Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
ĐOÀN THỊ THÙY DUNG
PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI BỀN VỮNG
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TUYÊN QUANG
LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC
THÁI NGUYÊN -

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
ĐOÀN THỊ THÙY DUNG
PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI BỀN VỮNG
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TUYÊN QUANG
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số: 60.31.05.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Vân Anh
THÁI NGUYÊN -

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của
cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Vũ Vân Anh.
Nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng các tài liệu, thông tin được
đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và trang web theo danh mục tài liệu tham
khảo của luận văn. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong
luận văn này là trung thực. Tác giả xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về nghiên
cứu của mình.
Tác giả luận văn
Đoàn Thị Thùy Dung
i

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Trường ĐHSH - Đại học Thái
Nguyên, các thầy cô giáo khoa Địa lý trường Đại Học sư phạm - ĐH Thái
Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập,
nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn
TS. Vũ Vân Anh - người đã luôn tâm huyết và nhiệt tình hướng dẫn, động viên
khích lệ, dành nhiều thời gian hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong suốt thời gian học
tập và nghiên cứu.
Xin gửi tấm lòng tri ân tới gia đình của tôi. Những người thân yêu trong
gia đình luôn là những nguồn động viên lớn lao, luôn dành cho tôi sự quan tâm,
giúp đỡ trên mọi phương diện để tôi yên tâm học tập, nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận văn
Đoàn Thị Thùy Dung
ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN..........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN...............................................................................................................ii
MỤC LỤC ...................................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................iv
DANH MỤC BẢNG ....................................................................................................v
DANH MỤC HÌNH.....................................................................................................vi
MỞ ĐẦU......................................................................................................................1
1.Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu ...................................................................................................2
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu .............................................................9
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu.................................................................10
5. Đóng góp chính của đề tài ......................................................................................13
6. Cấu trúc của đề tài ..................................................................................................13
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN
THƯƠNG MẠI BỀN VỮNG...................................................................................14
1.1. Cơ sở lý luận........................................................................................................14
1.1.1. Một số khái niệm ..............................................................................................14
1.1.2. Vai trò, chức năng của phát triển thương mại ..................................................17
1.1.3. Đặc điểm thương mại .......................................................................................19
1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại bền vững (chủ yếu hoạt
động nội thương)............................................................................................21
1.1.5. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ thương mại (nội thương) ...........................26
1.2. Cơ sở thực tiễn.....................................................................................................31
1.2.1. Khái quát về phát triển thương mại bền vững Việt Nam .................................31
1.2.2. Khái quát về phát triển thương mại vùng TDVMNBB ....................................34
1.3. Vận dụng đánh giá phát triển thương mại bền vững cấp tỉnh .............................35
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1........................................................................................................37
Chương 2: NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN
THƯƠNG MẠI BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TUYÊN QUANG ..........38
iii

2.1. Nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh
Tuyên Quang....................................................................................................38
2.1.1. Vị trí, phạm vi lãnh thổ.....................................................................................38
2.1.2. Kinh tế - xã hội .................................................................................................40
2.1.3. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên...................................................47
2.1.4. Đánh giá chung.................................................................................................49
2.2. Phân tích thực trạng phát triển thương mại trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang
theo nội dung của các tiêu chí bền vững..........................................................50
2.2.1. Quy mô tăng trưởng thương mại bền vững ......................................................50
2.2.2. Chất lượng tăng trưởng của thương mại trên địa bàn.......................................57
2.2.3. Lao động và phát triển trong lĩnh vực thương mại...........................................60
2.2.4. Chỉ số hàng hóa thân thiện với môi trường ......................................................61
2.3. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ trong hoạt động thương mại trên địa bàn
tỉnh (nội thương) ..............................................................................................65
2.3.1. Chợ truyền thống ..............................................................................................65
2.3.2. Các loại hình thương mại khác.........................................................................67
2.4. Đánh giá chung về thực trạng phát triển thương mại bền vững trên địa bàn
tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................74
2.4.1. Thành tựu..........................................................................................................74
2.4.2. Hạn chế .............................................................................................................76
2.4.2. Những hạn chế, tồn tại......................................................................................78
2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế......................................................................78
Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THƯƠNG
MẠI BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TUYÊN QUANG ĐẾN NĂM
2020. TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2025 ........................................................................83
3.1. Cơ sở đưa ra định hướng .....................................................................................83
3.1.1. Bối cảnh quốc tế, khu vực ................................................................................83
3.1.2.Bối cảnh trong nước ..........................................................................................84
3.1.3. Bối cảnh trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang..........................................................85
3.1.4. Dự báo yếu tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại bền vững tỉnh Tuyên
Quang đến năm 2020 .......................................................................................86
iv

3.1.5. Quy hoạch phát triển thương mại bền vững tỉnh Tuyên Quang đến năm 202090
3.2. Quan điểm phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang......93
3.2.1.Quan điểm phát triển .........................................................................................93
3.2.2. Mục tiêu phát triển............................................................................................94
3.3. Định hướng phát triển..........................................................................................95
3.3.1. Định hướng phát triển các hệ thống thị trường nội địa ....................................95
3.3.2. Định hướng phát triển thương mại điện tử .......................................................97
3.3.3. Định hướng phát triển Trung tâm thông tin thương mại ..................................98
3.4. Giải pháp phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang........99
3.4.1.Giải pháp về chính sách phát triển thương mại .................................................99
3.4.2. Mở rộng liên kết, hợp tác phát triển thương mại............................................100
3.4.3 Giải pháp thúc đẩy liên kết giữa thị trường Tuyên Quang với các thị
trường ngoài nước có tính chiến lược............................................................101
3.4.4. Giải pháp về nguồn nhân lực phát triển thương mại ......................................102
3.4.5. Đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại......................................................102
3.4.6. Giải pháp bảo vệ môi trường của Thương mại bền vững...............................102
3.4.7. Giải pháp ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu ảnh hưởng đến
phát triển kinh tế nói chung và thương mại bền vững nói riêng của tỉnh......103
3.4.8. Chính sách khuyến khích xuất khẩu và xây dựng thương hiệu sản phẩm
gắn với sở hữu trí tuệ .....................................................................................104
3.4.9. Chính sách thu hút vốn phát triển thương mại ...............................................104
3.4.10. Đổi mới phương thức và năng lực quản lý Nhà nước đối với phát triển
thương mại bền vững trên địa bàn .................................................................106
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3......................................................................................................106
KẾT LUẬN..............................................................................................................107
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................110
PHỤ LỤC
.......................................................................................................................
v

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ
1 CNH- HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa
2 DN Doanh nghiệp
3 DTDVTD Doanh thu dịch vụ tiêu dùng
4 GDP Tổng sản phẩm trong nước
5 HĐNT Hoạt động ngoại thương
6 HNQT Hội nhập quốc tế
7 KHCN Khoa học công nghệ
8 LHQ Liên hợp quốc
9 PTBV Phát triển bền vững
10 TDVMNBB Trung du vùng miền núi bắc bộ
11 TM Thương mại
12 TMBLHH Tổng mức bán lẻ hàng hóa
13 TNTN Tài nguyên thiên nhiên
14 WB Ngân hàng thế giới
15 XNK Xuất nhập khẩu
iv

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. TMBLHH và DTDVTD và cơ cấu theo thành phần kinh tế (giá thực tế)
giai đoạn 2005- 2015 (Đơn vị: %) .......................................................... 31
Bảng 1.2. TMBLHH và DTDVTD theo vùng của nước ta năm 2015 ...................... 33
Bảng 1.3. TMBLHH và DTDVTD vùng TDVMNBB giai đoạn 2005 - 2013 theo
giá hiện hành ........................................................................................... 34
Bảng 2.1. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng giai đoạn 2006 - 2015 ... 50
Bảng 2.2: Tổng mức lưu chuyển hàng hóa bán lẻ tỉnh Tuyên Quang giai đoạn
2006 - 2012 ............................................................................................. 51
Bảng 2.3: Cơ cấu tổng mức bán lẻ hàng hóa tỉnh Tuyên Quang so với cả nước ....... 53
Bảng 2.4: Tổng số doanh nghiệp kinh doanh thương mại toàn tỉnh giai đoạn 2006 - 2012 .. 54
Bảng 2.5: Số hộ kinh doanh thương mại .................................................................... 55
Bảng 2.6. Độ mở của nền kinh tế tỉnh Tuyên Quang (ĐV: 1000 USD) ..................... 56
Bảng 2.7: So sánh ngành Thương mại với các ngành kinh tế trong GDP tỉnh
Tuyên Quang (giá so sánh) ..................................................................... 57
Bảng 2.8. Lao động trong các cơ sở kinh doanh thương mại giai đoạn 2006 - 2012 ........ 61
Bảng 2.9. Thống kê hàng hóa thân thiện môi trường phân theo nhóm hàng của
tỉnh Tuyên Quang .................................................................................... 63
Bảng 2.10. Số DN gây ô nhiễm môi trường của tỉnh Tuyên Quang .......................... 64
Bảng 2.11. Một số chỉ tiêu cơ bản về mạng lưới xăng dầu tỉnh Tuyên Quang .......... 69
Bảng 2.12: Một số chỉ tiêu cơ bản về mạng lưới cửa hàng kinh doanh khí dầu mỏ
hóa lỏng tỉnh Tuyên Quang năm 2012 .................................................... 71
Bảng 2.13: Dự báo dân số tỉnh Tuyên Quang ............................................................ 87
Bảng 2.14. Dự báo thu nhập bình quân đầu người ..................................................... 88
Bảng 2.15. Dự báo lao động trong ngành thương mại tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020 .. 89
v

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Biểu đồ cơ cấu TMBLHH và DTDVTD theo ngành kinh doanh .............. 32
Hình 2.1: Bản đồ hành chính tỉnh Tuyên Quang........................................................ 39
Hình 2.2: Bản đồ phát triển thương mại tỉnh Tuyên Quang....................................... 73
vi

MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Thương mại thuộc nhóm ngành dịch vụ, có lịch sử phát triển lâu đời và
có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của kinh tế đất nước bởi nó đảm
nhiệm vai trò giao lưu trao đổi hàng hóa giữa các ngành, các vùng, các nước
với nhau. Không phải ngẫu nhiên mà người ta nói “phi thương bất phú” hay
rộng hơn là “phi dịch bất hoạt”, bởi vì nếu không có ngành thương mại thì các
hoạt động sản xuất vật chất cũng như nhu cầu tiêu dùng hàng hóa của đời sống
con người không thể được đảm bảo, được thỏa mãn, đồng thời yếu tố kích thích
tái sản xuất, phát triển kinh tế, tăng nhu cầu, điều chỉnh nhu cầu về nguồn hàng
sẽ không thể xảy ra.
So với các nhóm ngành sản xuất vật chất thì tỷ trọng của nhóm ngành
dịch vụ nói chung và ngành thương mại nói riêng trong GDP của cả nước khá
cao (43,3% năm 2013, riêng thương mại là 13,4%)[6]. Đặc biệt, việc gia nhập
WTO đã và đang làm cho ngành thương mại có cơ hội phát triển mạnh mẽ, mở
rộng thị trường, giao lưu trao đổi. Thực tế đã chứng minh, trong những năm
qua, thương mại ở nước ta đã có những bước chuyển mình vượt trội. Tuy
nhiên, còn có nhiều vấn đề đặt ra từ sự hội nhập, trong đó vấn đề cơ bản nhất là
trao đổi hàng hóa và khả năng cạnh tranh với thị trường thế giới.
Phát triển bền vững là chủ trương là mục tiêu quan trọng xuyên suốt trong
các văn kiện tài liệu của Đảng, chiến lược chính sách của Việt Nam. Đặc biệt, vấn
đề phát triển bền vững trong các ngành kinh tế, trong đó có thương mại bền vững.
Tuyên Quang là một tỉnh thuộc vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ đang
có nhiều lợi thế về tài nguyên và con người, chất lượng nguồn nhân lực ngày
càng được nâng cao để phát triển một nền kinh tế đa dạng theo hướng công
nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tổng diện tích là có: 5.867,9 Km2
, dân số: 760.289
người (năm 2015), bao gồm 07 đơn vị hành chính: Thành phố Tuyên Quang
(đô thị loại III) và 6 huyện: Sơn Dương, Yên Sơn, Hàm Yên, Chiêm Hóa, Na
1

Hang và Lâm Bình. Nền kinh tế nông-lâm nghiệp chiếm ưu thế, mô hình kinh
tế trang trại kết hợp nông lâm. Trong bảng xếp hạng về chỉ số năng lực cạnh
tranh cấp tỉnh của Việt Nam năm 2011, tỉnh Tuyên Quang xếp ở vị trí thứ
56/63 tỉnh thành [25]
Trong những năm qua, nền kinh tế của tỉnh tăng trưởng với tốc độ khá
cao, GDP tăng bình quân năm 2014 đạt 15,52%; GDP bình quân đầu người
theo giá hiện hành đạt 25,0 triệu đồng/người/năm; cơ cấu kinh tế tiếp tục
chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng ngành công nghiệp, dịch vụ, giảm tỷ
trọng ngành nông, lâm nghiệp (nông lâm nghiệp chiếm 26%; công nghiệp - xây
dựng 34,5%; dịch vụ 39,5%); thu ngân sách tỉnh năm 2014 đạt trên 65,487 triệu
USD; giá trị xuất khẩu hàng hóa đạt 61,44 triệu USD[25].
Tuy nhiên so với tiềm năng và nhu cầu cho sản xuất và tiêu dùng thì hoạt
động thương mại của tỉnh còn nhiều bất cập như khả năng lưu thông và trao đổi
hàng hóa do cơ sở hạ tầng còn hạn chế, sự cạnh tranh của các thị trường trong
và ngoài nước, chất lượng sản phẩm chưa cao, hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật
(mạng lưới cửa hàng bán lẻ, chợ, siêu thị…) chưa hợp lý.
Do vậy, việc lựa chọn và thực hiện đề tài “Phát triển thương mại bền
vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang” có ý nghĩa lí luận và thực tiễn. Việc
nghiên cứu đề tài là cơ hội để tác giả vừa củng cố kiến thức địa lý học nói
chung và thương mại nói riêng, vừa tăng thêm sự hiểu biết về ngành kinh tế của
tỉnh Tuyên Quang.
2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Trên thế giới
Thương mại nói chung và phát triển thương mại bền vững có vai trò
quan trọng trong hệ thống các ngành kinh tế quốc dân. Do đó, đã có nhiều công
trình nghiên cứu về vấn đề này dưới nhiều khía cạnh khác nhau: Kinh tế thương
mại nói chung, nội thương và ngoại thương nói riêng; hoạt động kinh tế thương
mại dưới góc độ địa lý học (bao gồm cả nội thương và ngoại thương), hoạt
động phát triển thương mại bền vững…
2

Trên thế giới, Martin, Will (2003), “Trung Quốc gia nhập WTO: Một số
bài học cho Việt Nam”, Diễn đàn Việt Nam sẵn sàng gia nhập WTO”.
Chevalier, Alain (2004), “Tổng quan về Dự án VIE/61/94 Hỗ trợ xúc tiến
thương mại và phát triển xuất khẩu ở Việt Nam”, bài trình bày tại Hội thảo về
xúc tiến thương mại ngày 15 tháng 9, Hà Nội. Burke Fred & Nguyen, Anne-
Laure (2006), Trợ cấp xuất khẩu và việc gia nhập WTO của Việt Nam, tham
luận trình bày tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ngày 3 tháng 3 năm 2006.
Sebastian Edwards, Nora Claudia Lustig (1997), “Thị trường lao động ở
châu Mỹ Latinh: kết hợp bảo trợ xã hội với linh hoạt thị trường”. Công trình
mô tả một cách toàn diện thực trạng hoạt động của các tổ chức lao động hiện có
ở châu Mỹ Latinh, đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong hoạt động của các
tổ chức này. Công trình cũng đưa ra những khó khăn gặp phải trong quá trình
cải cách thị trường lao động ở các nước châu Mỹ Latinh trong thời gian qua;
những xu hướng trong cải cách thị trường sức lao động và những vấn đề cần
giải quyết đối với thị trường lao động ở châu Mỹ Latinh như: vấn đề chất lượng
lao động, vấn đề cung - cầu lao động trên thị trường, vấn đề tiền lương, vấn đề
quản lý lao động
Caroleo, Floro Ernesto; Destefanis, Sergio (biên soạn) (2006), “Thị
trường lao động châu Âu”. Cuốn sách cung cấp một số khái niệm về thị trường
lao động và kinh nghiệm phối hợp giữa các nền kinh tế châu Âu trong phát
triển thị trường lao động. Đặc biệt, tập trung nghiên cứu việc phát triển thị
trường lao động trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường của các
nước Đông Âu. Cuốn sách cũng thực hiện nghiên cứu trên một số lĩnh vực cụ
thể như: ảnh hưởng của những cú sốc kinh tế đến việc làm (khu vực, quốc gia,
ngành); mối quan hệ giữa hiệu quả thị trường lao động và vấn đề thất nghiệp;
tính linh hoạt của tiền lương trong các nước thành viên EU và vai trò của thị
trường sức lao động đối với nền kinh tế; vấn đề việc làm và thất nghiệp
Quan niệm “phát triển bền vững” xuất hiện từ những năm đầu của thập kỷ
80 của thế kỷ 20 và chính thức được phổ biến rộng rãi vào năm 1987 trong báo
3

cáo “Tương lai của chúng ta” của Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới
thuộc Liên hiệp quốc vào năm 1987 với hàm ý “Phát triển bền vững là sự phát
triển có thể đáp ứng được những nhu cầu của hiện tại mà không ảnh hưởng,
tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai” .
Những năm sau đó, trên bình diện quốc tế, vấn đề phát triển bền vững
ngày càng được nhiều các quốc gia quan tâm và trở thành yêu cầu phát triển
trên phạm vi toàn cầu. Tại Hội nghị thượng đỉnh quốc tế tại Rio de Janeiro,
Brazil năm 1992, các quốc gia đã đồng thuận thông qua tuyên bố Rio, xác định
các hành động cho sự phát triển bền vững của toàn thế giới trong thế kỷ thứ 21.
Đây là những nguyên tắc chung nhất để các quốc gia có thể vận dụng vào việc
xây dựng các nguyên tắc phát triển bền vững cho phù hợp với điều kiện của
nước mình. Sau Hội nghị này, Chính phủ nhiều nước đã xây dựng chương trình
Nghị sự 21 quốc gia [7].
2.2. Việt Nam
- Nghiên cứu về thương mại
Đề cập đến cơ sở lý luận của hoạt động thương mại trong đó có nội
thương trước hết phải kể đến các giáo trình của các tác giả: Đặng Đình Đào
“Giáo trình kinh tế thương mại” (2012). NXB Thống kê Hà Nội [17]; ; Viện
nghiên cứu thương mại, 2007. “Giải pháp phát triển các mô hình kinh doanh
chợ”. Đề tài khoa học cấp bộ ; Nguyễn Thị Nhiễu, (2007). “Nghiên cứu các
hoạt động bán buôn, bán lẻ của một số nước và kinh nghiệm vận dụng vào Việt
Nam”. Đề tài khoa học cấp bộ ; Đinh Văn Thành, 2005. “Đánh giá thực trạng
và định hướng tổ chức các kênh phân phối một số mặt hàng chủ yếu ở nước ta
từ năm 2001 đến nay”[31]. Đề tài khoa học cấp bộ. Ngoài ra còn có các bài viết
được đăng trên các kỷ yếu và tạp chí: Bộ Thương mại, 2011 Kỷ yếu hội thảo
“Chính sách thương mại nhằm phát triển bền vững ở Việt Nam thời kỳ 2011 -
2020”. Nhà xuất bản Công thương Hà Nội[5]; Nguyễn Thị Nhiễu, (2006).
“Siêu thị - phương thức kinh doanh bán lẻ hiện đại ở Việt Nam”. NXB Lao
động - xã hội; Ngân hàng phát triển Châu Á”, 2007. “Siêu thị và người nghèo
ở Việt Nam”…
4

Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia “Thương mại Việt Nam trong tiến
trình hội nhập quốc tế” - Bộ Thương mại và Trường Đại học Ngoại thương
Hà Nội - 2003 đã phân tích khá cụ thể về các vấn đề của thương mại[28].
Gần đây nhất, trong cuốn “Địa lý dịch vụ, tập II: Địa lý thương mại và
du lịch” của hai tác giả Nguyễn Minh Tuệ, Lê Thông (đồng chủ biên) [35],các
giáo trình “Địa lý kinh tế - xã hội đại cương” Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên),
“Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam” Lê Thông (chủ biên) đã đề cập khá chi tiết
và đầy đủ về các vấn đề của nội thương dưới góc độ địa lý học[35].
Nhìn chung có thể thấy về nội thương nói riêng đã được nghiên cứu trên
rất nhiều giáo trình, các công trình khoa học, làm cơ sở lý luận và thực tiễn cho
quá trình nghiên cứu của tác giả vận dụng vào địa bàn cấp tỉnh.
Một số chính sách và giải pháp chủ yếu cấp bách nhằm phát triển quan
hệ thương mại khu vực biên giới Việt - Trung. Đây là đề tài nghiên cứu cấp bộ,
của Bộ thương mại, hoàn thành năm 2000; đã tập trung đi sâu nghiên cứu thực
trạng các hoạt động thương mại tại khu vực biên giới Việt - Trung, đánh giá hệ
thống chính sách mậu dịch biên giới của Trung Quốc và ảnh hưởng của nó tới
môi trường thương mại khu vực biên giới Việt -Trung; trên cơ sở đó đã đưa ra
các quan điểm và đề xuất các giải pháp chủ yếu để thúc đẩy sự phát triển
thương mại khu vực biên giới Việt - Trung[19].
Phương hướng phát triển kinh tế cửa khẩu biên giới Việt - Trung trong giai
đoạn tới, trên Tạp chí Thông tin Kinh tế - Xã hội, số 1 năm 2003. Bài viết đã xác
định vị trí, vai trò của một số cửa khẩu quốc tế trên tuyến biên giới Việt - Trung và
đưa ra một số ưu tiên trong định hướng phát triển KTCK trong thời gian tới[27].
Phát triển thương mại trên hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà
Nội - Hải Phòng của TS. Nguyễn Văn Lịch, NXB Thống kê, Hà Nội năm 2005,
đã đi sâu phân tích và làm rõ những luận cứ khoa học của việc xây dựng hành
lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; đánh giá thực trạng
phát triển thương mại trên hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai -
5

Hà Nội - Hải Phòng; phân tích tác động của hành lang kinh tế đối với việc hình
thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc và đưa ra các giải pháp
thúc đẩy phát triển thương mại khu vực hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai -
Hà Nội - Hải Phòng.
Các giải pháp thúc đẩy phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam với
hai tỉnh Vân Nam và Quảng Tây (Trung Quốc) [27]; đề tài cấp bộ do TS
Nguyễn Văn Lịch chủ nhiệm, Hà Nội năm 2005, đã phân tích và làm rõ được
vai trò của việc phát triển thương mại giữa Việt Nam và hai tỉnh Vân Nam và
Quảng Tây đối với phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam; đánh giá được thực
trạng quan hệ thương mại giữa Việt Nam với hai tỉnh Vân Nam và Quảng Tây,
Trung Quốc; đề xuất quan điểm, dự báo và một số giải pháp nhằm thúc đẩy
quan hệ thương mại giữa Việt Nam với hai tỉnh Vân Nam và Quảng Tây, Trung
Quốc.
Ngoài ra, còn nhiều bài viết đăng tải trên các kỷ yếu hội thảo như Kỷ yếu
Hội thảo quốc tế “Hợp tác phát triển hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai -
Hà Nội - Hải Phòng” tại Lào Cai, tháng 11/2005; Kỷ yếu Hội thảo khoa học
giữa Học viện Tài chính (Việt Nam) và Học viện kinh tế tài chính Quảng Tây
(Trung Quốc) “Kinh tế biên mậu Việt Nam - Trung Quốc triển vọng và giải
pháp thúc đẩy”, tổ chức tại Hà Nội, 2006; Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Các giải
pháp phát triển hai hành lang một vành đai kinh tế Việt Nam - Trung Quốc
trong bối cảnh mới” tổ chức tại Lào Cai tháng 12/2007…
- Nghiên cứu về phát triển bền vững
Ở Việt Nam, quan điểm phát triển bền vững đã được nhận thức khá sớm
và ngày càng được hoàn thiện, thể hiện trong nhiều chủ trương, nghị quyết của
Đảng. Ngay từ Đại hội lần thứ III (năm 1960) và Đại hội lần thứ IV (năm
1976), Đảng ta đã đặt ra mục tiêu rõ ràng: “Tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững
chắc lên chủ nghĩa xã hội”. Đại hội lần thứ VII, Đảng ta đã đề ra: “Tăng
trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn
6

hóa, bảo vệ môi trường”; Đại hội VIII đã nhấn mạnh: “Tăng trưởng kinh tế gắn
liền với tiến bộ và công bằng xã hội, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, bảo
vệ môi trường sinh thái”; Đại hội lần thứ IX đã thông qua mục tiêu chiến lược
10 năm (2001- 2010) tập trung: “Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng
trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi
trường”; Đại hội lần thứ X chỉ rõ: “Phấn đấu tăng trưởng kinh tế với nhịp độ
nhanh, chất lượng cao và bền vững hơn, gắn với phát triển con người”[14].
Quán triệt quan điểm của Đảng, Chiến lược phát triển nông nghiệp nông
thôn Việt Nam giai đoạn 2011-2020 cũng đã khẳng định rất rõ mục tiêu tổng
quát là: “Xây dựng nền nông nghiệp phát triển toàn diện theo hướng hiện đại,
bền vững, sản xuất hàng hóa lớn, có năng suất, chất lượng, hiệu quả và khả
năng cạnh tranh cao, đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia cả trước
mắt và lâu dài”.
Như vậy, cho đến nay, các khái niệm về phát triển bền vững tuy có sự
khác nhau ở phạm vi, nhưng đều phản ánh bản chất chung của phát triển là sự
kết hợp giữa phát triển kinh tế với các vấn đề xã hội, môi trường một cách hài
hòa, linh hoạt và ổn định.
Ở nước ta mới xác định chính thức quan niệm và các nội dung cơ bản
của phát triển bền vững đất nước, thể hiện tại văn bản "Định hướng chiến lược
phát triển bền vững ở Việt Nam" (ban hành kèm theo Quyết định của Thủ
tướng Chính phủ số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17/8/2004)[37]. Về phương diện
cơ sở khoa học, có một thực tế là cho đến nay, chính sách phát triển các lĩnh
vực (công nghiệp, nông nghiệp, thương mại...) và gắn với quản lý nhà nước là
các ngành ở nước ta thường được hoạch định trên cơ sở quan niệm nhằm phục
vụ phát triển bền vững đất nước chứ chưa phải đích thực là phát triển bền vững
lĩnh vực (ngành).
Hiện đã có những nghiên cứu ở trong nước và nước ngoài về phát triển
bền vững thương mại với những nội dung cơ bản và cũng rất cần sự chính thức
hóa, trước hết cho hoạch định chính sách phát triển lĩnh vực thương mại. Tại
7

Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 153/2004/QĐ-TTg nói trên đã yêu cầu
các bộ ngành, địa phương “căn cứ vào Định hướng chiến lược về phát triển bền
vững ở Việt Nam, xây dựng và thực hiện Định hướng chiến lược phát triển bền
vững của Bộ, ngành và địa phương mình” [37]và Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng
đã có Thông tư số 01/2005/TT-BKH ngày 9/3/2005 hướng dẫn triển khai Quyết
định nói trên của Thủ tướng Chính phủ.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã đề cập đến những vấn đề lý
thuyết về phát triển thương mại bền vững, mạng lưới chợ, chỉ ra vị trí, tầm
quan trọng của thương mại, tình hình phát triển hoạt động thương mại tại các
tỉnh. Tuy nhiên, một loạt vấn đề mà các công trình nghiên cứu đã công bố chưa
được đề cập hoặc được đề cập nhưng chưa có hệ thống và là nhiệm vụ mà chủ
đề luận văn này cần giải quyết là:
Khái niệm về thương mại và thương mại bền vững; nội hàm của các khái
niệm này; cơ sở thực tiễn của phát triển thương mại; nội dung của các tiêu chí
đánh giá phát triển thương mại bền vững.
Thực trạng phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên
Quang hiện nay; thành tựu và hạn chế của phát triển thương mại bền vững
trong thời gian qua.
Quan điểm, phương hướng và những giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển
thương mại bền vững tỉnh Tuyên Quang trong thời gian tới.
Đối với Tuyên Quang, trong những năm vừa qua vấn đề phát triển kinh
tế xã hội nói chung và thương mại nói riêng luôn giành được sự quan tâm đặc
biệt của lãnh đạo tỉnh Tuyên Quang.
Tuyên Quang là một tỉnh có tiềm năng rất lớn về thương mại. Do vậy,
được sự quan tâm rất nhiều của các nhà khoa học trong và ngoài tỉnh tham gia
nghiên cứu. Đã có nhiều công trình nghiên cứu như:
Dự án quy hoạch phát triển mạng lưới TTTM và siêu thị đến năm 2020
của Ủy ban Nhân dân tỉnh Tuyên Quang, năm 2009[25].
8

Dự án điều chỉnh, bổ sung cục bộ quy hoạch mạng lưới chợ, trung tâm
thương mại và siêu thị tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020; Quy hoạch phát triển
hạ tầng thương mại nông thôn tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020, năm 2015…
Như vậy, qua quá trình tìm hiểu các công trình nghiên cứu trên thế giới và
Việt Nam thì mỗi công trình nghiên cứu đều có đóng góp tích cực ở các góc độ
tiếp cận khác nhau. Các công trình chỉ dừng lại ở việc phân tích rõ tiềm năng,
nguồn lực, hiện trạng và xác định khung pháp lý hướng tới PTBV cho KTXH của
tỉnh chưa đặt trọng tâm vào việc nghiên cứu vấn đề PTTMBV. Do vậy, việc nghiên
cứu PTTMBV trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang là hoàn toàn cấp thiết.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu
3.1. Mục tiêu
Trên cơ sở tổng quan lý luận và thực tiễn về thương mại và nội thương
nói riêng và lý luận về PTBV đề tài tập trung vào đánh giá các nhân tố ảnh
hưởng và thực trạng phát triển ngành thương mại (chủ yếu nội thương) tỉnh
Tuyên Quang dưới góc độ Địa lý học. Từ đó đề xuất các giải pháp góp phần
phát triển ngành thương mại (chủ yếu nội thương) tỉnh Tuyên Quang theo
hướng hội nhập và bền vững.
3.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về hoạt động thương mại nói
chung và PTBV, vận dụng cho địa bàn cấp tỉnh.
- Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố hoạt động
thương mại (chủ yếu nội thương) bền vững tỉnh Tuyên Quang.
- Phân tích thực trạng phát triển thương mại (tập trung vào nội thương)
theo nội dung của tiêu chí bền vững trong giai đoạn 2005 - 2013.
- Đề xuất một số giải pháp phát triển hoạt động thương mại bền vững
của tỉnh trong tương lai.
3.3. Giới hạn
- Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu hoạt động thương mại bền
vững hoạt động (trong đó chủ yếu là hoạt động nội thương) dưới góc độ địa lý
học, cụ thể là:
9

+ Đánh giá các nhân tố (kinh tế - xã hội, điều kiện tự nhiên…) ảnh
hưởng đến sự phát triển của hoạt động thương mại bền vững tỉnh Tuyên Quang.
+ Phân tích thực trạng phát triển và phân bố hoạt động thương mại theo
nội dung của các tiêu chí bền vững, tập trung nghiên cứu tổng mức bán lẻ hàng
hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng, các mặt hàng chính và một số hình thức
chủ yếu của hoạt động nội thương (chợ, siêu thị…).
+ Đề xuất một số giải pháp phát triển hoạt động thương mại bền vững
của tỉnh trong tương lai.
- Về phạm vi lãnh thổ: Nghiên cứu hoạt động thương mại bền vững (chủ
yếu nội thương) trên địa bàn tỉnh với sự phân hóa theo các huyện, thị xã, thành
phố, có chú ý so sánh với các tỉnh lân cận.
- Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu trong giai đoạn 2006- 2013,
định hướng đến năm 2020 tầm nhìn 2025.
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
4.1. Quan điểm nghiên cứu
4.1.1. Quan điểm tổng hợp - lãnh thổ
Mỗi lãnh thổ địa lý có những đặc điểm riêng và nghiên cứu Địa lý là phải
tìm ra được những nét tương đồng, khác biệt giữa các lãnh thổ đó.
Trong đề tài này, quan điểm lãnh thổ được tác giả vận dụng qua việc
đánh giá, so sánh các tiềm năng cũng như thực trạng, giải pháp phát triển ngành
thương mại của tỉnh với các tỉnh xung quanh nhằm làm nổi bật nét độc đáo,
riêng biệt của tỉnh Tuyên Quang.
Các đối tượng địa lý là các địa tổng thể nên đòi hỏi phải được nghiên cứu
một cách tổng hợp.
Quan điểm tổng hợp được tác giả vận dụng qua việc đánh giá những
thành tựu trong hiện trạng phát triển hoạt động nội thương tỉnh Tuyên Quang,
là kết quả tổng hợp của những nhân tố tác động mà ở đó nổi bật hơn cả là các
nhân tố về vị trí địa lý, hạ tầng cơ sở, nguồn lao động, đường lối chính sách…
10

4.1.2 Quan điểm hệ thống
Thương mại là một bộ phận không thể thiếu trong cơ cấu kinh tế quốc
gia, vùng và các tỉnh. Bản thân thương mại cũng bao gồm hai hoạt động lớn là
nội thương và ngoại thương, trong đó nội thương bao gồm nhiều phân hệ có
quan hệ mật thiết tác động qua lại với nhau. Nếu nhìn theo khía cạnh lãnh thổ
thì nội thương Tuyên Quang được cấu thành bởi nội thương của các huyện,
thành phố, thị xã, đồng thời lại là một bộ phận cấu thành nên nội thương Việt
Nam. Vì vậy, thương mại nói chung và nội thương nói riêng là vấn đề của một
ngành, liên ngành và cũng là vấn đề của từng địa phương.
4.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh
Khi phân tích các đối tượng địa lý phải đặt trong hoàn cảnh lịch sử của
nó, phải đặt các sự kiện trong quá trình tương tác vận động không ngừng.
Trong đề tài, quan điểm lịch sử - viễn cảnh được tác giả vận dụng qua
việc phân tích tác động với đối tượng trong một chuỗi thời gian dài nhằm thấy
được lịch sử phát triển cũng như xu thế phát triển trong thời gian tới.
4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững
Nội dung của phát triển bền vững có thể khái quát ở ba mục tiêu của sự
phát triển: Mục tiêu về kinh tế, xã hội và môi trường. Vì vậy, khi nghiên cứu về
thực trạng phát triển hoạt động nội thương, ngoài việc nghiên cứu về hiệu quả
kinh tế còn cần phải quan tâm tới sự ảnh hưởng của ngành đối với xã hội, môi
trường để đảm bảo sự phát triển bền vững, lâu dài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập, xử lý tài liệu
Đây là phương pháp quan trọng, xuyên suốt quá trình thực hiện đề tài,
được sử dụng để tập hợp, hệ thống lại cơ sở lý luận, các thông tin, tư liệu về
ngành thương mại của Tuyên Quang.
Phương pháp thu thập tài liệu là phương pháp truyền thống được sử dụng
trong các quá trình nghiên cứu khoa học. Khoa học không thể phát triển được
nếu thiếu đi tính kế thừa, thiếu sự tích lũy của những thành tựu trong quá khứ.
11

Các nguồn tài liệu cần thu thập tương đối đa dạng phong phú bao gồm các tài
liệu được xuất bản, tài liệu các cơ quan lưu trữ và các tài liệu trên mạng internet.
Để tìm hiểu về vấn đề phát triển thương mại bền vững tỉnh Tuyên Quang
chúng tôi sử dụng phương pháp này để thu thập tài liệu có liên quan đến ngành
thương mại nói chung và của Tuyên Quang nói riêng, và vai trò của ngành
thương mại đối với phát triển kinh tế. Nguồn thu thập thông tin chủ yếu từ các
tài liệu đã xuất bản và internet.
4.2.2 Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Trên cơ sở tập hợp, thu thập các tài liệu thứ cấp liên quan đến đề tài, tác
giả tiến hành tổng hợp, phân tích có chọn lọc các nguồn tư liệu như: các báo
cáo, số liệu thống kê của các cơ quan chức năng, các số liệu mới nhất ở thời
điểm nghiên cứu.
4.2.3. Phương pháp bản đồ, GIS
Bản đồ là mô hình thu nhỏ của các đối tượng địa lý, giúp cho việc thể
hiện kết quả nghiên cứu cũng như sự phân bố các đối tượng một cách khoa học
và trực quan nhất. Vì vậy, trong quá trình nghiên cứu, tác giả có sử dụng phần
mềm MapInfo để thành lập bản đồ.
Phương pháp bản đồ là phương pháp đặc trưng và không thể thiếu trong
nghiên cứu khoa học địa lí.
Biểu đồ được sử dụng để phản ánh hiện trạng và sự phát triển của ngành
thương mại theo thời gian.
Bảng số liệu thống kê và bản đồ có tác dụng minh họa cho nội dung kiến
thức, phản ánh sự phân bố không gian, các liên hệ của đối tượng địa lí kinh tế xã
hội theo lãnh thổ. Trong đề tài này, chúng tôi sử dụng bản đồ để minh họa cho nội
dung tiềm năng và hiện trạng phát triển ngành thương mại tỉnh Tuyên Quang.
Sau khi thu thập thông tin cần thiết, các số liệu, bản đồ, biểu đồ cần thiết
cho việc thực hiện nghiên cứu, bằng phương pháp sử dụng GIS sẽ giúp số hóa
các số liệu và vẽ các bản đồ, biểu đồ chính xác theo cách khoa học nhất.
12

4.2.4. Phương pháp chuyên gia
Trong quá trình tiến hành nghiên cứu, tác giả có xin ý kiến của Giáo viên
hướng dẫn, các thầy cô của khoa Địa lý - trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái
Nguyên, các chuyên gia của Sở Công thương, Cục thống kê và Ủy ban nhân
dân tỉnh Tuyên Quang … để tăng tính khoa học và thực tiễn cho đề tài, củng cố
những nhận định trong luận văn.
5. Đóng góp chính của đề tài
- Kế thừa, bổ sung và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động
thương mại và PTBV để vận dụng vào tỉnh Tuyên Quang.
- Làm rõ được những thế mạnh và hạn chế của các nhân tố ảnh hưởng
đến sự phát triển và phân bố hoạt động thương mại bền vững của tỉnh Tuyên
Quang.
- Đưa ra bức tranh hoạt động thương mại bền vững (tập trung vào nội
thương) tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2006 - 2013.
- Đề xuất được một số giải pháp cụ thể phát triển thương mại bền vững
của tỉnh trong thời gian tới.
6. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
chính của đề tài bao gồm 3 chương, bao gồm:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển thương mại bền vững.
Chương 2. Nhân tố ảnh hưởng và thực trạng phát triển thương mại bền
vững tỉnh Tuyên Quang.
Chương 3. Định hướng và giải pháp phát triển thương mại bền vững tỉnh
Tuyên Quang đến năm 2020 tầm nhìn 2025.
13

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN
THƯƠNG MẠI BỀN VỮNG
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm
1.1.1.1. Thương mại
Thương mại là ngành có lịch sử lâu đời và hiện là một trong những hoạt
động kinh tế quan trọng hàng đầu của khu vực dịch vụ. Cho đến này, có rất
nhiều các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước về thương mại. Trong
các công trình nghiên cứu đó, các tác giả đã cố gắng đưa ra những khái niệm về
thương mại từ những góc độ nghiên cứu khác nhau. Tựu chung lại trong các
khái niệm đó đều hàm chứa ý nghĩa: thương mại là hoạt động trao đổi hàng hóa
hay dịch vụ giữa bên mua và bên bán.
Thương mại tiếng Anh là “Trade”, vừa có nghĩa là kinh doanh, vừa có
nghĩa là trao đổi hàng hóa, dịch vụ. Ngoài ra, tiếng Anh còn dùng một thuật
ngữ nữa là “Business” hoặc “Commerce” với nghĩa buôn bán hàng hóa, kinh
doanh hàng hóa hay mậu dịch. Tiếng Pháp cũng có từ “Commerce” với nghĩa
là sự buôn bán, mậu dịch hàng hóa dịch vụ. Tiếng Latinh từ “thương mại” là
“Commercium” vừa có nghĩa là mua bán hàng hóa, vừa có nghĩa là hoạt động
kinh doanh… Như vậy, khái niệm thương mại cần được hiểu theo cả nghĩa hẹp
và nghĩa rộng[14].
Theo nghĩa rộng, thương mại là toàn bộ các hoạt động kinh doanh trên thị
trường. Thương mại đồng nghĩa với kinh doanh, được hiểu như là các hoạt động
kinh tế nhằm mục tiêu sinh lợi của các chủ thể kinh doanh trên thị trường [14].
Theo nghĩa hẹp, thương mại là quá trình mua bán hàng hóa, dịch vụ trên
thị trường, là lĩnh vực phân phối, lưu thông hàng hóa. Nếu hoạt động trao đổi
hàng hóa (kinh doanh hàng hóa) vượt ra khỏi biên giới quốc gia thì người ta gọi
là ngoại thương (kinh doanh quốc tế). Nội thương là hoạt động thương mại diễn
14

ra trong phạm vi biên giới của một quốc gia (thương mại nội địa). Trong hoạt
động nội thương, chỉ tiêu TMBLHH và DTDVTD được coi là một thước đo
quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động [14].
1.1.1.2. Hàng hóa
Hàng hóa là sản phẩm của lao động có thể thỏa mãn nhu cầu nào đó của
con người và đi vào tiêu dùng thông qua trao đổi mua bán. Hàng hóa có hai
thuộc tính: giá trị và giá trị sử dụng. Hàng hóa là một phạm trù lịch sử, xuất
hiện và tồn tại khi có phân công lao động xã hội với những chủ sở hữu khác
nhau về tư liệu sản xuất hoặc những chủ thể kinh doanh [14 ].
1.1.1.3. Thị trường
Thị trường, trong kinh tế học và kinh doanh, là nơi người mua và người
bán (hay người có nhu cầu và người cung cấp) tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp
với nhau để trao đổi, mua bán hàng hóa và dịch vụ. Đó là nơi chuyển giao
quyền sở hữu sản phẩm, dịch vụ hoặc tiền tệ, nhằm thỏa mãn nhu cầu của hai
bên cung và cầu về một loại sản phẩm nhất định theo các thông lệ hiện hành, từ
đó xác định rõ số lượng và giá cả cần thiết của sản phẩm, dịch vụ. [14]
TMBLHH và DTDVTD là chỉ tiêu tổng hợp phản ánh toàn bộ doanh thu
hàng hóa bán lẻ và dịch vụ tiêu dùng đã bán ra thị trường của các cơ sở kinh
doanh, bao gồm: doanh thu bán lẻ hàng hóa của các cơ sở kinh doanh thương
nghiệp, doanh thu bán lẻ sản phẩm của các cơ sở sản xuất của nông dân trực
tiếp bán ra thị trường, doanh thu khách sạn, nhà hàng, doanh thu du lịch lữ
hành, doanh thu dịch vụ phục vụ cá nhân, cộng đồng và các dịch vụ khác do
các tổ chức và cá nhân kinh doanh, phục vụ trực tiếp cho người tiêu dùng. [22]
1.1.1.4. Quan niệm về phát triển thương mại
Với sự đóng góp to lớn của thương mại vào nền kinh tế, việc phát triển
thương mại luôn được coi trọng trong quá trình phát triển của đất nước. Hơn
nữa, khi nhu cầu của con người ngày được tăng cao, nghiên cứu phát triển
thương mại ngày càng trở nên cấp thiết.Phát triển thương mại bền vững được
hiểu là sự phát triển cả về chất, lượng, tính hiệu quả và bền vững nhằm sử dụng
tối đa các nguồn lực của hoạt động thương mại và tối đa hóa lợi ích xã hội.
15

Phát triển thương mại bền vững về lượng là liên quan đến các chỉ tiêu về
sản lượng và giá trị thương mại. Trên tầm vĩ mô bao gồm các chỉ tiêu như: kim
ngạch xuất khẩu, sản lượng hàng xuất khẩu, tổng mức lưu chuyển hàng hóa
trong nước, giá trị tăng, giảm tuyệt đối của thương mại. Trên tầm vi mô bao
gồm: sản lượng tiêu thụ, doanh thu tiêu thụ, lợi nhuận tiêu thụ[26].
Phát triển thương mại bền vững về chất là nhắc tới tốc độ tăng trưởng,
tính đều đặn và sự dịch chuyển cơ cấu hàng hóa, cơ cấu thị trường của thương
mại. Đó là những nỗ lực để hoạt động[26].
1.1.1.5. Quan điểm về phát triển bền vững
Quan niệm “phát triển bền vững” xuất hiện từ những năm đầu của thập kỷ
80 của thế kỷ 20 và chính thức được phổ biến rộng rãi vào năm 1987 trong báo
cáo “Tương lai của chúng ta” của Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới thuộc
Liên hiệp quốc vào năm 1987 với hàm ý “Phát triển bền vững là sự phát triển có
thể đáp ứng được những nhu cầu của hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến
những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”[44].
Như vậy, cho đến nay, các khái niệm về phát triển bền vững tuy có sự
khác nhau ở phạm vi, nhưng đều phản ánh bản chất chung của phát triển là sự
kết hợp giữa phát triển kinh tế với các vấn đề xã hội, môi trường một cách hài
hòa, linh hoạt và ổn định.
Cũng như phát triển bền vững, nội hàm của thương mại bền vững còn
đang được định hình và cụ thể hóa ở nhiều quốc gia. Chính sách phát triển
thương mại gắn với thực hiện yêu cầu phát triển bền vững được đặt trên cơ sở
sự cụ thể hóa này. Ở nước ta mới xác định chính thức quan niệm và các nội
dung cơ bản của phát triển bền vững đất nước, thể hiện tại văn bản "Định
hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam" (ban hành kèm theo Quyết
định của Thủ tướng Chính phủ số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17/8/2004)[37]. Tuy
vậy, phát triển thương mại bền vững thì còn chưa có được một quan niệm chính
thức và cụ thể như vậy. Về phương diện cơ sở khoa học, có một thực tế là cho
đến nay, chính sách phát triển các lĩnh vực (công nghiệp, nông nghiệp, thương
16

mại...) và gắn với quản lý nhà nước là các ngành ở nước ta thường được hoạch
định trên cơ sở quan niệm nhằm phục vụ phát triển bền vững đất nước chứ
chưa phải đích thực là phát triển bền vững lĩnh vực (ngành).
Bên cạnh nội dung cơ bản của phát triển bền vững của đất nước nói
chung thì phát triển bền vững thương mại cần có thêm 2 nội hàm sau:
+ Kết nối tốt và vững chắc với cả phía trước và phía sau của quá trình tái
sản xuất xã hội. Phía trước là sản xuất và phía sau là tiêu dùng. Thương mại
bền vững phải kết nối và hỗ trợ, thúc đẩy sản xuất bền vững và tiêu dùng bền
vững. Nội hàm này xuất phát từ vị trí, vai trò, sứ mệnh đích thực của thương
mại trong quá trình tái sản xuất xã hội là gắn kết cung với cầu.
+ Chia sẻ công bằng lợi ích của các bên liên quan. Nền tảng của các mối
quan hệ xã hội nói chung và phát triển nói riêng là hài hòa lợi ích của các bên
quan hệ (đối tác). Khó có thể duy trì lâu dài quan hệ nếu như lợi ích của bên
nào đó bị xâm hại, thua thiệt. Trong hội nhập nói chung, hiện nay người ta
thường nói tới nguyên tắc “các bên cùng có lợi”.
Ngoài ra, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày
nay, người ta thường nhắc tới các vấn đề an ninh phi truyền thống (như an ninh
môi trường, an ninh sinh thái…) hiện đang nổi lên như là nguy cơ, thách thức
lớn đối với sự phát triển bền vững. Một định nghĩa về an ninh môi trường xác
định đó là “Việc đảm bảo an toàn trước các mối nguy hiểm môi trường sinh ra
do sự yếu kém trong quản lý hoặc thiết kế và có nguyên nhân trong nước hay
xuyên quốc gia” [28]. Hoạt động quản lý thương mại, đặc biệt là xuất nhập
khẩu, có thể và có cả trách nhiệm to lớn trong việc đảm bảo an toàn trước các
mối nguy hiểm môi trường như vậy. Đó cũng là một khía cạnh nội dung của
phát triển thương mại bền vững và đóng góp vào quá trình phát triển bền vững
của đất nước.
1.1.2. Vai trò, chức năng của phát triển thương mại
1.1.2.1. Vai trò
Thương mại, làm nhiệm vụ trao đổi hàng hóa và dịch vụ trong và ngoài
một quốc gia. Là một bộ phận của nền kinh tế nội thương đóng vai trò quan
trọng trong phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta.
17

Hoạt động thương mại là điều kiện để thúc đẩy sản xuất hàng hóa phát
triển. Thông qua hoạt động buôn bán trên thị trường, nhà sản xuất được cung
ứng nguyên liệu, vật tư, máy móc và tiêu thụ sản phẩm sản xuất ra. Đối với
người tiêu dùng, hoạt động thương mại không những đáp ứng nhu cầu tiêu
dùng của họ mà họ còn có tác dụng tạo ra thị hiếu mới, nhu cầu mới. Điều đó
đảm bảo cho quá trình sản xuất được bình thường, thúc đẩy tái sản xuất mở
rộng, lưu thông hàng hóa và dịch vụ trong nước được thông suốt.
Thông qua các hoạt động quảng cáo, khuyến mãi… hoạt động thương mại có
vài trò rất lớn trong việc hướng dẫn tiêu dùng, tạo ra các tập quán tiêu dùng mới.
Hoạt động thương mại có vai trò rất lớn trong phân công lao động theo
lãnh thổ giữa các vùng trong nước. Đó là vì mỗi vùng tham gia vào quá trình
phân công lao động theo lãnh thổ bằng cách sản xuất ra những sản phẩm hàng
hóa dựa trên các lợi thế so sánh của mình để cung cấp cho các vùng khác, đồng
thời lại tiêu thụ sản phẩm hàng hóa nhập từ ngoài vùng. Phân công lao động
theo lãnh thổ càng sâu sắc thì thương mại nói chung và nội thương nói riêng
càng phát triển và ngược lại.
Trong hoạt động thương mại và nội thương có sự cạnh tranh giữa các
chủ thể kinh doanh trên thị trường trong mua bán hàng hóa, dịch vụ. Quan hệ
giữa các chủ thể kinh doanh là quan hệ bình đẳng, thuận mua vừa bán, nói cách
khác là quan hệ được tiền tệ hóa. Vì vậy, trong hoạt động buôn bán đòi hỏi các
doanh nghiệp phải có sự năng động, sáng tạo trong sản xuất, kinh doanh, thúc
đẩy cải tiến, phát huy sáng kiến để nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa,
dịch vụ trên thị trường. Điều đó góp phần thúc đẩy lực lượng sản xuất phát
triển nhanh chóng, giúp các doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong môi trường
cạnh tranh.
1.1.2.2. Chức năng
Chức năng của mỗi ngành kinh tế là một phạm trù khách quan, được
hình thành trên cơ sở phát triển lực lượng sản xuất và trình độ phận công lao
18

động xã hội. Ở nước ta, thương mại nói chung và nội thương nói riêng có
những chức năng cơ bản sau đây:
- Tổ chức quá trình lưu thông hàng hóa, dịch vụ trong nước. Đây là chức
năng xã hội của thương mại, đòi hỏi phải nghiên cứu và nắm vững nhu cầu của
thị trường hàng hóa, dịch vụ, huy động và sử dụng hợp lý các nguồn hàng
nhằm thỏa mãn mọi nhu cầu của xã hội, thiết lập hợp lý các mối quan hệ kinh
tế trong nền kinh tế quốc dân và thực hiện có hiệu quả các hoạt động dịch vụ
trong quá trình kinh doanh.
- Thông qua quá trình lưu thông hàng hóa, thương mại thực hiện chức
năng tiếp tục quá trình sản xuất trong khâu lưu thông. Thực hiện chức năng
này, thương phải tổ chức công tác vận chuyển hàng hóa, tiếp nhận, bảo quản,
phân loại và lồng ghép đồng bộ hàng hóa…
- Thông qua hoạt động trao đổi, mua bán hàng hóa trong nước, nội
thương thúc đẩy quá trình tái sản xuất mở rộng, góp phần làm tăng nhu cầu sản
xuất và tiêu dùng trong nước, từ đó làm cơ sở đẩy mạnh hoạt động ngoại
thương, gắn kết thị trường trong nước với thị trường quốc tế.
- Nội thương thực hiện chức năng chuyển hóa hình thái giá trị của hàng
hóa, dịch vụ (từ giá trị sang giá trị sử dụng). Đây là chức năng quan trọng nhằm
đáp ứng tốt mọi nhu cầu của sản xuất và đời sống, nâng cao mức hưởng thụ của
người tiêu dùng.
1.1.3. Đặc điểm thương mại
- Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao,
khi tất cả các quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất xã hội đều được tiền
tệ hóa; các yếu tố của sản xuất (như đất đai và tài nguyên, vốn bằng tiền và vốn
vật chất, sức lao động, công nghệ và quản lý; các sản phẩm và dịch vụ tạo ra;
chất xám…) đều là đối tượng mua bán và trở thành hàng hóa. Nền kinh tế thị
trường có sự quản lý của Nhà nước là nền kinh tế hỗn hợp vừa có cơ chế tự
điều chỉnh của thị trường và vừa có cơ chế quản lý, điều tiết của Nhà nước.
Trong điều kiện như vậy, nội thương có những đặc điểm cơ bản sau:
19

- Phát triển trao đổi hàng hóa và dịch vụ trong nước dựa trên cơ sở nền
kinh tế nhiều thành phần, bao gồm kinh tế Nhà nước, kinh tế ngoài Nhà nước
(kinh tế cá thể và tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản Nhà nước),
kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
- Phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự quản lý của Nhà
nước. Buôn bán theo cơ chế thị trường không thể nào giải quyết được hết
những vấn đề do chính cơ chế đó và bản thân hoạt động thương mại, dịch vụ
tạo ra như vấn đề thương mại với môi trường, nhu cầu kinh doanh với các nhu
cầu xã hội, hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại… Sự quản lí của Nhà
nước được thực hiện bằng luật pháp và các chính sách, chiến lược, quy hoạch
và kế hoạch phát triển. Nhà nước sử dụng các công cụ đó để hoạt động thương
mại ở thị trường trong nước phát triển trong trật tự, kỉ cương, kinh doanh theo
đúng nguyên tắc của thị trường.
- Số lượng, chất lượng các sản phẩm trao đổi ngày càng tăng. Lượng
hàng hóa dịch vụ trao đổi trong lĩnh vực thương mại ngày càng tăng với nhiều
chủng loại hàng hóa khác nhau và có chất lượng, mẫu mã tốt.
- Tự do lưu thông hàng hóa dịch vụ theo quy luật kinh tế thị trường và
theo pháp luật. Sản xuất hàng hóa trước hết là sản xuất những giá trị sử dụng,
nhưng những giá trị sử dụng này phải trải qua trao đổi mới trở thành hàng hóa.
Thương mại làm cho sản xuất phù hợp với những biến đổi không ngừng của thị
trường. Tự do thương mại làm cho lưu thông hàng hóa trên thị trường trong
nước nhanh chóng, thông suốt.
- Mua bán theo giá cả thị trường. Giá cả thị trường được hình thành trên
cơ sở giá trị thị trường. Nó là giá trị trung bình của những hàng hóa chiếm phần
lớn trên thị trường. Mua bán theo giá cả thị trường trở thành động lực để thúc
đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp vươn lên.
- Tất cả các mối quan hệ kinh tế trong lĩnh vực nội thương đều được tiền
tệ hóa thực hiện theo định hướng của Nhà nước, tuân theo các quy luật của lưu
thông hàng hóa và của kinh tế thị trường.
20

1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương mại bền vững ( chủ yếu
hoạt động nội thương)
1.1.4.1. Vị trí địa lý, phạm vi lãnh thổ
Trong xu thế hội nhập toàn cầu của nền kinh tế, mặc dù có sự phát triển
của mạng thông tin toàn cầu và mạng lưới giao thông vận tải, song vị trí địa lí
vẫn được đánh giá là một nhân tố quan trọng, một địa tô chênh lệch để định ra
hướng phát triển có lợi nhất trong phân công lao động và xây dựng mối quan hệ
giao lưu trao đổi hàng hóa giữa các vùng, các địa phương.
Thực tế cũng cho thấy những nơi có vị trí địa lý thuận lợi như nằm trên
trục đường giao thông chính, nằm ở trung tâm của thành phố, của tỉnh hay của
cả nước thì hoạt động nội thương diễn ra sôi động và có nhiều cơ hội để phát
triển, nguồn hàng phong phú và đa dạng hơn những vùng khác [24].
1.4.1.2. Kinh tế - xã hội
a. Những thành tựu phát triển kinh tế
Trình độ phát triển của nền kinh tế đất nước, nhất là của các ngành sản
xuất vật chất có ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành và phát triển hoạt động
thương mại. Sự phát triển và phân bố của ngành này chịu tác động từ trình độ
chung về sự phát triển kinh tế của nước ta và của các ngành sản xuất vật chất.
Sự hình thành và phát triển của nền sản xuất hàng hóa tạo ra khối lượng vật
chất, dịch vụ khổng lồ nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao cả về chất lẫn về
lượng của xã hội. Mối quan hệ cung cầu về hàng hóa và dịch vụ trên thị trường
do cơ cấu sản xuất và cơ cấu nhu cầu quyết định. Nội thương chịu ảnh hưởng
lớn từ nguồn cung cấp sản phẩm cũng như tổ chức lãnh thổ sản xuất của các
ngành kinh tế. Nguồn cung cấp các mặt hàng càng lớn, càng đa dạng thì càng
có điều kiện để hình thành các chợ đầu mối và các trung tâm thương mại… Vì
vậy không phải ngẫu nhiên mà các trung tâm thương mại lớn thường phân bố ở
trung tâm kinh tế lớn của đất nước. Rõ ràng, nền kinh tế nói chung và các
ngành kinh tế nói riêng càng phát triển thì ngành thương mại càng có cơ hội để
hình thành và lớn mạnh [24].
21

b. Dân cư và nguồn lao động
- Những đặc điểm của dân cư (quy mô dân số, cơ cấu tuổi và giới tính,
tốc độ gia tăng dân số, sức mua) và các đặc điểm về văn hóa (phong tục tập
quán, thói quen tiêu dùng…) có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển và phân bố
thương mại. Điều đó đòi hỏi phải nhìn thấy được bức tranh về hiện trạng và dự
báo được xu hướng biến động của thị trường tiêu dùng. Nước ta có dân số
đông, cơ cấu dân số đang có sự chuyển biến đòi hỏi phải không ngừng mở rộng
mạng lưới và đa dạng hóa các loại hình tổ chức buôn bán. Đời sống không
ngừng được nâng cao làm cho sức mua ngày càng tăng và góp phần thay đổi
thói quen tiêu dùng của người dân, nhất là dân cư thành thị. Ở thành phố, nét
văn hóa nổi trội của người tiêu dùng là văn hóa đô thị: năng động, cởi mở, lịch
thiệp, có yêu cầu đa dạng về chủng loại và chất lượng hàng hóa. Đặc điểm văn
hóa - xã hội ở thành thị đã ảnh hưởng đến nhận thức, hành vi và thái độ của
khách hàng trong việc lựa chọn quyết định tiêu dùng sản phẩm và địa điểm
mua sắm. Người tiêu dùng ở thành thị luôn có yêu cầu cao hơn so với người
nông thôn về chất lượng hàng hóa, dịch vụ khách hàng, thái độ phục vụ…
Ngày nay, thói quen mua sắm ở các siêu thị, trung tâm thương mại đã hình
thành ở bộ phận ngày càng đông của dân cư ở các thành phố lớn.
- Sự phân bố dân cư, nhất là mạng lưới điểm quần cư có ảnh hưởng rõ
nét tới sự phân bố hoạt động thương mại. Các điểm buôn bán đáp ứng nhu cầu
hàng ngày của nhân dân (như cửa hàng bán lẻ, chợ…) có bán kính phục vụ
trong phạm vi nhất định. Mạng lưới các điểm thương mại thường dày đặc, nhất
là đối với điểm dân cư đô thị. Các thành phố lớn có mạng lưới dịch vụ kinh
doanh, buôn bán phức tạp, đa dạng với quy mô lớn và hiện đại để đáp ứng cho
nhu cầu của đông đảo dân cư với mức sống cao, nhu cầu tiêu dùng lớn[25].
c. Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật đóng góp trong giao lưu, trao
đổi và phát triển các hoạt động sản xuất và tiêu thụ. Nó có vai trò quan trọng
trọng việc vận chuyển hàng hóa, dịch vụ, thông tin, giới thiệu và quảng bá sản
22

phẩm đến người tiêu dùng… Những yếu tố tác động lớn tới hoạt động thương
mại trước hết phải kể đến là các yếu tố: giao thông vận tải, thông tin liên lạc và
khả năng cung cấp điện. Những nơi có hệ thống điện, giao thông thường giúp
cho việc giao lưu trao đổi buôn bán giữa các địa phương được thuận tiện hơn,
đặc biệt là đối với các mặt hàng nông sản.
d. Các nhân tố khoa học - công nghệ
Nhân tố về khoa học - công nghệ tác động mạnh mẽ đến sự hình thành
và chuyển dịch cơ cấu nội thương, mở ra những triển vọng lớn trong việc phát
triển và mở rộng nhiều hoạt động buôn bán. Có thể coi việc hình thành các siêu
thị và thương mại điện tử là những minh chứng cho nhân tố khoa học - công
nghệ. Rồi hệ thống chính sách của Nhà nước cũng như của địa phương đối với
ngành này cũng là một trong những nhân tố quan trọng hàng đầu.
e. Đường lối chính sách
Sự thay đổi môi trường kinh doanh trong nước do tiếp tục con đường đổi
mới, chủ động tham gia hội nhập kinh tế quốc tế sẽ đặt ra những yêu cầu mới,
đồng thời tạo nên nhiều động lực mới cho hoạt động buôn bán trong nước.
Nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mạnh sang cơ chế thị trường. Vì vậy,
thương mại nói chung và nội thương nói riêng cũng phải có những thay đổi từ cơ
chế vận hành, chủ thể tham gia kinh doanh, hình thức tổ chức, vốn đầu tư… sao
cho hoạt động có hiệu quả cao nhất cả về kinh tế và xã hội. Trước đây, các doanh
nghiệp thương mại hoạt động theo cơ chế tập trung, tất cả đều được “kế hoạch
hóa” trước nguồn cung ứng đầu vài cũng được lập kế hoạch, thậm chí hàng hóa
sản xuất ra bán theo giá nào, cho ai cũng được hoạch định trước, rồi cung không
đủ cầu. Do vậy, môi trường kinh doanh không có sự cạnh tranh, doanh nghiệp
kinh doanh không cần nghiên cứu thị trường vẫn có thể hoàn thành nhiệm vụ. Trải
qua hơn ¼ thế kỉ đổi mới, thương mại nội địa đã từng bước được củng cố. Chiều
hướng vận động của thị trường nội địa đã phát triển cả chiều rộng lẫn chiều sâu,
từng bước hình thành các doanh nghiệp, công ty tầm cỡ, những nhãn hiệu nổi
23

tiếng được khẳng định trên thị trường. Đã hình thành một thị trường buôn bán có
sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt, tạo ra động lực thúc đẩy dịch vụ buôn bán.
Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương
mại Thế giới (WTO). Chắc chắn hoạt động phân phối trong nước sẽ chịu nhiều
tác động bởi các dòng FDI đổ vào khu vực thương mại. Hệ thống bán buôn,
bán lẻ sẽ phát triển nhanh bởi chính sách thương mại đầu tư cởi mở, tự do hóa
sẽ tạo ra sự cạnh tranh quyết liệt trên thị trường. Với việc mở cửa khá mạnh mẽ
về hệ thống bán lẻ, các tập đoàn thương mại và siêu thị lớn trên thế giới sẽ có
mặt tại Việt Nam (Metro Cash & Carry của Đức, Big C của Pháp, Parkson của
tập đoàn Lion Group của Malaixia…)[3].
Các yếu tố nội lực của ngành nội thương quyết định tới sự phát triển của
các hoạt động buôn bán trong nước. Đó là nguồn lực con người, nguồn vốn, cơ sở
vật chất kĩ thuật hạ tầng và nguồn lực thông tin. Nội thương Việt Nam hiện nay cơ
bản vẫn dựa vào các nhà kinh doanh buôn bán nhỏ, năng lực quản lý và trình độ
nghiệp vụ chuyên môn, kỹ thuật nhìn chung còn yếu, kinh nghiệm thực tiễn trong
buôn bán chưa nhiều… Những hạn chế đó đặt nội thương trước những thách thức
lớn cho sự phát triển, nhất là trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, mở cửa thị
trường trong nước. Bài toán xây dựng và tăng cường năng lực nhằm phát triển
hoạt động buôn bán trong nước cần được giải quyết ở mọi cấp, mọi ngành.
1.4.1.3. Điều kiện tự nhiên - Tài nguyên thiên nhiên
Tài nguyên thiên nhiên là nhân tố cơ bản cho việc phát triển kinh tế - xã
hội. Nó vừa tạo ra các tiền đề sản xuất vật chất vừa là nguồn hàng để thực hiện
hoạt động thương mại phục vụ nhu cầu của người dân, trước hết là các mặt
hàng nông, lâm và thủy sản…[25]
a. Địa hình và đất
Địa hình là nơi diễn ra các hoạt động kinh tế. Với hoạt động thương mại,
địa hình tạo ra cơ sở mặt bằng cho ngành phát triển - xây dựng cơ sở hạ tầng
(chợ, cửa hàng, siêu thị…). Cùng với yếu tố nguồn nước và khí hậu nó còn tác
động đến cơ cấu các mặt hàng trao đổi trên thị trường [25].
24

b. Khí hậu
Đặc điểm khí hậu là một trong những yếu tố quan trọng tạo điều kiện
thuận lợi cho các vùng phát triển kinh tế. Ở những khu vực khí hậu thời tiết
thuận lợi sẽ tạo sự thuận lợi cho các hoạt động sản xuất vật chất trực tiếp từ đó
tạo ra khối lượng hàng hóa lớn và ngược lại. Sự đa dạng của khí hậu là yếu tố
góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng về sản phẩm trao đổi mua bán trên thị
trường, thúc đẩy cho hoạt động nội thương phát triển. Đặc điểm khí hậu khác
nhau, nhu cầu, thị hiếu về hàng hóa cũng khác nhau.
c. Nguồn nước
Ngoài tạo diện tích mặt nước phục vụ cho nuôi trồng thủy sản tạo mặt
hàng trao đổi, nguồn nước giúp đáp ứng nhu cầu cho các ngành kinh tế. Đặc
biệt, sông ngòi còn có vai trò quan trọng trong việc vận chuyển hàng hóa. Ở
nước ta có nhiều con sông có giá trị vận chuyển hàng hóa lớn, đặc biệt là ở
vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.
Nguồn nước dồi dào là điều kiện để thâm canh, tăng vụ, tăng năng suất
vật nuôi, cây trồng, tạo khối lượng hàng hóa nông phẩm lớn đáp ứng nhu cầu
cho hoạt động thương mại.
Sông ngòi kết hợp với địa hình còn có giá trị lớn về thủy điện - loại hàng
hóa đặc biệt không thể thiếu đối với một nền kinh tế.
d. Tài nguyên sinh vật
Nguồn tài nguyên sinh vật phong phú đa dạng là cơ sở tạo ra nguồn hàng
phong phú phục vụ nhu cầu tiêu dùng, đồng thời là nguyên liệu cho các ngành
sản xuất có liên quan.
e. Tài nguyên khoáng sản
Là nguồn nguyên liệu chủ yếu để sản xuất ra các sản phẩm hàng hóa
phong phú đa dạng cho hoạt động thương mại. Là tiền đề cơ bản cho các ngành
công nghiệp, thu hút đầu tư tạo ra môi trường thuận tiện cho giao lưu trao đổi
mua bán hàng hóa.
25

1.1.5. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ thương mại (nội thương)
1.1.5.1. Cửa hàng bán lẻ
Cửa hàng bán lẻ là hình thức hoạt động kinh doanh theo lãnh thổ ở quy
mô nhỏ nhất, được hình thành trên cơ sở tự phát, nhỏ lẻ và đặc trưng cho loại
hình thương mại truyền thống. Thông thường, cửa hàng bán lẻ là sở hữu và
chịu sự quản lý trực tiếp của một hộ kinh doanh cá thể và thường buôn bán các
mặt hàng tạp hóa, gọi là tiệm tạp hóa, phục vụ nhu cầu tiêu dùng hàng ngày của
một bộ phận dân cư. Ở nông thôn, các cửa hàng bán lẻ thường phân bố rải rác
trong các điểm dân cư; ở đô thị, mạng lưới của hàng bán lẻ dày đặc hình thành
trên các tuyến phố, trục đường chính. [17]
Ở Việt Nam còn xuất hiện một loại hình cửa hàng bán lẻ đặc biệt. Đó là
các cửa hàng trưng bày và giới thiệu sản phẩm với cách gọi khác là Showroom.
Sự khác biệt của Showroom với đại lý phân phối và giới thiệu sản phẩm là ở
chỗ nó có chức năng thiên về trưng bày, giới thiệu và quảng bá sản phẩm, định
hướng tiêu dùng hơn là chức năng phân phối. Đặc biệt, nghệ thuật trưng bày
sản phẩm ở đây đạt đến mức hoàn thiện. Người xem có thể được chiêm ngưỡng
sản phẩm trong một không gian sử dụng lý tưởng, có tính thực tế cao và trên cơ
sở đó kích thích được thị hiếu và nâng cao cơ hội bán hàng cho doanh nghiệp.
Điển hình là các showroom ôtô, hàng điện tử, điện lạnh, đồ nội thất…[17].
1.1.5.2. Chợ
Chợ là hình thức thương mại truyền thống, xuất hiện từ lâu đời nên có
mặt ở hầu khắp các địa phương. Chợ ra đời từ rất sớm trong lịch sử loài người.
Nền sản xuất phát triển, một bộ phận dân cư bắt đầu có sản phẩm dư thừa. Điều
đó tất yếu nảy sinh nhu cầu trao đổi hàng hóa. Ban đầu, chợ chủ yếu là nơi để
mọi người trao đổi sản phẩm dư thừa với nhau, “hàng đổi hàng”, thước đo trao
đổi là do sự thỏa thuận của hai bên. Sự phát triển và hoàn thiện của quá trình
trao đổi sản phẩm này sinh các vật ngang giá với tư cách là sự quy ước về giá
trị. Các vật ngang giá trong lịch sử có rất nhiều, ví dụ như vỏ sò, hòn đá, ngà
voi… Từ đó nảy sinh quan hệ trao đổi “hàng - vật ngang giá - hàng”. Sự ra đời
26

của tiền tệ - vật ngang giá hiện đại làm cho việc trao đổi của con người ở khắp
nơi trên thế giới trở nên dễ dàng và thuận tiên hơn rất nhiều.
Có nhiều cách hiểu khác nhau về chợ, với cách hiểu thông thường thì:
Chợ là nơi gặp gỡ giữa người mua và người bán để trao đổi, mua bán sản
phẩm, hàng hóa và dịch vụ, chợ vốn là nơi tập trung các hoạt động mua bán
hàng hóa giữa các nhà sản xuất, người buôn bán, người tiêu dùng.[17]
Thủ tướng chính phủ (2007), Quyết định số 27/2007QĐ-TTg ngày 15/02/2007
của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt đề án phát triển thương mại trong nước
trong đó có phát triển và quản lý chợ thì khái niệm chợ được điều chỉnh là chợ mang tính
truyền thống, được tổ chức tại một địa điểm theo quy hoạch, đáp ứng nhu cầu mua bán,
trao đổi hàng hóa và nhu cầu tiêu dùng của khu vực dân cư . Khái niệm này đã đề cập
đến tính tổ chức của chợ và yêu cầu địa điểm tổ chức chợ phải được quy hoạch, mục tiêu
của chợ là để đáp ứng nhu cầu hàng hóa và tiêu dùng của dân cư [38].
Theo các nhà kinh tế, chợ là các loại hình thương nghiệp có tính truyền thống, là
một bộ phận của thị trường xã hội, nơi tập trung diễn ra các hoạt động mua bán hàng
hóa, dịch vụ của dân cư thuộc các thành phần kinh tế ở những địa điểm quy định.
Chợ theo tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam được hiểu là một môi trường
kiến trúc công cộng của một khu dân cư được chính quyền quy định, cho phép
hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ công nghiệp.
Chợ là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ của
nhiều người, được hình thành do yêu cầu của sản xuất, đời sống xã hội và hoạt
động thường xuyên theo nhu cầu nhất định.[38]
Như vậy, dù xét dưới góc độ nào thì khái niệm về chợ cũng bao gồm các
nội dung chủ yếu về không gian họp chợ, thời gian họp chợ, chủ thể tham gia
mua bán, trao đổi trong chợ, đối tượng hàng hóa và dịch vụ trao đổi trong chợ.
Các đặc điểm chính của chợ
* Về chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh ở chợ
Đặc điểm dễ nhận thấy của chợ là sự tham gia đông đảo của đội ngũ bán
hàng. Người bán hàng có thể là người sản xuất (trực tiếp đem sản phẩm của
27

mình ra chợ để trao đổi) hoặc thương nhân (mua và mang sản phẩm được mua
đi trao đổi).
Chợ là nơi mọi người có thể tham gia một cách dễ dàng và trao đổi, mua
bán. Điều kiện để các chủ thể tham gia kinh doanh ở chợ không quá khắt khe
về trình độ chuyên môn. Chỉ cần có nhu cầu và khả năng kinh doanh, khả năng
tài chính thì đều có thể tham gia hoạt động kinh doanh ở chợ. Có 2 loại chủ thể
tham gia kinh doanh là chủ thể tham gia thường xuyên và không thường xuyên.
* Về không gian họp chợ
Chợ thường được hình thành ở những khu vực có vị trí thuận lợi cho việc
trao đổi, vận chuyển và giao nhận hàng hóa cũng như cho sự đi lại của dân cư
như: các bến sông, trục đường chính, đầu mối giao thông, khu dân cư tập
trung… Quy mô không gian chợ cũng không đều, có chợ diện tích lớn như chợ
đầu mối, chợ bán buôn, nhưng cũng có những chợ chỉ cần một không gian nhỏ
như chợ làng, chợ tạm, chợ cóc…
* Về thời gian họp chợ
Khác với các hình thức phân phối hiện đại như siêu thị, cửa hàng tự chọn,
ở đó thời gian hoạt động thường là tất cả các ngày trong tháng, tất cả các tháng
trong năm; thời gian họp chợ có thể thường xuyên hoặc thường xuyên và diễn
ra theo một quy luật nhất định về thời gian, nhất là ở nông thôn, vùng sâu, vùng
xa. Có những chợ chỉ họp những giờ nhất định trong ngày, những ngày nhất
định trong tháng hoặc trong năm.
1.1.5.3. Siêu thị
Theo quy chế siêu thị 1371/2005/QĐ của Bộ Thương mại (nay là Bộ
Công Thương) thì “Siêu thị là loại hình kinh doanh hiện đại, kinh doanh tổng
hợp hoặc chuyên doanh, có cơ cấu chủng loại hàng hóa phong phú, đa dạng,
đảm bảo chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn về diện tích kinh doanh, trang bị
kỹ thuật và trình độ quản lý, tổ chức kinh doanh; có các phương thức phục vụ
văn minh, thuận tiện nhằm thỏa mãn nhu cầu mua sắm của khách hàng”.[34]
28

Tóm lại, nội hàm của siêu thị là: (1) dạng cửa hàng bán lẻ, (2) áp dụng
phương thức tự phục vụ, (3) kinh doanh những hàng hóa tiêu dùng phổ biến.
Siêu thị có một số chức năng chủ yếu sau:
* Chức năng trao đổi, mua bán hàng hóa. Chức năng mua có nghĩa là tìm
kiếm và đánh giá giá trị hàng hóa, dịch vụ. Chức năng liên quan đến tiêu thụ
sản phẩm, bao gồm việc sử dụng lực lượng bán hàng, quảng cáo và các công cụ
marketing khác.
* Chức năng tiêu chuẩn hóa và phân loại, liên quan đến sắp xếp hàng hóa
theo chủng loại và số lượng mà khách hàng mong muốn. Chức năng này tạo
điều kiện cho mua bán được dễ dàng, giảm được nhu cầu kiểm tra và lựa chọn.
Tiêu chuẩn hóa là công việc tìm kiếm các sản phẩm đồng nhất từ các nhà sản
xuất có thể thay thế cho nhau. Sau đó sản phẩm được tập trung thành khối
lượng lớn ở những địa điểm nhất định, được phân loại theo nhóm hàng hóa
giống nhau hoặc có liên quan đến nhau để người tiêu dùng có thể sử dụng.
* Chức năng vận chuyển. Thông qua quá trình mua bán hàng hóa của các
nhà cung cấp để bán lại cho người tiêu dùng, siêu thị có thể tự mình thực hiện
chức năng vận tải hàng hóa trong hệ thống phân phối.
* Chức năng lưu kho nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa sản xuất và tiêu
dùng cũng như thỏa mãn nhu cầu khách hàng. Thước đo đảm bảo sự phù hợp
về thời gian giữa sản xuất và tiêu dùng là tốc độ quay vòng hàng tồn kho.
* Chức năng cung cấp thông tin thị trường. Do bán hàng trực tiếp cho
khách hàng nên siêu thị hiểu rõ nhu cầu và những thay đổi trong thị hiếu của
người mua, từ đó cung cấp thông tin phản hồi cho các nhà cung cấp và tác động
tới sản xuất để tạo ra sản phẩm thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng.
* Ngoài ra, siêu thị còn có các chức năng khác như: hoàn thiện sản phẩm
(đóng gói, gắn mác, đóng hộp…), tài chính (cung cấp tiền mặt và tín dụng cần
thiết), thực hiện một số công đoạn sơ chế (nhất là đối với hàng thực phẩm).
29

1.1.5.4. Trung tâm thương mại
a. Khái niệm
Theo từ điển Bách khoa Columbia, “Trung tâm thương mại là một nơi
tập trung các doanh nghiệp kinh doanh, dịch vụ bán lẻ, nhằm phục vụ dân cư
khu vực xung quanh”.
Theo khái niệm của các nước Châu Âu thì trung tâm thương mại được hiểu
là một tổ hợp bao gồm các cửa hàng bán lẻ và các loại hình dịch vụ tập trung tại
cùng một địa điểm, được quy hoạch, xây dựng và quản lý như một tổng thể thống
nhất. Cụ thể: “Trung tâm thương mại bao gồm một cửa hàng bán lẻ tổng hợp (là
một siêu thị hay một đại siêu thị) chuyên bán thực phẩm và hàng tiêu dùng thiết
yếu hàng ngày cùng với nhiều cửa hàng chuyên doanh như hiệu thuốc, cửa hàng
thời trang, giày dép và đủ loại dịch vụ như dịch vụ ngân hàng, du lịch, bưu điện…
Tất cả tập trung trên một khu vực lớn nằm ở ngoại ô các thành phố và kèm theo là
những bãi đỗ xe rất rộng, có bán xăng cho khách hàng”.
Theo quyết định 1371/2005/QĐ-CT, Trung tâm thương mại được hiểu như
sau: “Trung tâm thương mại là loại hình tổ chức kinh doanh hiện đại, đa chức năng,
bao gồm tổ hợp các loại hình cửa hàng, cơ sở hoạt động dịch vụ, hội trường, phòng
họp, văn phòng cho thuê… được bố trí tập trung, liên hoàn trong một hoặc một số
công trình kiến trúc liền kề; đáp ứng các tiêu chuẩn về diện tích kinh doanh, trang bị
kỹ thuật và trình độ quản lý, tổ chức kinh doanh; có các phương thức phục vụ văn
minh, thuận tiện, đáp ứng nhu cầu phát triển hoạt động kinh doanh của thương nhân
và thỏa mãn nhu cầu về hàng hóa, dịch vụ khách hàng”.[6]
Như vậy, từ rất nhiều cách tiếp cận về Trung tâm thương mại, có thể thấy
Trung tâm thương mại đủ lớn về quy mô (diện tích, mặt hàng kinh doanh và
các dịch vụ giải trí, số diện tích các văn phòng cho thuê…), bán kính phục vụ
cho nhu cầu giải trí, tiêu dùng cũng như cung cấp lượng văn phòng cho các
doanh nghiệp khá lớn, nhiều chủng loại hàng hóa và các hoạt động dịch vụ
phong phú như dịch vụ tài chính, ngân hàng, bưu điện và hàng loạt dịch vụ phụ
30

trợ cho quá trình phân phối, phương thức kinh doanh tiến bộ và hiện đại tương
xứng với các Trung tâm thương mại của các quốc gia trong khu vực.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Khái quát về phát triển thương mại bền vững Việt Nam
1.2.1.1.Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng
Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng nước ta tăng
nhanh và liên tục từ gần 480,3 nghìn tỉ đồng (năm 2005) lên tới 1677,3 nghìn tỉ
đồng (năm 2010) và 3128,8 nghìn tỉ đồng (năm 2015), tăng gấp 5,5 lần.
Sự phát triển mạnh mẽ của nội thương phản ánh mức tăng trưởng cao
của sản xuất và thương mại, qua đó có thể đáp ứng mọi nhu cầu sản xuất, quốc
phòng, đời sống dân cư và tác động mạnh mẽ đến sự phát triển kinh tế - xã hội
của đất nước[26].
Bảng 1.1. TMBLHH và DTDVTD và cơ cấu theo thành phần kinh tế
(giá thực tế) giai đoạn 2005- 2015 (Đơn vị: %)
Tỉ lệ (%)
Giá trị sản
Khu vực có
Năm xuất Kinh tế Nhà Kinh tế ngoài
vốn đầu tư
(giá hiện nước Nhà nước
nước ngoài
hành)
2005 480.293,5 12,9 83,3 3,8
2010 1.677.344,7 14,2 83,2 2,6
2012 2.369.130,6 11,3 85,8 2,9
2013 2.668.752,8 10,2 86,7 3,1
2015 3.128.8306 10,1 87,8 2,1
(Nguồn niên giám thống kê tỉnh Tuyên Quang năm 2015)[15]
Cơ cấu TMBLHH và DTDVTD phân theo thành phần kinh tế có sự thay
đổi. Chiếm tỉ trọng lớn và quan trọng là khu vực kinh tế ngoài Nhà nước
31

Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc

Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc

Similar to Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc (7)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói ☎☎☎ Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 👍👍

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói ☎☎☎ Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 👍👍 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Phát triển thương mại bền vững trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang.doc