0 X X
2 0 X X
= × 1 0 0

Зураг 2 АНУ-ын бодит ДНБ
Billions of
1996 Dollars
$10,000
9,000
8,000
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
1970 1975 1980 1985 1990 20001995

Chapter Two 33
Зарим нөхцөлд 10 эсвэл 20 жилийн өмнөх суурь
оны үнийг ашиглах нь төөрөгдөл үүсгэдэг.
(Жш, Компьютер болон коллеж). 1995 онд,
Эдийн засгийн шинжилгээний хороо бодит
ДНБ-ийг тооцоход гинжин холбоосыг
ашиглахаар шийдсэн. Суурь он
хугацааны эцэст тогтмол
өөрчлөгдөж байна. Энэ шинэ
гинжин холбоон хэмжигдэхүүн
уламжлалт хэмжигдэхүүнээс
илүү дээр, учир нь энэ нь үнэ
хуучрахгүй гэдгийг
баталдаг.
2001ба 2002 оны
дундаж үнэ
2001-2002 оны бодит
өсөлтийг тооцоход,
2002 ба 2003 оны дундаж
үнэ 2002-2003 оны
бодит өсөлтийг тооцоход
ашиглагдана. Иймээс эдгээр
өсөлтийн хувиуд нь ямар нэг 2
хугацааны хоорондох гарцыг
харьцуулахад ашиглагддаг
гинжин хэлбэртэй байдаг.

ДНБ баэдийн засгийн аж байдал
• ДНБ нь нийгмийн эдийн засгийн аж
байдлыг тодорхойлдог хамгийн сайн ганц
хэмжигдэхүүн юм.
• Нэг хүнд ногдох ДНБ эдийн засаг дахь нэг
хүний орлого болон зарлагыг харуулдаг.

• Нэг хүнд ногдох ДНБ өндөр байх нь
амьжиргааны өндөр түвшнийг
илэрхийлдэг.
• ДНБ нь амьдралын чанар, аз жаргалыг
илэрхийлэх төгс хэмжигдэхүүн биш юм.

• Эдийн засгийн аж байдалд нөлөөлдөг
зарим зүйлс ДНБ-д орж тооцогддоггүй.
• Чөлөөт цагийн үнэ цэнэ.
• Цэвэр хүрээлэн буй орчны үнэ цэнэ.
• Эцэг эхийн хүүхэдтэйгээ өнгөрүүлсэн цаг
хугацаа, сайн дурын ажилчдын өртөг зэрэг зах
зээлээс гадуурх бараг бүхий л зүйлсийг
оруулдаггүй байна.

Хүснэгт 3 ДНБ, Дундаж наслалт, Бичиг үсэг
тайлагдалт

Chapter Two 38
Орлогын альтернатив хэмжигдэхүүнүүд бусад
хэмжигдэхүүнтэйгээ хэрхэн холбогддог болохыг ДНБ-ээс эхлээд
янз бүрийн тоо хэмжээг нэмж хасах замаар харъя.
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүнийг (GNP) олохын тулд бид гадаад
улсуудаас авч байгаа хүчин зүйлийн орлогуудыг нэмээд (цалин,
ашиг, ба түрээс), тэдэнд төлж буй хүчин зүйлсийн зардлуудыг
хасч тооцдог.
ҮНБ = ДНБ+ТУХГБААНО – ГБДААНО
Иймд, ДНБ нь дотоодод үйлдвэрлэгдсэн нийт орлогыг, ҮНБ нийт
үндэстний олсон нийт орлогыг хэмждэг (Үндэсний оршин
суугчид).
Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн (ҮЦБ), үндсэн хөрөнгийн
элэгдлийг хасна – тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, орон
сууцны барилгын тухайн жилийн турш хуримтлагдсан дүн:
ҮЦБ = ҮНБ - ЭХШ

Chapter Two 40
Хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) нь олон
бараа үйлчилгээний үнийг үнийн ерөнхий
түвшнийг тооцох цорын ганц индекст
хувиргадаг.

Chapter Two 41
ХҮИ бидний алим болон амтат жүржийн эдийн
засагт хэрхэн тооцогдохыг харъя.
Жишээ нь, энгийн хэрэглэгч сард 5 алим, 2 жүрж авдаг гэж
таамаглая. Тэгэхээр барааны сагс 5 алим болон 2 жүржээс
бүрдэх ба ХҮИ:
ХҮИ= ( 5 × Алимны тухайн жилийн үнэ) + (2 × Жүржийн тухайн жилийн үнэ)
( 5 × 2002 алимны үнэ) + (2 × 2002 жүржийн үнэ)
Энэхүү ХҮИ-ийн тооцоонд, 2002 суурь он. Энэ индекс нь
тухайн жил 5 алим, 2 жүрж ямар өртөгтэй байгааг 2002 онд мөн
ижил сагсыг худалдаж авахад ямар өртөгтэй байсныг харьцуулж
харуулна.

Chapter Two 42
ДНБ-ий дефлятор нь бүх үйлдвэрлэгдсэн барааны үнийг
хэмждэг бол ХҮИ нь зөвхөн хэрэглэгчдийн худалдан авсан бараа
үйлчилгээний үнийг тусгадаг. Иймд, пүүс эсвэл засгийн газрын
худалдан авсан бараа үйлчилгээний үнэ өсөх нь ДНБ-ий
дефлятороор илэрхийлэгдэхээс бус ХҮИ-т тусгагдахгүй.
Өөр нэг ялгаа нь ДНБ-ий дефлятор нь зөвхөн дотоодод
үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээг тусгадаг. Импортын бараа ДНБ-
ий нэг хэсэг болдоггүй тул ДНБ-ий дефляторт тусгагддаггүй.
Сүүлийн нэг ялгаа нь эдийн засаг дахь үнийг нэгтгэх 2
арга байна. ХҮИ янз бүрийн барааны үнийн өөрчлөгддөггүй
сагсыг, харин ДНБ-ий дефлятор өөрчлөгддөг сагсаар
илэрхийлэгддэг.

Chapter Two 43
Ажиллах хүч нь ажиллагсад болон ажилгүйчүүдийн
нийлбэрээр тодорхойлогддог ба ажилгүйдлийн түвшин нь
ажиллах хүчний хэдэн хувь нь ажилгүй байгаагаар
тодорхойлогдоно.
Ажиллах хүчний оролцооны түвшин нь насанд хүрсэн хүн
амын хэдэн хувь нь ажиллах хүчинд байгааг харуулна.
Unemployment Rate = Number of Unemployed
Labor Force
× 100
Labor-Force Participation Rate = Labor Force
Adult Population
× 100

Chapter Two 44
Ажилгүйдэл болон ДНБ-ий хоорондох урвуу хамаарлыг Оукены
хууль гэдэг. Үүнийг анх судалсан эдийн засагч Arthur Okun-ий
нэрээр нэрлэжээ.
Бодит ДНБ-ий өөрчлөлтийн хувь = 3% - 2 × Ажилгүйдлийн
түвшингийн өөрчлөлтийн хувь
Хэрэв ажилгүйдлийн түвшин хэвийн түвшинд байвал бодит
ДНБ 3 хувиар өснө. Ажилгүйдлийн түвшин 1 хувиар өсөхөд
бодит ДНБ 2 хувиар буурна. Иймд, хэрэв ажилгүйдлийн түвшин
6-8 хувь болж өсвөл бодит ДНБ-ий өөрчлөлт:
Бодит ДНБ-ий өөрчлөлтийн хувь = 3% - 2 × (8% - 6%) = - 1%

Дүгнэлт
• Ажил гүйлгээ бүрт худалдагч болон
худалдан авагч оролцдог тул эдийн засгийн
нийт зарлага нийт орлоготойгоо тэнцэх
ёстой.
• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) нь
шинээр үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээнд
зарцуулсан эдийн засгийн нийт зардал
болон эдгээр бараа үйлчилгээний
үйлдвэрлэлээс олсон нийт орлогоор
хэмжигддэг.

Дүгнэлт
• ДНБ нь тухайн цаг хугацаанд тухайн улсын
хэмжээнд үйлдвэрлэгдсэн бараа
үйлчилгээний нийт зах зээлийн үнийн дүн
юм.
• ДНБ нь зарлагын дөрвөн үзүүлэлтэд
хуваагдана: хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт,
засгийн газрын зардал, болон цэвэр
экспорт.

Дүгнэлт
• Нэрлэсэн ДНБ нь эдийн засгийн
үйлдвэрлэлийн өнөөгийн өртгийг
илэрхийлдэг. Бодит ДНБ нь бараа
үйлчилгээний эдийн засгийн
үйлдвэрлэлийн суурь жилийн тогтмол
үнээр илэрхийлэгддэг.
• ДНБ-ий дефлятор—нэрлэсэн ДНБ-ийг
бодит ДНБ-д харьцуулсан харьцаа - эдийн
засаг дахь үнийн түвшнийг хэмждэг.

Дүгнэлт
• ДНБ нь эдийн засгийн аж байдлыг хэмжих
сайн хэмжигдэхүүн юм-учир нь хүмүүс их
орлогоос багаорлогыг илүүд үздэг.
• Энэ нь аж байдлын төгс хэмжигдэхүүн
биш юм-учир нь чөлөөт цаг, цэвэр
хүрээлэн буй орчин зэрэг зарим зүйлс
ДНБ-ээр хэмжигддэггүй.

49
National income accounts identity
Consumption
Investment
Government Purchases
Net Exports
Labor force
Labor-force participation rate
Okun’s Law
Gross domestic product (GDP)
Consumer Price Index (CPI)
Unemployment Rate
National income accounting
Stocks and flows
Value added
Imputed value
Nominal versus
real GDP GDP
deflator

2 the components of macroeconomics

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 2 the components of macroeconomics

Similar to 2 the components of macroeconomics (20)

2 the components of macroeconomics