Ν.Γλώσσα Β Γυμνασίου.pdf

1
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ Γ. ΖΩΗ
Νεοελληνική Γλώσσα
B' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ
Επιλογή και σύνθεση υλικού
Παναγή Ευστρατία
Τεντολούρη Σταυρούλα
Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο

2
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα
(Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό)
Α. Εισαγωγικά κείμενα
Β. Το υποκείμενο
Γ. Παραγωγή με αχώριστα μόρια
Δ. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Δ1. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Δ2. Άλλοι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Ε. Λεξιλόγιο
ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
2η ΕΝΟΤΗΤΑ Ζούμε με την οικογένεια
Β. Εγκλίσεις - Χρόνοι
Β1. Εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις
Β2. Οι χρόνοι του ρήματος
Γ. Τα είδη των συνθέτων
Γ1. Τα είδη των συνθέτων
Γ2. Η μορφή των συνθέτων: το συνδετικό φωνήεν
Δ. Περίληψη κειμένου - Πλαγιότιτλοι
3η ΕΝΟΤΗΤΑ Φίλοι για πάντα
Β. Ενεργητική και παθητική φωνή - Συζυγίες
Β1. Ενεργητική και παθητική φωνή
Β2. Συζυγίες του ρήματος
Γ. Το α΄ συνθετικό
Δ. Λεξιλόγιο
Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
4η ΕΝΟΤΗΤΑ Το σχολείο στο χρόνο
Β. Διαθέσεις του ρήματος - Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα – Αντικείμενο
Β1. Οι διαθέσεις του ρήματος
Β2. Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα
Β3. Αντικείμενο - Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα
Γ. Συνοχή ευρύτερου κειμένου

3
5η ΕΝΟΤΗΤΑ Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα
B. Οι βαθμοί των επιθέτων – Η σύγκριση
Β1. Οι βαθμοί των επιθέτων και των επιρρημάτων
Β2. Η σύγκριση
Γ. Το β΄ συνθετικό
Δ. Οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και της αφήγησης
6η ΕΝΟΤΗΤΑ Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από
διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κτλ.)
Β. Οι αντωνυμίες
Β1. Οι αντωνυμίες
Β2. Οι προσωπικές αντωνυμίες
Β3. Οι άλλες αντωνυμίες
Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων
7η ΕΝΟΤΗΤΑ Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής
Β. Τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών
Γ. Παράγωγα επιρρήματα
Δ. Οι συνδετικές λέξεις και φράσεις

4
1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα
(Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό)
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ: Από το αεροπλάνο
πλά
Αγαπητά μου ανίψια,
Σας είχα τάξει, την τελευταία φορά, να σας μιλήσω για το αεροπορικό μου ταξίδι από την
Αθήνα στα Γιάννενα.
Είναι συνταρακτικό ένα αεροπορικό ταξίδι, όταν το κάνεις για πρώτη φορά. Νόμισα πως θα
φοβηθώ πολύ και σας αποχαιρέτησα με τη σκέψη μου. Τι τα θες, άλλο είναι να νιώθεις τη γη
στέρεη από κάτω σου κι άλλο να γίνεσαι... πουλί.
Έλα όμως που είχα και τόση περιέργεια, να δω πώς θα ναι αυτό το περίφημο ταξίδι. Όλα
ήταν για μένα καινούρια· το αεροδρόμιο, η αεροσυνοδός, το κλείσιμο μέσα στ’ αεροπλάνο,
ύστερα που σου λένε να δέσεις τη ζώνη (εκεί δα μετάνιωσα λιγάκι που είχα μπει), ύστερα το
τρέξιμο του αεροπλάνου στο διάδρομο της απογείωσης και το ελάχιστο διάστημα που
σταματάει, να πάρει λες ανάσα για τη μεγάλη στιγμή που θα ξεκολλήσει από τη γη. Εκείνη την
ώρα σου φαίνεται σαν ζωντανό πλάσμα που μαζεύει τη δύναμή του και άθελά σου μαζεύεις
και εσύ τη δύναμή σου για να μοιραστείτε την προσπάθεια.
Η προσπάθεια σε ανεβάζει όλο και πιο πάνω κι η γη πλαταίνει στα πόδια σου. Βλέπεις τους
ανθρώπους, τα δάση, τα μικρά χωριουδάκια και τ’ αμέτρητα δρομάκια και μονοπατάκια που
ενώνουν τους ανθρώπους. Θυμήθηκα κάτι που είχα διαβάσει σ’ ένα βιβλίο που αγαπούσα
πολύ στα νιάτα μου, τα «Ψηλά Βουνά» του Παπαντωνίου.
«Ο δρόμος δε γίνεται μόνο για λίγους ανθρώπους. Τον φτιάχνουν λίγοι και τον χαίρονται
όλοι. Ο δρόμος είναι για όλο τον κόσμο. Είναι για τον πλούσιο και τον φτωχό, για τον
άρχοντα και τον ζητιάνο. Με τον δρόμο, ένα βουνό ανταμώνει με το άλλο βουνό, μια πολιτεία
δίνει το χέρι στην άλλη...».
Έτσι όπως τους βλέπεις ολοκάθαρα από κει πάνω τους δρόμους μας, πυκνό δίχτυ που
ζώνει τα βουνά και τους κάμπους, σε κάνουν ν’ αγαπάς και να θαυμάζεις τον άνθρωπο· μικρός
σαν μυρμήγκι, αθέατος από κει ψηλά, κατόρθωσε να χαράξει με αναλλοίωτα σημάδια στο
πρόσωπο της γης την ανάγκη του για επικοινωνία, για συνεννόηση, για φιλία με τους άλλους
ανθρώπους.
Αυτή μου φαίνεται είναι η πιο ζωηρή εντύπωση που κράτησα από το ταξίδι μου.
Σας φιλώ
Η θεία σας
Λίνα Κάσδαγλη, Από το αεροπλάνο
2. Ερωτήσεις κατανόησης
α) Πώς καταλαβαίνετε τη φράση: «Νιώθεις να γίνεσαι πουλί»;
β) Τι σημαίνει η φράση: «Με τον δρόμο μια πολιτεία δίνει το χέρι στην άλλη»;
γ) Ποια ήταν η πιο ζωηρή εντύπωση της θείας από το ταξίδι;

5
έσου
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Στα ερείπια της Εφέσου
(Ο αφηγητής προηγουμένως έκανε λόγο για τις επισκέψεις με τον δάσκαλό του στα ερείπια της αρχαίας Εφέσου)
Με τον δάσκαλο σεργιανούσαμε στα βυζαντινά ερείπια και μ’ αράδιαζε κι εκεί ιστορίες γι’
αυτοκράτορες, που πάτησαν σε τούτα τα χώματα, για τον Απόστολο Παύλο, που δίδαξε εδώ,
κι ένα σωρό άλλα. Απ’ όλα όμως όσα μου ’λεγε τη μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε ο
αριθμός επτά. Ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ήταν, λέει, ο ναός της θεάς Άρτεμης. Μα
και η βυζαντινή εκκλησία του Ιωάννη του Θεολόγου κι αυτή ήταν ένας από τους επτά αστέρες
της Αποκαλύψεως. Ως και η σπηλιά, που μια μέρα χωθήκαμε εκεί μέσα να προφυλαχτούμε
από μια ξαφνική μπόρα, κι αυτή λεγόταν «Σπήλαιον των επτά κοιμωμένων παίδων».
Τούτα τα σούρτα φέρτα με τον δάσκαλο, και η δίψα που μ’ έπιασε για τη μάθηση, δεν
αρέσανε του πατέρα μου. Τι στο καλό θ’ άφηνα τα χωράφια να γίνω «Γουρτερμέργιος»; (Έτσι
τον είχανε βαφτίσει τα παιδιά τον κυρ Πυθαγόρα, τον δάσκαλο, γιατί, όταν δεν πιάνανε βιβλίο
στο χέρι, τους χτυπούσε το κεφάλι με το πελώριο σιδερένιο κλειδί της πόρτας του και τους
έλεγε. «Δυστυχώς δι’ υμάς δεν εγεννήθη εισέτι ο Γουτεμβέργιος».)
Όταν όμως φτάνανε, Ευρωπαίοι κι Αμερικάνοι, στην παλιά και στη νέα Έφεσο, και
στριφογυρνούσανε στ’ αρχαία μας, μ’ εκείνα τα φράγκικα ρούχα τους και τις ξενικές
κουβέντες τους και μαζί έρχονταν κι Έλληνες σοφοί, οι Κιρκιντζώτες,* κι ο πατέρας πρώτος
και καλύτερος, φούσκωναν από περηφάνεια. Όπως και να το κάνεις κάτι το ξεχωριστό πρέπει
να είχαν τα μέρη μας!
Δ. Σωτήριου, Ματωμένα χώματα
*Το χωριό του αφηγητή είναι ο Κιρκιντζές ή Ορεινή Έφεσος του νομού Αϊδινίου στη Μ. Ασία
2. Ερωτήσεις κατανόησης
α. Τι δεν άρεσε στον πατέρα του αφηγητή και γιατί;
β. Να δώσετε με άλλη διατύπωση το νόημα των φράσεων:
i. «Μ’ αράδιαζε κι εκεί ιστορίες γι’ αυτοκράτορες».
ii. «Τούτα τα σούρτα φέρτα με τον δάσκαλο δεν αρέσανε του πατέρα μου».
iii. «Φούσκωναν από περηφάνεια».
γ. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο στο απόσπασμα.
Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου στην Έφεσο Ο ναός της Αρτέμιδας στην Έφεσο
(ένα από 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου - δεν σώζεται)

6
Β. ΤO YΠOKEIMENO
Β1. Τα συστατικά του ονοματικού μέρους της πρότασης και οι λειτουργίες τους.
Από συντακτική άποψη το Ονοματικό Σύνολο (ΟΣ) αποτελείται:
• από το υποκείμενο
• και τους προσδιορισμούς του (επιθετικό προσδιορισμό, ομοιόπτωτο
προσδιορισμό με ουσιαστικό, γενική προσδιοριστική).
Οι ίδιοι οι προσδιορισμοί μπορεί να έχουν άλλους δικούς τους προσδιορισμούς.
Έχουμε δει ότι τα άμεσα συστατικά της πρότασης είναι το ονοματικό σύνολο-υποκείμενο (ΟΣ1)
και το ρηματικό σύνολο (ΡΣ).
1η Πρόταση
ΟΣ1 ΡΣ
Το αίμα τους πάγωνε
↓ ↓ ↓
(Άρθρο) (Ουσιαστικό) (Αντωνυμία)
Τα άμεσα συστατικά της πρότασης αυτής είναι: το ΟΣ1 (το αίμα τους) και το ΡΣ (πάγωνε).
Τα άμεσα συστατικά τους ΟΣ1 είναι ένα άρθρο (το), ένα ουσιαστικό (αίμα) και μια αντωνυμία
(τους).
Οι συντακτικές λειτουργίες στο ΟΣ1:
- το αίμα είναι το υποκείμενο του ρήματος πάγωνε·
- το τους είναι γενική προσδιοριστική στο υποκείμενο το αίμα.
2η Πρόταση
ΟΣ1 ΡΣ
Ο Οικονόμου, γραμματικός του αρχηγού, τον έβλεπε.
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
(Άρθρο) (Ουσιαστικό) (Ουσιαστικό) (Άρθρο) (Ουσιαστικό)
Τα άμεσα συστατικά της πρότασης αυτής είναι:
το ΟΣ1 (Ο Οικονόμου, γραμματικός του αρχηγού)
και το ΡΣ (τον έβλεπε).
Τα άμεσα συστατικά του ΟΣ1 είναι δυο ΟΣ (Ο Οικονόμου και γραμματικός του αρχηγού).
Τα άμεσα συστατικά του πρώτου ΟΣ είναι το άρθρο (Ο) και το όνομα (Οικονόμου).
Τα άμεσα συστατικά του δεύτερου ΟΣ είναι το ουσιαστικό (γραμματικός) και ένα άλλο ΟΣ (του
αρχηγού).
Οι συντακτικές λειτουργίες στο ΟΣ1:
- Ο Οικονόμου είναι υποκείμενο του ρήματος·
- γραμματικός είναι ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο υποκείμενο Ο Οικονόμου·
- του αρχηγού είναι γενική προσδιοριστική στο όνομα γραμματικός.

7
► ΑΣΚΗΣH
Σας δίνονται τα συστατικά του ΟΣ1 τριών προτάσεων. Να βρείτε πώς λειτουργεί το κάθε
συστατικό (δηλ. ποιος είναι ο συντακτικός του ρόλος / τι είναι από συντακτική άποψη):
1. Η ανατολίτικη φαντασία τους έπλαθε τεράστιο γίγαντα.
2. Ο γραμματικός του αρχηγού βοήθησε τον πρόσφυγα.
3. Εγώ θαυμάζω τον Κολοκοτρώνη.
B2. Οι μορφές του υποκειμένου
Υποκείμενο του ρήματος μπορεί να είναι:
α) ένα ουσιαστικό ή μια άλλη ουσιαστικοποιημένη λέξη ή φράση ή πρόταση,
με το άρθρο πριν απ’ αυτήν ή χωρίς άρθρο (παρ. 1-5).
β) μια ολόκληρη πρόταση. Η πρόταση αυτή είναι υποκείμενο των ρημάτων, που
τα συναντούμε (μόνο ή συνήθως) στο γ΄ πρόσωπο,
π.χ. λέγεται, επιτρέπεται (παρ. 6,7).
γ) μια αντωνυμία (συνήθως προσωπική ή δεικτική· παρ. 8,9).
Το υποκείμενο τις περισσότερες φορές μπαίνει πριν από το ρήμα
(παρ. 1,2,3,4,5,9) και είναι πάντοτε σε πτώση ονομαστική.
► ΑΣΚΗΣΕΙΣ
(1) Να βρείτε ποιο είναι το υποκείμενο του ρήματος σε καθεμιά από τις παρακάτω
περιόδους λόγου:
1) Το αποτέλεσμα είναι άγνωστο.
2) Ένας νέος είχε έρθει από τα βάθη της Ανατολής.
3) Το πάρε δώσε δε σταματάει ποτέ στην αγορά.
4) Η εργασία σου με ικανοποίησε.
5) Το ότι εργάστηκες με ικανοποίησε.
6) Επιτρέπεται η είσοδος.
7) Επιτρέπεται να περάσετε μέσα.
8) Τι γυρεύεις εσύ;
9) Εκείνος έτρεξε.

8
(2) Να διακρίνετε σε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις οι αντωνυμίες αυτός και εκείνος
λειτουργούν ως προσωπικές και σε ποιες ως δεικτικές:
i. Αν ήταν εδώ ο Θανάσης, θα μας έλυνε το πρόβλημα, γιατί εκείνος ξέρει από μηχανές.
ii. Εκείνος ο τύπος δε μου άρεσε.
iii. Αυτός έφαγε και έφυγε.
iv. Αυτός ο άνθρωπος δε δείχνει κατανόηση.
(3) Ποιο είναι το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις και ποια μορφή έχει (είναι ουσιαστικό,
είναι επίθετο, είναι κάτι άλλο);
i. Σπίθες πετούν τα μάτια τους.
ii. Κανένας δε φοβήθηκε.
iii. Ο πλούσιος έχει τα φλωριά, έχει ο φτωχός τα γλέντια.
iv. Το αγόρι ζύγωνε τώρα στην κορφή του θριάμβου του.
v. Τα «ψου ψου ψου» δε μ’ αρέσουν.
vi. Πόσοι λείπουν; Ένας λείπει.
vii. Το ούτε είναι σύνδεσμος.
viii. Απαγορεύεται το κάπνισμα.
ix. Απαγορεύεται να καπνίζουν.

9
Β3. Η παράλειψη του υποκειμένου
■ Όταν το ρήμα είναι πρώτου ή δεύτερου προσώπου, η αντωνυμία εγώ, εσύ, εμείς,
εσείς, που είναι υποκείμενο του ρήματος, παραλείπεται, γιατί δηλώνεται από την
κατάληξη του ρήματος,
π.χ.: παίζ-ω (ποιος; εννοείται εγώ).
Όταν όμως θέλουμε να αντιδιαστείλουμε αυτό το υποκείμενο από άλλο ή να το
τονίσουμε, τότε μπαίνει.
π.χ. Τι γυρεύεις εσύ;
Εγώ σας μιλώ κι εσείς αδιαφορείτε.
■ Το υποκείμενο ενός ρήματος γ΄ προσώπου κανονικά μπαίνει. Δεν πρέπει να
παραλείπεται, γιατί για ένα ρήμα γ΄ προσώπου πολλά και διάφορα πρόσωπα ή
πράγματα μπορούν να νοηθούν ως υποκείμενα,
π.χ. Φεύγει.
(Ποιος φεύγει; Ο Στέφανος; Η Μαρία; Το τρένο; Ο επισκέπτης;)
▪ Παραλείπεται όμως και του γ΄ προσώπου το υποκείμενο:
α) όταν εννοείται εύκολα από τη σειρά του λόγου,
π.χ. ποτάμι επλημμύρισε, σε περιβόλι μπήκε (ποιος μπήκε;)
β) όταν η έννοια του ρήματος είναι τέτοια, ώστε ένα μόνο ορισμένο υποκείμενο
να εννοείται,
π.χ. σαλπίζει συσσίτιο (ενν. ο σαλπιγκτής).
γ) όταν είναι γενικό και αόριστο (συνήθως στο γ΄ πληθυντικό πρόσωπο),
π.χ. Πώς σε λένε; (ενν. οι άνθρωποι).
Πού πουλούν ψάρια; (ενν. οι ψαράδες),
δ) όταν το ρήμα φανερώνει κάποιο φυσικό φαινόμενο,
π.χ. Βρέχει.
► ΑΣΚΗΣH
(1) Να βρείτε ρήματα του κειμένου 2 (Στα ερείπια της Εφέσου), που το υποκείμενό τους
εννοείται από τα συμφραζόμενα.

10
Β4. Συμφωνία του ρήματος με το υποκείμενο
▪ Σε μια πρόταση που έχει ένα υποκείμενο το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό
του στο πρόσωπο και στον αριθμό (παρ. 1, 2, 3).
1. Εγώ θαυμάζω τον Κολοκοτρώνη.
2. Τι γυρεύεις εσύ;
3. Οι εργάτες πηγαίνουν στη δουλειά τους πολύ πρωί.
▪ Σε μια πρόταση που έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα
κανονικά μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο
(παρ. 4, 5, 6, 7).
4. Εγώ κι εσύ θα μελετήσουμε.
5. Ο Στέφανος, ο Νίκος και ο Πέτρος έφυγαν.
6. Εσύ και ο αδερφός σου φάγατε πολύ.
7. Οι μαθητές και ο καθηγητής τους συζητούσαν.
■ Αν όμως συμβεί να προηγείται το ρήμα και τα υποκείμενα να ακολουθούν,
τότε μπορεί το ρήμα να εκφέρεται σε ενικό αριθμό, δηλ. να συμφωνεί με το
πρώτο, το πλησιέστερό του υποκείμενο, που είναι σε ενικό αριθμό (παρ. 8, 9 ).
8. Έφυγες κι εσύ και η αδερφή σου.
9. Ήρθε ο πατέρας, ο γιος και ο κουμπάρος τους.

11
(1) Να σχηματίσετε προτάσεις χρησιμοποιώντας τον κατάλληλο ρηματικό τύπο στον
ενεστώτα:
α. Τα δέντρα..................................... (ωφελώ τον άνθρωπο)
β. Οι τουρίστες ............................... (κρατώ βαλίτσες)
γ. Η κυβέρνηση ............................... (παίρνω μέτρα)
δ. Εσύ .............................................. (έρχομαι)
ε. Οι εργάτες..................................... (δουλεύω)
στ. Εσείς............................................ (φεύγω)
(2) Εξηγήστε γιατί το ρήμα της καθεμιάς από τις παρακάτω προτάσεις βρίσκεται στο α΄ ή β΄ ή
γ΄ πρόσωπο του πληθυντικού.
α. Ο Πέτρος και ο Παύλος επέστρεψαν από το σχολείο.
β. Η Σοφία και ο Γιώργος διάβαζαν.
γ. Η Μαρία κι εγώ κρατούσαμε ανθοδέσμες.
δ. Η Γεωργία κι εγώ ξαναφεύγαμε για την Ευρώπη.
ε. Η Σταματία, ο Πέτρος κι εσείς θα επιστρέψετε με τους γονείς μου.
στ. Η Ελπίδα κι εσύ θα πάρετε το λεωφορείο.
ζ. Αυτός κι εγώ θα ταξιδέψουμε μαζί.
η. Εκείνος, εσύ κι εγώ συντάσσουμε τα κείμενα.
θ. Ο Σωτήρης κι εσύ θα παρουσιάσετε τις διαφάνειες.
(3) Συμπληρώστε τις ακόλουθες φράσεις με ένα ρήμα της επιλογής σας, το οποίο να συμφωνεί
με το υποκείμενο.
α. Ο Σωτήρης, ο Νίκος κι εγώ.......................... αύριο.
β. Η δυνατή βροχή και το χαλάζι ......................... τα σπαρτά.
γ. Ο πατέρας σου κι εγώ...........................χτες.
δ. Εσύ κι εγώ............................ οι πρώτοι.
ε. Εγώ και η Νίκη............................ με τους γονείς μου.
στ. Εσύ κι ο γείτονάς σου ......................... έπειτα.
ζ. Εσείς κι εγώ...................... ..... το μεσημέρι.

12
Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ
➢ Οι σύνθετες λέξεις σχηματίζονται με δυο τρόπους:
1. δυο ή περισσότερες λέξεις ενώνονται σε μια:
Σάββατο – Κυριακή → Σαββατοκύριακο,
αντί – κατά – στάση → αντικατάσταση
2. μια λέξη ενώνεται με ένα αχώριστο μόριο:
βραστός → άβραστος, πουλώ → ξεπουλώ, σηκώνω → ανασηκώνω
Αχώριστα μόρια είναι μερικές λέξεις μικρές που δε λέγονται ποτέ
μόνες τους παρά μόνο σε σύνθεση.
Αχώριστα μόρια είναι: .
1) το στερητικό α- ή αν- ή σπανιότερα ανα-: άβραστος, ανάλατος, αναδουλειά
2) το ξε-: ξεπουλώ
3) το ανα*-: ανασηκώνω
* Το ανα- είναι αρχαία πρόθεση και δεν πρέπει να το συγχέουμε με το στερητικό ανά- που είδαμε.
(1) Προσέχοντας τι σημαίνουν οι λέξεις που είναι σύνθετες με τα μόρια που είδαμε, να
βρείτε τη σημασία ή τις σημασίες κάθε μορίου:
Α. Το στερητικό μόριο α-
1. Δεν πείραζε κανέναν, ήταν ένας άκακος άνθρωπος.
2. Η εκδρομή εκείνη θα μου μείνει αξέχαστη.
3. Το φαγητό είναι τελείως ανάλατο.
4. Γελαστήκαμε. Αποδείχτηκε εντελώς ανάξιος.
5. Αυτό το μήνα είχαμε αναδουλειές.
6. Στην αναβροχιά καλό είναι και το χαλάζι.
➢ Το μόριο α- (αν-, ανα-) λέγεται στερητικό. Να εξηγήσετε γιατί.
➢ Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται αν-;
Β. Το μόριο ξε-
1. Ο νους του είναι να φάει και να ξεπορτίσει.
2. Με το κρύο δεν μπορείς να ξεμυτίσεις
3. Σταματήστε τον θόρυβο. Θα μας ξεκουφάνετε.
4. Όταν τα είδε αυτά ξετρελάθηκε.
5. Δε μας έμεινε τίποτε· όλα τα ξεπουλήσαμε.
6. Αυτά τα χρώματα δεν ξεβάφουν.
7. Βρήκαμε νερό και ξεδιψάσαμε.

13
Γ. Το μόριο ανα-
1. Αναπηδούσε από τη χαρά του.
2. Ανασήκωσε τον γιακά του κι έφυγε.
3. Αναταράζει τα νερά.
4. Άρχισε στην περιοχή μας η αναδάσωση.
5. Αποκτήσαμε νέες δυνάμεις· ήταν μια αληθινή αναγέννηση.
6. Αναρωτιέμαι πολλές φορές αν έκανα καλά που έφυγα.
7. Με λάβωσε σαν σαϊτιά, κυρά, τ’ ανάβλεμμά σου.
(2) Να δώσετε τη σημασία των παρακάτω λέξεων και των μορίων με τα οποία είναι
σύνθετες:
α) ανέλπιστος, άτολμος, ανακρίβεια, άμοιρος, άκυρος,
άνοστος, αναμασώ, αναθεώρηση, ανάβαση.
β) ξέθωρος, ξεφεύγω, ξεστομίζω, ξεσκεπάζω, ξεφωνίζω, ξεψυχισμένος
(3) Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια, να δώσετε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες
σημασίες:
1. Αυτός που δε βγάζει ήχο (α-).
2. Αυτός που δεν έχει φόβο Θεού (α-).
3. Αυτός που δεν είναι μολυσμένος (α-).
4. Αυτός που δεν αισθάνεται (αν-).
5. Βγαίνω στην επιφάνεια της θάλασσας (ανα-).
6. Κάνω μια περιοχή να έχει πάλι δάσος (ανα-).
7. Φέρνω τα κάτω επάνω (ανα-).
8. Κάνω κάτι πάλι καινούριο (ανα-).
9. Βγάζω κάτι από τη ρίζα (ξε-).
10. Σκίζω κάτι εντελώς (ξε-).
11. Ένα αμπέλι που δεν έχει φράχτη (ξε-).
12. Περνώ όλον τον χειμώνα (ξε-).
13. Αφαιρώ το σκέπασμα από κάπου (ξε-).

14
Δ. Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Η ανάπτυξη μιας παραγράφου εξαρτάται από τη θεματική πρόταση. Αυτή θα σταθεί ο
σίγουρος οδηγός, γιατί αυτή εκφράζει την κύρια ιδέα που θέλουμε να αναπτύξουμε.
Μια παράγραφος, λοιπόν, ανάλογα με τη θεματική της πρόταση, μπορεί να αναπτυχθεί:
με ειδικές λεπτομέρειες, με παραδείγματα, με σύγκριση και αντίθεση, με αιτιολόγηση,
με ορισμό, με διαίρεση, με αίτια και αποτελέσματα, με αναλογία και με συνδυασμό
μεθόδων.
Όλοι αυτοί οι τρόποι, παρά τις ποικίλες ονομασίες τους, έχουν τον ίδιο αντικειμενικό
στόχο: να βοηθήσουν τον αναγνώστη να καταλάβει επαρκώς και με ακρίβεια την κύρια
ιδέα που εκφράζεται ή υπονοείται στη θεματική πρόταση. Επομένως, το μοναδικό
κριτήριο για την επιτυχία μιας παραγράφου είναι η αποτελεσματική ανακοίνωση των
σκέψεών μας.
Ειδικές λεπτομέρειες
Ο καλύτερος ίσως τρόπος για να αποσαφηνίσουμε τη θεματική μας πρόταση είναι να
παραθέσουμε επαρκείς και ουσιώδεις λεπτομέρειες. Κάθε περιστατικό ή γεγονός, κάθε
σκέψη που παραθέτουμε βοηθά στην πληρέστερη ανάπτυξη και κατανόηση της κύριας
ιδέας της παραγράφου.
Σύγκριση και αντίθεση
Όταν έχουμε να συγκρίνουμε δύο πρόσωπα, πράγματα ή ιδέες, σημειώνουμε τις
ομοιότητες και διαφορές τους.
Αντίθετα, όταν αντιθέτουμε το ένα στο άλλο, τονίζουμε τις διαφορές τους.
Αιτιολόγηση
Πολλές φορές οι θεματικές προτάσεις των παραγράφων μας είναι κρίσεις, που χρειάζεται
να αποδειχτεί η ισχύς τους με αιτιολογήσεις. Π.χ. αν διατυπώσουμε ως εξής τη θεματική
μας πρόταση: «Η ζωή μέσα στις μεγάλες πόλεις έχει καταντήσει πια αφόρητη», ο
αναγνώστης μας θα περιμένει να του πούμε γιατί συμβαίνει αυτό· θα θελήσει, δηλαδή, να
αιτιολογήσουμε τη γνώμη μας με λογικά επιχειρήματα.
Γράφοντας μια παράγραφο που αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, βάζουμε ως στόχο μας να
δείξουμε στους άλλους ότι η ιδέα που διατυπώνουμε είναι λογική. Πρέπει επομένως να
την αιτιολογήσουμε με αξιόπιστα και λογικά επιχειρήματα.
Ορισμός
Ο συγγραφέας που αναπτύσσει τη θεματική του πρόταση με ορισμό δίνει τα κύρια
χαρακτηριστικά της έννοιας που την διαφοροποιούν από άλλες συγγενείς.

15
Αναλογία
Σε μια παράγραφο που αναπτύσσεται με αναλογία ο συγγραφέας βεβαιώνει μια ομοιότητα
ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα πράγματα, ανόμοια εντελώς από μια άποψη. Η μέθοδος
αυτή είναι πολύ χρήσιμη, όταν έχουμε να διασαφηνίσουμε με έμφαση κάποιες ιδέες ή να
τονίσουμε τα κύρια σημεία ενός εγχειρήματος.
Συνδυασμός τρόπων
Αν και οι παράγραφοι συνήθως αναπτύσσονται με μια απλό, όπως είπαμε, τρόπο
εντούτοις πολλές φορές οι συγγραφείς χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό δύο ή και
περισσότερων. Ο λόγος που επιβάλλει τον συνδυασμό είναι ότι ο συγγραφέας, γράφοντας
την παράγραφό του δεν έχει συγκεντρωμένη όσο πρέπει την προσοχή του πάνω στον
τρόπο· τον ενδιαφέρει πιο πολύ τι θέλει να πει και πώς μπορεί να το πει καλύτερα στους
αναγνώστες στους οποίους απευθύνεται. Συγκεντρώνεται επομένως στη μετάδοση των
ιδεών του. Χρησιμοποιεί τον τρόπο που το πετυχαίνει καλύτερα.
Ν. Γρηγοριάδης, Η παράγραφος, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1979

16
► ΑΣΚΗΣΗ
Στις παρακάτω παραγράφους να βρείτε τα δομικά τους μέρη (θεματική περίοδο, λεπτομέρειες,
κατακλείδα) και τον τρόπο με τον οποίο έχουν αναπτυχθεί.
1. Με τον όρο επάγγελμα εννοούμε την ειδική εργασία με την οποία ασχολείται κάποιος, για να
αποκτήσει τα αναγκαία για τη ζωή. Μολονότι από τον ορισμό αυτόν το επάγγελμα έχει ως κύριο
γνώρισμα το βιοπορισμό, ωστόσο θα ήταν ελλιπής η σημασία του, αν αφαιρούσαμε από αυτόν το
ηθικό περιεχόμενο και την κοινωνική του σημασία. Η λέξη προέρχεται από το «επαγγέλλομαι»
που σημαίνει υπόσχομαι. Είναι η υπόσχεση που δίνει το άτομο στην κοινωνία ότι θα αναλάβει
συνειδητά και υπεύθυνα τα καθήκοντα που απορρέουν από την κατάληψη μιας θέσης στη
διαδικασία της παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων ή στις υπηρεσίες που προσφέρονται
στην κοινωνία. Γι’ αυτό και ορισμένα επαγγέλματα, τα οποία έχουν εξαιρετική κοινωνική προ-
σφορά, ονομάζονται λειτουργήματα.
Σπ. Κούτρας - Υπ. Ζουρούδη
2. Ο καταλληλότερος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε η πολιτεία να βοηθήσει τους αναπήρους
είναι να τους εντάξει στην παραγωγική διαδικασία. Πρώτα, γιατί οι ίδιοι ανεξάρτητα από την
απόδοσή τους -αυτό είναι το τελευταίο που μετράει- θα νιώσουν με την προσφορά τους στην
κοινωνία ενεργά και χρήσιμα μέλη της. Έπειτα θα αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία και
θα εφοδιαστούν με ένα από τα ισχυρότερα κίνητρα ζωής, όπως είναι η δημιουργικότητα και οι
φιλοδοξίες που κάθε άνθρωπος επενδύει σ' αυτή. Τέλος, η σχέση με τους άλλους ανθρώπους όχι
μόνο θα τους βγάλει από την απομόνωση και τα ψυχικά προβλήματα που αυτή συνεπάγεται,
αλλά ενδέχεται και να τους απαλλάξει από σοβαρά συμπλέγματα κατωτερότητας, καθώς μπορεί
να δεχτούν τον εαυτό τους, εφόσον και οι άλλοι άνθρωποι τους δέχονται, όπως είναι. Αυτό,
φυσικά, είναι ένα πολύ λεπτό σημείο για όλους μας, καθώς σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να
υποτιμήσουμε την προσφορά τους, να τους μειώσουμε και να τους πληγώσουμε.
Σπ. Κούτρας, Πειστικός λόγος, τευχ. Α', εκδ.Σαββάλας
3. Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στον δημοσιογράφο και στον συγγραφέα (τον λογοτέχνη). Ο
πρώτος έχει υποχρέωση να μεταδίδει μόνο την είδηση. Ο όποιος σχολιασμός τον πρέπει να
στηρίζεται σε γεγονότα και μόνο και να προσπαθεί να αφήνει τον αναγνώστη του να αποκτήσει
τη δική του γνώμη. Ο δεύτερος, ο συγγραφέας, έχει το δικαίωμα να γράψει για την αλήθεια, έτσι
όπως εκείνος τη βλέπει, αλλά κι αυτός καλό είναι να έχει κατά νου πως θα πρέπει να βοηθά τον
αναγνώστη του να σχηματίσει με τη σειρά του κι αυτός τη δικιά του γνώμη. Τελικός στόχος όμως
και των δύο είναι (ή θα πρέπει να είναι) η δημιουργία ενός υπεύθυνου και ευαίσθητου πολίτη,
ενός ανθρώπου, δηλαδή, που θα ξέρει γιατί αποφασίζει ό,τι αποφάσισε, γιατί κάνει αυτό και όχι
κάποιο άλλο, γιατί πιστεύει σε εκείνο και όχι σε κάτι διαφορετικό.
Μ. Κοντολέων, «Με λέξεις μιλώ, με λέξεις γράφω... Οι λέξεις είναι ο κόσμος μας»(διασκευή)

17
4. Ο προφορικός και γραπτός λόγος διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Η πιο σημαντική και
ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους είναι ότι ο μεν προφορικός λόγος υπάρχει για μια στιγμή, για
λίγα λεπτά, ενώ ο γραπτός παραμένει για πάντα. Όταν ο Αγαμέμνονας αποφάσιζε να θυσιάσει
την κόρη τον την Ιφιγένεια, εκείνη ασφαλώς με κάποια λόγια θα προσπάθησε να τον μεταπείσει.
Τα λόγια εκείνα, όσο κι αν ήταν γεμάτα από τον πόνο και το φόβο ενός κοριτσιού, ακούστηκαν
για λίγα λεπτά και μετά έμειναν στη μνήμη όσων έτυχε να είναι παρόντες και να τα έχουν
ακούσει. Όταν κι αυτοί πεθάνανε, οι παρακλήσεις της Ιφιγένειας ξεχαστήκανε. Όμως τα λόγια
που ο Ευριπίδης βάζει στο στόμα της ηρωίδας του έργου του «Ιφιγένεια στην Αυλίδα», ακριβώς
επειδή γραφτήκανε, είναι γνωστά ακόμα και σήμερα, ακόμα και σήμερα συγκινούνε: «Και για
κλαρί ικεσίας στα γόνατά σου, / κρεμνώ από σένα το κορμί μου... και ικετεύω: / Θάνατο πρόωρο
μη μου δώσεις, είναι / γλυκό το φως να βλέπεις, μη με πιέσεις / τον κάτω κόσμο να αντικρίσω»
(μετάφραση Θ. Σταύρου).
Μ. Κοντολέων, «Με λέξεις μιλώ, με λέξεις γράφω... Οι λέξεις είναι ο κόσμος μας»(διασκευή)
5. Πολίτευμα είναι ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται και ασκείται η πολιτική εξουσία. Η
μορφή του πολιτεύματος ορίζεται στον θεμελιώδη νόμο που συντάσσει την πολιτεία, το
Σύνταγμα. Τα πολιτεύματα ανάλογα με το ποιος ασκεί την εξουσία διακρίνονται σε τρεις μορφές.
Πρώτον, είναι τα μοναρχικά πολιτεύματα. Σ’ αυτά πηγή και φορέας της εξουσίας είναι ένα μόνο
φυσικό πρόσωπο, ο μονάρχης ή βασιλιάς. Η βούληση του μονάρχη είναι η υπέρτατη βούληση
μέσα στην πολιτεία. Έπειτα είναι τα ολιγαρχικά πολιτεύματα. Σ’ αυτά η πολιτική εξουσία
ασκείται από ορισμένο αριθμό προσώπων. Τα πρόσωπα αυτά θεωρούνται προνομιούχα έναντι
των υπολοίπων, λόγω αριστοκρατικής καταγωγής ή ένταξης τους σ’ ένα συγκεκριμένο κόμμα
κτλ. Τέλος είναι τα δημοκρατικά πολιτεύματα, στα οποία κυρίαρχος είναι ο λαός. Πηγή και
φορέας της πολιτικής εξουσίας στο δημοκρατικό πολίτευμα είναι ο λαός και η βούλησή του είναι
η υπέρτατη βούληση μέσα στην πολιτεία.
Πολιτική και Δίκαιο, Β' Γενικού Λυκείου, ΟΕΔΒ (διασκευή)
6. Πολύ πιο σημαντική από την ποσοτική αποτίμηση είναι η ποιοτική αποτίμηση της
τηλεοπτικής βίας. Οι εποχές που οι κακοί στα τηλεοπτικά προγράμματα -κυρίως σε σίριαλ και
ταινίες- τιμωρούνταν φαίνεται πως ανήκει στο παρελθόν. Χαρακτηριστική είναι η αμερικανική
διαπανεπιστημιακή έρευνα του Ντάνιελ Λιντς. Οι κακοί ήρωες στο 40% των προγραμμάτων όχι
μόνο δεν τιμωρούνται, αλλά παρουσιάζονται ως ήρωες, έτσι ώστε τα παιδιά να ταυτίζονται πιο
εύκολα μαζί τους. Στα τρία από τα τέσσερα προγράμματα που αναλύθηκαν, ο κακός κάνει ό,τι
κάνει χωρίς το ελάχιστο ίχνος τύψης ή μετάνοιας. Η έρευνα έδειξε, επίσης, πως οι σκηνές βίας
μπορεί να μην έχουν αυξηθεί σε σχέση με το παρελθόν, έχει όμως αυξηθεί το ποσοστό τους στη
ζώνη υψηλής τηλεθέασης.
Φ. Τσαλίκογλου, «Το παιδί και η τηλεόραση»

18
Π α ρ ά γ ρ α φ ο ς
Η Παράγραφος: η βασική αφηγηματική ενότητα μ’ ένα στοιχειώδες πλήρες νόημα.
Αρετές: επάρκεια ανάπτυξης, ορθή δομή ανάλογα με το είδος, συνοχή / ενότητα / αλληλουχία,
σαφήνεια / ακρίβεια, στίξη, ορθογραφία.
ΔΟΜΗ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΧΟΛΙΟ Α
ΣΧΟΛΙΟ Β
[ΣΧΟΛΙΟ Γ]
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
ΕΙΔΗ (ΜΟΡΦΕΣ) ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ – ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α' Λεπτομέρειες (σε περιγραφικά και αφηγηματικά κείμενα) : σχόλια που διευκρινίζουν τη Θ.Π.
 Η βλάστηση στο Πήλιο παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία.
 Η πρωινή μου ετοιμασία για το σχολείο είναι τυπική.
 Μπαίνοντας σ’ ένα εφηβικό δωμάτιο συνήθως το καταλαβαίνεις αμέσως, ακόμα κι αν
δεν το ξέρεις.
 Η πόλη μας έχει μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη.
 Ένας νέος σήμερα μπορεί να ψυχαγωγηθεί με πολλούς τρόπους.
Β' Αιτιολόγηση : πρέπει να δώσουμε πειστική απάντηση στο «γιατί» ισχύει η Θ.Π.
✓ Στο δωμάτιο μου δεν θέλω να μπαίνει κανείς.
✓ Μου αρέσει πολύ να συλλέγω ... (γραμματόσημα, παλιά αντικείμενα...).
✓ Η διαφήμιση πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της αλήθειας και της αντικειμενικότητας.
✓ Η σύγχρονη κοινωνία απαιτεί προγραμματισμό σε όλους τους τομείς.
Γ' Σύγκριση - αντίθεση : η Θ.Π. περιέχει δυο αντιθετικά μεταξύ τους δεδομένα.
Στο εσωτερικό των σχολίων συνήθως υπάρχει αιτιολόγηση.
➢ Η κυρία Χ διδάσκει πολύ διαφορετικά το μάθημα της Ιστορίας από την κυρία Ψ.
➢ Η ζωή στο χωριό είναι πολύ διαφορετική από τη ζωή στην πόλη.
➢ Υπάρχουν πολλές διαφορές ανάμεσα σ’ ένα δημόσιο κι ένα ιδιωτικό σχολείο.

19
Δ' Αναλογία: σύγκριση φαινομενικά ανόμοιων πραγμάτων / ιδεών.
• Η εξάπλωση μιας επιδημικής αρρώστιας γίνεται όπως η εξάπλωση μιας πυρκαγιάς.
• Ο οργανισμός καταναλώνει ενέργεια όπως και μια μηχανή (βενζίνη, ρεύμα κ.λπ. -
διάσπαση χημικών ενώσεων /καταβολισμός).
• Τα αρνητικά συναισθήματα, όπως η ζήλεια, η εκδίκηση, μοιάζουν με τα δυνατά
δηλητήρια.
Ε' Διαίρεση: επιμερισμός μιας γενικής έννοιας στα συστατικά /είδη της. Προσοχή στη διαιρετική
βάση!
❖ Υπάρχουν πολλά είδη πανεπιστημίων.
❖ Στον πόλεμο κάθε ηλικία πληρώνει το δικό της τίμημα.
ΣΤ' Παραδείγματα - Μαρτυρίες: από την καθημερινή ζωή, την εμπειρία, την ιστορία κλπ. Είναι
πιο συγκεκριμένα από τις λεπτομέρειες.
▪ Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός τόσο πιο ενδιαφέρον είναι.
▪ Η βασική αρχή της ισοτιμίας στο διάλογο απαιτεί και την έλλειψη δογματισμού.
[Προσθήκη της άποψης του Βολταίρου «Δεν συμφωνώ με όσα λες, αλλά υποστηρίζω το
δικαίωμά σου στη γνώμη σου».]
Ζ' Ορισμός: τα κύρια γνωρίσματα μιας έννοιας.
Η' Αίτιο - αποτέλεσμα: παρουσιάζεται μια αιτία για ένα φαινόμενο (Θ.Π.) και ακολουθούν οι
συνέπειες / αποτελέσματα.
 Μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα συμβεί αν δεν λάβουμε τα αναγκαία μέτρα για το
περιβάλλον;
 Η διαφήμιση δεν είναι πάντα ένας κακός δαίμονας, έχει και θετικές διαστάσεις.

20
Ε. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
1. Τουρισμός
Ουσιαστικά Επίθετα - Μετοχές Ρήματα
περίπατος, περιδιάβαση,
περιήγηση, περιπλάνηση,
τουρισμός, κρουαζιέρα,
περιοδεία, περιηγητής,
τουρίστας, ταξιδιώτης,
φιλοξενία, ξενάγηση, ξεναγός,
ξένος, ξενοδόχος, πανδοχέας,
ξενοδοχείο, πανδοχείο,
κατάλυμα ξένων, ξενώνας,
ξενομανία.
εσωτερικός,
εξωτερικός,
κοσμογυρισμένος,
περιπλανώμενος,
περιηγητικός, τουριστικός
φιλοξενούμενος,
φιλόξενος, αφιλόξενος,
ξενομανής, ξενόγλωσσος
ξενολάτρης,
νεοφερμένος.
περιφέρομαι, περιτριγυρίζω,
περιδιαβάζω, περιπλανώμαι,
περιηγούμαι, κάνω τουρισμό,
κάνω περιοδεία, γυρίζω εδώ κι
εκεί, παίρνω τους δρόμους,
ταξιδεύω, περιοδεύω, φιλοξενώ,
παρέχω φιλοξενία, ξεναγώ, κάνω
τον ξεναγό, φιλοξενούμαι, βρίσκω
φιλοξενία.
(1) Να σχηματίσετε προτάσεις χρησιμοποιώντας λέξεις του λεξιλογίου.
(2) Να συμπληρώσετε τις περιόδους λόγου με λέξεις από το παραπάνω λεξιλόγιο.
α. Ο …………………. ονομάστηκε βιομηχανία των ξένων, από τα κέρδη που αφήνουν οι
…………………….. σε κάθε χώρα που επισκέπτονται.
β. Στην Ακρόπολη ο …………………. εξηγεί στους έκθαμβους ………………………. τα
γνωρίσματα της αρχιτεκτονικής του Παρθενώνα.
γ. Η υποδοχή ήταν πολύ ………………… . Όλοι συμφώνησαν ότι η ελληνική …………….
είναι συχνά συγκινητική.
δ. Στον …………………. οδηγό βρίσκει κανείς πολύτιμες πληροφορίες που αφορούν τον
……………………. σε μια χώρα.
5. Οι δυο ξένοι ………………………. σ’ ένα σπίτι του χωριού. Ήταν αδύνατο να βρουν άλλο
………..………………..
6. Η άκριτη μίμηση της συμπεριφοράς των ξένων προέρχεται συχνά από ………………………
………………………

21
(3) Να βρείτε τα συνώνυμα:
Α΄ Β΄
περιήγηση
ξενολατρία
περιηγούμαι
κάνω τον ξεναγό
κατάλυμα ξένων
βρίσκω φιλοξενία
φιλοξενώ
περιδιάβαση
τουριστικός
πανδοχείο
ξεναγώ
φιλοξενούμαι
κρουαζιέρα
ξενομανία
ξενώνας
παρέχω φιλοξενία
περιηγητικός
κάνω τουρισμό
ξενοδοχείο
περίπατος
(4) Γράψτε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας στον κατάλληλο τύπο και τις λέξεις:
φιλοξενία, τουριστικός, κρουαζιέρα, ξενώνας, περιηγητικός, πανδοχείο,
ξενοδοχείο, περίπατος, φιλοξενούμαι, ξεναγώ.
2α. Αεροσκάφος
Ουσιαστικά Επίθετα Ρήματα
αερόστατο, αεροπλάνο,
υδροπλάνο, ελικόπτερο,
ανεμοπλάνο, διαστημόπλοιο,
αεροδρόμιο
μονοκινητήριο,
δι-τρι-τετρακινητήριο,
αεριωθούμενο,
υπερηχητικό, επιβατικό,
πολεμικό, μεταγωγικό
απογειώνομαι, προσγειώνομαι,
προσθαλασσώνομαι,
αποθαλασσώνομαι,
απογείωση, προσγείωση
κυβερνήτης, συγκυβερνήτης,
ιπτάμενος, πιλότος μηχανικός,
φροντιστής, αεροσυνοδός,
πλήρωμα, επιβάτες, σχέδιο
πτήσης, αεροδιάδρομος
ικανός, έμπειρος,…... οδηγώ, ελέγχω, περιποιούμαι,
προσέχω, χειρίζομαι,
προσφέρω φαγητό
(αναψυκτικά)
2β. Αεροδρόμιο-αερολιμένας
διάδρομος προσγείωσης, πύργος
ελέγχου, μηχανικός εδάφους, έλεγχος
εισιτηρίων, έλεγχος τελωνειακός,
(χώρος αποσκευών, αίθουσα
διερχομένων επιβατών από το
εξωτερικό (αίθουσα τράνζιτ), αίθουσα
αναμονής
πλατύς,
αυστηρός,
προσεκτικός,
έντονος,
σχολαστικός
ελέγχω, συνεννοούμαι με τον
πύργο ελέγχου, τροφοδοτώ, δίνω
πληροφορίες σχετικά με την
πτήση (θερμοκρασία, καιρός,
διάρκεια της πτήσης, πορεία
πτήσης, χρόνος άφιξης)
(1) Ποια καθήκοντα θα είχατε ως μέλη του πληρώματος του αεροπλάνου;
Να αξιοποιήσετε το σχετικό λεξιλόγιο για την απάντησή σας.
(2) Βάλτε τον εαυτό σας σε μια ομάδα ταξιδιωτών που αναχωρεί για το εξωτερικό. Τι θα κάνατε πριν
φτάσετε στο αεροπλάνο; Βάλτε επίσης τον εαυτό σας σε μια ομάδα ταξιδιωτών που έρχεται από το
εξωτερικό. Ποιους υπαλλήλους του αερολιμένα θα συναντούσατε υποχρεωτικά; Να σχηματίσετε
έναν υποθετικό διάλογο που θα είχατε με τον καθένα.

22
ΣΤ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
Θέματα για συζήτηση
(1) Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου
Κυριακή, οκτώ η ώρα το πρωί. Κλειστά τα ψαράδικα στο μουράγιο της Καβάλας. Στους δρόμους
δε βλέπεις ψυχή. Ξαφνικά εμφανίζεται μια πομπή. Πενήντα Γερμανοί, πενήντα φωτογραφικές
μηχανές. Ανασαίνουν την αύρα του Αιγαίου και προχωρούν. «Εδώ» ακούγεται η φωνή της ξεναγού
«σύμφωνα με την παράδοση πρωτοπάτησε το πόδι του ο Απόστολος Παύλος στη Νεάπολη, τη
σημερινή Καβάλα», και δείχνει ένα σπασμένο πράσινο μάρμαρο πίσω από τα σιδερένια κάγκελα
της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου.
Στο λεωφορείο που τους περιμένει έτοιμο για αναχώρηση ο οδηγός χαμογελά.
Η ώρα έχει πάει εννιάμισι και το λεωφορείο ξεκινά. Σε λίγο παίρνει τον δρόμο για τους
Φιλίππους. Καταπράσινα δημητριακά σκεπάζουν τον κάμπο που υπήρξε θέατρο μιας μοιραίας
μάχης. Ο Οκταβιανός και ο Αντώνιος από τη μια, ο Βρούτος και ο Κάσιος από την άλλη. Οι
δολοφόνοι του Ιούλιου Καίσαρα νικήθηκαν και αυτοκτόνησαν. «Η μάχη αυτή σήμανε το τέλος της
ρωμαϊκής δημοκρατίας» επισημαίνει η ξεναγός, ενώ το λεωφορείο φτάνει στο Βαπτιστήριο της
Λυδίας. «Η Λυδία», συνεχίζει η ξεναγός, «μια εμπόρισσα πορφύρας, ήταν η πρώτη που πίστεψε
στο κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου και βαφτίστηκε στο νερό του μικρού ποταμού που
εξακολουθεί, όπως βλέπετε, να τρέχει ορμητικά προς το Αιγαίο, δίπλα στον χώρο όπου σταθμεύουν
τα αυτοκίνητα». Ένας πιτσιρίκος, γιος του φύλακα της ντόπιας εκκλησίας, τρέχει πηδηχτά να φέρει
το κλειδί. Έντεκα και μισή. Η ομάδα βρίσκεται στα ερείπια των Φιλίππων. Η ξεναγός μιλά για τη
Βασιλική Α, για το αίθριο, για το κεντρικό κλίτος, για τις κολόνες, για το ύψος τους, για το ύψος
του ναού, για τα σκαλιά και για πολλές άλλες λεπτομέρειες. Μετά τρεις ώρες ανέβα κατέβα,
φωτογραφίες, απορίες, βγαίνουν από τον χώρο των ανασκαφών. Γραμμή για το εστιατόριο.
Στις τρεισήμισι η ομάδα έχει αποφάει και συνεχίζει το ταξίδι της μέσω Δράμας για
Θεσσαλονίκη. Ενδιάμεσα σταματά στην Αμφίπολη, στα ερείπια μιας άλλης αρχαίας πόλης δίπλα
στον Στρυμόνα. Εκεί συναντούν ένα βοσκό που κρατά ένα αρνάκι γεννημένο μόλις πριν από δυο
ώρες. «Ιδού, κύριοι, η ενσάρκωση του καλού ποιμένα», λέει επιγραμματικά η ξεναγός. Στάση,
φωτογραφίες. Παίρνουν τη διεύθυνση του βοσκού, για να του στείλουν καμιά κάρτα.
Πιο κάτω στην Ασπροβάλτα νέα στάση για καφέ. Οι Γερμανοί ορμούν προς τη θάλασσα...
Λίγο αργότερα η συντροφιά συνεχίζει τον δρόμο της για τη Θεσσαλονίκη.
Οι εφημερίδες
➢ Υποθέστε ότι είστε οδηγός του λεωφορείου. Πώς διηγηθήκατε την ίδια ιστορία εσείς οι ίδιοι
στους δικούς σας;
➢ Διηγηθείτε τα παραλειπόμενα αυτής της ημέρας, δηλαδή όσα μπορείτε να υποθέσετε ότι
παρέλειψε, δευτερεύοντα ή όχι, ο αφηγητής.

23
(2) Καρδαμύλη
Περνώντας τους απότομους φιδίσιους δρόμους της Μεσσηνίας, τριάντα πέντε χιλιόμετρα έξω από
την Καλαμάτα, βρίσκεται η Καρδαμύλη.
Περιοχή αρκετά γνωστή σε πολλούς που την επισκέπτονται συχνά και μιλούν γι’ αυτή με τα
καλύτερα λόγια.
Αυθεντικό μανιάτικο χωριό, όπως το αποδεικνύει το τοπίο, η αρχιτεκτονική και οι ίδιοι, λιγοστοί,
κάτοικοί του. Η Καρδαμύλη σε μαγεύει ακόμα και από μακριά, καθώς, κατηφορίζοντας από το
βουνό, την αντικρίζεις δίπλα σε μια καταγάλανη θάλασσα.
Ένα από τα προνόμια της Καρδαμύλης είναι ότι συνδυάζει το βουνό -ο Ταΰγετος τη «σκιάζει» από
τη μια πλευρά- και τη θάλασσα με τα πεντακάθαρα νερά.
Ιδανικός τόπος για όσους αγαπούν την ήσυχη ζωή και το ψάρεμα, αφού στα βαθιά νερά της θα
βρείτε ροφούς, λυθρίνια, μπαρμπούνια και σμέρνες.
Η Καρδαμύλη απέχει από την Αθήνα 273 χλμ. (3,5 ώρες περίπου). Αν δεν έχετε δικό σας
αυτοκίνητο, μπορείτε να πάτε μέχρι την Καλαμάτα με αεροπλάνο και από κει με τοπικό λεωφορείο
στην Καρδαμύλη. Το αεροδρόμιο απέχει από την πόλη 8 χλμ.
Το τρένο είναι ο πιο οικονομικός τρόπος να ταξιδέψετε στην Πελοπόννησο από την Αθήνα
(Σταθμός Πελοποννήσου). Αν και αρκετά χρονοβόρο, το ταξίδι με το τρένο αξίζει χάρη στην
ομορφιά του φυσικού τοπίου. Καλύτερα να αγοράσετε το εισιτήριο εκ των προτέρων. Ο πιο κοντινός
σταθμός τρένου είναι αυτός στην Καλαμάτα, απ’ όπου μπορείτε να πάρετε ΚΤΕΛ, να νοικιάσετε ένα
αυτοκίνητο ή να μισθώσετε ένα ταξί μέχρι την Καρδαμύλη.
Το δίκτυο των ΚΤΕΛ είναι εκτεταμένο, αξιόπιστο, γρήγορο και οικονομικό. Κάθε μία ώρα
περίπου φεύγουν λεωφορεία για την Καλαμάτα από τον σταθμό υπεραστικών λεωφορείων στον
Κηφισό στην Αθήνα.
Το τοπικό λεωφορείο από την Καλαμάτα κάνει έξι δρομολόγια καθημερινά για Καρδαμύλη.
Ο τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται σχετικά αργά στην Καρδαμύλη. Πριν από μερικά χρόνια
ήταν τόπος παραθερισμού μόνο των Καλαματιανών και λιγοστών ξένων. Σήμερα η φήμη της
απλώνεται όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στο εξωτερικό όπου διαφημίζεται από τους
τουρίστες που περνάνε από κει.
Η ξενοδοχειακή της υποδομή είναι κατάλληλη να δεχτεί αρκετό τουρισμό, αφού η Καρδαμύλη
διαθέτει πολλά ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια και οργανωμένα κάμπινγκ.
Φαγητό προσφέρουν πολλά εστιατόρια. Μπάνιο θα κάνετε στην παραλία της Χαλικιάς, στο Σάλιο,
στου Γκουλέα και στην ακτή Καλαμίτσι. Λίγα χιλιόμετρα μετά την Καρδαμύλη και λίγο πριν
φθάσετε στη Στούπα, θα βρείτε στο δεξί σας χέρι έναν υπέροχο κόλπο με γαλαζοπράσινα νερά. Η
παραλία Δελφίνια αποτελείται από άμμο και λεπτό βότσαλο και έχει σχεδόν πάντα ήρεμα νερά, αφού
την προστατεύει ο κόλπος.

24
Λίγο έξω από το χωριό, στην Πάνω Καρδαμύλη, βρίσκονται τα ερείπια μεσαιωνικού κάστρου, οι
εντυπωσιακοί μανιάτικοι πύργοι και μια βυζαντινή εκκλησία.
ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ: κωδικός Καρδαμύλης: 27210, Αστυνομία: τηλ. 73209, Δήμος Δυτικής
Μάνης: τηλ. 24022.
Από τον Τύπο
➢ Προσπαθήστε να δώσετε κι εσείς τις πληροφορίες που θεωρείτε χρήσιμες για ένα τουριστικό
μέρος της περιοχής σας ή κάποιο άλλο που ξέρετε.
(3) Τουριστική διαπαιδαγώγηση
Ο Ρωμιός έλκεται σαν την ψείρα από το
καθαρό. Έτσι, μόλις δει ακτή καθαρή ή
αμμουδιά που λάμπει, θα κοιτάξει με κάθε
τρόπο να τη λερώσει. Θα πετάξει τα
βρωμόχαρτα που βγάζει, τα γεμάτα πακέτα
των τσιγάρων, τα αποφάγια, τα φλούδια
από τα φρούτα, τα άδεια φιαλίδια από τις
κρέμες και τα αντηλιακά, και ας υπάρχουν
καλάθια αχρήστων και κάδοι ολόκληροι
σκουπιδιών...
Από τον Τύπο
➢ Με αφορμή το κείμενο που διαβάσατε, συζητήστε με τους συμμαθητές σας
τι πρέπει να αποφεύγουμε, όταν:
1. φεύγουμε από τον σταθμό (λιμάνι, αεροδρόμιο).
2. φτάνουμε σε σταθμό (λιμάνι, αεροδρόμιο).
3. ταξιδεύουμε με αυτοκίνητο, καράβι, σιδηρόδρομο, αεροπλάνο.
4. μένουμε σε ξενοδοχείο ή πυκνοκατοικημένες περιοχές.

25
Θέματα για έκθεση / παραγωγή γραπτού λόγου
1.Τουρισμός
(1) Προσέξτε το παρακάτω σκίτσο και προσπαθήστε να γράψετε με βάση αυτό ένα κείμενο. (80-100
λέξεις).
(2) «Κυρίες και Κύριοι είμαι ο ξεναγός σας...» Συνεχίστε την ξενάγηση σ’ έναν αρχαιολογικό χώρο.
(3) Περιπέτεια ενός τουρίστα που δεν ήξερε ελληνικά και ζητούσε να φάει ή να αγοράσει διάφορα είδη,
ή να βρει κατάλυμα ή μέσα συγκοινωνίας κ.λπ.
(4) Ένα φανταστικό τουριστικό ταξίδι σε εξωτικές χώρες.
2. Αεροπλάνο- Αεροδρόμιο
1. Αν ταξιδεύατε με το αεροπλάνο και ο κυβερνήτης σας καλούσε στον θάλαμο διακυβέρνησης,
πώς θα νιώθατε και τι νομίζετε θα σας έκανε ξεχωριστή εντύπωση;
2. Αν δεν έχετε ταξιδέψει με αεροπλάνο, πώς νομίζετε πως θα νιώθατε και τι νομίζετε πως θα σας έκανε
ξεχωριστή εντύπωση; Ποιες δυσκολίες θα συναντούσατε και ποιες πληροφορίες θα χρειαζόσασταν, αν
ταξιδεύατε μόνοι σας; Ρωτήστε σχετικά ένα συμμαθητή σας που έτυχε να ταξιδέψει.
3. Αν έχετε ταξιδέψει με αεροπλάνο, να εκφράσετε στους συμμαθητές σας τις εντυπώσεις σας και τα
συναισθήματά σας από το πρώτο σας αεροπορικό ταξίδι.

26
4. «Ο θείος μου ο Δημήτρης μας ειδοποίησε ότι ο μικρός μου ξάδερφος ο Γιώργος θα ερχόταν αυτή τη
φορά μόνος του με το αεροπλάνο. Έτσι πήγαμε στο αεροδρόμιο να τον παραλάβουμε. Ήταν η πρώτη
φορά που έτυχε να βρεθώ σ’ ένα αεροδρόμιο….». (Συνεχίστε την αφήγηση…)
5. Διαλέξτε μία από τις παρακάτω περιόδους και χρησιμοποιήστε την ως κατακλείδα σε μια παράγραφο
που θα αναπτύξετε. Να χρησιμοποιήσετε όσο περισσότερες λέξεις του λεξιλογίου σας μπορείτε.
1. Αυτές ήταν οι εμπειρίες μου από το πρώτο μου αεροπορικό ταξίδι.
2. Έτσι τέλειωσαν οι διατυπώσεις και οι έλεγχοι, και να ’μαστε έτοιμοι για την απογείωση.

27
2η ΕΝΟΤΗΤΑ Ζούμε με την οικογένεια
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο παππούς και η γιαγιά μου
Ο παππούς μου ήταν ένας μεγαλόσωμος άντρας, γεμάτος υγεία παρ’ όλα τα εβδομήντα του
χρόνια. Όλη τη ζωή του την πέρασε στα Κιμιντένια*
, μια σκληρή ζωή, ίσαμε που ν’ αναστηθεί το
υποστατικό*
. Ωστόσο απ’ τη δύσκολη εκείνη ζωή το μόνο σημάδι που έμεινε ήταν βαθιές
χαρακιές στο πρόσωπο του, τίποτ’ άλλο. Στα γαλανά μάτια του βασίλευε παιδική αγαθότητα, και
στα χείλη του, άμα γελούσε, έλαμπε η καλοσύνη του κόσμου. Σ’ έναν πιστό επιστάτη είχε
αναθέσει την κυβέρνηση του υποστατικού· γι’ αυτό μπορούσε όλη τη μέρα να είναι ντυμένος με
τ’ ακριβά τα ρούχα από τσόχα*
ραμμένα με την πιο αυστηρή παράδοση των Αϊβαλιωτών*
βρακάδων*
. Είχε μιαν απερίγραπτη ευαισθησία στο ντύσιμο του και ποτέ δε θυμούμαι να τον είδα
αφρόντιστο όλα τα καλοκαίρια που ζούσαμε κι εμείς στο κτήμα. Δεν ήξερε διόλου γράμματα, γι’
αυτό τον βοηθούσε στους λογαριασμούς του η πιστή του συντρόφισσα, η γιαγιά μου.
Φαίνεται πως όλες οι γιαγιάδες είναι τρυφερά πλάσματα, αλλά η δική μου ήταν το πιο γλυκό
και το πιο ήμερο πρόσωπο μέσα σ’ όλες τις γιαγιάδες του κόσμου. Πέρασε μαζί με τον παππού
όλες τις πίκρες κι όλες τις δυσκολίες της ζωής, είδε πλάι του ν’ ανασταίνονται από χρόνο σε
χρόνο τα παιδιά, τα εγγόνια, τα δέντρα, τα κλήματα. Ένα μεγάλο μέρος από το έργο τούτο ήταν
το έργο της. Ωστόσο και στα βαθιά ακόμα γεράματα οι σχέσεις της με τον παππού μας μένανε
βασισμένες στο ίδιο τυπικό των νεανικών τους χρόνων.
- Στον παππού σας τα χρωστάμε όλ’ αυτά, μας έλεγε κι έδειχνε γύρω της, με μια κίνηση που
έκλεινε μέσα στον κύκλο της τη γη, τα δέντρα κι εμάς. Κι όταν έμπαινε ο παππούς, έπρεπε πάντα
να σηκωθεί πρώτη η γιαγιά να τον δεχτεί, πάντα όρθια, όχι μονάχα για να μάθει σ’ εμάς να τον
σεβόμαστε, μα επειδή το αισθανόταν και σαν δικό της χρέος.
Ηλίας Βενέζης, Αιολική Γη
Λεξιλόγιο
τα Κιμιντένια: βουνό της Μ. Ασίας απέναντι από τη Μυτιλήνη
το υποστατικό: το αγρόκτημα
τσόχα: είδος μάλλινου υφάσματος
το Αϊβαλί: άλλοτε πλούσια ελληνική παραλιακή πόλη της Μ. Ασίας, απέναντι από τη Μυτιλήνη
οι βρακάδες: αυτοί που φορούσαν βράκα

28
Ερωτήσεις κατανόησης
α) Ποια πρόσωπα παρουσιάζει ο συγγραφέας και σε ποιο χώρο;
β) «είδε πλάι του ν’ ανασταίνονται τα παιδιά, τα εγγόνια, τα δέντρα, τα κλήματα»,
«έκλεινε μέσα στον κύκλο της τη γη, τα δέντρα κι εμάς». Τι σημαίνουν οι φράσεις;
γ) Πώς ντυνόταν ο παππούς και γιατί μπορούσε να ντύνεται έτσι;
δ) Ποια ήταν η θέση του παππού και της γιαγιάς στην οικογένεια;
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Φιλικές επισκέψεις
Είχα πια βαρεθεί να βλέπω τα ίδια και τα ίδια. Ήξερα απ’ έξω κι ανακατωτά πόσες κορφούλες
είχε ο Φιλόπαππος*
και πόσα παράθυρα η Αγία Μαρίνα. Ξαφνικά η καρδιά μου χτύπησε δυνατά.
Πίσω από την τζαμαρία του απέναντι σπιτιού φάνηκε η ζωγραφιά της θείτσας Ερατώς. Σας
μίλησα ποτέ γι’ αυτήν;
Το σπίτι της ήτανε ψηλό, χτισμένο στον ανήφορο, πίσω από το δικό μας. Κάθε απόγευμα
ανέβαινα στο χαγιάτι και κοίταζα τη συμπαθέστατη γριούλα. Ήταν η ώρα που την κολλούσανε
πίσω από το τζάμι, πάνω στη μαύρη τσουλιστή της πολυθρόνα. Άδικα της έκανα νοήματα. Δεν
έτυχε να με δει ποτέ. Έμενε ακίνητη μέσα στις δαντελίτσες, που ξεχειλίζανε από το άσπρο της
σκουφάκι, ίσαμε τη νύχτα αργά. Εγώ τότε ήμουν σίγουρη πως ήταν ζωγραφιστή. Πολλές φορές η
μαμά έλεγε: «Πάω επίσκεψη στη θείτσα». Τότε τις έβλεπα και τις δυο πίσω από το τζαμωτό. Η
μαμά όμως ποτέ δε μου φάνηκε σαν ζωγραφιά. Όλη την ώρα κουνιότανε, σηκωνότανε και νομίζω
πως την έβλεπα που γελούσε. Κάποτε κάποτε σήκωνε και το χέρι της και μου ’κανε νόημα. Τότε
γύριζε αργά και το σκουφάκι της θείτσας προς εμένα και θαρρώ πως σήκωνε και το χέρι της.
Όταν γύριζε από κοντά της η μητέρα, είχε ένα γλυκό χαμόγελο πάντα κι έλεγε: «Τι
χαριτωμένη γριούλα, Θεέ μου! Ποτέ δε μιλάει για τον πόνο της, όλο νόστιμες ιστορίες βρίσκει
και σου διηγείται».
- Θα με πάρεις κι εμένα μαζί σου, όταν πας στο σπίτι της, μαμά;
Κάπου κάπου μ’ έπαιρνε κι ήμουν γεμάτη χαρά. Η θείτσα δεν ήταν πια ζωγραφιά. Κουνούσε
τα μικρά κάτασπρα χεράκια της, γελούσε σιγά σιγά, σαν για να μην την ακούσουνε και το

29
μαύρο βελουδένιο κορδελάκι που ’χε δεμένο γύρω στο λαιμό της ανεβοκατέβαινε ελαφρά. Αυτή
δε μ’ έλεγε Τίνα, σαν όλους τους άλλους, αλλά Τάτιω.
Κάθε φορά που πήγαινα στο σπίτι της μου πρόσφερε κι ένα καλό δώρο, ένα τεράστιο φτερό
από στρουθοκάμηλο, μια φανταχτερή καρφίτσα, ένα κομπολόι με πέτρες χρωματιστές. Όσο
μέναμε εκεί δε χόρταινα να τα παίζω και να τα κοιτάζω. Μόλις όμως γυρίζαμε, πριν φτάσουμε
στο σπίτι καλά καλά, η μαμά μού τα έπαιρνε.
- Δώσε τα, Τίνα, να σου τα κρύψω. Αυτά θα τα χαρείς περισσότερο, όταν μεγαλώσεις.
- Τι να τα κάνω εγώ, όταν θα είμαι μεγάλη; Οι μεγάλοι δεν παίζουνε.
- Μα δεν είναι παιχνίδια αυτά, παιδί μου. Είναι κοσμήματα αξίας.
- Τότε τι μου τα χαρίζει εμένα; Να τά ’δινε σ’ εσένα.
- Όταν θα γίνεις μεγάλη κοπέλα, θα με ευγνωμονείς, που δε σου τά ’δινα να τα χάσεις και να τα
χαλάσεις, θα είσαι πολύ περήφανη που θα φοράς τέτοια κοσμήματα και όλοι θα σε θαυμάζουν.
- Γιατί θα με θαυμάζουν, μαμά;
- Η θείτσα στα νιάτα της, παιδί μου, δεν ήταν μόνο ωραία, ήταν η πιο αγαπημένη και γνωστή
γυναίκα του κόσμου. Όταν τραγουδούσε, θαρρούσες ότι κελαηδούσαν αηδόνια.
Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ, Σε πρώτο πρόσωπο (Διασκευή)
*
Φιλόπαππος: ομώνυμος λόφος απέναντι από την Ακρόπολη
α) Τι σημαίνουν οι φράσεις:
«απ’ έξω κι ανακατωτά», «φάνηκε η ζωγραφιά της θείτσας Ερατώς», «τσουλιστή
πολυθρόνα».
β) Γιατί ήθελαν να επισκέπτονται τη γριούλα η Τίνα και η μητέρα της;
γ) Πώς σας φαίνονται οι σχέσεις μητέρας και κόρης;

30
Β. ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ - ΧΡΟΝΟΙ
Β1. Εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις
Οι εγκλίσεις του ρήματος είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.
Οι εγκλίσεις φανερώνουν πώς θέλουμε κάθε φορά να παρουσιάσουμε αυτό που
σημαίνει το ρήμα, δηλαδή αν θέλουμε να το παρουσιάσουμε κυρίως:
α) ως πραγματικό
Ως πραγματικό και βέβαιο χρησιμοποιούμε την οριστική.
Εμίσεψες και μ’ άφησες ένα γυαλί φαρμάκι.
Θα τα «χάσετε» βλέποντας πόσο γρήγορα θα χάσετε τα περιττά κιλά σας.
β) ως ενδεχόμενο
Ως ενδεχόμενο ή επιθυμητό χρησιμοποιούμε την υποτακτική.
* Η υποτακτική παίρνει συνήθως μπροστά ένα από τα μόρια ας, να, ή το απαγορευτικό μη.
Δε σε φοβούμαι, κυρ Βοριά, φυσήσεις δε φυσήσεις.
Ας μάθουμε να τρώμε σωστά.
γ) ως προσταγή.
Ως προσταγή ή προτροπή ή παράκληση χρησιμοποιούμε την προστακτική.
Σάλπιγγα, κόψ’ του τραγουδιού τα μάγια με βία.
Θάλασσα, μάνα γίνε του καλύτερη από μένα.
Αυτές είναι οι κύριες σημασίες των εγκλίσεων. Μέσα στον λόγο όμως παίρνουν και
άλλες σημασίες συγγενικές,
λ.χ. η υποτακτική σημαίνει επίσης προτροπή, παραχώρηση, απαγόρευση κ.λπ.
η προστακτική σημαίνει επίσης ευχή ή κατάρα, παραχώρηση κ.λπ.

31
(1) Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τα ρήματα που δίνονται και να βρείτε τη σημασία των
εγκλίσεων
1. Ο πατέρας μου ίσως ......................... (έρχομαι, υποτακτική) ως το βράδυ. Τι να σας ……..
(λέγω, υποτ.)· ακριβώς δεν .............. (ξέρω, οριστική).
2. Γεια σου, και να σε .......................... (βλέπω, υποτ.) συχνότερα στο σπίτι μας.
3. Τ’ αηδόνια δε σ’......................... (αφήνω, οριστ.) να κοιμηθείς στις Πλάτρες. (Γ. Σεφέρης)
4. Ας .......................... (πηγαίνω, υποτ.) κι εμείς πια. Η ώρα ............ (περνώ, οριστ.).
5. Να σας......................... (ζω, υποτακτ.) τα παιδιά.
6. - Παλιέ μου φίλε …………………… (ξεκουράζομαι, προστακτική)
σιγά σιγά θα ……………………. (συνηθίζω, οριστ.).
θ’ ανηφορίσουμε μαζί
στα γνώριμά σου μονοπάτια. (Γ. Σεφέρης, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»)
7. Όταν γράφεις, μη ......................... (βιάζομαι, υποτ.). Να …………… (προσέχω, υποτ.)
πολύ κάθε λέξη που χρησιμοποιείς.
8. Δεν ......................... (είμαι, οριστ.) πολύ αργά. Ας.............. (περιμένω, υποτ.) λίγο.
9. Ας ......................... (πίνω, υποτ.) στην υγειά σας. Και του χρόνου!
10. (Διαφήμιση καλλυντικού:) …………………….. (χρησιμοποιώ, προστ.) το απόψε και
………………. (ξυπνώ, προστ.) αύριο με ένα ανανεωμένο δέρμα.
11. (Σύσταση της ΔΕΗ:) Μη ....................... (σπαταλώ, υποτ.) ηλεκτρικό ρεύμα, μη
……………. (σπαταλώ, υποτ.) καύσιμα: ………………… (είμαι, οριστ.) εθνική ανάγκη.
12. Θεέ μου, ........................ (σώζω, προστ.) μας.
(2) Οι επόμενες προτάσεις, που βρίσκονται στην οριστική, να μετατραπούν στην υποτακτική ή
προστακτική με την προσθήκη, αφαίρεση ή αλλαγή, όπου χρειάζεται, κάποιων λέξεων.
Παράδ.: Έφυγε (παραχώρηση) → Ας φύγει.
i. Απόψε θα πάμε στο θέατρο. (επιθυμητό, υποτ.)
ii. Έφυγες το βράδυ. (προσταγή, προστ.)
iii. Οι κύριοι αυτοί ήρθαν στο σπίτι μας. (παραχώρηση, υποτ.)
iv. Ο μικρός μου άνοιξε την πόρτα. (παράκληση, προστ.)
v. Ταξίδεψε κι αυτός μαζί μας. (παραχώρηση, υποτ.)
vi. Του ξαναμίλησες λοιπόν. (απαγόρευση, υποτ.)
vii. Έγινε σύμφωνα με τις εντολές του αρχηγού. (προσταγή, υποτ.)
viii. Με βοήθησες στις δύσκολες στιγμές μου. (παράκληση, προστ.)
ix. Με πιστέψατε κύριε. (προτροπή, προστ.)
x. Βιάζεσαι, παιδί μου. (αποτροπή, υποτ.)
xi. Καπνίζετε. (απαγόρευση, υποτ.)
xii. Ο Θεός σε βοήθησε. (ευχή, υποτ.)
(3) Να χρησιμοποιήσετε σε πολύ σύντομες φράσεις ρήματα στην οριστική, υποτακτική ή
προστακτική για τη διαφήμιση κάποιων προϊόντων

32
B2. Οι χρόνοι του ρήματος
Η σημασία των χρόνων στην οριστική
α) Παροντικοί χρόνοι
Παροντικοί χρόνοι είναι ο ενεστώτας και ο παρακείμενος.
1. Ο ενεστώτας φανερώνει πως κάτι γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά χωρίς
διακοπή ή με διακοπές, δηλαδή με επανάληψη:
- Αυτή τη στιγμή ταξιδεύει για το Λονδίνο.
- Πολύ συχνά ταξιδεύει με τρένο.
2. Ο Παρακείμενος φανερώνει πως κάτι έχει γίνει στο παρελθόν, υπάρχει όμως
αποτελειωμένο και στο παρόν:
- Έχει ταξιδέψει πολλές φορές με αεροπλάνο.
β) Παρελθοντικοί χρόνοι
Παρελθοντικοί χρόνοι είναι ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος.
3. Ο παρατατικός φανερώνει πως κάτι γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά
χωρίς διακοπή ή με διακοπές, δηλαδή με επανάληψη.
- Την ώρα εκείνη ταξίδευε για το Παρίσι.
- Μερικές φορές ταξίδευε μόνο για αναψυχή.
4. Ο αόριστος φανερώνει πως κάτι έγινε στο παρελθόν και
παρουσιάζεται συνοπτικά:
- Πρώτη φορά ταξίδεψε με αεροπλάνο σε ηλικία δύο ετών.
5. Ο υπερσυντέλικος φανερώνει πως κάτι ήταν τελειωμένο στο
παρελθόν πριν από κάτι άλλο:
- Αυτός είχε ταξιδέψει πολλές φορές πριν από μας.
γ) Μελλοντικοί χρόνοι
Μελλοντικοί χρόνοι είναι ο εξακολουθητικός μέλλοντας, ο στιγμιαίος
μέλλοντας και ο συντελεσμένος μέλλοντας:
6. Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει πως κάτι θα γίνεται στο μέλλον
εξακολουθητικά χωρίς διακοπή ή με διακοπές, δηλαδή με επανάληψη:
- Σε λίγη ώρα θα ταξιδεύω για τη Νέα Υόρκη.
- Από ’δω και πέρα θα ταξιδεύω με αεροπλάνο.
7. Ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει πως κάτι θα γίνει στο μέλλον και
παρουσιάζεται συνοπτικά:
- Αύριο θα ταξιδέψω με το αεροπλάνο για πρώτη φορά.
8. Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει πως κάτι θα είναι αποτελειωμένο στο
μέλλον πριν από κάτι άλλο.
- Ως τον χειμώνα θα έχω ταξιδέψει τουλάχιστο πέντε φορές με
αεροπλάνο.

33
► ΑΣΚΗΣH
Να σχηματίσετε κι εσείς προτάσεις, χρησιμοποιώντας το ίδιο ρήμα (ή διαφορετικά ρήματα) σε
παροντικούς, παρελθοντικούς και μελλοντικούς χρόνους.
Παράδειγμα: - Διαβάζω από το πρωί Σεφέρη. (ενεστώτας χωρίς διακοπή)
- Διαβάζω ποίηση όποτε μου κάνει κέφι. (ενεστώτας με διακοπές)
- Την εποχή εκείνη διάβαζα με το ζόρι. (παρατατικός)
B3. Οι τρόποι (=το ποιόν ενέργειας) του ρήματος
Οι χρόνοι εκτός από τη χρονική βαθμίδα (το παρόν, το παρελθόν και το
μέλλον) που είδαμε, φανερώνουν επίσης και τον τρόπο (ποιόν ενέργειας):
Την ώρα που μπήκες άκουγα ένα νέο δίσκο με μια μουσική πρωτότυπη. Τον δίσκο αυτό
για πρώτη φορά τον άκουσα στο σπίτι ενός κοινού φίλου μας, του Νίκου. Ως τότε είχα
ακούσει πολλούς πρωτότυπους δίσκους, ποτέ όμως μια τόσο περίεργη μουσική από
ορχήστρα.
Όπως βλέπεις, ενώ και ο παρατατικός (άκουγα) και ο αόριστος (άκουσα) και ο
υπερσυντέλικος (είχα ακούσει) φανερώνουν παρελθόν, διαφέρουν όμως στον
τρόπο, δηλαδή στο πώς παρουσιάζεται η ενέργεια του ρήματος.
Ο παρατατικός παρουσιάζει κάτι να γίνεται εξακολουθητικά, ο αόριστος κάτι
συνοπτικά, ο υπερσυντέλικος κάτι τελειωμένο (συντελεσμένο).
Έτσι οι χρόνοι από την άποψη του τρόπου διακρίνονται σε:
- εξακολουθητικούς: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας.
- συνοπτικούς (στιγμιαίους): αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας.
- συντελεσμένους: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας.
Από τους χρόνους του ρήματος άλλοι σχηματίζονται
- με μια μόνο λέξη και λέγονται μονολεκτικοί, λ.χ. γράφω, έγραψα και άλλοι
- με δύο ή τρεις λέξεις και λέγονται περιφραστικοί, λ.χ. θα γράψω, θα έχω
γράψει.

34
Η σημασία των χρόνων του ρήματος ως προς τη χρονική βαθμίδα και τον τρόπο
(ποιόν ενέργειας) φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
χρονική βαθμίδα
παρόν παρελθόν μέλλον
τρόπος
ή
ποιόν
ενέργειας
εξακολου- ενεστώτας παρατατικός εξακολ. μελ.
θητικός Αυτή την ώρα
ταξιδεύει
Την ώρα εκεί-
νη ταξίδευε
Σε λίγη ώρα θα
ταξιδεύει
συνοπτικός αόριστος στιγμ. μελλ.
(στιγμιαίος) Πρώτη φορά
ταξίδεψε δύο
ετών
Θα ταξιδέψει
αύριο
συντελε-
σμένος
παρακείμενος υπερσ/λικος συντελ.
μέλλοντας
Έχει ταξιδέψει
πολλές φορές
Είχε
ταξιδέψει
πολλές φορές
Θα έχει ταξι-
δέψει ως τότε δέκα
φορές
ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα ρήματα φανερώνουν τον χρόνο που είδαμε μόνο στην οριστική.
(1) Παρατηρώντας προσεκτικά τα παρακάτω παραδείγματα να βρείτε τον τρόπο
(ποιόν ενέργειας) και των υπόλοιπων χρόνων:
1. Παροντικοί χρόνοι
- Διαβάζω ένα καινούριο μυθιστόρημα.
- Έχω διαβάσει ως τώρα πενήντα σελίδες.
2. Μελλοντικοί χρόνοι
- Θα σας γράφω συχνά. Μόλις φτάσω θα σας γράψω το πρώτο μου γράμμα. Ως
την επιστροφή μου θα σας έχω γράψει πολλά γράμματα.
(2) Στις παρακάτω προτάσεις να χρησιμοποιήσετε περιφραστικούς χρόνους στη θέση των
μονολεκτικών και το αντίστροφο, αλλάζοντας, αν χρειάζεται, κάπως και την πρόταση.
(Παράδειγμα: Το παιδί φεύγει αυτή τη στιγμή → Το παιδί θα φύγει σε λίγο ή Το παιδί έχει
φύγει εδώ και μια ώρα):

35
- Απόψε θα πάμε στο θέατρο.
- Το τρένο έφτασε στον σταθμό πριν από δέκα λεπτά.
- Μας δέχονται με πολύ φιλικό τρόπο.
- Τη μέρα εκείνη είχαν ανακοινωθεί τα αποτελέσματα.
- Οι Έλληνες γράφουν με το ίδιο περίπου αλφάβητο από τον 10ο αιώνα π.Χ.
(3) Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε τους μονολεκτικούς και τους περιφραστικούς
χρόνους και να δώσετε για κάθε χρόνο τη χρονική βαθμίδα και τον τρόπο του
(ποιόν ενέργειας):
Γραμμική Β΄
Οι Έλληνες έγραψαν αρχικά τη γλώσσα τους με μια
μορφή του προελληνικού αλφαβήτου που λέγεται
Γραμμική Β΄. Με το αλφάβητο αυτό έχουν γραφεί οι
ελληνικές επιγραφές της Κνωσού, της Πύλου κτλ. Οι
επιγραφές αυτές, που έχουν βρεθεί κατά καιρούς,
διαβάστηκαν το 1952 ύστερα από την ανακάλυψη της
σημασίας των γραμμάτων από τους Άγγλους Μ.
Βέντρις και Τ. Τσάντγουικ. Επειδή όμως το αλφάβητο
αυτό παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες, γιατί απαιτούσε
90 γράμματα, οι Έλληνες κατά τον 10ο ή 9ο αι. π.Χ. θα
το εγκαταλείψουν και θα πάρουν το φοινικικό
αλφάβητο, με το οποίο και θα γράφουν πια
προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες της ελληνικής
φθογγολογίας.
Ιστορία του Ελλ. Έθνους. Διασκευή.
Ελληνικό αλφάβητο

36
Β4. Τα θέματα του ρήματος
✓ Τα θέματα του ρήματος είναι:
1. το ενεστωτικό και
2. το αοριστικό: του ενεργητικού αορίστου και του παθητικού αορίστου.
✓ ρήμα πληρώνω
 ενεστωτικό θέμα είναι πληρών- (πληρών-ω)
 αοριστικό για τον ενεργητικό αόριστο είναι πληρωσ- (πλήρωσ-α)
και για τον παθητικό αόριστο πληρώθ-. (πληρώθ-ηκα)
Ο τελευταίος φθόγγος του ενεστωτικού ή του αοριστικού θέματος λέγεται
αντίστοιχα ενεστωτικός ή αοριστικός χαρακτήρας.
Στα προηγούμενα θέματα ο χαρακτήρας είναι -ν, -σ, -θ.
✓ Με το θέμα του ρήματος δηλώνεται ο τρόπος (ποιόν ενέργειας).
- Ο εξακολουθητικός τρόπος δηλώνεται με το ενεστωτικό θέμα
Π.χ. πληρώνω (ενεστώτας), (πλήρωνα) (παρατατικός),
θα πληρώνω (εξακολ. Μέλλ.).
- Ο συνοπτικός (ή στιγμιαίος) καθώς και ο συντελεσμένος τρόπος
δηλώνεται με το αοριστικό θέμα:
Π.χ. πλήρωσα, πληρώθηκα (αόριστος),
θα πληρώσω, θα πληρωθώ (στιγμ. μέλλ.),
έχω πληρώσει, έχω πληρωθεί (παρακείμενος),
είχα πληρώσει, είχα πληρωθεί (υπερσυντέλικος) κτλ.
► ΑΣΚΗΣH
Να βρείτε τα θέματα των παρακάτω ρημάτων και να κατατάξετε τους ρηματικούς τύπους κατά
τον τρόπο τους (εξακολουθητικό, συνοπτικό, συντελεσμένο):
1. Από σήμερα θα γράφω καλλιγραφημένα.
2. Το έχει αποφασίσει. Αύριο θα φύγει.
3. Μένω κοντά στον σταθμό. Όλη μέρα ακούω τα τρένα που έρχονται ή φεύγουν. Αν ακούσω
κάποιον καινούριο ήχο, βλέπω σε λίγο ένα καινούριο τρένο.
4. Προχτές αντάμωσα κάποιον παλιό φίλο. Πηγαίναμε μαζί στο δημοτικό.
5. Έλυσα μόνο δύο προβλήματα. Το τρίτο παρουσιάζει μια δυσκολία και μ’ αυτό παιδεύομαι
εδώ και μια ώρα.

37
Β5. Αύξηση
✓ Τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν εμπρός από το
θέμα στον παρατατικό και στον αόριστο της οριστικής ένα ε- που λέγεται
αύξηση:
γράφω → έγραφα, έγραψα.
✓ Η αύξηση όμως αυτή δε διατηρείται σ’ όλους τους τύπους του παρατατικού και
του αορίστου των ρημάτων που είπαμε, όπως φαίνεται από τα επόμενα
παραδείγματα.
έγραφα, έγραφες, έγραφε, έγραφαν αλλά γράφαμε, γράφατε, γράφανε.
έφυγα αλλά φύγαμε, έφυγαν αλλά φύγανε κτλ.
Πότε λοιπόν μένει η αύξηση και πότε χάνεται;
✓ Μερικά ρήματα παίρνουν ως αύξηση η- αντί για ε-. Άλλα πάλι ρήματα που
αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο παρουσιάζουν στον παρατατικό ή αόριστο
κάποια αλλαγή στο αρχικό τους φωνήεν ή δίψηφο.
(1) Παρατηρώντας τα παρακάτω παραδείγματα να βρείτε ποια ρήματα παρουσιάζουν στον
παρατατικό ή αόριστο κάποια αλλαγή στο αρχικό τους φωνήεν ή δίψηφο:
i. Ήπιε πολύ κρασί, γι’ αυτό δεν αισθανόταν καλά.
ii. Δεν ήξερα ότι ήσουν εσύ.
iii. Όταν ήρθα, δεν ήταν κανένας εδώ.
iv. Δεν άναψα τη φωτιά, γιατί δεν είχα σπίρτα.
v. Μας έλεγε ότι ήθελε κάτι καλύτερο.
vi. Εφέτος άγρια μ’ έδειρεν η βαρυχειμωνιά,
που μ’ έπιασε χωρίς φωτιά και μ’ ήβρε χωρίς νιάτα.
Κ. Παλαμάς
(2) Να διατυπωθούν οι φράσεις με τα ρήματα στον αόριστο:
i. Έρχεται στο σπίτι μας και πίνει από το κρασί που του προσφέρει ο παππούς.
ii. Δεν του αρέσει η λύση που του προτείνουν. Τη βρίσκει ασύμφορη.
iii. Ετοιμάζεται για το ταξίδι και ορίζει τον αντικαταστάτη του.
iv. Ο άνθρωπος αυτός δεν ευτυχεί στη ζωή του. Συχνά αισθάνεται πολύ δυστυχισμένος.
v. Δε θέλουμε τίποτε περισσότερο.

38
Β6. Εσωτερική αύξηση
Mερικά ρήματα σύνθετα με επίρρημα (πολυβλέπω, παραπίνω κτλ.) ή πρόθεση
λόγια (εκφράζω, εγκρίνω κτλ.) παίρνουν εσωτερική αύξηση, δηλαδή στην αρχή
του δεύτερου συνθετικού.
Παρατηρούμε την αύξηση στα επόμενα ρήματα:
1. Δεν τον πολυέβλεπα τον τελευταίο καιρό.
2. Δεν πολυένιωθα τότε τι ακριβώς συνέβαινε.
3. Τα τελευταία χρόνια δεν καλοέβλεπε.
4. Νομίζω ότι παραήπιατε.
5. Αφού εκφράσαμε κι εμείς τη γνώμη μας, όπως κι εκείνος εξέφρασε τη δική
του, δεν υπήρχε πια λόγος να μείνουμε. Δε μας ενδιέφερε άλλωστε τίποτε
άλλο.
6. Κανένας δεν ενέκρινε την πρώτη απόφαση της επιτροπής. Αντίθετα τη δεύτερη
την εγκρίναμε όλοι παμψηφεί.
(1) Να σχηματίσετε κι εσείς προτάσεις, χρησιμοποιώντας μερικά από τα προηγούμενα
ρήματα με εσωτερική αύξηση.
(2) Τι παρατηρείτε στην αύξηση του ρήματος υπάρχω;
(3) Να διατυπωθούν οι φράσεις με τα ρήματα στον παρατατικό:
1. Αυτά τα θέματα, μας λέει συχνά, δεν τον εμπνέουν.
2. Σήμερα συμβαίνει κάτι περίεργο.
3. Δεν υπάρχει έγκριση υποστηρίζουν μερικοί.
4. Δε βλέπω ποια διαφορά παρουσιάζει αυτό που ακούω από αυτό που ήδη ξέρω.
5. Δε μας ενδιαφέρει πότε αρχίζει αυτή η επιχείρηση.
6. Πολλοί εκφράζουν επαινετικά σχόλια για την παράσταση
και αυτό ευχαριστεί πολύ τον σκηνοθέτη και τους άλλους συντελεστές της.
7. Με επισκέπτεται συχνά και υπομένω με εγκαρτέρηση τις ατέλειωτες ιστορίες του.
8. Αυτά που λέτε δεν αντιπροσωπεύουν το πνεύμα της εποχής.
9. Η είδηση αναδημοσιεύεται σε πολλές ξένες εφημερίδες.

39
7. Τα ρήματα έχω και είμαι
Τα ρήματα έχω και είμαι, επειδή βοηθούν να σχηματιστούν οι συντελεσμένοι
χρόνοι των ρημάτων (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας),
λέγονται βοηθητικά ρήματα.
(1) Συμπληρώστε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τύπους των ρημάτων
έχω και είμαι:
1. Εμείς τουλάχιστο δεν ................ (έχω) βρει ως τώρα τη λύση του προβλήματος.
Εσείς δεν ξέρω τι ................ (έχω) κάνει.
2. Πέρυσι τέτοια μέρα ................ (είμαι) όλοι μας πολύ στενοχωρημένοι. Φέτος όμως
αντίθετα χάρη σε σας ……………. (είμαι) γεμάτοι χαρά και συγκίνηση.
3. Εσείς …………… (είμαι) που δεν ……………… (έχω) πάρει βιβλία;
Χτες που ................ .. (είμαι);
4. Του χρόνου θα …….… (είμαι) όλοι μαζί σε μια άλλη τάξη και θα …...…. (έχω) να
θυμόμαστε τόσα πράγματα.
5. Τα κτίρια αυτά παλιότερα δεν ………….. (είμαι) έτσι. Σήμερα όμως ……... (είμαι)
δυστυχώς όπως τα βλέπετε.
6. Την εποχή εκείνη ................ (είμαι) κάτι σπάνιο για τις γυναίκες να ασκούν αυτό το
επάγγελμα. Σήμερα όμως δεν ……………. (είμαι) πια.
7. Πού ................... (είμαι), φίλε μου, χτες; Γιατί δεν …………. (έχω) έρθει στο σχολείο;
8. Εγώ όταν ................... (είμαι) στην Ε΄ Δημοτικού, μόνο τότε ……….. (έχω) πάει για
πρώτη φορά στους Φιλίππους της Καβάλας. Τον ίδιο αρχαιολογικό χώρο ο αδερφός μου
τον …….. (έχω) επισκεφτεί πολύ πιο μικρός. Τα ερείπια της αρχαίας αυτής πόλης θυμάμαι
ότι μου …………….. (έχω) κάνει τότε μεγάλη εντύπωση.
Φίλιπποι Καβάλας, αρχαιολογικός χώρος
9. Μας είπαν ότι τον λογαριασμό πρέπει να τον ................ (έχω) ξοφλήσει ως τις 10 του
μηνός, διαφορετικά θα …………. (είμαι) εκπρόθεσμοι.

40
(2) Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με βάση την πρώτη πρόταση, αλλάζοντας μόνο τους
χρόνους των ρημάτων:
1. Στο Γυμνάσιο είμαστε καλοί μαθητές και έχουμε καλούς βαθμούς.
Στο Δημοτικό..............
Στο Λύκειο ..............
2. Στο Γυμνάσιο είναι εύκολα τα μαθήματα, όταν έχεις διάθεση για μελέτη.
Στο Δημοτικό..............
Στο Λύκειο ..............
3. Σήμερα είναι αδιάβαστος και δεν έχει να μας πει τίποτε.
Χτες ..............
Αύριο...............
4. Σήμερα είστε ξεκούραστοι και έχετε μεγάλη απόδοση.
Χτες …………..
Αύριο ……………………..

41
8. Οι χρόνοι στις άλλες εγκλίσεις
Οι χρόνοι των ρημάτων στις άλλες εγκλίσεις, δηλαδή στην υποτακτική
και προστακτική, δεν έχουν την ίδια σημασία που έχουν στην οριστική
σχετικά με τη χρονική βαθμίδα, δηλαδή το παρόν, το παρελθόν και το
μέλλον.
Α΄ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ (ΚΥΡΙΕΣ) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ: Μην έρχεσαι αύριο. Να φύγεις απόψε.
Να έχεις τελειώσει ως το μεσημέρι.
2. ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ: Πήγαινε αμέσως στη δουλειά σου.
Γράψε πάλι την ίδια φράση.
Β΄ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ (ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
1. Διαβάζω δυνατά, για ν’ ακούν όλοι.
Το ξαναδιαβάζω, για να τ’ ακούσεις κι εσύ.
2. Διάβαζα δυνατά, για να μ’ ακούν όλοι.
Το ξαναδιάβασα, για να τ’ ακούσεις κι εσύ.
3. Θα διαβάζω δυνατά, για να μ’ ακούν όλοι.
Θα το ξαναδιαβάσω, για να τ’ ακούσεις κι εσύ.
* Η Προστακτική χρησιμοποιείται μόνο σε ανεξάρτητες (κύριες) προτάσεις.
Όπως παρατηρείτε:
Α΄ Στις ανεξάρτητες προτάσεις όλοι οι χρόνοι της υποτακτικής και της
προστακτικής αναφέρονται στο μέλλον (π.χ. οι προτάσεις: να μη φύγεις
απόψε, πήγαινε αμέσως, αναφέρονται σε ενέργειες που θα γίνουν κτλ.).
Β΄ Στις εξαρτημένες προτάσεις οι χρόνοι της υποτακτικής: να ακούν, να
ακούσεις αναφέρονται:
— στο παρόν, αν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι παροντικού
χρόνου
(διαβάζω, ξαναδιαβάζω)
— στο παρελθόν, αν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι παρελθοντικού
χρόνου
(διάβαζα, ξαναδιάβαζα)
— στο μέλλον, αν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι μελλοντικού
χρόνου
(θα διαβάζω, θα ξαναδιαβάζω)
Οι χρόνοι των ρημάτων στην υποτακτική και προστακτική έχουν τον ίδιο τρόπο
(ποιόν ενέργειας) (εξακολουθητικό, συνοπτικό, συντελεσμένο) που έχουν και
στην οριστική.

42
(1) Να βρείτε τη χρονική βαθμίδα (παρόν, παρελθόν, μέλλον) και τον τρόπο (εξακολουθητικό,
συνοπτικό, συντελεσμένο) των ρημάτων που υπογραμμίζονται:
i. Μην αρχίζεις απότομα την έκθεσή σου.
ii. Κάθισε στο πιάνο, για να παίξει το αγαπημένο της κομμάτι.
iii. Πέρασε, παιδί μου, μέσα και κάθισε. Θα επιστρέψω σε λίγο.
iv. Να μας πείτε τι ακριβώς έγινε.
v. Θα φύγω, για να τελειώσω μια σοβαρή δουλειά. Όταν τελειώσω, θα επιστρέψω
αμέσως.
vi. Άρχισε τότε να μας διηγείται τη ζωή του. Η διήγηση κράτησε πολλή ώρα.
vii. Σκέφτομαι να φύγω οπωσδήποτε. Είμαι πολύ βιαστικός.
viii. Μας ζήτησε να του ανακοινώνουμε κάθε μέρα όσα συμβαίνουν.
ix. Έτρεχαν, για να προφτάσουν το τρένο, αλλά δεν το πρόφτασαν.
(2) Να συμπληρώσετε τις προτάσεις και να βρείτε τη χρονική βαθμίδα και τον τρόπο των
ρημάτων που προσθέσατε:
1. Έτρεχε, για να ..............
2. Προσπαθούσε να σας ............
3. Να............... και αύριο. Θα σας περιμένουμε.
4. Τώρα μπορείτε να ............ Δε σας χρειαζόμαστε.
5. ………… την πόρτα. Κρυώνουμε.
6. Να .............. καθαρότερα. Η έκθεσή σου έχει πολλές μουντζούρες.
7. Ανεβήκαμε στο βουνό, για να ......... απέναντι τη θάλασσα.
8. Μην .............. τόσο αργά στο σχολείο. Να.......... νωρίτερα.
9. ……………. τώρα αμέσως. Σε λίγο θα είναι αργά.

43
Γ. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ
Γ' Η σημασία των συνθέτων
Τα σύνθετα διαφέρουν ως προς τη σχέση των συνθετικών μεταξύ τους:
α. γυναικόπαιδα - γυναίκες και παιδιά
αναβοσβήνω - ανάβω και σβήνω
β. αγριοπερίστερο - άγριο περιστέρι
συχνορωτώ - ρωτώ συχνά
γ. καλόκαρδος - εκείνος που έχει καλή καρδιά
μεγαλόσωμος - εκείνος που έχει μεγάλο σώμα
δ. καντηλανάφτης - εκείνος που ανάβει τις καντήλες
χασομέρης - εκείνος που χάνει τη μέρα.
■ Όπως φαίνεται από την ανάλυση των συνθέτων στα προηγούμενα παραδείγματα:
α. Μερικά σύνθετα σημαίνουν ό,τι και τα δύο συνθετικά τους ενωμένα με το
σύνδεσμο και.
Αυτά τα σύνθετα λέγονται παρατακτικά (παρ. α).
β. Σε άλλα σύνθετα το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.
Αυτά τα σύνθετα λέγονται προσδιοριστικά (παρ. β),
γ. Άλλα σύνθετα σημαίνουν εκείνον που έχει κάτι δικό του, σαν κτήμα του. Αυτά
τα σύνθετα λέγονται κτητικά (παρ. γ),
δ. Σε άλλα σύνθετα το ένα συνθετικό γίνεται αντικείμενο του άλλου. Αυτά τα
σύνθετα λέγονται αντικειμενικά (παρ. δ).

44
(1) Να βρείτε:
α) από ποιες λέξεις σχηματίζονται τα παρακάτω σύνθετα,
β) σε ποια από τις τέσσερις κατηγορίες ανήκει το καθένα και να δώσετε με μια φράση
την έννοια του συνθέτου:
ανοιγοκλείνω
νοτιοδυτικά
βιβλιοπώλης
καλότυχος
ασπρόμαυρος
μελισσοτρόφος
σπιτονοικοκύρης
σιδηρόδρομος
μαυρομάτα
ξαναλέω
ξανθομάλλα
φιλότεχνος
ζαχαροπλάστης
χαρτοκόπτης
μεγαλέμπορος
νυχτοπούλι
πικροδάφνη
σπιτόγατος
(2) Να βρείτε κι άλλα σύνθετα
• με α΄ συνθετικό τις λέξεις φιλο-, ξανα-
• και με β΄ συνθετικό τις λέξεις -πώλης, -τροφος.
(3) Δίνονται παρακάτω οι σημασίες των συνθέτων. Να τα ονομάσετε και να βρείτε σε ποια
κατηγορία ανήκουν:
κήπος με λάχανα ρύζι και γάλα
μαχαίρια και πιρούνια μύλος που τον γυρίζει ο άνεμος
κωμικός και τραγικός αυτός που έχει σκληρή καρδιά
ποτήρι του κρασιού αυτός που έχει κακή τύχη
αυτός που κλέβει κατσίκες αυτός που έχει πολλά παιδιά (τέκνα)
αυτός που παίζει χαρτιά αυτός που έχει ανοιχτά μάτια
αυτός που φοβάται τον Θεό βαρύς χειμώνας.
(4) Να παρατηρήσετε τη διαφορά σημασίας του πρώτου συνθετικού στα επόμενα σύνθετα και να
δώσετε με μια μικρή φράση τη σημασία του συνθέτου.
- χαμόδεντρο, χαμόκλαδο, χαμογελώ, χαμοζωή
- θεοφοβούμενος, θεόσταλτος, θεοσκότεινος, θεότρελος
- παραστέκομαι, παράπλευρος, παράφαγα, παραφόρτωσα
- κατάμαυρος, καταγέλαστος, καταρρίπτω, κατασταλάζω
- πενταμελής, πεντάδραχμο, πεντάμορφη, πεντάρφανος

45
Δ. Περίληψη κειμένου – Πλαγιότιτλοι
Δείγμα γραπτών κατευθύνσεων για την κατανόηση και την ανάλυση του αρχικού
κειμένου
Για να καταλάβω καλά το κείμενο χρειάζεται:
α. Να το διαβάσω μία φορά προσπαθώντας
• να βρω το θέμα του,
• να κατανοήσω τον ρόλο του τίτλου ή και των υπότιτλων-πλαγιότιτλων (αν
υπάρχουν) - λόγου χάρη, να δηλώσει το θέμα, να σχολιάσει, να τραβήξει
την προσοχή,
• να προσέξω ποια είναι η στάση ή άποψη του συγγραφέα για το θέμα,
• να διατυπώσω το θέμα και τη θέση με δικά μου λόγια,
• να αναγνωρίσω το είδος του κειμένου,
• να αντιληφθώ τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε.
β. Να το διαβάσω δεύτερη φορά με σκοπό
πρώτα
• να επιβεβαιώσω ό,τι κατάλαβα με την πρώτη ανάγνωση
κι έπειτα
• να διακρίνω τα διάφορα σύνολα πληροφοριών (προτάσεις, περιόδους,
ευρύτερες νοηματικές ενότητες),
• να αναγνωρίσω τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων,
• να παρακολουθήσω τον ρόλο κάθε πληροφοριακού συνόλου στην
ανάπτυξη του κειμένου,
• να παρατηρήσω τους τρόπους με τους οποίους διακρίνονται ορισμένα
στοιχεία του κειμένου από τα υπόλοιπα (λ.χ.. έντονη γραφή, πλάγια
γράμματα, υπογραμμίσεις),
• να προσέξω τις τυχόν εικόνες και τα διαγράμματα και να βρω τη σχέση
τους με το κείμενο.
Βασικά βήματα-ερωτήματα για τη γραφή της περίληψης
• Έχω επιλέξει από το διάγραμμα του αρχικού κειμένου τις
πληροφορίες που μου χρειάζονται, ανάλογα με την έκταση της
περίληψης;
• Έχω συνδέσει τις πληροφορίες αυτές με τις κατάλληλες διαρθρωτικές-
συνδετικές λέξεις ή φράσεις;
• Παρουσίασα στο εισαγωγικό τμήμα της περίληψης όποιες από τις
πληροφορίες για τον συγγραφέα, το είδος, το θέμα, τον σκοπό του
αρχικού κειμένου έχω διαθέσιμες ή κρίνω απαραίτητες για τον απο-
δέκτη της περίληψης;
• Αποτύπωσα στο περιληπτικό μου κείμενο τον τρόπο οργάνωσης, τις
ενότητες, τα βασικά μέρη (πρόλογο, κύριο μέρος, επίλογο) του
αρχικού κειμένου, καθώς και τον ρόλο τους στην ανάπτυξη του
περιεχομένου του;
• Έχω αποδώσει τις βασικές πληροφορίες του διαγράμματος του
αρχικού κειμένου σε πλάγιο λόγο στην περίληψη;

46
Η συνοχή της περίληψης
ΜΕΡΗ
ΤΟΥ ΑΡΧΙΚΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΜΕΤΑΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ
Πρόλογος
Στην αρχή/Στον πρόλογο/Αρχικά/
Στο αρχικό επεισόδιο/Στην πρώτη εικόνα
+ επισημαίνει, αποδέχεται, περιγράφει, ιστορεί, αναφέρεται κ.λπ.
ή
Αρχίζει την περιγραφή/Ξεκινά την ιστορία του/
Η ιστορία του αρχίζει με... κ.λπ.
Κύριο μέρος
1η ενότητα
2η ενότητα
κτλ.
Στη συνέχεια/Στο κύριο μέρος/Στην πρώτη ενότητα/
Στη δεύτερη ενότητα + ρήματα
ή
Συνεχίζοντας την αφήγησή του/Στο επόμενο επεισόδιο
παρουσιάζεται/Η επόμενη εικόνα αναφέρεται σε/Στη συνέχεια της
ιστορίας αναπαριστά/το μεγαλύτερο μέρος της περιγραφής
αφιερώνεται/Το βασικό θέμα αναλύεται/Ως επιμέρους ιδέες
αναφέρονται/Οι διευκρινιστικές λεπτομέρειες που σχετίζονται με τη
βασική θέση είναι/Σε αντίθεση με όσα αναφέρθηκαν παραθέτει/
Η αιτιολόγηση του προβλήματος στηρίζεται/
Ως βασικές συνέπειες θεωρούνται κ.λπ.
Επίλογος
Καταληκτικά/Τέλος/Τελικά/ Εν κατακλείδι / Συμπερασματικά/
Κλείνοντας/ Συμπεραίνοντας/Στον επίλογο/
Στο καταληκτικό επεισόδιο/
Στην τελευταία εικόνα + ρήματα
ή
Η περιγραφή κλείνει/Ολοκληρώνοντας την αφήγησή του/
Το διήγημα τελειώνει κ.λπ.
Π. Παπαϊωάννου - Α. Πατούνα, Η περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίας,
Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003

47
Λέξεις-εκφράσεις που εξασφαλίζουν συνοχή στην περίληψη
α. Αναφορική όψη
• αναφέρει, μνημονεύει, παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείμενο)
• σχολιάζει, ερμηνεύει, συζητά (ένα άλλο κείμενο)
• συνοψίζει (ένα άλλο κείμενο)
• παρατηρεί, διαπιστώνει
• ορίζει με ακρίβεια, προσδιορίζει, καθορίζει
• αποσαφηνίζει, διευκρινίζει, επεξηγεί
• εξηγεί, αιτιολογεί
• ονομάζει, αποκαλεί, χαρακτηρίζει
• συγκρίνει, αντιθέτει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει
• επιχειρηματολογεί (υπέρ ή κατά), υπερασπίζεται, υπεραμύνεται, συνηγορεί
• συμφωνεί με, ταυτίζεται με, δικαιολογεί, ανασκευάζει, απορρίπτει, αντικρούει,
αντιτείνει, τεκμηριώνει, στηρίζει (την άποψή του) αποδεικνύει, δείχνει, κρίνει,
αξιολογεί, εκτιμά, αποτιμά
• βεβαιώνει, ισχυρίζεται, αποφαίνεται, υποστηρίζει, επιμένει (ότι), προβλέπει
• λέει, σημειώνει, τονίζει, επισημαίνει, υπογραμμίζει
• πραγματεύεται, εξετάζει, συζητά, ασχολείται (με), αναφέρεται (σε)
• αναλύει, αναπτύσσει
• ορίζει
• διαιρεί, ταξινομεί
• περιγράφει
• απαριθμεί, συμπληρώνει, προσθέτει
• αφηγείται, διηγείται
• αναρωτιέται, απορεί
• ρωτά
• υποδεικνύει, προτείνει, αντιπροτείνει, συμβουλεύει, συστήνει
• απολογείται
• εύχεται
• εξεγείρεται, αγανακτεί, εκφράζει την έκπληξή του
β. Ποσοτική όψη
o προσπερνά βιαστικά, με συντομία
o αποσιωπά, παραλείπει, δεν αναφέρει/αναφέρεται
o θίγει πλαγίως, έμμεσα, επιφανειακά
o εξετάζει διεξοδικά, αναλυτικά, προσεκτικά
γ. Μεταγλωσσική όψη
- επεξηγεί, συγκεκριμενοποιεί (για άλλο κείμενο)
- παραφράζει (για άλλο κείμενο)

48
δ. Διορθωτική όψη
- τροποποιεί, αλλάζει (τη διατύπωση)
- διορθώνει (τον εαυτό του/τους συνομιλητές του)
ε. Διαλογική όψη
• απευθύνει τον λόγο
• δίνει τον λόγο
• ζητά τον λόγο
• παίρνει, υφαρπάζει τον λόγο
• διεκδικεί τον λόγο
• παρεμβαίνει
• διακόπτει
• αρχίζει
• συνεχίζει
• μεταβαίνει (σε άλλο θέμα)
• παρεκβαίνει
• τελειώνει, καταλήγει, συμπεραίνει, ανακεφαλαιώνει»
Π. Πολίτης, «Η περίληψη»- στον Ηλεκτρονικό Κόμβο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας

49
Η αξιολόγηση της περίληψης – Κριτήρια
Κατάλογος σημείων ελέγχου της πληροφοριακής-περιγραφικής περίληψης
Α. ΜΟΡΦΗ
• Έχω αποφύγει τα γραμματικά, συντακτικά και ορθογραφικά σφάλματα;
• Χρησιμοποίησα σωστά τα σημεία στίξης;
• Το ύφος και η γλώσσα της περίληψής μου είναι κατάλληλα για τον σκοπό και τον
αποδέκτη της;
• Η διατύπωση μου είναι ακριβής και σαφής;
• Έχω παρουσιάσει τα βασικά σημεία του αρχικού κειμένου σε πλάγιο λόγο, για
να καταστήσω σαφές ότι η περίληψή μου παρουσιάζει συνοπτικά το κείμενο
ενός άλλου;
Β. ΔΟΜΗ
• Υπάρχουν στην περίληψή μου ασύνδετα σημεία που δημιουργούν πρόβλημα στην
κατανόηση;
• Οι συνδετικές λέξεις της περίληψής μου αντικατοπτρίζουν τις λογικές σχέσεις
που συνδέουν τις πληροφορίες στο αρχικό κείμενο;
• Έχω παρουσιάσει με τις κατάλληλες φράσεις τον τρόπο οργάνωσης του αρχικού
κειμένου (βασικά μέρη και μεταξύ τους σχέσεις);
• Έχω συμπεριλάβει ένα εισαγωγικό τμήμα στην περίληψή μου με όλες εκείνες τις
πληροφορίες που χρειάζεται ο αποδέκτης της;
Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
• Έχω επιλέξει τις βασικές πληροφορίες του αρχικού κειμένου και όχι κάποιες
ασήμαντες ή πλεονάζουσες λεπτομέρειες;
• Έχω διατυπώσει τις βασικές ιδέες του αρχικού κειμένου με δικά μου λόγια;
• Είναι σαφή στην περίληψή μου το θέμα και η θέση του αρχικού κειμένου;
• Έχω αποδώσει στην περίληψή μου με ανάλογη έμφαση κάθε βασική πληροφορία του
αρχικού κειμένου;
• Έχω αποφύγει προσωπικά σχόλια και αξιολογικές κρίσεις για το αρχικό κείμενο;
• Έχω τηρήσει το όριο λέξεων;
Π. Παπαϊωάννου - Α. Πατούνα, Η περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίας,
εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003

50
Ε. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Λεξιλόγιο: Οι συγγενείς
Α. Φράσεις
Συγγενικός δεσμός, δεσμός συγγένειας, δεσμός αίματος, συγγένεια αίματος, συγγένεια από
αγχιστεία, πνευματική συγγένεια, συγγενική σχέση.
Ανιόντες συγγενείς (γονείς, παππούδες κ.λπ.), κατιόντες συγγενείς (παιδιά, εγγόνια κ.λπ.),
πλάγιοι συγγενείς (αδέρφια, ξαδέρφια, θείοι κ.λπ.).
Β. Ουσιαστικά (μερικά με επίθετα)
1. πατέρας, η μητέρα, ο γιος, η κόρη, η αδερφή, ο παππούς, η γιαγιά, ο εγγονός, ο δισέγγονος,
ο θείος, ο ανεψιός, ο πατριός, η μητριά, ο θετός πατέρας, η θετή μητέρα, ο υιοθετημένος γιος, η
υιοθετημένη κόρη, ο ετεροθαλής αδερφός, ο προπάππος, ο προγονός
2. συννυφάδα, ο σύγαμπρος, η νύφη, ο γαμπρός, ο συμπέθερος, ο κουνιάδος, ο πεθερός,
3. ο ανάδοχος ή νονός, ο βαφτιστικός (αναδεκτός, αναδεξιμιός, βαφτισιμιός), ο κουμπάρος, ο
παράνυφος.
4. αγάπη, στοργή, λατρεία, φίλτρο, αυτοθυσία, θυσία, κόποι, αγώνες, αγωνίες, στενοχώριες, πα-
τρικό φίλτρο, μητρικό φίλτρο.
Γ. Ρήματα, ρηματικές φράσεις
1. κάνω παιδιά, τεκνοποιώ, συνδέομαι με συγγένεια αίματος ή αγχιστείας, συνδέομαι με συγ-
γένεια πρώτου βαθμού, κληρονομώ, κληροδοτώ, κάνω διαθήκη
2. αγαπώ, λατρεύω, νιώθω στοργή, αισθάνομαι αγάπη για..., περιβάλλω με στοργή κάποιον, υ-
περαγαπώ.
Δ. Επίθετα
1. στοργικός, λατρευτός, ομομήτριος, ομοπάτριος, ομογάλακτος, συγγενικός, θυγατρικός,
προγονικός, υλικός, μονάκριβος, οικογενειακός
2. αγαπημένος, φιλόστοργος, ζωηρός, θερμός, ισχυρός.

51
(1) Απαντήστε στην ερώτηση ή συμπληρώστε τα κενά:
• Τι είναι για κάποιον ο αδερφός της συζύγου του;……………………
• Τι είναι για κάποιον εκείνος που τον βάφτισε;………………………..
• Τι είναι για κάποιον εκείνος που τον στεφάνωσε; …………………….
• Η κυρία Μαρία και η θεία μου Ελένη παντρεύτηκαν δυο αδερφούς.
Είναι ……….…………………
• Ο κ. Στέφανος και ο θείος μου παντρεύτηκαν δυο αδερφές.
Είναι ………………………..
(2) Να διαλέξετε από τα ουσιαστικά (ομάδα Β4) τις κατάλληλες λέξεις και να συμπληρώσετε τα
κενά των παρακάτω φράσεων:
α) Το....................... φίλτρο τον παρακινεί να καταβάλλει .............................
β) Το........................ φίλτρο τον παρακινεί να κάνει .............................
γ) Μέσα στην οικογένειά του το άτομο βρίσκει ........................................
δ) Όταν αρρωσταίνουν τα παιδιά, οι γονείς περνούν μεγάλες .............................
(3) Με ποια ρήματα ή ΡΣ της ομάδας Γ2 μπορείτε να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω
φράσεων:
α) Η μητέρα και ο πατέρας ............................. τα παιδιά τους.
β) Τα παιδιά ……………………….. στα αισθήματα αγάπης των γονιών τους.
γ) Όλα τα μέλη της οικογένειας ............................. μεταξύ τους.
δ) Τα μέλη της οικογένειας τα ..............................
(4) Διαλέξτε το ρήμα που ταιριάζει:
Τα παιδιά ……………………. τους γονείς. (κληροδοτώ- κληρονομώ)

52
(5) Τι σημαίνει το επίθετο στις παρακάτω φράσεις:
• ο ομοπάτριος αδερφός,
• ομομήτριος αδερφός,
• ο Κώστας και εγώ είμαστε ομογάλακτοι,
• η θυγατρική εταιρεία,
• η υιική στοργή.
(6) Ποια συγγενική σχέση έχει ένα παιδί:
α) με τον αδερφό της μητέρας του,
β) με τον γιο της αδερφής της μητέρας του,
γ) με τον πατέρα του πατέρα του;
(7) Ο πατέρας σας έχει συγγένεια αίματος ή συγγένεια αγχιστείας με τους συγγενείς από τη
γενιά της μητέρας σας;
(8) Εσείς έχετε συγγένεια αίματος ή συγγένεια αγχιστείας με τους συγγενείς από τη γενιά της
μητέρας σας;
(9) Προσέξτε με ποιους βαθμούς συγγένειας συνδέονται οι άνθρωποι:
- Οι γονείς συνδέονται με συγγένεια πρώτου βαθμού με τα παιδιά τους.
- Τα αδέρφια συνδέονται με συγγένεια δεύτερου βαθμού.
- Οι θείοι συνδέονται με συγγένεια τρίτου βαθμού με τα ανίψια.
- Τα ξαδέρφια συνδέονται με συγγένεια τέταρτου βαθμού.
(10) Πώς λέγονται δυο αδέρφια που το καθένα προέρχεται ή από διαφορετικό πατέρα ή από
διαφορετική μητέρα;

53
(11) Δυο αδέρφια για ποιους από τους παρακάτω συγγενείς τους είναι κατιόντες και για
ποιους ανιόντες;
α) για τους γονείς τους, β) για τα δικά τους παιδιά γ) για τον παππού και τη γιαγιά,
δ) για τα δικά τους εγγόνια, ε) για τον προπάππο τους.
(12) Σημειώστε μερικά λατρευτά συγγενικά πρόσωπα. Με λέξεις της ομάδας Β και Γ
του λεξιλογίου να σχηματίσετε φράσεις, καθεμιά από τις οποίες να εκφράζει τα
συναισθήματα ενός συγγενή για κάποιον άλλο.
Π.χ. Ο θείος Κ. λατρεύει την κόρη του.
(13) Να συμπληρώσετε τις φράσεις:
• Συνδέομαι με συγγένεια πρώτου βαθμού με τους ……………………………
• Ο πατέρας μου συνδέεται με συγγένεια πρώτου βαθμού με …………………….
• Ο ξάδερφος μου, ο Σταμάτης, συνδέεται με συγγένεια πρώτου βαθμού με ……………. ,
συγγένεια δεύτερου βαθμού με ……………………….. , με συγγένεια τρίτου βαθμού με
…………….., με συγγένεια τέταρτου βαθμού με …………….

54
ΚΕΙΜΕΝΑ
1) Να ήμουνα παππούς
«Αχ! έλεγε ο Κοκός,
παππούς να ήμουν τώρα,
να κάνω τον σοφό,
να βήχω, να ρουφώ
ταμπάκο κάθε ώρα!
Να έχω άσπρα γένια,
ποτέ να μη διαβάζω,
σχολειό να μην πηγαίνω,
στο σπίτι μου να μένω
και όλο να νυστάζω.
Να παίζω όλη μέρα
με ένα κομπολόγι,
να μη μου λέν’ δουλειά,
και να φορώ γυαλιά,
και να ’χω και ρολόγι.
Να λέω παραμύθια
απάνω από το στρώμα,
και όλοι στη μιλιά μου
να στέκουν εμπροστά μου,
με ανοικτό το στόμα.
Να μου φιλούν το χέρι,
ευχές πολλές να δίνω,
και σ’ όλους σεβαστός,
να τρώγω και να πίνω.
Να ’χω και μια μαγκούρα
να κάνω τον κακό,
κι άμα θυμός με πάρει,
ν’ αρχίζω στο στειλιάρι
και τον τρελό- Κοκό».
Αυτά και άλλα λέει
με γνώση παιδική.
Μα ο Κοκός δεν ξέρει
πως θέλουν όλ’ οι γέροι
να γίνουνε Κοκοί.
Γ. Σουρής
➢ Να δώσετε το πορτρέτο του παππού, όπως προκύπτει από το ποίημα. Προσπαθήστε επίσης να
κάνετε και το σκίτσο του, αν μπορείτε.

55
(2) Η παλιά οικογένεια
Στο σπίτι δυο εξουσίες υπολογίζαμε όλοι:
του Θεού και του πατέρα, γιατί μ’ αυτές
είχαμε δέσει την ύπαρξή μας. Τη μάνα μας
τη βλέπαμε σαν τον σκεπασμένο ήλιο, που
τον μαντεύεις, μα οι αχτίδες του δε φτάνουνε
ίσαμε σένα να σε ζεστάνουνε. Ποτέ της δεν
έβρισκε καιρό να μας χαϊδέψει, να μας πάρει
στα γόνατά της και να μας πει ένα παραμύθι.
Ξύπναγε ολοχρονίς χαράματα, άναβε φωτιά, έστηνε τσουκάλι, να προκάνει τόσα στόματα.
Ύστερα είχε πάντα στην κούνια κι ένα μυξάρικο να τσιρίζει. Είχε να φροντίσει τα ζωντανά*,
να βάλει σκάφη, να ζυμώσει, να πλύνει, να γυροφέρει το νοικοκυριό, να πιάσει βελόνι· όλο
το χωριό μιλούσε για την πάστρα και τη νοικοκυροσύνη της.
Η αλήθεια είναι πως και τον γέρο μου τον σέβονταν ο κόσμος, γιατί κρατούσε λόγο, ήταν
τίμιος στο αλισβερίσι*, φιλόξενος και προκομμένος. Τον σήκωνε πολύ κι η αρχοντοκαμωσιά
του, ψηλόλιγνος καθώς ήτανε και σγουρομάλλης, με βαθιά γαλάζια μάτια και στρωτά γερά
δόντια, που τα πήρε ατόφια στον τάφο του. Για τούτο και καμάρωνα, όταν οι γειτόνισσες
λέγανε στη μάνα μου: «Ο γιος σου, ο Μανόλης, είναι φτυστός ο μπαρμπα- Δημητρός».
Νύχτα, με τ’ άστρα, σηκωνόταν ο πατέρας απ’ το γιατάκι* του. Πρωτόβαζε τη φέσα του
και ύστερα την τσόχινη* βράκα του, τα τουζλούκια* και τα ποδήματά του. (Κάλτσες δε
φορούσε· έλεγε πως τον στενοχωρούσανε και τον βλάφτανε στην υγεία του.) Νιβόταν με
θόρυβο. Έκανε το σταυρό του μπρος στα κονίσματα. Καψάλιζε λίγο σταρένιο ψωμί στη
θράκα, το βουτούσε στο μπρούσκο και το ’κανε κρασοψιχιά, έτρωγε και καμιά ελιά, έφτυνε
το κουκούτσι και λίγες βρισιές μαζί για το γούρι και ξεκινούσε στητός κι ανάλαφρος για τα
χτήματα.
Δούλευε δεκάξι με δεκαοχτώ ώρες δίχως να ξαποστάσει. Σήκωνε μοναχός του γομάρια
εξήντα εβδομήντα οκάδες, μα ποτέ δεν τον άκουγες να βαρυγκομήσει. Η τσάπα και τ’ αλέτρι
γίνονταν υπάκουα στο χέρι του. Τα ζωντανά τον τρέμανε και τον αγαπούσανε συνάμα, γιατί
τα φρόντιζε περισσότερο απ’ όσο φρόντιζε εμάς.
Με το σούρουπο γύριζε στο σπίτι δίχως να σταθεί σε καφενέ. Έπιανε το μπουκάλι το ρακί,
κατέβαζε κάμποσες γερές ρουφηξιές, έτρωγε το φαΐ που του φύλαγε η μάνα. Κατά την
περίσταση έδερνε δυο τρεις από μας κι έπεφτε μπαϊλντισμένος* στον ύπνο, να ρουχαλίζει και
να τρέμει ο τόπος.
Κουβέντα δεν του ’παιρνες ούτε Κυριακή ούτε χρονιάρα μέρα. Κανένας μας δεν τολμούσε
να μιλήσει μπροστά του· είχαμε μάθει να τα λέμε όλα με τα μάτια, τους θυμούς, το
παράπονο, τις πονηριές ή τις χαρές μας.
Διδώ Σωτηρίου, «Ματωμένα Χώματα» (απόσπασμα)
Λεξιλόγιο:
τα ζωντανά: τα ζώα αλισβερίσι: δοσοληψία γιατάκι: στρώμα
τσόχινος: από τσόχα (είδος μάλλινου υφάσματος)
τουζλούκια: μάλλινες «περικνημίδες» που καθεμιά σκεπάζει το πόδι από το πάνω μέρος του παπουτσιού ως το
γόνατο

56
(3) Σ’ αφήνω γεια, μανούλα μου
Σ’ αφήνω γεια, μανούλα μου, σ’ αφήνω γεια, μητέρα,
έχετε γεια, αδερφάκια μου και σεις ξαδερφοπούλες.
Θα φύγω, θα ξενιτευτώ, θα πάω μακριά στα ξένα.
Θα φύγω, μάνα, και θα ’ρθω, μα μην πολυλυπιέσαι.
Από τα ξένα, όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
με τη δροσιά της άνοιξης, την πάχνη του χειμώνα
και με τ’ αστέρια τ’ ουρανού, τα ρόδα του Μαΐου.
Θενά σου στέλνω μάλαμα, θενά σου στέλνω ασήμι,
θενά σου στέλνω πράγματα π’ ουδέ τα συλλογιέσαι.
- Παιδί μου, πάαινε στο καλό, κι όλοι οι αγιοί κοντά σου
και της μανούλας σου η ευχή να ’ναι για φυλαχτό σου,
να μη σε πιάνει βάσκαμα και το κακό το μάτι.
Θυμήσου με, παιδάκι μου, κι εμέ και τα παιδιά μου,
μη σε πλανέψει η ξενιτιά και μας αλησμονήσεις.
- Κάλλιο, μανούλα μου γλυκιά, κάλλιο να σκάσω πρώτα
παρά να μη σε θυμηθώ στα έρημα τα ξένα.
Συλλογή Πάσοβ

57
(4) Η αδελφική αγάπη
Ανάθεμά τον που το ειπεί: «Τ’ αδέρφια δεν πονιούνται».
Τ’ αδέρφια σχίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν.
Τ’ αδέρφια εκυνηγήσανε κι ενίκησαν τον Χάρο.
Δυο αδέρφια είχαν αδερφή στον κόσμο ξακουσμένη,
τη φθόναγεν η γειτονιά, τη ζήλευεν η χώρα,
τη ζήλεψε κι ο Χάροντας και θέλει να την πάρει.
Στο σπίτι τρέχει και βροντά σαν να ’ταν νοικοκύρης:
— Άνοιξε, κόρη, για να μπω, ’τοιμάσου να σε πάρω,
τι εγώ είμ’ ο γιος της μαύρης γης, τς αραχνιασμένης πέτρας.
— Άσε με, Χάροντ’, άσε με, σήμερα μη με πάρεις,
ταχιά Σαββάτο να λουστώ, την Κυριακή ν’ αλλάξω,
και τη Δευτέρα το ταχύ έρχομαι μοναχή μου.
Απ’ τα μαλλιά την άρπαξε κι η κόρη κλαίει και σκούζει·
να και τ’ αδέρφια που ’φτασαν ψηλά απ’ το κορφοβούνι·
τον Χάροντα κυνήγησαν και γλίτωσαν την κόρη.
Δημοτικό τραγούδι

58
Θέματα για συζήτηση ή έκθεση (παραγωγή γραπτού λόγου)
(1) Να μελετήσετε το κείμενο (2). Τι παρατηρείτε στις σχέσεις των μελών της οικογένειας; Ποια
είναι η θέση του πατέρα στην οικογένεια; Πώς δικαιολογείται αυτό;
(2) Να μελετήσετε τα κείμενα (3) και (4).
Να εξετάσετε:
α) Για ποια συγγενικά πρόσωπα γίνεται λόγος σε κάθε κείμενο;
β) Σε ποιες περιστάσεις δοκιμάζονται σκληρά οι σχέσεις μεταξύ των συγγενικών
προσώπων;
γ) Πόσο ισχυροί φαίνεται να είναι οι συναισθηματικοί δεσμοί μεταξύ στενών
συγγενών;
Από ποιες φράσεις βγάζετε τα συμπεράσματά σας;
(3) Ένα Σαββατοκύριακο στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς.
(4) Να συγκρίνετε τους σημερινούς γονείς με τον πατέρα και τη μητέρα του κειμένου
«Η παλιά οικογένεια».
(5) Συνάντηση συγγενών με την ευκαιρία ενός ευχάριστου γεγονότος.

59
3η ΕΝΟΤΗΤΑ Φίλοι για πάντα
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ: Η φιλία
Από όλα τα αγαθά που κάνουν τη ζωή του ανθρώπου ευτυχισμένη τίποτε
δεν είναι μεγαλύτερο, τίποτε γονιμότερο, τίποτε πιο ευχάριστο από την πραγματική
φιλία.
Επικούρειος φιλόσοφος
Τι είναι όμως η πραγματική φιλία; Είναι ο στενός και θερμός δεσμός δύο ή περισσοτέρων
προσώπων, που στηρίζεται στην αμοιβαία ανιδιοτελή αγάπη και εκτίμηση· είναι ο πολύτιμος και
σταθερός δεσμός που ενώνει ενάρετους ανθρώπους, στην καταγωγή ξένους ή συγγενείς. Οι
εκλεκτότεροι πνευματικοί άνθρωποι όλου του κόσμου έχουν αναγνωρίσει και έχουν εξυμνήσει
την πραγματική φιλία και πολλοί, από τα αρχαιότατα χρόνια ως σήμερα, έχουν γράψει γι’ αυτήν
ότι είναι ένα από τα πιο απαραίτητα και τα πιο βασικά στηρίγματα του ανθρώπου για την επίλυση
των προβλημάτων του, για την προκοπή του και για την ευτυχία του.
«Συν τε δύ’ ερχομένω», λέει ο Όμηρος, «όταν πηγαίνουν δυο μαζί» μπορούν οι άνθρωποι να τα
βγάλουν πέρα καλύτερα και πιο άνετα. Γιατί ο πραγματικός φίλος θα σε βοηθήσει στην
αντιμετώπιση των ζητημάτων σου ή των κινδύνων που διατρέχεις και στην επιτυχία των σκοπών
σου - θα ακούσει τα μυστικά σου· στη δυστυχία σου θα λυπηθεί μαζί σου και με πίστη θα σου
συμπαρασταθεί, στην ευτυχία σου δε θα σε φθονήσει, αλλά θα χαρεί κι εκείνος ειλικρινά, θα
επαινέσει την καλή σου απόδοση και θα σου ευχηθεί το καλύτερο· δε θα θελήσει ποτέ να σε
εκμεταλλευτεί· όταν βρίσκεσαι σε ανάγκη, θα σε βοηθήσει· θα κάνει θυσίες για σένα, θα σε
σκέφτεται και όταν βρίσκεται μακριά σου· θα σου πει την αλήθεια και, όταν πρέπει, θα σε κρίνει
με αυστηρότητα, θα είναι ειλικρινής μαζί σου και δε θα σε κολακεύει- θα χαίρεται από την
παρουσία σου και θα είναι ο συμπαραστάτης σου· θα σε ενθαρρύνει και θα σε στηρίζει για την
κατάκτηση της αρετής και θα σε αποτρέπει από το κακό· θα κάνει υποχωρήσεις και δε θα κάνει
οτιδήποτε το πονηρό, που θα μπορούσε να προκαλέσει μείωση, πόνο ή λύπη σε σένα. Τα ίδια
φυσικά θα προσφέρεις και συ σ’ αυτόν, για να έχει στερεά θεμέλια η φιλία σας.
Η πραγματική φιλία ανυψώνει τους ανθρώπους ηθικά και πνευματικά, γιατί σ’ αυτήν ο
δόλος δεν έχει θέση και η προσφορά είναι αυθόρμητη, εκούσια και ανιδιοτελής και η αμοιβαία
συμπαράσταση στους πνευματικούς στόχους αποτελεσματική. Η αληθινή φιλία έχει διάρκεια και
δεν τραυματίζεται (παρά σπανιότατα) από τις συκοφαντίες. Μόνο όμως εκείνοι που είναι
πραγματικά καλλιεργημένοι και ενάρετοι αξιώνονται να την προσφέρουν και να την
απολαύσουν.
Περιοδικό «Φιλόλογος», τευχ. 20 (απόσπασμα - διασκευή)

60
(1) Τι είναι πραγματική φιλία, σύμφωνα με το κείμενο, και σε τι μπορούν οι
πραγματικοί φίλοι να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο;
(2) Σε μια εκδήλωση για τη φιλία, που οργανώνει το σχολείο σας, παίρνετε και εσείς μέρος και
μιλάτε για τη σημασία που έχει στη ζωή σας ένας φίλος. Πιθανόν να σας βοηθήσουν οι
απαντήσεις που θα δώσετε στις παρακάτω ερωτήσεις.
• Πώς λέγεται; Πώς τον γνωρίσατε; Πόσο διαρκεί η φιλία σας;
• Ποια είναι η ηλικία του;
• Ποια είναι τα σωματικά του χαρακτηριστικά;
• Ποιες είναι οι αρετές του και τα ελαττώματά του;
• Τι είναι εκείνο που ιδιαίτερα εκτιμάτε σ’ αυτόν;
• Τι είναι εκείνο που ιδιαίτερα σας συνδέει;
(3) Γράψτε μια σελίδα για τον φίλο σας στο ημερολόγιό σας.
(4) «Αν δεν ήταν ο φίλος μου τη στιγμή εκείνη…...».
Να παρουσιάσετε ένα περιστατικό στο οποίο η παρουσία του φίλου σας έπαιξε καθοριστικό
ρόλο στη ζωή σας. Μπορεί να έχει τη μορφή:
α) ενός μικρού διαλόγου, β) ενός κόμικ.

61
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Τηλεφιλία
Καλώς ήρθατε στην εποχή των μικροτσίπ, των ηλεκτρονικών αρχείων, των υπολογιστών. Η
φιλία απέκτησε διευθύνσεις στο Ίντερνετ. Συνδεθείτε με το κατάλληλο chat και ανταλλάξτε e-
mail με όποιον τραβά η ψυχή σας μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Στείλτε υπερατλαντικά μηνύματα,
που είναι η «ηλεκτρονική διέξοδος» της μοναξιάς.
«Οι νέοι δρόμοι επικοινωνίας, τα πολυμέσα, ισοπεδώνουν το συναίσθημα», δηλώνει
απερίφραστα η κοινωνιολόγος και ερευνήτρια του ΕΚΚΕ κ. Αφροδίτη Τεπέρογλου. «Η
αναζήτηση επικοινωνίας ή γνωριμίας με έναν άγνωστο δεν είναι φιλία», επισημαίνει και εξηγεί:
«Είναι η περιέργεια του σύγχρονου ανθρώπου για το τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω του. Δεν
ανατρέχεις στον υπολογιστή σου για να εκμυστηρευθείς το πρόβλημά σου». Η ίδια εκτιμά ότι
έχει εν μέρει ατονήσει ο παραδοσιακός τρόπος που κάναμε φίλους, αλλά διατηρείται ως ηθική
αξία.
Από τον ημερήσιο Τύπο
Ίντερνετ: διαδίκτυο
chat: ηλεκτρονικός διάλογος
e-mail: ηλεκτρονικό ταχυδρομείο
ΕΚΚΕ: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών
Ερώτηση κατανόησης
- Πιστεύετε ότι η επικοινωνία που αναπτύσσουν οι νέοι σήμερα χάρη στα ηλεκτρονικά
μέσα έχει τα χαρακτηριστικά της φιλίας; Αναπτύξτε την άποψή σας γραπτά ως απάντηση σε μια
έρευνα που κάνει κάποιος εκπαιδευτικός φορέας.

62
3ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Η Αγάπη
Αν μπορώ να λαλώ όλες τις γλώσσες των ανθρώπων, ακόμα και των
αγγέλων, αλλά δεν έχω αγάπη για τους άλλους, οι λόγοι μου ακούγονται σαν
ήχος χάλκινης καμπάνας ή σαν κυμβάλου αλαλαγμός. Κι αν έχω της
προφητείας το χάρισμα κι όλα κατέχω τα μυστήρια κι όλη τη γνώση, κι αν
έχω ακόμα όλη την πίστη έτσι που να μετακινώ βουνά, αλλά δεν έχω αγάπη,
είμαι ένα τίποτα. Κι αν ακόμα μοιράσω στους φτωχούς όλα μου τα
υπάρχοντα... αλλά δεν έχω αγάπη, σε τίποτα δε μ’ ωφελεί.
Εκείνος που αγαπάει έχει μακροθυμία, έχει και καλοσύνη· εκείνος που
αγαπάει δε ζηλοφθονεί, εκείνος που αγαπάει δεν κομπάζει ούτε
περηφανεύεται, είναι ευπρεπής, δεν είναι εγωιστής ούτε ευερέθιστος· ξεχνάει
το κακό που του έχουν κάνει, δε χαίρεται με το στραβό που γίνεται, αλλά
μετέχει στη χαρά για το σωστό. Εκείνος που αγαπάει, όλα τα ανέχεται· σε
όλα εμπιστεύεται, για όλα ελπίζει, όλα τα υπομένει.
Αποστόλου Παύλου, Προς Κορινθίους Α' 13
Μετάφραση:Π. Βασιλειάδη, I. Γαλάνη, Γ. Γαλίτη, I. Καραβιδόπουλου
- Αυτός που αγαπά ποια άλλα χαρίσματα, ποιες αρετές διαθέτει, σύμφωνα με τον Απόστολο
Παύλο;
4ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Το έθιμο της Αγάπης
Ένα χαρακτηριστικό του ελληνικού Πάσχα είναι το έθιμο της Αγάπης που γίνεται στη δεύτερη
Ανάσταση, το απόγευμα της Κυριακής. Το έθιμο τούτο εκφράζει ανωτερότητα ψυχική και
ανθρωπισμό υψηλό. Στο τέλος της θρησκευτικής τελετής συνηθίζεται καθένας να χαιρετιέται και
να φιλιέται με τον παπά και αμέσως παίρνει πλάι εκεί σειρά, καρτερώντας όλους τους άλλους
συγχωριανούς του να περάσουν, να φιλήσουν και να φιληθούν σταυρωτά στα μάγουλα με τους
συμπατριώτες τους και ν’ ανταλλάξουν μαζί τους θερμές ευχές και αντευχές. Το έθιμο είναι
γενικό και βλέπει κανείς τη σειρά των ανθρώπων διαρκώς να μακραίνει και ολόκληρους να κάνει
γύρους μέσα στην εκκλησία ή έξω στο προαύλιο. Πάρα πολλές φορές το έθιμο τούτο έχει γίνει
και γίνεται αιτία να σκορπίσουν πολλά, μικρά και μεγάλα, σύννεφα, που από μήνες είχαν μόνιμα
μαζευτεί ανάμεσα σε διάφορα άτομα της ίδιας κοινότητας. Εύκολα λοιπόν κατανοεί κανείς το
βαθύτερο κοινωνικό νόημα που κλείνει και εκφράζει το ελληνικό τούτο έθιμο της Αγάπης του
Πάσχα, μια θρησκευτική ευκαιρία για ν' αγαπηθούν μεταξύ τους όλοι όσοι έχουν ψυχρανθεί.
Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη,
Πέστε Χριστός Ανέστη, εχθροί και φίλοι.
Έτσι γράφει ο εθνικός μας ποιητής για τη μέρα της Λαμπρής.
Κ. Ρωμαίος, «Κοντά στις ρίζες»

63
Σημείωση:
Ίδιο φίλημα αγάπης έδιναν και όσοι πήγαιναν στην εκκλησία και μπροστά στις εικόνες γίνονταν αδερφοποιτοί.
Αδελφοποιία ή αδελφοποίηση είναι το έθιμο κατά το οποίο άτομα ή σύνολα ατόμων, που δε συνδέονται με
συγγένεια αίματος, ενώνονται με αδελφικούς δεσμούς, κατά τη διάρκεια θρησκευτικής ή άλλης τελετής, και
υπόσχονται αμοιβαία αγάπη και προστασία. Αδελφοποιτός ή αδερφοποιτός είναι αυτός που με την αδελφοποιία
γίνεται πνευματικός αδερφός κάποιου άλλου (βλάμης, σταυραδερφός/σταυραδέρφι).
- Τι δείχνει ότι το Πάσχα είναι γιορτή αγάπης;
5ο ΚΕΙΜΕΝΟ : Η αγάπη, πηγή ενέργειας για καλές πράξεις
«Αγαπάτε αλλήλους». Αυτά τα λόγια ειπώθηκαν περισσότερο από δυο χιλιάδες χρόνια πριν.
Παρά την έντονη προτροπή τούτης της εντολής, πολλοί από μας κατάφεραν να την αγνοήσουν
όλα αυτά τα χρόνια. Τα χαρακτηριστικά της αγάπης, όπως η τρυφερότητα, η αφοσίωση, το
ενδιαφέρον, η γενναιοδωρία και η εμπιστοσύνη αγνοούνται.
Σήμερα η ανάγκη να εφαρμόσουμε τη φράση «Αγαπάτε αλλήλους» γίνεται πάλι επιτακτική. Η
σύγχρονη κοινωνία αδιαφορεί γι’ αυτήν τη νέα έκκληση για αγάπη. Κοροϊδεύει όσους
υποστηρίζουν ότι ο κόσμος μας μπορεί να γίνει ασφαλέστερος όχι με την απειλή ενός
ολοκαυτώματος ή με τον συναγωνισμό στους εξοπλισμούς, αλλά μέσα από ένα βαθύ σεβασμό για
τη ζωή.
Η αγάπη μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν παραιτηθούμε από τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις,
που εξακολουθούν να μας καθηλώνουν. Χρειάζεται να προκαλέσουμε τους κυνικούς, οι οποίοι
χαρακτηρίζουν αυτήν την άποψη ρομαντική και οπισθοδρομική ανοησία. Πρέπει να δεχτούμε την
αγάπη ως τη μεγαλύτερη παγκόσμια δύναμη για την ενοποίηση και το καλό και να τη
θεωρήσουμε προσιτή σε όσους πραγματικά την επιθυμούν. Η αγάπη είναι μια πηγή ενέργειας που
δε στερεύει, όσο κι αν τη χρησιμοποιήσουμε. Μας δίνει τη δύναμη και τη σιγουριά να
προκαλούμε τους εαυτούς μας και τους άλλους ν’ αλλάξουμε, να ωριμάσουμε.
Λέο Μπουσκάλια, «Λεωφορείο 9 για τον Παράδεισο»
Μετάφραση: Δ. Κωστελένου (διασκευή)
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αγάπης σύμφωνα με το κείμενο;

64
Β. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ - ΣΥΖΥΓΙΕΣ
Β1. Ενεργητική και παθητική φωνή
1. Το ρήμα
Α. Το διαστημόπλοιο μεταφέρει ένα μήνυμα.
Β. Ο «Πρωτοπόρος 10» εκτοξεύτηκε το 1972.
Γ. Ο αστροναύτης κάθεται στη θέση του.
Οι λέξεις που φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί (μεταφέρει) ή δέχεται μια
ενέργεια, δηλαδή παθαίνει κάτι (εκτοξεύτηκε) ή βρίσκεται σε μια κατάσταση, χωρίς
να ενεργεί ή να παθαίνει κάτι (κάθεται), λέγονται ρήματα.
Το ρήμα είναι το πιο βασικό στοιχείο της πρότασης.
Στο ΡΣ η έννοια του ρήματος μπορεί να συμπληρώνεται με ένα ή περισσότερα ΟΣ,
ΕΣ (επιρρηματικά σύνολα) ή ΠΣ (προθετικά σύνολα).
2. Φωνές του ρήματος
Οι φωνές των ρημάτων, δηλαδή οι τύποι με τους οποίους εμφανίζονται τα
ρήματα είναι δύο: η ενεργητική και η παθητική.
Ρήματα ενεργητικής φωνής είναι όσα στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του
Ενεστώτα τελειώνουν σε –ω ή –ώ (μεταφέρω, αγαπώ).
Ρήματα παθητικής φωνής είναι όσα στο ίδιο πρόσωπο τελειώνουν σε –μαι
(μεταφέρομαι, αγαπιέμαι).
■ Πολλά ρήματα έχουν και τις δυο φωνές: γράφω - γράφομαι. Υπάρχουν όμως και
ρήματα που σχηματίζονται μόνο στη μια φωνή, π.χ. ζω, εργάζομαι.
Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή λέγονται αποθετικά.
► ΑΣΚΗΣΗ
Να βρείτε τα αποθετικά ρήματα:
1. Με περίμενες τόση ώρα! Σ’ ευχαριστώ.
2. Ο υπουργός δέχτηκε τον νομάρχη.
3. Τον βλέπουν συχνά να σταυροκοπιέται.
4. Έρχεται πρώτος και φεύγει τελευταίος.
5. Μη φοβάσαι, κανένας δε σ’ εκμεταλλεύεται.
6. Μεταχειρίζεται πολλούς τρόπους, για να φτάσει στον σκοπό του.
7. Εργάζεται πολλές ώρες, αλλά πάντοτε λέει ότι δεν κουράζεται ποτέ.
8. Η φωτιά στο δάσος άναψε πάλι και όσο πάει γίνεται μεγαλύτερη.

65
Β2. Συζυγίες του ρήματος
Τα ρήματα δεν κλίνονται όλα με τον ίδιο τρόπο. Ανάλογα με τον τρόπο που κλίνονται
στον ενεστώτα και τον παρατατικό της οριστικής χωρίζονται σε δυο ομάδες, τις
συζυγίες:
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
ακούω - ακούομαι
ανοίγω - ανοίγομαι
βρίσκω - βρίσκομαι
περνώ - περνιέμαι
συγκινώ - συγκινούμαι
λυπώ - λυπούμαι (και λυπάμαι)
(1) Να βρείτε το α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα των παρακάτω ρημάτων και να
κατατάξετε τα ρήματα στις συζυγίες τους:
i. Από μια τσάντα που κρατά βγάζει τα σύνεργά του.
ii. Αρχίζει να ψάχνει.
iii. Ετοιμάζεται να φύγει, αλλά ξαφνικά πετιέται σαν ελατήριο.
iv. Στο υπνοδωμάτιο δεν είχε πάει.
v. Όταν τα τακτοποίησε όλα, τηλεφώνησε στην αστυνομία.
vi. Ζήτησε να του αφήσουν περιθώριο, για να μπορέσει να απομακρυνθεί.
(2) Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με κατάλληλους τύπους των ρημάτων της α΄
συζυγίας που δίνονται. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιονδήποτε χρόνο
ή πρόσωπο ταιριάζει:
α. Για να ............... (λύνω) αυτή την άσκηση, πρέπει τώρα να ………….
(διαβάζω) προσεκτικά τη θεωρία.
β. Χτες το πρωί μόλις............... (σηκώνομαι), ............. (τρέχω) αμέσως στο
ταχυδρομείο.
γ. Οι αμυγδαλιές ............... (ανθίζω) πριν από λίγες μέρες και……………..
(στολίζω) τον κήπο μας.
δ. Εμείς, οι μαθητές της πρώτης ............ … (ετοιμάζω) μια γιορτή και ……….…
(πιστεύω) να ……………… (συγκεντρώνω) πολύ κόσμο.
ε. Ο ξένος όλον αυτόν τον καιρό ................ (κρύβομαι), γιατί ……………
(αντιμετωπίζω) μεγάλο κίνδυνο.
στ. Εκείνα τα χρόνια το παιδί αυτό............... (έρχομαι) στο σχολείο κάθε μέρα
από το χωριό του με τα πόδια, γιατί το μοναδικό λεωφορείο …………..
(φτάνω) στην πόλη πολύ αργά. Αλλά και πολλά άλλα παιδιά τότε
…………………….. (πηγαινοέρχομαι) με τον ίδιο τρόπο στο γυμνάσιο.

66
(3) Να διατυπώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τα ρήματά τους στον παρατατικό, αόριστο και
παρακείμενο στο πρόσωπο και στην έγκλιση που βρίσκεται το καθένα. (Προσοχή: Δεν έχουν
και τους τρεις χρόνους όλες οι εγκλίσεις):
1. Ονειρεύεται ταξίδια σε χώρες εξωτικές.
2. Δε δέχεσαι μια τέτοια πρόταση;
3. Ελπίζεις σε κάτι καλύτερο;
4. Ίσως να κρύβεται κάπου.
5. Γράφε ευανάγνωστα.
6. Το στρατόπεδο φυλάγεται πολύ καλά.
7. Αυτός δεν αλλάζει γνώμη.
8. Γιατί δεν εξετάζεις όλες τις πιθανότητες;
9. Δουλεύει πολύ σκληρά.
10. Σκεφτόμαστε τις συνέπειες, γι’ αυτό και δεν αποφασίζουμε.
11. Μένουν μόνοι τους.
12. Παιδεύονται πολύ μ’ αυτή τη δουλειά.
Τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας διακρίνονται σε δύο τάξεις:
α' τάξη, τα ρήματα που κλίνονται όπως το ρ. αγαπώ:
αγαπώ, αγαπάς, αγαπά - αγαπιέμαι, αγαπιέσαι, αγαπιέται
β' τάξη, τα ρήματα που κλίνονται όπως το ρ. αδικώ (στην ενεργητική φωνή)
και το ρ. θυμούμαι (στην παθητική φωνή):
αδικώ, αδικείς, αδικεί - θυμούμαι, θυμάσαι, θυμάται
(1) Να βρείτε σε ποια τάξη ανήκουν τα ρ. των επόμενων προτάσεων της β' συζυγίας:
1. Μας ρωτούσε πού κατοικούμε.
2. Θεωρείται πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις κάτι από το μηδέν.
3. Ζει κυνηγώντας άγρια θηρία.
4. Μη λυπάσαι για μας, προσπάθησε εσύ να προχωρήσεις όσο μπορείς
περισσότερο.
5. Αδιαφορούμε για τις συνέπειες, ζητούμε μόνο να μην αδικηθεί κανένας.
6. Μην απαντάς, αφού κανείς δε σε ρώτησε.
7. «Σας χαιρετώ και φιλώ το χέρι σας», έτσι έκλεινε το γράμμα που ταχυδρομούσε ο
παππούς μου στον δικό του πατέρα.
(2) Να μετατρέψετε τις επόμενες φράσεις, χρησιμοποιώντας τα ρήματα σε διάφορα
πρόσωπα του ενεστώτα και του παρατατικού:
α. Λυπούμαι που δεν μπορώ να απαντώ σε τέτοιες ερωτήσεις.
β. Στενοχωριέμαι να ζω, χωρίς να δημιουργώ τίποτε.
γ. Προσπαθεί να κυβερνά και να μην αδικεί κανέναν.

67
(3) Να αντικαταστήσετε τα ρήματα (ή τις ρηματικές περιφράσεις) που
υπογραμμίζονται με τα συνώνυμα που δίνονται:
(στενοχωριέμαι, απαντώ, ρωτώ, αδικώ, προχωρώ, σταυροκοπιέμαι,
αναρωτιέμαι, συναντιέμαι, συνομιλώ, αδιαφορώ, χαιρετώ).
1. Όταν βλάπτεις κάποιον, βασανίζεσαι πιο πολύ ο ίδιος.
2. Να αποκρίνεστε σωστά, όταν σας κάνουν ερωτήσεις.
3. Βαδίζουν αμίλητοι και κάνουν τον σταυρό τους.
4. Πολλές φορές προβληματίζομαι μήπως βλάπτω κάποιον, χωρίς να το θέλω.
5. Όταν ανταμώνουν κουβεντιάζουν πάντοτε με πολύ φιλικό τρόπο.
6. Τους έκαναν ερωτήσεις, αλλά αυτοί δεν αποκρίνονταν σε τίποτε.
7. «Είναι προτιμότερο να βλάπτεσαι παρά να βλάπτεις έλεγε ο Σωκράτης.
8. Βαδίζετε γρηγορότερα, όπως βαδίζουν και οι άλλοι.
9. Όταν μένουμε αδιάφοροι στην αδικία, είναι σαν να βλάπτουμε κι εμείς οι ίδιοι.
10. Χαιρετίζουμε τους παλιούς φίλους μας που τους ανταμώνουμε ύστερα από τόσα χρόνια.
(4) Να βάλετε τα ρήματα στους παρελθοντικούς χρόνους της οριστικής στο ίδιο
πρόσωπο:
α. Μας αδικεί και αδιαφορεί για την αδικία.
β. Αναρωτιέμαι αν έτσι σας βοηθώ σε τίποτε.
γ. Αδιαφορείς και δεν προσπαθείς καθόλου.
δ. Συμμαχούν μαζί μας, γιατί μας φοβούνται.

68
(5) Να διατυπώσετε διαφορετικά το παρακάτω κείμενο, υποθέτοντας ότι όσα αναφέρει
ο αφηγητής για τον εαυτό του συμβαίνουν σε δυο πρόσωπα.
(Παράδειγμα: Χτύπησε η πόρτα και άνοιξα. Χτύπησε η πόρτα και ανοίξαμε).
Ένα πρωινό που έλειπαν όλοι από το σπίτι, χτύπησε η πόρτα. Άνοιξα και βρέθηκα μπροστά σ’
έναν Τούρκο αστυνομικό. Τον ρώτησα τι ήθελε και μου απάντησε πως ήταν μεγάλη ανάγκη να
παρουσιαστώ αμέσως στον αξιωματικό στο καρακόλι*. Τον ακολούθησα· είχα αγωνία, γιατί
σκεφτόμουν τι καλό μπορούσα να περιμένω από τέτοιες προσκλήσεις. Ωστόσο μόλις αντίκρισα
τον Τούρκο αξιωματικό, μου φάνηκε αγαθός άνθρωπος.
Δ. Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα
*καρακόλι (τουρκ. λέξη): αστυνομικός σταθμός.
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
-με α' πληθ. ενεργ. φωνής: εμείς γράφουμε το κείμενο
-μαι α' ενικό παθητ. φωνής: εγώ γράφομαι στο σχολείο.
-ετε β' πληθ. ενεργ. φωνής·: εσείς γράφετε χωρίς λάθη.
-εται γ' ενικό παθητ. φωνής: πώς γράφεται αυτή η λέξη;
-σε γ' ενικό ενεργ. φωνής στην οριστική: μας μίλησε
-σε β' ενικό ενεργ. φωνής στην προστακτική: μίλησέ μας.
-σαι β' ενικό παθητικής φωνής: σήμερα φαίνεσαι θυμωμένος, δε μιλιέσαι.
(6) Να συμπληρώσετε τα κενά:
1. Η γη ποτίζ................ από τη βροχή.
2. Εσείς τι ελπίζ ................. πως θα πετύχ............... μ’ αυτό τον τρόπο;
3. Εγώ πάντοτε φυλάγ…….. από το ξαφνικό κρύο.
4. Εμείς διαλέγου….. ό,τι καλύτερο βρίσκου….. και σας το φέρνου…. την ίδια
μέρα.
5. Πώς ονομάζ…….. ο κύριος με τον οποίο μιλήσα….. οι δυο σας πριν από λίγο;
6. Παιδιά, να διορθώσ............... οι ίδιοι τα λάθη σας.
7. Κανείς από μας δε δέχ ................ όσα μας αναγκάζ.............. εσείς με τη δύναμή
σας να δεχτού……. Όπως φαίνετ…….., εσείς έχ………. την απαίτηση να θεω-
ρού…….. σωστό μόνο αυτό που μας επιβάλλ………. εσείς.
8. Παιδί μου, μη μεταχειρίζ…….. τέτοιες λέξεις.
9. Χτες άνθισ… το δέντρο της αυλής μας. Δεν έρχ……… και εσύ να κατεβούμ….
στην αυλή;
10. Εσείς δεν αναλογίζ................. τις συνέπειες· εξετάζ….. μόνο το σήμερα.
11. Όλοι μας αναγνωρίζου…. ότι εσύ αγωνίζ…... πολύ τίμια. Σε συγχαίρου…..
με όλη μας την καρδιά.
12. Μη τον βασανίζ……… εσείς. Αυτός βασανίζ……... μόνος του.
13. Άφησ…… τον ήσυχο. Ενοχλείτ….., όταν του μιλούν τις ώρες που εργάζ……
14. Μην είσ….. πεισματάρης: Δώσ…… τόπο στην οργή.

69
1. Τα ρήματα σε -ίζω γράφονται με ι (αντικρίζω).
Εξαιρέσεις: δακρύζω, δανείζω, αθροίζω κ.λπ.
2. Τα ρήματα της β' συζυγίας έχουν αόριστο σε -ησα: αγαπώ - αγάπησα.
Εξαίρεση: μέθυσα, μήνυσα.
3. Τα ρήματα με διπλό ενεστώτα σε -ω και -ίζω έχουν αόριστο σε -ισα:
σκορπώ και σκορπίζω - σκόρπισα.
(7) Να συμπληρώσετε τα γράμματα που λείπουν:
1. Μας συνάντ_σε, αλλά δε μας χαιρέτ_σε. Νομίζω ότι είναι βέβαιο πως δε
μας γνώρ_σε.
2. Η αμυγδαλιά του κήπου άνθ_σε πολύ νωρίς. Φοβούμαι ότι ο βοριάς θα
σκορπ_σει τα άνθη της.
3. Τον χτύπ_σαν πολλές συμφορές, αλλά αυτός δε λύγ_σε.
4. Γύρ_σε ο πατέρας και το σπίτι πλημμύρ_σε χαρά.
5. Όταν του θυμ_ζουμε τα παλιά, συλλογ_ζεται και δακρ_ζει.
6. Τα προϊόντα αυτά που διαφήμ_σε η τηλεόραση έχουν κατακτ_σει την
αγορά.
7. Στοιχημάτ_σε ότι η ομάδα του θα κερδ_σει. Δυστυχώς όμως δεν κέρδ_σε.
8. Απάντ_σες σωστά. Φαίνεται ότι μελέτ_σες προσεχτικά το θέμα.
9. Ισχυρ_ζεται ότι τον αδίκ_σαν και, όπως μας πληροφόρ_σε, έχει
αποφασ_σει να διεκδικ_σει με κάθε τρόπο το δίκαιό του.
10. Δε ζήτ_σα να μου δικαιολογ_σεις την αργοπορία σου. Ανησύχ_σα μόνο,
γιατί άργ_σες.
11. Τηλεφών_σαν ότι το τρένο τους καθυστέρ_σε. Αλλά θα προσπαθ_σουν
να γυρ_σουν το βράδυ όσο το δυνατό γρηγορότερα.
12. Χτες μέθ_σε και ξενύχτ_σε. Σήμερα δε θέλει ούτε να μιλ_σει.

70
Γ. ΤΟ α΄ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ
(1) Να παρατηρήσετε ποιες ανωμαλίες παρουσιάζει το όνομα ως α΄ συνθετικό κατά τη
σύνθεση:
βαρύς : βαρυ-χειμωνιά αλλά βαριό-μοιρος
μακρύς : Μακρυ-γιάννης αλλά μακρο-ζωία
γη : γήπεδο αλλά γεωγραφία, γαιοκτήμονας
χέρι : χεροδύναμος αλλά χειροκροτώ
καλός : καλοκαίρι αλλά καλλιγραφία
μεγάλος : Μεγαλόχαρη αλλά μεγάφωνο
πατέρας : πατρογονικός
μητέρα : μητρόπολη
(2) Να σχηματίσετε σύνθετα με τα συνθετικά που δίνονται:
βαρύς-στομάχι (ουσιαστικό) →
βαρύς-τιμή (επίθετο) →
βαθύς-ρίζα (επίθετο) →
δασύς-τρίχα (επίθετο) →
πλατύς-σκάλα (ουσιαστικό) →
γη -λόφος (ουσιαστικό) →
γη-τρυπάνι (ουσιαστικό) →
πατέρας-παραδοτός (επίθετο) →
χέρι-μύλος (ουσιαστικό) →
χέρι-φίλημα (ουσιαστικό) →
καλός-καρδιά (επίθετο) →
καλός- φωνή (επίθετο) →
μεγάλος-έμπορος (ουσιαστικό) →
μεγάλος-θηρίο (ουσιαστικό) →
μεγάλος-·ψυχή (επίθετο) →
(3) Να προσέξετε ποιες μορφές παίρνουν ως α΄ συνθετικά τα παρακάτω αριθμητικά:
ένα : μονόζυγο
δυο : δίδραχμο και δισέγγονος*
τρία : τρίγωνο και τρισέγγονος
τέσσερα : τετράγωνο
* Να μη συγχέουμε το δισ-, πρώτο συνθετικό του δύο, με το αχώριστο μόριο δυσ-
(λ.χ. δύστυχος).
(4) Έχοντας υπόψη τα προηγούμενα παραδείγματα, να συμπληρώσετε τις επόμενες φράσεις:
Ως πρώτο συνθετικό
το 1 γίνεται ............
το 2 γίνεται ............ και ……………….
το 3 γίνεται ............ και ……………….
το 4 γίνεται ............ και ……………….

71
(5) Να σχηματίσετε σύνθετα με τις λέξεις που δίνονται:
ένα-γράμμα ένας-τόνος
ένα-ξύλο δύο-γένος
δύο-στίχος δύο-πρόσωπο
τρία-φύλλο τρία-χιλιοστός
τέσσερα-πλευρά τέσσερα-πόδι
πέντε*-δραχμή έξι-μήνας
οχτώ-στίχος είκοσι-ημέρα
*Τα αριθμητικά από το πέντε ως το ενενήντα ως πρώτα συνθετικά έχουν συνδετικό φωνήεν α:
πέντε-έτος: πενταετία
οχτώ-πόδι: χταπόδι
είκοσι-μέρα: εικοσαήμερο κτλ.
(6) Να βρείτε τα σύνθετα που ορίζονται παρακάτω και έχουν ως α΄ συνθετικό ένα αριθμητικό:
— το σχολείο που έχει μία τάξη
— αυτός που έχει δυο κεφάλια
— αυτό που κόβει και από τις δυο μεριές
— η λέξη που έχει δυο συλλαβές
— ένα λεξικό για τρεις γλώσσες
— ένα έργο σε τρεις τόμους
— ένα σχήμα με οχτώ πλευρές
— το διάστημα τεσσάρων μηνών, έξι μηνών, τριών μηνών
— το βιβλίο που περιέχει τα τέσσερα ευαγγέλια
— η περίοδος των δέκα ετών
— το διάστημα των δέκα ημερών
— ένα παιδί εννέα χρονών
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: χρονών: κατά το ετών

72
δις-: το αριθμητικό δύο ως πρώτο συνθετικό: δισέγγονος
δυσ-: το λόγιο αχώριστο μόριο που σημαίνει «δύσκολα, άσχημα»: δυσεύρετος, δύστυχος
(7) Να συμπληρώσετε τα γράμματα που λείπουν:
1. Αυτό που μου λες μου είναι δ_σάρεστο.
2. Δ_σφημίζουν τα προϊόντα μας.
3. Η περιουσία του φτάνει σε πολλά δ_σεκατομμύρια. Είναι όμως
δ_σανάλογα πλούσιος σε σχέση με την προηγούμενη ζωή του. Κάποτε
ζούσε φτωχός και δ_στυχισμένος.
4. Είναι ένας δ_στροπος και δ_βουλος άνθρωπος. Τον θεωρώ λοιπόν πολύ
δ_σκολο για συνεργασία.
5. Η δ_σπιστία σου δε δικαιολογείται. Ο άνθρωπος αυτός δεν ήταν ποτέ
δ_πρόσωπος.
6. Οι προβλέψεις μας είναι δ_σοίωνες. Γι’ αυτό η απόφαση αυτή μοιάζει με
δ_κοπο μαχαίρι. Μπορεί να βλάψει κι εμάς.
Γ' Το πρώτο συνθετικό
1. Το πρώτο συνθετικό, εκτός από όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο),
αριθμητικό ή, σπάνια, και αντωνυμία, μπορεί να είναι και:
- ρήμα: χασομέρης (α΄ συνθετικό χάνω, αόρ. έχασα), μισάνθρωπος (α΄ συνθετικό μισώ).
- επίρρημα: πανωφόρι (α΄ συνθετικό πάνω), χαμομήλι (α΄ συνθετικό χάμω)
- πρόθεση: κατασταλάζω (α' συνθετικό κατά), μετεξεταστέος (α΄ συνθετικό μετά).
Παρατηρήσεις:
 Το ρήμα ως α΄ συνθετικό μπαίνει συνήθως με το θέμα του αορίστου,
π.χ. φυγόδικος (α' συνθ. φεύγω, αόρ. έφυγα).
 Από τα επιρρήματα σε -ω μόνο το επίρρημα χάμω στη σύνθεση τρέπει το ω σε ο,
π.χ. χαμοβλέπω, χαμόσπιτο.

73
(1) Να σχηματίσετε σύνθετα με τις επόμενες λέξεις και να δώσετε τη σημασία όσων τα
συνθετικά υπογραμμίζονται.
- Να επισημάνετε σε μερικά σύνθετα την εξής μετατροπή
π → φ
τ → θ
κ → χ
του α΄ συνθετικού, μπροστά στο αρχικό φωνήεν του β' συνθετικού.
κατά + ξερός:
κατά + ευχαριστημένος:
κατά + υστερώ:
κατά-δίκη, κατά-οδηγώ:
κατά + έδρα:
κατά + ολικός:
από + μένω:
από + άνεμος:
από + τσιγάρο:
από + οπλίζω:
αντί + υπολοχαγός:
αντί +υγιεινός:
αντί + στάση:
αντί + άξιος:
φεύγω + κέντρο:
φεύγω + ποινή:
φεύγω-πόνος
παρά (πρόθεση) + βλέπω:
παρά(επίρρημα) + έφαγα:
παρά(επίρρημα) + πάχυνα:
προς + ευχή:
προς + θέτω:
κοντά + στέκομαι:
έξω + εκκλησιά:
πάνω + σεντόνι:
λείπω + ψυχή:
παύω + πόνος:
ανάβω + κοκκινίζω:
σπαράζω + καρδιά:
καλά + βλέπω:
συχνά + ρωτώ:

74
(2) Να σχηματίσετε σύνθετα με α΄ συνθετικό τις προθέσεις της στήλης Α΄
και β΄ συνθετικό τις λέξεις της στήλης Β΄
και να τα χρησιμοποιήσετε σε προτάσεις.
Α΄ Β΄
μετά
παρά
από
γράφω
γραφή
βάλλω
βολή
(3) Να βρείτε τα σύνθετα που η σημασία τους δίνεται στις παρακάτω φράσεις:
α) Πώς λέγεται:
— αυτός που συγκινείται εύκολα;
— αυτός που δεν έχει αισθήματα;
— αυτός που πρόκειται να πεθάνει; (αρχ. ελληνικά: πρόκειται = μέλλω)
— αυτός που μισεί τους ανθρώπους;
— αυτός που είναι τελείως άσπρος;
— αυτός που αγαπάει τους Έλληνες;
— η έλλειψη νερού;
(αρχ. ελληνικά: νερό = ύδωρ, π.χ. άνυδρος: αυτός που δεν έχει νερό).
— περπατώ σιγά;
— το σεντόνι που στο στρώσιμο του κρεβατιού μπαίνει από κάτω;
β) Πώς θα πούμε για κάποιον με μια λέξη: «άλλαξε την πίστη του» .→
Πώς θα πούμε με μια λέξη: «Περάστε πάλι»! →
«Μην ακούτε κρυφά». →
Συμπληρώστε τα κενά των λέξεων:
Χαμ_δέντρο, κατ_σέντονο, παν_φόρι, λ_ποθυμία, λ_ψανδρία, μελλ_νυμφος, μεμψ_μ_ρος,
κλεψ_τ_πία, ανοιγ-κλείνω, ξ_πετσα, ξ_κλήσι, εχέμ_θος, ανθ_ποπλοίαρχος, ανθ_ποσμηναγός,
ανεξ_θρησκος, ανεβ_κατεβαίνω, αφ_μαξη.

75
Δ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Λεξιλόγιο: Η φιλία
Ουσιαστικά Ρήματα
(εκφράσεις με ρήματα)
Επίθετα Μετοχές Επιρρήματα
Σ
Υ
Ν
Ω
Ν
Υ
Μ
Α
φιλία
αγάπη
στοργή
οικειότητα
συμπάθεια
αδέρφωμα
συνδιαλλαγή
είμαι φίλος
συνάπτω φιλία
καλλιεργώ φιλικές σχέσεις
πιάνω φιλίες
διαπνέομαι από φιλικά αισθήματα
συσφίγγω τους φιλικούς δεσμούς
κάνω φίλο
συνδέομαι φιλικά
φιλιώνω
μονοιάζω
φιλικός
αδερφικός
αδιάσπαστος
εγκάρδιος
συνδεδεμένος
τρυφερός
αφοσιωμένος
έμπιστος
πιστός
ειλικρινής
αληθινός
φιλότιμος
γενναιόδωρος
φιλικά
αδερφικά
εγκάρδια
συμπαθητικά
Α
Ν
Τ
Ι
Θ
Ε
Τ
Α
έχθρα
μίσος
κακία
επιβουλή
δυσμένεια
αμάχη
αντιπάθεια
είμαι εχθρός
τρέφω έχθρα
διαπνέομαι από εχθρικά αισθήματα
κόβω τις φιλικές σχέσεις
εχθρικός
άσπονδος
δυσμενής
πολέμιος
αντίπαλος
εχθρικά
αντιπαθητικά
► (1) Να σχηματίσετε σύνθετα με πρώτο συνθετικό το μόρφημα φιλ(ο)-
φ ι λ (ο) -
→ λογος, λογία
→ ξενία
→ τεχνος
→
→
→
→
→
→

76
► (2) Να σχηματίσετε σύνθετα ή παρασύνθετα με δεύτερα συνθετικά τα μορφήματα -φιλος, -
φιλία.
βιβλιο →
-φιλος
αστυ →
-φιλία
Βοηθητικές λέξεις για τις ασκήσεις 2 και 3
σοφός, πατρίδα, άθλος, άνθρωπος, Γάλλος, Γερμανός, ξένος, αρμονικός,
στοργή, ζώο, δώρο, καλός, δόξα, μούσα, λύκος, πόλεμος, ειρήνη, τιμή,
ασθενής, έργο, ελληνισμός, ήσυχος, ίππος, πρόοδος, δίκη, θρήσκος, νικώ, πόνος.
Δύο άνδρες συζητούν για τη φιλία κάτω από ένα πλατάνι στην αρχαία Αθήνα.
(3) Ποια από τα επίθετα του παρακάτω πίνακα μπορούν να συνδυαστούν με τα ουσιαστικά
φιλία, έχθρα; Να διαλέξετε δέκα περιπτώσεις και να σχηματίσετε δέκα φράσεις.
Παραδείγματα:
- Οι δύο λαοί καλλιέργησαν τις σχέσεις τους σε όλους τους τομείς και συνδέθηκαν με μια δυνατή
πολιτική φιλία.
- Δεν τα πήγαιναν καλά· μια ανεξήγητη έχθρα τούς χώριζε χρόνια τώρα.
βαθιά
οικογενειακή
αναλλοίωτη
πολιτική
σταθερή
αγνή
αμοιβαία
άσβηστη
παλιά
πιστή
μεγάλη
αδελφική
ανήκουστη
συμφεροντολογική
υστερόβουλη
ύποπτη
ψεύτικη
αιώνια
ιστορική
φυλετική
φαινομενική
μυστική
αδικαιολόγητη/ανεξήγητη
φιλία
έχθρα

77
(4) Συμπληρώστε τις φράσεις με λέξεις του παρακάτω πλαισίου:
έμπιστος, αφοσιωμένος, φιλία, αληθινός, αιώνιος, φιλικός, φίλη, αποκατάσταση, σχέση,
δεσμός, σταθερός, ανειλικρινής, λυκοφιλία, ψευτοφιλία, ένα, άσπονδος, θανάσιμος,
επιβουλεύομαι, φίλος, θηρίο, δικαιοσύνη, καχυποψία.
- Οι σχέσεις των δύο λαών ήταν ………………
- Μπορούσα να υπολογίζω σ’ αυτόν· ήταν ένας ……… και ………. φίλος.
- Η συζήτηση γινόταν μέσα σε................... ατμόσφαιρα.
- Όταν καθόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ξεχνούσε τις προσωπικές
του πικρίες και φρόντιζε να δημιουργήσει ένα κλίμα ………………..
- Ήταν ανοιχτόκαρδη κοπέλα. Εύκολα δημιουργούσε κοινωνικές …………….
- Η φιλία τους ήταν ......................
- Ήταν δυο αχώριστες ......................
- Η ........................τους κλονίστηκε σοβαρά. Η .......... των παλιών φιλικών
………… δεν ήταν πια εύκολη υπόθεση. Η διάρρηξη των ……………… φαίνεται
ότι ήταν οριστική.
- Ήταν μια ........................ και............... φιλία.
- Δεν είχε τα γνωρίσματα της φιλίας· ήταν μια ................... σχέση, μια
…………….ή …………., όπως συνηθίζουμε να λέμε. Γι’ αυτό και δεν άντεξε
στον χρόνο.
- Ο ένας έτρεφε έχθρα για τον άλλο· ήταν δυο ……………….φίλοι· ο ένας ήταν
για τον άλλο ο υπ’ αριθμόν ………… εχθρός. ………… μίσος τούς χώριζε.
- Δεν μπορούσαν να έχουν εμπιστοσύνη σ’ έναν τύραννο που …………… τη
ζωή του κάθε πολίτη.
- Τη ........................ τη διαλύουν η ιδιοτέλεια, ο φθόνος, η αντιζηλία. Μεγάλος
εχθρός της είναι και η ………………….
- Η .......................... είναι πολυτιμότερη και από τη ........... . Η μια μπορεί να
υπάρξει χωρίς την άλλη.
- Αλλά ποια από τις δυο; Η φιλία, όχι η .............................. .
- Όλοι έχουμε ανάγκη από ................................................... Εκείνος που ζει μόνος του, έλεγε ο
Αριστοτέλης, είναι ή ………… ή θεός.

78
Ε. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
Κείμενα και θέματα για συζήτηση
1) Να μελετήσετε τις παρακάτω σκέψεις του αρχαίου φιλοσόφου Αριστοτέλη
για τη φιλία και να τις συζητήσετε στην τάξη:
Η φιλία είναι αναγκαιότατη σε όλες τις ηλικίες: στους νέους, στους ηλικιωμένους, σ’ εκείνους
που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους. Οι νέοι χρειάζονται τους φίλους, γιατί σ’ αυτούς
βρίσκουν τους συμπαραστάτες και τους οδηγούς της ζωής τους· τους ανθρώπους που θα τους
βοηθήσουν να αποφύγουν τα λάθη και τις κακοτοπιές. Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται τη φροντίδα
του φίλου, γιατί είναι πολύ φυσικό να μην μπορούν να αντιμετωπίζουν τις ανάγκες τους από
σωματική ανεπάρκεια ή από πνευματική αδυναμία. Τέλος, για κείνους που βρίσκονται στην ακμή
της ηλικίας τους ο φίλος είναι βοηθός, σύμβουλος και συνεργάτης. Η φιλία είναι πολυτιμότερη
και από τη δικαιοσύνη. Αυτή συγκρατεί στενά δεμένες τις πόλεις, και οι νομοθέτες γι’ αυτήν
νοιάζονται πιο πολύ παρά για τη δικαιοσύνη. Όταν είμαστε φίλοι με τους συμπολίτες μας, δε
χρειαζόμαστε τη δικαιοσύνη κανόνα στις πράξεις μας· σαν φίλοι θα συμπεριφερόμαστε πάντα με
τον καλύτερο τρόπο.
Τι είναι όμως η φιλία; Εύνοια, λέει ο Αριστοτέλης: να είσαι ευνοϊκός σε κάποιον κι αυτός
ευνοϊκός σε σένα· να τον τιμάς και να τον αγαπάς κι εκείνος επίσης να σε τιμά και να σε αγαπά.
Γι’ αυτό όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δε λέγονται φιλία.
Με φιλία συνδέονται όσοι ξέρουν να εκτιμήσουν και να εμπιστευτούν τον άνθρωπο σαν
άνθρωπο. Στον φίλο δε βλέπουμε ούτε λογαριάζουμε εκείνον που έχει αυτή ή εκείνη τη σωματική
ή διανοητική ικανότητα, αυτή ή εκείνη την κοινωνική θέση ή την πολιτική δύναμη- βλέπουμε και
λογαριάζουμε την ηθική ποιότητα, αρκεί να την ονομάσουμε «ανθρωπιά» για να δηλώσουμε τι
εννοούμε
Απόδοση Ε. Παπανούτσου
(1) Είναι αναγκαία η φιλία σε όλες τις ηλικίες του ανθρώπου και γιατί;
(2) Να συγκρίνετε τη φιλία με τη δικαιοσύνη.
(3) Τι σημαίνει η φράση:
«Όταν είμαστε φίλοι με τους συμπολίτες μας, δε χρειαζόμαστε τη δικαιοσύνη
κανόνα στις πράξεις μας»;
(4) Τι είναι η φιλία για τον Αριστοτέλη;
(5) Ποιοι είναι εκείνοι που συνδέονται με φιλία;
(6) Τι είναι εκείνο που εκτιμούμε σ’ έναν φίλο;

79
2) Οι καινούργιες παρέες
Οι σχολικές μου απασχολήσεις δε μου άφηναν καιρό για συγγραφή· οι καινούργιες μου
παρέες μου αφαίρεσαν ακόμη και την επιθυμία του γραψίματος. Επιτέλους είχα φίλους
συντρόφους! Πανηγύριζα. Είχα αποκτήσει δυο ζωές. Στο σπίτι μας πιθήκιζα, παρίστανα τον
άντρα. Τα παιδιά, όμως, μεταξύ τους σιχαίνονται τα παιδιαρίσματα: είναι άντρες στ’ αλήθεια.
Άντρας κι εγώ ανάμεσα στους άντρες, έβγαινα κάθε μέρα απ’ το λύκειο συντροφιά με τον Ζαν,
τον Ρενέ, τον Αντρέ, τρέχαμε φωνάζοντας απ’ τη μια άκρη στην άλλη της πλατείας του Πανθέου·
ήταν μια στιγμή σοβαρής ευτυχίας. Αντί να θέλω να λάμψω, γελούσα, σαν ηχώ των άλλων,
επαναλάμβανα τα συνθήματα που έριχναν και τα καλαμπούρια, εσώπαινα, υπάκουα, μιμόμουν
τις χειρονομίες τους, δεν είχα παρά ένα πάθος: να ενσωματωθώ στο σύνολο. Οι κοροϊδίες και τα
πειράγματα απαγορεύονταν αυστηρά. Αν κανένας έχανε τον έλεγχο των λόγων και των πράξεων
του, αν παραφερόταν, όλη η ομάδα τον περιτριγύριζε, τον γαλήνευε, τον υποχρέωνε να ζητήσει
συγγνώμη, ήταν σαν η ίδια η μητέρα του να τον νουθετούσε με το στόμα του Ζαν ή του Αντρέ.
Ζαν Πωλ Σαρτρ, Οι Λέξεις. Διασκευή
Συζητήστε για τον φίλο σας:
- Πώς τον λένε; Πώς τον γνωρίσατε; Πόσο κρατάει η φιλία σας;
- Ποια είναι η ηλικία του;
- Ποια είναι τα σωματικά του χαρακτηριστικά;
- Ποιες είναι οι αρετές του και τα ελαττώματά του;
- Τι είναι εκείνο που ιδιαίτερα εκτιμάς σ’ αυτόν;
- Τι είναι εκείνο που ιδιαίτερα σας συνδέει;
- Να αφηγηθείτε κάτι που να δείχνει ότι είστε αληθινοί φίλοι.
Γράψτε:
- Σε μια παράγραφο πώς γνωρίσατε τον φίλο σας.
- Σε μια παράγραφο ποια είναι τα σωματικά γνωρίσματα του φίλου σας.
- Σε μια παράγραφο πώς θέλεις τον φίλο σου.
- Σε δυο παραγράφους μια σύντομη περιπέτεια με τον φίλο σου.

80
3) ΓΕΙΑ ΣΑΣ
Μείνετε ήσυχοι, φίλοι μου
μείνετε ήσυχοι
Φεύγω
με σας μες στην καρδιά μου
με τον αγώνα μου πάντα στον νου μου
Μείνετε ήσυχοι,
φίλοι μου, φίλοι μου
μείνετε ήσυχοι.
Δε θέλω να σας δω στην προκυμαία
αράδα αράδα σαν πουλιά στα καρτ-ποστάλ.
Δε θέλω να σας δω με μαντίλια στα χέρια.
Όχι, όχι αυτό.
Βλέπω τον εαυτό μου ολάκερο
μες στα μάτια των φίλων μου.
Ω, φίλοι μου
αδέρφια μου του αγώνα
συντρόφια της δουλειάς.
Γεια σας. Ούτε μια λέξη.
Οι νύχτες θα σπρώξουν το μάνταλο της πόρτας
Τα χρόνια θα υφάνουν τον ιστό τους πάνου στα παράθυρα
Κι εγώ θα τραγουδάω πάντα σαν τραγούδι του αγώνα
το τραγούδι μου της φυλακής.
Θα ξαναϊδωθούμε, φίλοι μου
ναι, θα ξαναϊδωθούμε
Θα χαμογελάσουμε μαζί στον ήλιο
θ’ αγωνιστούμε δίπλα δίπλα.
Ω, φίλοι μου
αδέλφια του αγώνα
συντρόφια της δουλειάς
Γεια σας.
Ν. Χικμέτ
4) [Σύντροφε Ουρανέ]
Έλα λοιπόν μαζί μας, σύντροφε Ουρανέ,
ξανανιωμένος
έλα όπως έρχεται το μέλλον
μέσα από τις γκρεμισμένες όχθες
του φόβου και του θανάτου.
Ελάτε, ελάτε.
Ελάτε.
Μια τέτοια νύχτα
τέσσερα πρόσωπα χαράζονται πιο καθαρά.
Ο Γιώργης, ο Βασίλης, ο Κάρολος κι εγώ.
κάτι καινούριο υπάρχει.
Ένας καινούριος φίλος
ένας καινούριος χτύπος στην καρδιά του αύριο
ένα διάπλατο παράθυρο στην ευτυχία.

81
Αλκόρ, Αλκόρ, διπλό αστέρι...
Α, σε τούτη τη ζωή μας
χωράς και συ, χωράει ολόκληρη η αχιβάδα τ’ ουρανού.
Ελπίζοντας, ελπίζοντας.
ακούς το βήμα του κόσμου
που προχωράει.
Τίτου Πατρικίου, Κατάφατσα στον ουρανό IX
- Να συγκρίνετε τα δύο (2) ποιητικά κείμενα με το προηγούμενο και να δείτε πώς τοποθετείται
το θέμα της φιλίας.
5) Συμπληρώστε με λέξεις του πλαισίου το κείμενο ενός σύγχρονου φιλοσόφου,
του Ευάγ. Παπανούτσου, και συζητήστε το:
Στη …………... πρέπει να πηγαίνουμε με ……..…………. καρδιά· τότε τη χαιρόμαστε.
Ωστόσο πολλοί ηγεμόνες φοβούνται τη συνωμοσία και ……………. όλους όσοι τους πλησιάζουν·
γι’ αυτό και δε γίνονται ……………… μεταξύ τους.
Με τον ίδιο λόγο εξηγούνται και οι δυσκολίες που έχουν να υπερνικήσουν οι φιλίες ανάμεσα σε
……...………για να διατηρηθούν. Δύσκολα βρίσκει τον ………….…….
ο ……...………. σ’ έναν άλλο δικηγόρο, ο γιατρός σ’ έναν άλλο …………………….,
ο …………………... σ’ έναν άλλο καλλιτέχνη κτλ., γιατί τις σχέσεις τους τις …….………….… ο
φόβος και η …………………του ανταγωνισμού.
υποπτεύομαι, φίλος, γιατρός, καλλιτέχνης,
ομότεχνος, δικηγόρος, φιλία, ανέφελος,
καχύποπτος, δηλητηριάζω, υποψία.

82
- Το κείμενο που συμπληρώσατε έχει δύο θέματα.
α) Το ένα θέμα αναφέρεται στη «φιλία» που μπορεί να έχουν οι ηγεμόνες τύραννοι
με τους λαούς τους. Για το θέμα αυτό άφθονο υλικό θα βρείτε στην Ιστορία σας.
β) Το άλλο θέμα αναφέρεται στη φιλία που μπορεί να έχουν οι άνθρωποι του ίδιου
επαγγέλματος μεταξύ τους. Για το θέμα αυτό αναζητήστε το υλικό στα επαγγέλματα της
καθημερινής ζωής, όπου οι ομότεχνοι ανταγωνίζονται, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο.
6) Τα παιδιά δίνουν τα χέρια
Ο κυρ Νικόλας ταξίδεψε σε πολλά μέρη και οργάνωσε γιορτές παιδιών, που περιλάμβαναν
χορούς και τραγούδια για την αγάπη και τη φιλία των λαών, αντάμωσε ανθρώπους από όλες τις
φυλές της γης. Οι πιο πολλοί τον δέχτηκαν με χαρά και υποσχέθηκαν να πάρουν μέρος στον χορό
σαν θα ’ρθει η ώρα. Βρήκε όμως και σκληρούς ανθρώπους, που του φέρθηκαν άσχημα. Ένας
μάλιστα κακός αρχηγός μιας μεγάλης χώρας τον έκλεισε δεκαπέντε μέρες στη φυλακή, γιατί τον
νόμισε επικίνδυνο για την ησυχία της χώρας του.
Επιτέλους έφτασε η γιορτή διεθνών χορών και τραγουδιών για την πρώτη μέρα της άνοιξης!
Με μια κίνηση κορίτσια κι αγόρια απ’ όλες τις χώρες, απ’ όλες τις φυλές, δώσανε τα χέρια κι
άρχισαν να χορεύουν τραγουδώντας:
Αν όλα τα παιδιά της γης
πιάναν γερά τα χέρια,
κορίτσια αγόρια στη σειρά
και στήνανε χορό,
ο κύκλος θα γινότανε
πολύ πολύ μεγάλος
κι ολόκληρη τη Γη μας
θ’ αγκάλιαζε θαρρώ.
Ο Νικόλας κοιτούσε με μάτια θαμπωμένα από τα δάκρυα. Χιλιάδες νέοι περνούσαν μπροστά
του. Τους είχε συναντήσει στα ταξίδια του. Γαλανομάτηδες με ξανθά μαλλιά, μελαχρινοί με
μαύρα μάτια, νέγροι με κάτασπρα δόντια, κινεζούλες με τραβηγμένα μάτια, ερυθρόδερμοι με
πολύχρωμα φτερά δίνανε τα χέρια σ’ αυτό το γαϊτανάκι που αγκάλιαζε τη Γη. Τους άκουγε να
τραγουδάνε, να μιλάνε, να γελάνε και να φωνάζουν. Ο Γιόχαν έσφιγγε το χέρι του Γιάννη και
έλεγε: «Πόσο κουτοί ήμασταν να μη μιλάμε ο ένας στον άλλον. Μοιάζεις του αδερφού μου». Ο
Γιάννης έλεγε: «Δε θα είμαι πια μόνος τα βράδια του χειμώνα, θα κάνουμε παρέα και θα λέμε
ιστορίες».
Ζωρζ Σαρρή, «Το γαϊτανάκι» (διασκευή)

83
(1) Μπορείτε να σημειώσετε μερικά από τα εκφραστικά μέσα, με τα οποία
η Ζ. Σαρρή πετυχαίνει να δώσει την εικόνα της συμφιλίωσης των νέων;
(2) Όπως βλέπετε, το κείμενο αναφέρεται στο πρόβλημα της φιλίας των λαών της γης. Είναι ένα
σοβαρό θέμα πανάρχαιο· έχουν μιλήσει κιόλας γι’ αυτά οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ο
Χριστός, οι οποίοι ζητούν την ειρήνη και την αγάπη των λαών. Δεν είναι όμως αυτό εύκολη
υπόθεση.
- Γιατί; Μπορείτε να αναφέρετε μερικούς από τους λόγους που κρατούν τους
λαούς διαιρεμένους;
- Συζητήστε τα αρνητικά στοιχεία αυτής της διαίρεσης.
- Ποια νομίζετε ότι θα είναι τα θετικά στοιχεία της συμφιλίωσης και της
ειρηνικής συνύπαρξης των λαών;
7) Μυστικός Δείπνος
Απόψε να ’ρθεις κι εσύ. Ετοιμάζω μυστικό δείπνο.
Έστρωσα το τραπέζι της γης κι άνοιξα τα παράθυρα
να δούνε το φως να πλησιάσουνε όλα,
ν’ αχτιδίζουν τ’ αστέρια στα πρόσωπα και τα χέρια
των καλεσμένων μου, να πηδούν στα ποτήρια.
Έβαλα την ψυχή μου σε σταμνιά πήλινα, σε κανάτια.
Μυρίζει κέδρο το κρασί κι είναι σαν πασχαλιά το χρώμα του.
Στην υγειά μας, αδέρφια!
Έχω καλέσει τα παιδιά των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.
Έστειλα στον Παντίτ Νεχρού μιαν αμαξοστοιχία λουλούδια
να μου τα στείλει στολισμένα. Κι έστειλα μήνυμα
στο Μάο Τσε Τουνγκ, να τους δώσει
να φέρουν μαζί τους σα νιφάδες χιονιού
δυο χιλιάδες κινέζικα τραγουδάκια.
Στον Πικασσό να μετρήσει πόσες χιλιάδες
περιστέρια περίπου έχει αζωγράφιστα μες στην ψυχή του.
Να μου τα στείλει όπως είναι να στολίσω τους ώμους
και τα χέρια των καλεσμένων μου.
Βγήκε τρέχοντας, φεύγει ο Χριστός· πάει να φέρει
μια αγκαλιά λεμονάνθια να βάλει στα βάζα μου.
Η μητέρα μου ζύμωσε στη μεγάλη μας σκάφη
μαύρο ψωμί με γλυκάνισο και σουσάμι.
Τα παιδιά ξεκινήσανε. Σχηματίσανε κιόλας
πάνω στη γη τον ποταμό γαλαξία.
Νικηφόρου Βρεττάκου, Μυστικός Δείπνος

84
- Γιατί ο ποιητής θέλει να περάσει το μήνυμα της αγάπης και της ειρήνης μέσα από τα παιδιά; Τι
είναι εκείνο που πιστεύει ότι έχουν τα παιδιά;
8) Κοριτσάκι
Πώς τα φίλιωσες όλα, πώς τα ’σμιξες –
καμιά φωνή δε λέει μου «όχι»,
έτσι καθώς με δένεις
μ’ εχτρούς και φίλους
με τα παλιά και τ’ αυριανά
όλα αυριανά
κι όλα για πάντα.
Πού ’ναι ο παλιός γκρεμνός; – δε βλέπω –
γκρεμνός δεν είναι –
γεφύρι εσύ
κι ούτε γεφύρι,
ζωή.
Ανάμεσα στη μάνα σου και μένα
εσύ
ανάμεσα στο χτες και τ’ αύριο
εσύ
ανάμεσα στο χώμα και το φως
εσύ –
η ζωή τραβάει, τραβάει
κ’ η σιωπή
άκου πώς μιλάει
πώς χαμογελάει.
Γιάννη Ρίτσου, Πρωινό άστρο
(1) Ποια μορφή αγάπης δίνεται μέσα από το ποιητικό κείμενο;
(2) Γράψτε κι εσείς μια παράγραφο με θέμα την αγάπη που νιώθετε για κάποιο μεγαλύτερό σας
πρόσωπο (από το οικογενειακό, συγγενικό, σχολικό, φιλικό περιβάλλον).

85
 Αγάπα τον πλησίον σου και με μικρή ζημιά σε βάρος σου.
Θαλής
 Γεννήθηκα για να αγαπώ και όχι να τρέφω μίση.
Σοφοκλής, «Αντιγόνη»
 Η αγάπη γίνεται η αιτία να γεννηθεί στον άνθρωπο η κάθε είδους αρετή.
Γρηγόριος Θεολόγος
 Στους φίλους να ’σαι ο ίδιος και στην ευτυχία και στη δυστυχία.
Περίανδρος
 Τους φίλους να μη τους κάνουμε εχθρούς και τους εχθρούς να
προσπαθήσουμε να τους κάνουμε φίλους.
Πυθαγόρας
 Απ’ όλα τ’ αποκτήματα το πιο πολύτιμο είναι ο φίλος.
Ηρόδοτος
 Είναι πολύ αισχρό πράγμα να ρίξεις τους φίλους στις συμφορές και ο ίδιος
να σωθείς.
Ευριπίδης, «Ιφιγένεια εν Ταύροις»

86
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Με θέμα «Η φιλία στη λογοτεχνία» συντάξτε έναν κατάλογο βιβλίων, με σκοπό να τα
προτείνετε γραπτά στον διευθυντή του σχολείου σας για την ενίσχυση της σχολικής
βιβλιοθήκης.
2. Συντάξτε έναν κατάλογο που θα περιλαμβάνει δημοτικά τραγούδια της αγάπης, καθώς και
έντεχνα τραγούδια που θα αναφέρονται στη φιλία και στην αγάπη. Σημειώστε εκφράσεις
αγάπης που επαναλαμβάνονται σταθερά σ’ αυτά και παρουσιάστε την εργασία σας στην τάξη.
3. Καταρτίστε ένα ερωτηματολόγιο, που θα το απευθύνετε στους συμμαθητές σας, με θέμα τη
φιλία. Τα αποτελέσματα της έρευνας να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
Στην έρευνά σας θα σας βοηθήσουν οι παρακάτω ενδεικτικές ερωτήσεις.
1. Έχεις φίλους; Ναι Όχι
2. Συνδέεσαι με φιλία με πολλούς Με πολλούς Με λίγους
ή λίγους συνανθρώπους σου;
3. Προτιμάς τη φιλία των Ναι Όχι
συμμαθητών σου;
4. Ποια από τα παρακάτω στοιχεία θεωρείς σημαντικά για την επιλογή των φίλων σου; Βάλε
ένα √ στα πέντε από αυτά που θεωρείς πιο σημαντικά.
Ευφυΐα
Ευχάριστο παρουσιαστικό
Παρόμοιες πολιτικές αντιλήψεις
Υποστήριξη (αλληλεγγύη)
Παρόμοιο μορφωτικό επίπεδο
Αίσθηση του χιούμορ
Παρόμοια κοινωνικο-οικονομική κατάσταση
Ειλικρίνεια
Αγάπη, ζεστασιά
Κοινά χόμπι και διασκεδάσεις
Κοινά πολιτιστικά ενδιαφέροντα
Ίδια ηλικία
Καλή επίδοση στα μαθήματα
Πρόσωπο εμπιστοσύνης
Ανήκουμε στα ίδια σωματεία (συλλόγους, οργανώσεις κ.λπ.)

87
4η ΕΝΟΤΗΤΑ Το σχολείο στον χρόνο
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Νικηφόρος Βρεττάκος
[Τα δεκατέσσερα παιδιά]
Το ποίημα είναι απόσπασμα από το ποίημα Στη γυναίκα με το τσακισμένο χέρι, που ανήκει
στη συλλογή Οδοιπορία. Στο ποίημα αυτό ο Βρεττάκος μας μιλάει για μια καθηγήτρια, που
υπηρετούσε σ’ ένα φτωχό ορεινό χωριό της Ηπείρου, το Καλέντζι.
«...Ἐν ἀρχῇ ἦν ἡ ἀγάπη...» Μελωδούσε γιομίζοντας
το γυμνό σου δωμάτιο μια παράξενη άρπα*
καθώς σ’ έπαιρνε ο ύπνος και το χέρι σου, κρύο,
σαν κλωνί λεμονιάς σε νεκρό, αναπαύονταν
πάνω στο στήθος σου. Κ’ έβλεπες
πως άνοιγε τάχα μια πόρτα στον ύπνο σου.
Πως μπαίναν τα δεκατέσσερα παιδιά λυπημένα
και στεκόντουσαν γύρω σου. Τα μάτια τους θύμιζαν
σταγόνες σε τζάμια: "Έλεος ! Έλεος ! Έλεος !..."
Τινάζοντας τη βροχή και το χιόνι από πάνω τους,
τα ζύγιαζες με το βλέμμα σου σα να ’θελες να τους κόψεις
την ευτυχία στα μέτρα τους , ενώ η άρπα συνέχιζεν
απαλά μες στον ύπνο σου: "ό,τι θέλει κανείς
μπορεί να φτιάξει με την αγάπη. Ήλιους κι αστέρια,
ροδώνες* και κλήματα..."Αλλά εσύ προτιμούσες
μποτίτσες φοδραρισμένες με μάλλινο,
πουκάμισα κλειστά στο λαιμό-
γιατί φυσάει πολύ στο Καλέντζι!
Έβλεπες πως ράβεις με τα δυο σου χέρια,
έβλεπες πως ζυμώνεις με τα δυο σου χέρια
κι ονειρευόσουν πως μπαίνεις στην τάξη
με δεκατέσσερες φορεσιές,
με δεκατέσσερα χριστόψωμα στην αγκαλιά σου.

88
Αλλά ξύπναγες το πρωί κι άκουγες που έβρεχε.
Σε δίπλωνε σα μια λύπη τ’ αδιάβροχό σου
κι ο δρόμος για το σχολειό γινόταν πιο δύσκολος.
Βάδιζες κ’ είχες σκυμμένο το πρόσωπο
σα να ’ταν κάποιος απάνω σου και να σ’ έκρινε
για τ’ άδεια σου χέρια. Σα νά ’φταιγες μάλιστα,
σ’ όλη τη διαδρομή σε μπάτσιζε το χιονόνερο.
Έμπαινες στο σχολειό κι όπως τ’ αντίκριζες
μοιραζόταν σε δεκατέσσερα χαμόγελα το πρόσωπό σου.
Θυμόσουν πως η αγκάλη σου ήταν μισή
κι ανεβαίνοντας πάνω στην έδρα σου
άνοιγες τη λύπη σου και τα σκέπαζες
όπως ο ουρανός σκεπάζει τη γη.
Ώρα 8 και 20΄ ακριβώς.
Το μάθημα αρχίζει κανονικά.
Εσύ πάνω απ’ την έδρα κι απ’ αντίκρυ σου ο Χριστός,
απαλός και γλυκύς μες στο κάδρο του,
δίνετε τα χέρια πάνω από τα κεφάλια τους
να τους κάμετε μια στέγη από ζεστασιά
γιατί σας ήρθανε και σήμερα μουσκεμένα
κ’ η λύπη περπατάει μες στα μάτια τους
όπως ο σπουργίτης πάνω στο φράχτη.
Το καλαμπόκι δεν ψώμωσε* το περσινό καλοκαίρι
κι ακούς το ψωμάκι που κλαίει μες στις μπόλιες* τους.
Ώρα 10 και 20΄, το μάθημα συνεχίζεται.
Οι σπουργίτες σου χτυπούν τα φτερά τους.
Το μολύβι πεθαίνει ανάμεσα στα κοκκαλιασμένα τους δάχτυλα.
Η καρδιά σου είναι τώρα μια στάμνα σπασμένη.
Τα λόγια σου βγαίνουν αργά σα μια βρύση που στέρεψε:
"Ο μέγας Αλέξανδρος... Ο μέγας Αλέξανδρος... Ο μέγας Αλέξανδρος...".
Τα δάχτυλά σου είναι πέντε. Τα μέτρησες δέκα φορές.
Τα δάχτυλά σου είναι πέντε. Μετράς το ένα χέρι σου

89
-τ’ άλλο σου βρίσκεται τυλιγμένο σε συννεφιά-
τα δάχτυλά σου είναι πέντε. Σηκώνεις το πρόσωπο,
κοιτάζεις τη στέγη, κάνεις πως σκέφτεσαι
σκύβεις πάλι στην έδρα, ξεφυλλίζεις τον Αίσωπο,
κατεβαίνεις και γράφεις στο μαυροπίνακα,
κοιτάζεις τον ουρανό απ’ το παράθυρο,
γυρίζεις το κεφάλι σου αλλού,
δε μπορείς άλλο παρά να κλάψεις.
Παίρνεις το μαθητολόγιο στα χέρια σου,
κάτι ψάχνεις να βρεις, το σηκώνεις διαβάζοντας
και σκεπάζεις το πρόσωπό σου.
________________________________________
* άρπα: μουσικό όργανο
* ροδώνες: κήποι με τριανταφυλλιές
* ψωμώνω: μεστώνω, ωριμάζω
* μπόλια: μαντίλα
(1) Η παιδαγωγική αρχή που ακολουθούσε η καθηγήτρια συνοψίζεται στη φράση:
«Ἐν ἀρχῇ ἦν ἡ ἀγάπη» .
Τι διαπιστώνει προσπαθώντας να την εφαρμόσει στην πράξη;
(2) Με ποιους στίχους δηλώνεται η φτώχεια των παιδιών και η αδυναμία της δασκάλας να
τα βοηθήσει; Τι τους προσφέρει τελικά;
(3) Ποιοι στίχοι φανερώνουν την αγάπη της καθηγήτριας στα παιδιά;
(4) Η δομή του ποιήματος στηρίζεται σε δύο αντιθετικές εικόνες. Ποιες είναι αυτές και πώς
βοηθούν τον ποιητή να μεταδώσει τη βασική ιδέα του ποιήματος;

90
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Ἅγιος Κοσμᾶς Αἰτωλός – Διδαχαί
Χριστιανικὰ Σχολεῖα
-Ἔχετε σχολεῖον ἐδῶ εἰς τὴν χῶραν σας νὰ διαβάζουν τὰ παιδιά;
-Δὲν ἔχομεν, ἅγιε τοῦ Θεοῦ.
-Νὰ μαζευθείτε ὅλοι νὰ κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νὰ βάλετε καὶ ἐπιτρόπους νὰ τὸ
κυβερνοῦν, νὰ βάνουν διδάσκαλον νὰ μανθάνουν ὅλα τὰ παιδιὰ γράμματα, πλούσια καὶ
πτωχά. [………] Διότι χωρὶς τὸ σχολεῖον περιπατοῦμεν εἰς τὸ σκότος. [………] Ἂν δὲν ἦτο
τὸ σχολεῖον, ποῦ ἤθελα μάθει ἐγὼ νὰ σᾶς διδάσκω;
(Από τη ΔΙΔΑΧΗ Α´)
Ἡ Ἀξία τοῦ Σχολείου
[………] Καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ στερεώνετε σχολεῖα ἑλληνικά, νὰ φωτίζωνται οἱ
ἄνθρωποι· διότι διαβάζοντας τὰ ἑλληνικὰ τὰ ηὕρα ὁποὺ λαμπρύνουν καὶ φωτίζουν τὸν
νοῦν τοῦ μαθητοῦ ἀνθρώπου. Καθὼς φωτίζει ὁ ἥλιος τὴν γῆν, ὅταν εἶναι ξαστεριά, καὶ
βλέπουν τὰ μάτια μακριά, ἔτσι βλέπει καὶ ὁ νοῦς τὰ μέλλοντα· ἀπεικάζουν ὅλα τὰ καλὰ
καὶ τὰ κακά, φυλάγονται ἀπὸ κάθε λογῆς κακὸν καὶ ἁμαρτίαν. [………] Τὰ πάντα ἀπὸ τὸ
σχολεῖον τὰ μανθάνομεν.
(Από τη ΔΙΔΑΧΗ Η´)
(1) Πού αποβλέπει με το κήρυγμά του ο Κοσμάς ο Αιτωλός;
(2) Τι πιστεύει για το μέλλον του υπόδουλου γένους;
(3) Ποια είναι η προϋπόθεση, σύμφωνα με τον Κοσμά τον Αιτωλό, για τον φωτισμό των
Ελλήνων;

91
3ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Κατίνα Γ. Παπά - «Η εκδρομή του Δημητρού»
Σήμερα τα πράματα ήτανε δύσκολα για τον Δημητρό. Η μητέρα του ερχότανε αργά, η
γειτόνισσα έλειπε, σαπούνι δεν είχε, η ώρα έφευγε, κι ως τόσο αυτός, αύριο το πρωί στις
εφτά έπρεπε να ’ναι έτοιμος, με ποδιά καθαρή και το δεματάκι με το φαΐ του στο χέρι.
Για το φαΐ δεν τον έμελλε και τόσο· «πού σε ξέρει ο άλλος τι τρως και τι δεν τρως»!
εκείνο που τον επείραζε ήτανε η ποδιά.
- «Η συγκέντρωσις θα γίνει εις την αυλήν του σχολείου. Θα έλθετε όλοι καθαροί και
τακτικοί και με το καλαθάκι σας ο καθείς με το φαγητόν του».
Και τα μάτια του δασκάλου, όταν έλεγε «θα έλθετε καθαροί», έπεσαν ακριβώς στην
ποδιά του Δημητρού.
Αν η μητέρα του σχόλαινε ενωρίτερα, τι ανάγκη θα είχε; Θα του καθάριζε ωραία την
ποδιά του, κι αυτός πρώτος και καλύτερος θα ’φτανε αύριο στο σχολειό.
Αλλά έλα που σχολούσε αργά απ' το εργοστάσιο, κι όσο να ’ρθει τόσο δρόμο στο σπίτι
ενύχτωνε. Πότε θα πρόφτανε να την πλύνει; Κι αν δεν εστέγνωνε; Ο Δημητρός άνοιξε
διάπλατα τα μάτια του από αγωνία. Ήτανε ένας μήνας, που την περίμενε αυτή την
εκδρομή, κι αν δεν επήγαινε θα ’σκαζε.
Δεν επήγε ποτέ του εκδρομή, και του φαινόταν πολύ μεγάλο πράμα. Και μη δεν ήτανε
κι όλας;
Δέντρα, πράσινη γης, νερά τρεχούμενα, αγέρας, βουνό, ελευθερία. Τούμπες και
πηδήματα και φωνές, κι ο δάσκαλος εκεί μπροστά, να σε βλέπει και να μη λέει τίποτες·
να μη σου τραβάει τ’ αυτί και να μη σου μετράει δεκαοχτώ τσουχτερές χαρακιές στη
σειρά απάνω στην παλάμη σου.
Και το πιο παράξενο, να χαμογελάει!
Μα αυτό ίσα-ίσα ήτανε, που δεν το χωρούσε το κεφάλι του Δημητρού, κι ας το λέγανε
όλα τα παιδιά, που πήγανε και πέρσι εκδρομή με το δάσκαλο. Ο Πανούτσος μάλιστα
πήρε και όρκο. «Ο δάσκαλος χαμογελάει! Αλήθεια σου λέω, μα τον σταυρό!» κι ο
Πανούτσος φίλησε τον σταυρό, που έκανε με τα δάκτυλά του. «Ο δάσκαλος χαμογελάει!
Τον είδαμε με τα μάτια μας».
Και ο Δημητρός συλλογίστηκε τον δάσκαλό του, που έμπαινε κάθε μέρα στην τάξη
κατσουφιασμένος κι άγριος, σα να τον έδερνε κάθε πρωί ο πατέρας του.
Δε θυμάται να γέλασε ποτέ.
- «Διατί εφόνευσεν ο Ηρακλής τας Στυμφαλίδας όρνιθας;»
- «Για να γεμίσει προσκέφαλα με τα πούπουλα», φώναξε ο Πανούτσος.
Τα παιδιά γελάσανε, μα ο δάσκαλος σούφρωσε τα φρύδια του. Κατέβηκε άγριος από
την έδρα κι έδωκε τέτοιο ξύλο στον Πανούτσο, που όλοι βουβάθηκαν.

92
Μόνο με τον Ζακυθινό δε θυμώνει· θα πεις, αυτός είναι καλός μαθητής και τα λέει
όλα με τη σειρά:
- «Και ο Θεός καταράστηκε τους πρωτοπλάστους και είπε στον Αδάμ να κερδίζει τον
άρτον του με τον ιδρώτα του προσώπου του».
Τα φρύδια του δασκάλου ξεσούφρωσαν και το πρόσωπό του έγινε μαλακώτερο.
...«κι εσύ φίδι, να είσαι καταραμένο και να σέρνεσαι εις τους αιώνες με την κοιλίαν
σου».
«Και πώς περπατούσε πρωτύτερα;» ρώτησε ο καημένος ο Δημητρός, μα έφαγε κι
αυτός της χρονιάς του.
Και να, σου ορκίζεται ο Πανούτσος, πως αυτός ο δάσκαλος αύριο θα χαμογελάει! Να
το βλέπεις και να μη το πιστεύεις!
Ωστόσο η ώρα περνούσε κι ο Δημητρός δεν εύρισκε ησυχία, βγήκε στην αυλή και
τράβηξε ίσια κατά τη γειτόνισσα.
Μια μικρή κάθονταν στο κατώφλι, και έτρωγε με όρεξη το ψωμί της.
- Φιλίτσα! ε, Φιλίτσα, φώναξε από μακριά· «ήρθε η μητέρα σου;»
Η μητέρα της Φιλίτσας ήτανε φίλη με τη μητέρα του Δημητρού και πολλές φορές τον
φρόντιζε, όταν έλειπε η δική του. Μα για κακή του τύχη έλειπε σήμερα κι αυτή.
- Τι τη θέλεις; ρώτησε η μικρή.
- Το και το, διηγήθηκε ο Δημητρός.
- Μπα! και δε σου την πλένω εγώ την ποδιά σου!
- Ξέρεις εσύ να πλύνεις ποδιά;
Αυτό δα έλειπε τώρα να ’ξερε κι η Φιλίτσα να πλένει! Μα πάλε, πού ξέρεις! Αυτές οι
κοπέλες είναι επιδέξιες· ξέρουνε τόσα πράματα, που δεν τα ξέρουμε μεις τα παιδιά!
- Φέρ’ την ποδιά σου και θα δεις!
Ο Δημητρός τ’ αποφάσισε· μια και δυο έβγαλε την ποδιά του και την παράδωκε στη
Φιλίτσα.
Εκείνη την πήρε σοβαρή και τράβηξε ίσια κατά τη βρύση. Αλλά η βρύση ήτανε
κλειστή και δεν άνοιγε εύκολα. Μα κι ο Δημητρός ήτανε άντρας· έδωσε, πήρε, την
άνοιξε.
- Εσύ να κρατάς την ποδιά κάτω από τη βρύση κι εγώ να την πλένω.
Το νερό έτρεχε με ορμή και τους πιτσίλιζε πατόκορφα, μα ποιος πρόσεχε σε τέτοια· κι
οι δυο ήτανε βυθισμένοι στη δουλειά τους.
Ύστερα τη στίψανε μέσα στις χούφτες τους και την κρεμάσανε σουφρωμένη στο
σκοινί.

93
Η Φιλίτσα από τον ενθουσιασμό της μοίρασε το ψωμί της με το Δημητρό και κάθισαν
κι οι δυο στο κατώφλι.
Η Φιλίτσα δεν πήγαινε ακόμα στο σχολείο κι ο Δημητρός της έκανε τον σοφό. Για να
τη διασκεδάσει της έκαμε απόψε και τον δάσκαλο. Σηκώθηκε ορθός, κορδώθηκε
φουσκωτός, όσο μπορούσε, κι αφού έσφιξε τη μύτη του δυνατά με τα δυο του δάχτυλα
για να πετύχει καλύτερα τη φωνή του δασκάλου, άρχισε να ξεφωνίζει:
- Σιωπή, παρακαλώ! Σήμερον θα σας είπω διά τον τρίτον άθλον του Ηρακλέους, διά
τον Ερυμάνθιον κάπρον.
Η Φιλίτσα το ’βρε πολύ διασκεδαστικό, όπως το ’λεγε με τη μύτη ο Δημητρός εκείνο
το «ερυμάνθιον»· έσφιξε κι αυτή τη μυτίτσα της και ξεφώνιζε: «ερυμάνθιον» !
«ερυμάνθιον» !
Μα σε λίγο κουράστηκε, άναψαν τα μαγουλάκια της της πόνεσε κι η μύτη της και
ξανακάθισε στο κατώφλι.
Η μέρα έφευγε και ο ουρανός σκοτείνιαζε. Ένα ένα άρχισαν να φαίνoνται τ’ άστρια.
- Και τι χρειάζονται, Δημητρό, τ’ άστρια; Σου το ’πε ο δάσκαλος;
- Ο δάσκαλος; Και τι ξέρει ο δάσκαλος απ’ αυτά;
Ο Δημητρός άρπαξε πάλι τη μύτη του:
«Οι αστέρες ανατέλλουσιν εξ ανατολών και δύουσιν εξ δυσμών», όχι, «και δύουσιν
από δυσμών». Όχι, όχι, ούτε έτσι, στάσου να δεις, πώς το λέει: «οι αστέρες ανατέλλουσιν
από ανατολάς και δύουσιν από δυσμάς», μάλιστα, έτσι το λέει.
- Και τι πα να πει «ανατέλλουσιν από ανατολάς και δύουσιν από δυσμάς;» Εσύ το
καταλαβαίνεις;
- Εγώ λέω, που το σωστό είναι, πως μόλις νυχτώνει, ο Θεός ανάβει στον ουρανό ένα-
ένα τα λυχναράκια του, για να βλέπουν τα πουλάκια όλου του κόσμου να γυρίζουν στις
φωλίτσες τους. Αυτά τα λυχναράκια του Θεού είναι τα άστρια.
Και τα παιδιά, με τα μάτια καρφωμένα στο βαθύ ουρανό, μετρούσαν τα «λυχναράκια»
ώσπου απoκoιμήθηκαν.
Την άλλη μέρα το πρωί βούιζε η γειτονιά από τα τσιρίσματα, τις φωνές και τα γέλια
των παιδιών, που ανυπόμονα περίμεναν στην αυλή, πολύ πριν της ώρας.
«Και πού τα βάζουν κάθε μέρα τα χέρια τους και τα πόδια τους αυτά τα παιδιά, που
σήμερα δεν ξέρουν, πού να τα οικονομήσουν;» Συλλογίζονταν μια νέα γυναίκα, που
παρακολουθούσε από το παράθυρό της την ανησυχία των μικρών.
Καθένας που έμπαινε δέχονταν τις φωνές και τα πειράγματα των αλλωνών.
- Ω! καλώς τον Γιωργάκη! Τη νυχτικιά της νόνας* σου σού ντύσανε σήμερα;
Ο Γιωργάκης, που φορούσε μια πλατειά και μακριά άσπρη μπλούζα μ’ ένα λουρί στη
μέση, κοκκίνισε όλος και σήκωσε την μπλούζα του, για να τους δείξει, πως φορούσε και
πανταλόνι.
Τα περσότερα παιδιά ήτανε με τις ποδιές τους φρεσκοπλυμένες και
φρεσκοσιδερωμένες, μα μερικά είχαν έρθει με τις φορεσιές τους, κι αυτά τραβούσανε όλα
τα πειράγματα.
- Δε σου πάει και άσκημα το βρακί* του πατέρα σου! Έλεγε ένα στεγνό ψηλό παιδί σ’
ένα στρουμπουλό παιδάκι, που φορούσε ένα μακρύ και πλατύ πανταλόνι, που το έπνιγε.
Εκείνο δεν εκατάλαβε και τον κοίταξε μ’ απορία. Γιατί του έλεγε πως ήτανε του πατέρα
του, αφού ήτανε του αδερφού του του μεγαλύτερου;
Σε λίγο παρουσιάστηκε κι ο Πανούτσος, μα δεν ήτανε σαν πάντα γελαστός κι άταχτος.
Μπήκε σοβαρός κι αμίλητος μ’ ένα βαρύ καλαθάκι στο χέρι κι έδειχνε πως δεν

94
έπαιρνε σήμερα από αστεία. Τράβηξε ίσια σε μια απόμερη γωνιά της αυλής και δε
λάβαινε μέρος στις φωνές και στα πειράγματα των παιδιών.
Σήκωνε με τρόπο το καπάκι του καλαθιού του, βουτούσε το χέρι του μέσα και ύστερα
έγλειφε ένα ένα τα δάχτυλά του με τη σειρά. Η μητέρα του τού είχε βάλει στο καλαθάκι
κι ένα καλό κομμάτι μπακλαβά κι ο νους του Πανούτσου ήτανε κολλημένος εκεί.
Σε λίγο άνοιξε διάπλατη η βαριά ξύλινη πόρτα και φάνηκε το μεγάλο αυτοκίνητο, που
θα τους έπαιρνε.
Την ίδια ώρα παρουσιάστηκε κι ο δάσκαλος και παράγγειλε ν’ ανεβούν.
Τα παιδιά ξεχύθηκαν όλα μαζί και με φωνές και γέλια πνιχτά στριμώχτηκαν, όπως
μπορούσαν μέσα στ’ αυτοκίνητο· ο δάσκαλος πήδησε τελευταίος κοντά στον οδηγό και
τ’ αυτοκίνητο ξεκίνησε. Στην αρχή σιγά, κι ύστερα με ταχύτητα· ένα πυκνό σύννεφο
σκόνης σηκώθηκε από τον δρόμο και σκέπασε τ’ αυτοκίνητο που έφευγε ολοταχώς
απάνω στον μακρύ ίσιο δρόμο όσο που χάθηκε. Την ίδια ώρα έφτανε λαχανιασμένος κι ο
Δημητρός, από την άλλη μεριά του δρόμου. Φορούσε την ποδιά του καθαρή, μα στριφτή
και καταζαρωμένη, όπως την είχε απλώσει αποβραδίς η Φιλίτσα. Είχε πάρει και το ψωμί
του στην τσέπη του· μα στον δρόμο συλλογίστηκε, που ο δάσκαλος τους είχε πει: «και ο
καθένας με το καλαθάκι του με το φαγητόν του».
Μη τον έβλεπε τώρα δίχως καλαθάκι και τον έστελνε πάλι στο σπίτι του;
Ο Δημητρός δεν έχασε καιρό· έβγαλε το μαντήλι του, τ’ άπλωσε απάνω στο δρόμο,
έβαλε μέσα το ψωμί του, το ’δεσε στις τέσσερεις άκρες και κρατώντας από τους κόμπους
το δέμα του -τί δέμα, τί καλαθάκι το ίδιο έκανε- έτρεχε χαρούμενος κατά το σχολειό.
Τώρα δεν του ’λειπε τίποτα.
Τί ωραία, που θα περνούσε! Κανένας δε θα ’βλεπε το δέμα του. Έτσι που τα είχε
καταφέρει στο δέσιμο, φαίνoνταν φουσκωτό σα να είχε του κόσμου τα πράματα, ως και γλυκό
μπορούσε να ’χε μέσα και φρούτα και τυρί.
Έφτασε μπροστά στο σχολειό.
Παναγία μου! η πόρτα ήτανε κλειστή από πάνω ως κάτω! και μια τέτοια ησυχία, που
όμοιά της δεν είχε καταλάβει ποτέ ο Δημητρός. Σαν να πέθανε μονομιάς όλος ο κόσμος
και ν’ απόμεινε αυτός μοναχός του.
Επάγωσε κι η πνοή του επιάστηκε.
Κοίταξε γύρω του· κανείς!
Μόνο η γειτόνισσα στέκονταν ακόμα στο παράθυρο και τον είδε.
- Άργησες! του φώναξε από το παράθυρο.
- Άργησα... είπε κι ο Δημητρός.
* νόνα: η γιαγιά
* βρακί: το παντελόνι
(1) Το διήγημα έχει για κέντρο μια εκδρομή που πρόκειται να κάνει ο Δημητρός. Γύρω από το
κέντρο αυτό η συγγραφέας βάζει διάφορα επεισόδια. Μπορείτε να τα βρείτε;
(2) Τι γνώμη έχει ο Δημητρός για τον δάσκαλό του και γιατί;
(3) Εσείς τι γνώμη σχηματίζετε για τον Δημητρό;

95
Β. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ,
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ,
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Διαθέσεις και φωνές του ρήματος
Η ιδιότητα που έχει το ρήμα να δείχνει τι κάνει το υποκείμενο ή τι παθαίνει ή σε ποια
κατάσταση βρίσκεται λέγεται διάθεση του ρήματος. Οι διαθέσεις του ρήματος είναι
τέσσερις:
ενεργητική, μέση, παθητική, ουδέτερη.
Οι φωνές όμως των ρημάτων, δηλαδή οι τύποι με τους οποίους εμφανίζονται τα ρήματα
είναι δύο:
η ενεργητική και η παθητική.
➢ Δεν πρέπει λοιπόν να συγχέουμε τη φωνή με τη διάθεση.
Ρήματα ενεργητικής φωνής είναι όσα στο πρώτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του
Ενεστώτα τελειώνουν σε –ω ή –ώ (μεταφέρω, αγαπώ).
Ρήματα παθητικής φωνής είναι όσα στο ίδιο πρόσωπο τελειώνουν σε –μαι
(μεταφέρομαι, αγαπιέμαι).
Για τη σχέση διάθεσης και φωνής να μελετήσετε τον παρακάτω πίνακα:
Ενεργητική φωνή (ω ή ώ) Παθητική φωνή (-μαι)
Δ
Ι
Α
Θ
Ε
Σ
Η
Ενεργητική Ο αστροναύτης ελέγχει το
διαστημόπλοιο
Εργάζεται με πολλή προσοχή.
Μέση Ήδη έχει εξετάσει* στους
γιατρούς προσεχτικά την
υγεία του.
Ντύνεται** με την ειδική
στολή.
Παθητική Μ’ αυτή δεν παθαίνει τίποτε
σε οποιαδήποτε
θερμοκρασία.
Σε λίγο το διαστημόπλοιο
εκτοξεύεται.
Ουδέτερη Οι αστροναύτες ζουν για
λίγες μέρες στο διάστημα.
Μέσα στο διαστημόπλοιο κατά
διαστήματα κοιμούνται και
ξεκουράζονται.
* Έχει εξετάσει: έκανε μια ενέργεια στον εαυτό του με τη βοήθεια ενός άλλου.
** ντύνεται: ο ίδιος ενεργεί και ο ίδιος δέχεται άμεσα την ενέργεια.
➢ Όπως βλέπετε, τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης ή ενεργητικά φανερώνουν ότι το
υποκείμενο της πρότασης κάνει κάτι, ενεργεί.
➢ Τα ρήματα μέσης διάθεσης ή μέσα φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί και η
ενέργεια πηγαίνει στο ίδιο άμεσα ή έμμεσα.
ΣΗΜ.: Τα μέσα ρήματα είναι ενεργητικά. Διαφέρουν όμως στη σχέση της ενέργειας με το υποκείμενο.

96
➢ Τα ρήματα παθητικής διάθεσης ή παθητικά φανερώνουν ότι το υποκείμενο
δέχεται μια ενέργεια, δηλαδή παθαίνει κάτι, από ένα άλλο πρόσωπο, ζώο ή
πράγμα.
➢ Τα ρήματα ουδέτερης διάθεσης ή ουδέτερα φανερώνουν ότι το υποκείμενο ούτε
ενεργεί ούτε δέχεται καμιά ενέργεια, αλλά βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Όπως είδαμε στον προηγούμενο πίνακα, ένα ρήμα μπορεί να είναι ενεργητικής φωνής αλλά
παθητικής διάθεσης (παθαίνω) και το αντίστροφο (εργάζομαι), έτσι και δύο ρήματα μπορεί
να ανήκουν στην ίδια φωνή αλλά όχι στην ίδια διάθεση (ελέγχω, ζω) κ.λπ. Συνήθως όμως
τα ενεργητικά ρήματα ακολουθούν στην κλίση την ενεργητική φωνή, και τα παθητικά ή
μέσα την παθητική, ενώ τα ουδέτερα ακολουθούν και τις δυο φωνές.
(1) Να προσέξετε τη διάθεση και τη φωνή των παρακάτω ρημάτων και να τα κατατάξετε
σ’ έναν πίνακα όμοιο με τον προηγούμενο:
1. Τον αγαπούν και τον σέβονται όλοι.
2. Το διαστημόπλοιο πέρασε τα όρια τον ηλιακού μας συστήματος.
3. Η Αναστασία χτενίζεται από τη μητέρα της και διαμαρτύρεται.
4. Η κυρία χτενίζεται μόνη της.
5. Σε βλέπω να βασανίζεσαι χωρίς λόγο.
6. Πολύ συχνά σοφίζεται τέτοιες εξυπνάδες.
7. Οι πυρηνικές γεννήτριες εργάζονται ανελλιπώς.
8. Δεν πετιέσαι μια στιγμή ως το περίπτερο;
9. Οι εξωγήινοι έρχονται στο περιβάλλον της γης.
10. Δεν κάθεται ποτέ ήσυχος.
11. Τον αντιπαθούν πολλοί.
12. Το παιδί τραυματίστηκε από ένα αυτοκίνητο που οδηγούσε ένας νεαρός.
13. Ο γιατρός έχτισε το σπίτι του κοντά στο νοσοκομείο.
14. Το ωραίο βάζο μας έσπασε. Αλήθεια ποιος από σας το έσπασε;
15. Οι καφέδες πληρώθηκαν; Εγώ τουλάχιστο δεν τους πλήρωσα.
16. Ο καθηγητής μας έραψε καινούριο κοστούμι.
• Μερικά ρήματα στον ίδιο τύπο μπορεί να είναι άλλοτε ενεργητικής και άλλοτε
παθητικής διάθεσης ανάλογα με τα συμφραζόμενα:
Ο ήλιος έλιωσε τον πάγο (ενεργητικό)→ Ο πάγος έλιωσε από τον ήλιο (παθητικό).

97
(2) Από τα παρακάτω ρήματα να βρείτε ποια μπορούν, χωρίς να αλλάξουν φωνή, να έχουν
και την ενεργητική και την παθητική διάθεση και αυτό να το δείξετε με μια δεύτερη
φράση.
Παράδειγμα:
Το παιδί έσβησε το φως (ενεργ.) → η φωτιά στο δάσος τελικά έσβησε από τη βροχή
(παθητ.).
I. Τον μαύρισε ο ήλιος.
II. Τα ξερά ξύλα άναψαν από τον κεραυνό.
III. Το βρεγμένο πουκάμισο στέγνωσε από τον ήλιο.
IV. Ο ήλιος θερμαίνει τη γη.
V. Τα χιόνια έλιωσαν από τη βροχή.
VI. Το νερό της λίμνης πάγωσε από το κρύο.
VII. Το νερό βράζει στους 100° C.
VIII. Ποιος έσπασε το μπουκάλι;
IX. Το διαστημόπλοιο μπήκε στον άγνωστο κόσμο του σύμπαντος.
X. Η χρυσή πλάκα δείχνει από πού ξεκίνησε το διαστημόπλοιο.
(3) Να μετατρέψετε τις παρακάτω φράσεις (τίτλους εφημερίδων κ.λπ.), χρησιμοποιώντας
στην παθητική και ενεργητική διάθεση ρήματα, αντί για τα ουσιαστικά που
υπογραμμίζονται.
(π.χ. Ανώμαλη προσγείωση αεροπλάνου της Ολυμπιακής
→ Αεροπλάνο της Ολυμπιακής προσγειώθηκε ανώμαλα).
α. Ανατίναξη της γέφυρας τη νύχτα.
β. Εκπρόθεσμη μεταγραφή ποδοσφαιριστή.
γ. Μεθαύριο η επανάληψη του αγώνα.
δ. Άρχισε η λειτουργία του νέου θεάτρου.
ε. Καθαρισμός της θαλάσσιας περιοχής από τα λύματα.
στ. Αύριο η υπογραφή της συμφωνίας για τα πετρέλαια.
ζ. Προσοχή! Κίνδυνος μολύνσεως.
η. Παράταση των εγγραφών στα γυμνάσια.
θ. Αποφασίστηκε η κατεδάφιση του κεντρικού κτιρίου.
ι. Παράνομη συγκρότηση επιτροπής για τα δάνεια.
ια. Απαγορεύεται η στάθμευση τροχοφόρων.
ιβ. Δεύτερη συνάντηση υπουργού και απεργών.
ιγ. Αύξηση των εργασιών της Τράπεζας.
ιδ. Αναπροσαρμογή των κατώτατων ημερομισθίων.
ιε. Καθιέρωση νέων τύπων ψωμιού.

98
(4) Να μετατρέψετε τις παρακάτω φράσεις αντικαθιστώντας με ρήμα ενεργητικό ή
παθητικό τις περιφράσεις που υπογραμμίζονται.
(π.χ. Η διαμόρφωση του χώρου έγινε με επιτυχία → Ο χώρος διαμορφώθηκε με
επιτυχία)
1. Η κατασκευή του έργου έγινε σε δυο χρόνια.
2. Η εγγραφή του μαθητή έγινε πολύ αργά.
3. Η αντιμετώπιση των δυσκολιών στη ζωή μας πρέπει να γίνεται με θάρρος.
4. Ο καθαρισμός της θάλασσας πρέπει να γίνει τώρα.
5. Η αγάπη του για το κολύμπι ήταν υπερβολική.
6. Η απάντηση του μαθητή ήταν πολύ εύστοχη.
7. Οι ερωτήσεις σας είναι άσκοπες.
8. Η προσοχή πρέπει να είναι συνεχής.
9. Το χτίσιμο του σπιτιού μας έγινε πολύ γρήγορα.
10. Το παιδί σημείωσε πρόοδο.
11. Έγιναν χτες τα εγκαίνια του νέου γυμνασίου.
12. Χτες έγινε η αρχή της συνεργασίας τους.

99
3. Ενεργητική και παθητική σύνταξη. Το ποιητικό αίτιο.
Οι προτάσεις:
(1) Οι επιστήμονες έλυσαν το πρόβλημα,
(2) Το πρόβλημα λύθηκε από τους επιστήμονες,
έχουν το ίδιο νόημα και τις ίδιες λέξεις· η μία μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θέση της άλλης.
Ωστόσο διαφέρουν κιόλας: στην πρόταση (1) έχουμε ενεργητική σύνταξη, δηλαδή
διατυπώνουμε ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης· στην πρόταση (2) έχουμε παθητική
σύνταξη, δηλαδή διατυπώνουμε ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης.
► Αν δεχτούμε ότι η παθητική σύνταξη προέκυψε από την ενεργητική, τότε μπορείτε να
επισημάνετε τις αλλαγές που έγιναν; Συμφωνούν οι διαπιστώσεις σας με τον κανόνα του
παρακάτω πλαισίου;
Όταν η ενεργητική σύνταξη μετατρέπεται σε παθητική συμβαίνουν τα εξής:
• Το υποκείμενο της ενεργητικής γίνεται ποιητικό αίτιο στην παθητική.
• Το ρήμα από ενεργητικό γίνεται παθητικό.
• Το αντικείμενο της ενεργητικής γίνεται υποκείμενο στην παθητική.
ενεργητική σύνταξη → Ο ήλιος φώτισε τα βουνά.
παθητική σύνταξη → Τα βουνά φωτίστηκαν από τον ήλιο.
✓ Το έμμεσο αντικείμενο άλλοτε διατηρείται και άλλοτε γίνεται εμπρόθετο.
— Του έδωσα μια ακόμη ευκαιρία να αλλάξει συμπεριφορά.
— Του δόθηκε μια ακόμη ευκαιρία να αλλάξει συμπεριφορά.
— Δόθηκε σ’ αυτόν μια ακόμη ευκαιρία να αλλάξει συμπεριφορά.
Ποιητικό αίτιο λέγεται το προθετικό σύνολο που αποτελείται από την πρόθεση από
και από μια αιτιατική ονόματος και φανερώνει από ποιον προέρχεται αυτό που
συμβαίνει στο υποκείμενο (από τους επιστήμονες, από τον ήλιο).
✓ Το ποιητικό αίτιο κάποτε παραλείπεται - ιδίως όταν εννοείται εύκολα.
— Ο Άνθιμος καταδικάστηκε σε φυλάκιση (ενν. από το δικαστήριο).
➢ Η πρόθεση από + αιτιατική ονόματος δε φανερώνει πάντοτε ποιητικό αίτιο.
— Αγαπήθηκαν από τα μικρά τους χρόνια.
— Αναγνωρίστηκε από τα δακτυλικά του αποτυπώματα.

100
(1) Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις σε παθητικές:
α. Τα εργοστάσια της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα ηλεκτροδοτούν τη Βόρεια Ελλάδα.
β. Τα δικαστήρια εκδίδουν τις αποφάσεις τους ύστερα από μελέτη.
γ. Τα κρατικά ταμεία χορήγησαν πολλά δάνεια.
δ. Ο Όμηρος εγκωμιάζει τον Αχιλλέα.
ε. Τα παραμύθια γοητεύουν τα παιδιά.
στ. Το χιόνι κάλυψε ολόκληρη την περιοχή.
ζ. Η έκρηξη του ηφαιστείου συγκλόνισε τον κόσμο.
(2) Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις σε ενεργητικές:
i. Τα όπλα παραδόθηκαν από τους πολίτες.
ii. Οι ληστές επικηρύχτηκαν από την πολιτεία.
iii. Ο χώρος διαμορφώθηκε και ευπρεπίστηκε από τους δημότες.
iv. Η σελήνη κατακτήθηκε από τον άνθρωπο.
v. Τα έγγραφα είχαν ταχυδρομηθεί στις οχτώ το πρωί από το γραμματέα του δήμου.
vi. Στους ακτήμονες θα παραχωρηθούν από την πολιτεία κλήροι.
(3) Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις σε παθητικές:
α. Του έδωσα μια ακόμα ευκαιρία να αλλάξει συμπεριφορά.
β. Ο πατέρας τής χάρισε ένα χρυσό δαχτυλίδι.
γ. Εξετάζουν τον Κώστα Ιστορία.
δ. Του ζήτησαν χρήματα.
ε. Ο καθηγητής διδάσκει τον Πέτρο χορό.
στ. Τον κήπο τον σπείραμε λαχανικά.
ζ. Οι μυροφόρες άλειφαν μύρα τον Εσταυρωμένο.
η. Του χάρισε τη ζωή.
θ. Ο ήλιος γέμισε με φως την οικουμένη.
ι. Φόρτωσε το αυτοκίνητο λιγνίτη.
ια. Τη φόρτωσε διαμαντικά.
(4) Ποιο είναι το ποιητικό αίτιο στα ακόλουθα παραδείγματα;
1. Ο Νίκος εκλέχτηκε βουλευτής.
2. Ο Πέτρος διορίστηκε δάσκαλος.
3. Η έπαυλη αυτή δε νοικιάζεται.
4. Η Ζάκυνθος είναι σεισμόπληκτη.
5. Η Κύπρος για πολλά χρόνια ήταν αγγλοκρατούμενη.
6. Ο Γιώργος είναι από όλους αγαπητός.
7. Ο Μεγαλέξανδρος ποτέ του δε νικήθηκε.
8. Ήταν μια μάνα χαροκαμένη.
9. Τα όμορφα αυτά όντα έχουν απολιθωθεί.
10. Έχουν ανακαλυφτεί πολλά είδη ζώων.

101
11. Ακόμη και σε πολύ κοντινά χρόνια έχουν βρεθεί ακέραια δείγματα αυτού του
ζώου.
12. Οι φυτείες του τσαγιού δημιουργούνται μέσα στην πυκνή ζούγκλα· η προετοιμασία
του χώρου είναι τεράστια δουλειά: ξεριζώνονται δέντρα, καθαρίζεται ο τόπος από
άλλα φυτά, χαράζονται δρόμοι και χτίζονται οικήματα. Οι σπόροι του τσαγιού
φυτεύονται συνήθως σε ειδικά φυτώρια και δε μεταφυτεύονται πριν περάσουν
αρκετοί μήνες.
13. Ήταν μια γυναίκα που εύκολα κολακευόταν.
14. Μου το δώρισαν και μένα και ξέρεις ότι το δώρο δε δωρίζεται.
15. Το μπαούλο ήταν πανάρχαιο και ποντικοφαγωμένο.
(5) Ι) Να αναλύσετε τις σύνθετες λέξεις:
αστραποκαμένος, χαλαζόπληκτος, σαρακοφαγωμένος,
συγνεφοσκεπασμένος, τουρκοπατημένος, ηλιομαυρισμένος.
ΙΙ) Σε πόσα μέρη αναλύονται; Τι είναι το πρώτο και τι το δεύτερο; Ποιο είναι το
ποιητικό αίτιο;
(6) Να μετατρέψετε τις ακόλουθες προτάσεις σε παθητικές, αν είναι ενεργητικές, και σε
ενεργητικές, αν είναι παθητικές:
i. Ο καθηγητής όρισε τον Πέτρο επιμελητή.
ii. Ο υπουργός διόρισε τον Γιώργο νοσοκομειακό γιατρό.
iii. Τον Παύλο θα τον εκλέξουν πρόεδρο.
iv. Ο μεγάλος αδερφός χειροτονήθηκε από τον δεσπότη αρχιμανδρίτης.
v. Ο Βαρβάκης ανακηρύχτηκε ευεργέτης.
vi. Τον αποκαλεί προδότη.
vii. Εσένα να σε λέμε Βασιλάκη.
viii. Την αμάθεια τη βάφτισε σωφροσύνη.
Όταν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η μία είναι
κατηγορούμενο στην άλλη, τότε κατά τη μετατροπή της ενεργητικής
σύνταξης σε παθητική η αιτιατική που ήταν αντικείμενο γίνεται υποκείμενο
και η αιτιατική που ήταν κατηγορούμενο στο αντικείμενο γίνεται
κατηγορούμενο στο υποκείμενο.
Ο καθηγητής όρισε τον Πέτρο επιμελητή
Ο Πέτρος ορίστηκε επιμελητής από τον καθηγητή.
Το διαπίστωσες αυτό στην άσκηση 6;

102
(7) Μπορείτε να μετατρέψετε όλες τις ακόλουθες ενεργητικές συντάξεις σε
παθητικές;
ΠΡΟΣΟΧΗ: Μερικές ενεργητικές συντάξεις με μεταβατικά ρήματα
δεν σχηματίζουν αντίστοιχες παθητικές συντάξεις.
α. Του άρεσαν τα βιβλία, αν και του κόστιζαν πολλά χρήματα.
β. Δεν τα λυπόταν τα χρήματα. Είχε εξάλλου πολλά.
γ. Τον αναγνώρισαν από τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Έμοιαζε, βλέπεις,
του πατέρα του.
δ. Ήταν αφηρημένος· κάθε μέρα που περνούσε θα έχανε και κάποιο από τα
πράγματα του· πότε το πορτοφόλι, πότε τον αναπτήρα, πότε κάτι άλλο.
Καταλαβαίνεις τώρα· κάθε βράδυ στο σπίτι είχαν πανηγύρι.
ε. Ήταν νύχτα· έπεσε και ομίχλη. Έτσι δεν μπόρεσε να προσανατολιστεί και
έχασε το δρόμο του.
στ. Ήταν ένα πελώριο ψάρι που ζύγιζε δέκα κιλά.
Σημείωση
✓ Καλό είναι να προτιμάτε την ενεργητική σύνταξη.
✓ Να χρησιμοποιείτε την παθητική σύνταξη, όταν το υποκείμενο της ενεργητικής δεν
μπορεί να ειπωθεί.
Π.χ. Αυτό το σακάκι δε φοριέται!
Α! μα δεν υποφέρεσαι πια!

103
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Α. Ρήμα με ονοματική φράση ως αντικείμενο
Ονοματική φράση ως αντικείμενο παίρνουν μόνο τα μεταβατικά ρήματα.
Η ονοματική φράση που λειτουργεί ως αντικείμενο μπορεί να είναι οποιοδήποτε μέρος του
λόγου.
Ορισμένα από τα μεταβατικά ρήματα δέχονται μόνο ένα αντικείμενο (μονόπτωτα ρήματα),
ενώ άλλα δύο αντικείμενα (δίπτωτα ρήματα).
α) Μονόπτωτα ρήματα
 Έχουν αντικείμενο συνήθως σε αιτιατική πτώση.
π.χ. Μια διμοιρία στρατιωτών κατασκεύασε τη γέφυρα.
Δεν επεδίωκε ποτέ αξιώματα.
 Σπανιότερα έχουν αντικείμενο σε γενική πτώση.
π.χ. Οι ενέργειες αυτές άπτονται των δικαιωμάτων του.
Της μιλούσε όλη μέρα για το ταξίδι του.
 Όταν το αντικείμενο προέρχεται από την ίδια ρίζα από την οποία προέρχεται και το
ρήμα, τότε ονομάζεται εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο.
π.χ. Τα νιάτα ζουν τη ζωή τους.
β) Δίπτωτα ρήματα
 Έχουν δύο αντικείμενα σε διαφορετική πτώση, ορισμένες φορές όμως και στην ίδια
πτώση.
 Το ένα από τα αντικείμενα, στο οποίο μεταβιβάζεται άμεσα η ενέργεια του ρήματος,
ονομάζεται άμεσο, ενώ το άλλο, στο οποίο μεταβιβάζεται έμμεσα, ονομάζεται έμμεσο
αντικείμενο.
 Τα δίπτωτα ρήματα έχουν αντικείμενα:
Άμεσο σε αιτιατική και έμμεσο σε γενική.
π.χ. Έδωσε του Γιάννη ένα βιβλίο.
Δε μου γνώρισε ακόμη τους γονείς του.
Άμεσο και έμμεσο σε αιτιατική.
π.χ. Ο κ. Παλατίδης μάθαινε τους φοιτητές του παλαιογραφία.
✓ Στην περίπτωση αυτή άμεσο αντικείμενο είναι αυτό που δηλώνει πρόσωπο ή
προσωποποιημένο πράγμα.
✓ Αν και οι δύο αιτιατικές δηλώνουν πράγμα, έμμεσο αντικείμενο είναι αυτό που μπορεί να
αντικατασταθεί με εμπρόθετο.
π.χ. Φόρτωσαν το φορτηγό τούβλα (με τούβλα = έμμεσο).
Β. Ρήμα με εμπρόθετη φράση ως αντικείμενο
Ένας εμπρόθετος προσδιορισμός που σχηματίζεται με τις προθέσεις
από, με, σε + αιτιατική είναι δυνατό να λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος
και ονομάζεται εμπρόθετο αντικείμενο.
π.χ. Ζήτησε από τον Γιώργο δέκα ευρώ (του ζήτησε).
Γέμισε το σπίτι με λουλούδια (γέμισε το σπίτι λουλούδια).

104
(1) Να αναγνωρίσετε το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο στις παρακάτω φράσεις:
1. Μας έριξε στάχτη στα μάτια.
2. Σας τους σύστησαν;
3. Μας τους έδειξε.
4. Τα αυτοκίνητα τον γέμισαν σκόνη.
5. Φόρτωσε το αμάξι σανό.
6. Τους εξέτασε ιστορία.
7. Τους τα ομολόγησε.
8. Τον κέρασα κρασί.
9. Μας διηγήθηκε τι συνέβη.
10. Του επιτρέψαμε να περάσει.
(2) Να κατατάξετε τα προθετικά σύνολα των παρακάτω φράσεων στην Α΄ στήλη, αν είναι
αντικείμενα, και στη Β΄ στήλη, αν είναι επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
1. Ανακοίνωσε σε όλους με καμάρι την απόφαση του.
2. Ζήτησε από τους φίλους του βοήθεια με τρεμάμενη φωνή.
3. Μην αστειεύεστε με σοβαρά πράγματα.
4. Δουλεύει με τον πατέρα του.
5. Τηλεφώνησε αμέσως στο γιατρό.
6. Έτρεξε ανήσυχος στην πόρτα να δει τι συμβαίνει.
7. Από πλούσιος έγινε φτωχός.
8. Γέμισε ένα κουτί με λίρες.
9. Μελετώ για τις εξετάσεις.
10. Ο Πέτρος μοιάζει με τον πατέρα του πολύ.
11. Οι Έλληνες πολέμησαν με τους Πέρσες.
12. Οι Έλληνες πολέμησαν με αυταπάρνηση.
13. Ο Ηλίας συμφιλιώθηκε με τον Κώστα.
Α΄
εμπρόθετα αντικείμενα
Β΄
επιρρηματικοί προσδιορισμοί
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….
……………………………….

105
Γ. ΣΥΝΟΧΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Τη Γιαννούλα, αν και νεοφερμένη στην τάξη μας, άγνωστη μέσα στον κυκεώνα ενός
ολόκληρου σχολειού, την προσέξαμε, γιατί μας κινήσανε την περιέργεια τα πονεμένα της μάτια
και οι παράξενες χειρονομίες που έκανε, για να τα προφυλάγει από το φως. Καθώς δεν φορούσε
καπέλο, έκανε αντήλιο το χέρι της και το βαστούσε κολλημένο εκεί στη γραμμή των φρυδιών όλη
την ώρα. Μάλιστα συχνά σήκωνε και τα δυο της χέρια, ένα για κάθε μάτι, κι αν τύχαινε να
κρατάει τίποτα σάκα ή πλάκα, σήκωνε ψηλά τον αγκώνα της και σκέπαζε τα μάτια της με
ολόκληρο το μπράτσο. Μα και τα χέρια της να μην κουνούσε καθόλου, οι μορφασμοί που έκανε
μαζεύοντας όλο της το πρόσωπο γύρω στα μάτια κι αφήνοντας το στόμα ανοιχτό πάντα, τα
ακατάπαυτα ανοιγοκλεισίματα των βλεφάρων φτάνανε για να την περικυκλώνουνε τα παιδιά και
να χαζεύουνε κοιτάζοντάς τη. Αυτό άλλωστε είναι πολύ συνηθισμένο στα σχολειά. Έτσι γίνεται
με κάθε νεόφερτο παιδί, που θα τύχει να ’χει απάνω του κάτι το παράξενο.
Έλλης Αλεξίου Άπαντα, Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή, εκδ. Καστανιώτη
Εργασία: Στο παραπάνω κείμενο να βρείτε ποιες λέξεις συνδέουν τις περιόδους λόγου μεταξύ
τους.
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Από την αρχή του χρόνου είχε βρει η δασκάλα τον μπελά της με τη μάνα της Βαγγελίτσας. Όλο
να τη σταματά κι όλο να τη ρωτά:
- Πώς τα πηγαίνει, κυρία δασκάλα, η Βαγγελίτσα; Κάνει τίποτα; Ό,τι κάμετε για το παιδί μου
από τον Θεό να το δείτε. Με βλέπετε, κυρία δασκάλα, πως δε σηκώνομαι από τη βελόνα γι’ αυτό
το παιδί...
- Τι να σας πω, η αλήθεια είναι πως δεν τα παίρνει και τόσο εύκολα τα γράμματα, μα πάλι
ελπίζω να προβιβαστεί.
- Το ξέρω εγώ, κυρία δασκάλα, πως δεν τα παίρνει εύκολα τα γράμματα, γιατί τη διαβάζω
καμιά φορά. Λίγα ’ναι και μένα τα γραμματάκια μου, μα για την πρώτη τάξη μπορώ και τη
διαβάζω. Κι όμως, κυρία δασκάλα, και ’γω που ’μαι και μητέρα της, χάνω την υπομονή μου. Πώς
τα καταφέρνετε σεις, με τόσα που έχετε στο κεφάλι σας;
Έλλης Αλεξίου Άπαντα, Σκληροί Αγώνες για μικρή ζωή, εκδ. Καστανιώτη
Εργασία: Να αποδώσετε σε μια παράγραφο, σε πλάγιο λόγο, όσα διαβάσατε στο προηγούμενο
κείμενο, χρησιμοποιώντας συνδετικές λέξεις μεταξύ των περιόδων λόγου που θα δημιουργήσετε.

106
Λεξιλόγιο: σχολείο, μαθητής
Ουσιαστικά Επίθετα, Μετοχές Ρήματα
1. σχολείο,
νηπιαγωγείο, δημοτικό
σχολείο, γυμνάσιο, λύκειο.
πανεπιστήμιο -
πολυτεχνείο,
διδακτήριο.
τάξη, χρονιά, έτος, αίθουσα,
αμφιθέατρο, εργαστήριο.
ιδιωτικό σχολείο
πρότυπο, πειραματικό,
ημερήσιο, νυχτερινό.
παλιό, καινούριο,
σύγχρονο
σχολικός, ακαδημαϊκός
ευάερος, ευήλιος,
φωτεινός, σκοτεινός,
καθαρός, ακατάστατος.
πηγαίνω,
φοιτώ σε σχολείο,
σπουδάζω,
μορφώνομαι.
είμαι / φοιτώ στη Β' τάξη.
2. εκπαίδευση,
προσχολική, στοιχειώδης,
μέση, ανώτερη, ανώτατη.
παραδοσιακή,
σύγχρονη, γενική,
τεχνική, επαγγελματική.
3. μάθημα,
επιστήμη, κλάδος.
θεωρητικό, θετικό,
χρήσιμος, ωφέλιμος,
ευχάριστο, μονότονο,
κουραστικό.
διδάσκομαι, εξετάζομαι,
μελετώ, γράφω, διαβάζω,
παρακολουθώ, προσέχω,
δεν προσέχω, χαζεύω,
πετυχαίνω στις εξετάσεις,
παίρνω καλούς βαθμούς,
προάγομαι, προβιβάζομαι,
μένω στην ίδια τάξη, μένω
στάσιμος.
4. μαθητής - μαθήτρια,
σπουδαστής, φοιτητής,
συμμαθητής, συμφοιτητής.
επιμελής, αμελής,
εργατικός, προσεκτικός,
υπάκουος, ευγενικός,
ζηλιάρης, ζαβολιάρης.
5. δάσκαλος, καθηγητής/τρια,
διευθυντής, γυμνασιάρχης,
γυμνασιάρχισσα,
λυκειάρχης, λυκειάρχισσα,
σχολικός /ή σύμβουλος.
αυστηρός, επιεικής,
τυπικός, σχολαστικός,
καταρτισμένος,
ακατάρτιστος.
διδάσκω, παραδίδω,
διορθώνω γραπτά,
βαθμολογώ, διευθύνω
σχολείο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
► (1) Να χρησιμοποιήσετε όσο το δυνατόν
περισσότερες λέξεις του πίνακα,
για να περιγράψετε
προφορικά ή γραπτά:
α) τη μαθητική σας κατάσταση,
β) τη σχολική σας ζωή,
γ) τις μελλοντικές σας σπουδές.

107
► (2) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις και να σχηματίσετε προτάσεις.
π.χ. η λύση του προβλήματος αυτού με δυσκόλεψε πολύ.
A΄ Β΄
λύση ποίημα
απάντηση πρόβλημα
ανάλυση ερώτηση
ανταλλαγή τάξη
πίνακας ιδέες
κατάλογος έκθεση
διόρθωση βαθμός
1. [Ένας ακατάλληλος διευθυντής]
Ο διευθυντής, κοντός σχεδόν όσο ένα πρωτάκι, με κουρεμένο γουλί κεφάλι, φόβητρο της
τσιμεντένιας αυλής του σχολείου, γλιστρούσε στα διαλείμματα αθέατος πίσω απ’ τις μπλε ποδιές
και ξαφνικά σε χτυπούσε με τον χάρακά του.
Κάθε πρωί μας συγκέντρωνε σ’ εκείνο το τσιμεντένιο προαύλιο που το θέριζε η παγωμένη
υγρασία του και, αφού μας έβαζε να ψάλουμε το «Συ που κόσμους κυβερνάς...» άρχιζε να λέει
μέσα από τα δόντια του διάφορες φοβέρες κι απειλές για όσους δεν διάβαζαν ή κάναν
σκασιαρχείο.
Συχνά κρατούσε ένα κατάλογο και φώναζε με φωνή που δεν σήκωνε αντίρρηση να
παρουσιαστούν όσοι είχαν κάνει κάτι την προηγούμενη μέρα.
Βλέπαμε τότε να προχωρούν αργά μπροστά του μερικά αγόρια κοκαλιάρικα με τριμμένα
σακάκια, αποφόρια του πατέρα τους, και, έτσι όπως πάθαιναν σύγκρυο περιμένοντας την τιμωρία,
δεν ξέραμε αν τρέμαν απ’ τον φόβο τους ή από το κρύο.
Αν είναι αλήθεια πως, όταν ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή, τότε σίγουρα εκείνος ο
διευθυντής θα είχε φύγει απ’ τη φυλακή που έκλεισε μόλις άνοιξε ετούτο το σχολείο και είχε
έρθει να το διευθύνει με τον ίδιο σκληρό και ανελέητο τρόπο.
Τις πιο πολλές φορές τους άρχιζε στα χαστούκια. Από όλα τα χτυπήματα χειρότερο ήταν το
χαστούκι, κι ας πονούσε λιγότερο. Αισθανόσουν ντροπιασμένος, ρεζίλι, μπροστά σε όσους σε
κοιτάζανε. Ενώ τα χτυπήματα με τον χάρακα σε βάζαν σε μια δοκιμασία στα μάτια τους. Όλοι
περίμεναν να δουν αν θα τεντώσεις με γενναιότητα το χέρι σου να δεχτείς το χτύπημα, χωρίς να
βγάλεις κραυγή πόνου. Μερικά αγόρια, με το κεφάλι ψηλά, του πρότειναν ξανά περήφανα τη
χτυπημένη παλάμη τους για να δεχτούν άλλη μια φορά το σφυριχτό κατέβασμα του χάρακα, κι
όλοι όσοι τους κοιτούσαν γύρω, άφηναν βαθιές ανάσες πόνου για λογαριασμό τους στο κάθε
χτύπημα.
Μαριέλλη Σφακιανάκη-Μανωλίδου,
Tις Κυριακές φορούσαμε τα καλά μας, εκδ. Κέδρος
• Γιατί η αφηγήτρια λέει πως ο διευθυντής μάλλον θα είχε φύγει από φυλακή και ήρθε να
διευθύνει το σχολείο της;

108
2. [Διδαχθείσες κατ’ οίκον]
Εγώ πηγαίνω στη δεύτερη τάξη και η Μυρτώ στην τέταρτη. Δεν πηγαίνουμε όμως σχολείο, μας
κάνει ο παππούς μάθημα στο σπίτι. Κάθε χρόνο δίνουμε εξετάσεις, σαν «διδαχθείσες κατ’ οίκον»,
και περνούμε τις τάξεις. Σε δημόσιο σχολείο δεν θέλουν να μας στείλουν, γιατί εκεί, λέει ο
παππούς, είναι τόσα παιδιά σε κάθε τάξη, που μπορεί να περάσει μισός χρόνος και να μη σε
σηκώσουν για μάθημα. Είναι και το ιδιωτικό σχολείο του κυρίου Καρανάση στη γειτονιά μας, μα
αυτό, λέει ο μπαμπάς, δεν είναι για το βαλάντιό μας.
Όταν πέσαμε πια στα κρεβάτια μας να κοιμηθούμε, άρχισε η Μυρτώ να λέει πως εγώ έφταιγα
και την κατσάδιασε ο παππούς για την προπαίδεια: που ρώτησα αν θα μπορέσει στ’ αλήθεια να
πετάξει ο άνθρωπος. Πού να το ’ξερα πως, για να πετάξει ο άνθρωπος, χρειάζεται κανείς να ξέρει
την προπαίδεια απέξω κι ανακατωτά κι έτσι θα θυμότανε ο παππούς να ρωτήσει τη Μυρτώ;
Μπορούσε, όμως, ποτέ κυριακάτικα να πάνε όλα καλά; Αν πηγαίναμε σχολείο, θα μας άρεσε η
Κυριακή, που θα μέναμε στο σπίτι. Ενώ τώρα...
- Αχ, να πηγαίναμε σχολείο! λέω δυνατά.
Μα η Μυρτώ έχει κουκουλωθεί από το κεφάλι και κάνει πως δεν ακούει. Τότε είπα ακόμα πιο
δυνατά:
- ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;
- ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ, απάντησε εκείνη πεισμωμένα, κάτω από τα σκεπάσματα. Αυτά δεν ήταν
βυζαντινά, αλλά μια δική μας γλώσσα, που μόνο οι δυο μας την
καταλαβαίναμε. ΕΥ-ΠΟ θα πει: πολύ ευχαριστημένη. ΛΥ-ΠΟ: πολύ λυπημένη. Αν δεν το
ρωτούσαμε κάθε βράδυ η μια στην άλλη, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε. Δεν ξέρω γιατί τις
Κυριακές σχεδόν πάντα απαντούσαμε: ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ.
Να ’χα τώρα φτερά σαν του Ίκαρου, θα μπορούσα να πέταγα από χώρα σε χώρα και να
ρώταγα όλα τα παιδιά του κόσμου: ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;
Άλκη Ζέη, Το καπλάνι της βιτρίνας, εκδ. Κέδρος
1. Πώς αντιλαμβάνεστε τη φράση «διδαχθείσες κατ’ οίκον»;
2. Γιατί νομίζετε ότι η Μυρτώ και η αδερφή της ήταν συνήθως λυπημένες τις
Κυριακές;

109
3. [Ένας αυστηρός δάσκαλος]
Μια μέρα πήρα την τάξη του Κάλντερ στη δικιά μου αίθουσα για ιχνογραφία, γιατί αυτός
έπρεπε να ενημερώσει τον κατάλογο στο γραφείο του. Το μάθημα έγινε μέσα σε νεκρική σιγή.
Όταν όμως ο Κάλντερ πετάχτηκε μέχρι το σπίτι του, άνοιξαν οι πύλες της κόλασης και δεν
μπορούσα πια να κρατήσω κανένα πρόσχημα πειθαρχίας. Ωστόσο ποτέ δεν μαρτύρησα τους
καπετάν φασαρίες στον Κάλντερ, όταν γύρισε. Προσπάθησα να τους μάθω ένα σχέδιο με φύλλα
και λουλούδια, και μερικοί μαθητές τα κατάφεραν πραγματικά καλά. Αυτά τα σχέδια ήταν η
μόνη πρωτότυπη δουλειά που επιτρεπόταν στο σχολείο, γιατί ακόμα και τις εκθέσεις τις έγραφε
πρώτα στον πίνακα ο Κάλντερ κι έπειτα τις αντέγραφε όλη η τάξη.
Ο Κάλντερ ήτανε αρρωστιάρης. Έβγαζε κάθε λίγο καλόγερους στο σβέρκο και έπεφτε στο
κρεβάτι βδομάδες ολόκληρες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αναλάμβανα ολόκληρο το σχολείο-και το
απολάμβανα, αν και ήταν πολύ δύσκολο να επιβάλω την τάξη· δεν μπορώ βέβαια να πω ότι
προσπαθούσα και τόσο πολύ, γιατί ήξερα πως τη στιγμή που θα ξαναγύριζε ο Κάλντερ η
στρατιωτική του πειθαρχία θα ξανάρχιζε αυτόματα.
Α.Σ. Νηλ, Αυτοβιογραφία, εκδ. Μπουκουμάνη
• Ποιο είναι το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις; Σε ποιες περιπτώσεις το υποκείμενο
ενεργεί;
— Όταν όμως ο Κάλντερ πετάχτηκε μέχρι το σπίτι του...
— Προσπάθησα να τους μάθω ένα σχέδιο με φύλλα...
— Ο Κάλντερ ήτανε αρρωστιάρης...
— ...η στρατιωτική πειθαρχία θα ξανάρχιζε αυτόματα.

110
4. [Μαθηματικά και παιχνίδι]
Το μεγάλο γλέντι γινότανε στην αριθμητική. Είχα πει σε κάθε παιδί και κρατούσε μαζί του
ένα σπιρτοκούτι με ξερά φασόλια. Αυτό είχα βρει εύκολο, απλό και αποτελεσματικό μέσο για να
μπορούν όλα τα παιδιά μαζί να δουλεύουν και να αυτενεργούν. Μάλιστα είχα αρχίσει από
κουκιά, που ήσαν μεγάλα και πιττακωτά και δεν τους γλιστρούσαν, μα τα μασούλιζαν σιγά - σιγά
και άδειαζε το σπιρτοκούτι. Αυτά τα φασόλια διασκέδαζαν τον Φραντζέσκο όσο δεν παίρνει. Τα
ξάπλωνε στο θρανίο και εκεί που εμείς αγωνιζόμασταν να ξεδιαλύνουμε ποια τέλος πάντων
ήσανε πιο πολλά, τα έξι ή τα εφτά, αυτός έφτιανε στρατούς, αυλές, σπίτια, ό,τι θέλεις. Ή του
χύνονταν χάμω, πράμα που άμα συνέβαινε, τον χάναμε από την τάξη. Εξαφανισμένος στους
υπόγειους κόσμους των θρανίων έτρεμε για να προφτάσει να ξαναμαζέψει τα φασόλια του,
προτού χτυπήσει το κουδούνι και του γίνει ρεμούλα από τις άλλες.
• Ποια από τα τονισμένα ενεργητικά ρήματα του κειμένου είναι μεταβατικά και ποια
αμετάβατα;
5. [Σχολικές ποδιές]
Τις καινούργιες ποδιές που εγκαινίαζαν τα παιδιά, συνηθίζαμε να τις γιορτάζουμε.
- Μπα! μπα! τι ωραίες ποδιές είναι τούτες! Με υγεία! Με υγεία!
Όμως μια φορά, δεν ξέρω και γω πώς, δεν πρόσεξα πως κι η Ελένη είχε φορέσει καινούργια
ποδιά. Περίμενε το καημένο, περίμενε πως κάτι θα πω για το μέγα γεγονός, εγώ τίποτα. Είδε πια
και απόειδε, έχασε την υπομονή της και σηκώθηκε ολόρθη:
- Εμένα όμως, κυρία, μου ’πε η μαμά μου, πως αν τη λερώσω, θα με μαλώσει.
- Και βέβαια, έσπευσα κι εγώ εκ των υστέρων, πρέπει να σε μαλώσει. Δεν είναι χωρατά τόσο
ωραία ποδίτσα. Η μαμά σου σού την έραψε; Τι καλή μαμά!...
• Να χαρακτηρίσετε τα τονισμένα ρήματα του κειμένου ως μεταβατικά ή αμετάβατα και να
εντοπίσετε τα αντικείμενά τους. Ποια μορφή έχουν τα αντικείμενα που βρήκατε;

111
5η ΕΝΟΤΗΤΑ Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα
ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο Ανανίας
Ο Ανανίας είχε διοριστεί πριν από τρία χρόνια στο έκτο Ταμείο της Καλαμάτας «με
βαθμόν και μισθόν γραφέως». Ήτανε απλός εισπράκτορας, αλλά όταν τον ρωτούσαν - και
χωρίς να τον ρωτήσουνε πολλές φορές - προτιμούσε να λέει «επιμελητής εισπράξεων».
Το καταλάβαινε κι ο ίδιος, δεν ήτανε πλασμένος για τούτη τη δουλειά. Ένας καλός
εισπράκτορας, όπως και να το κάνεις, πρέπει να χει μέσα του και μια σκληράδα. Κι ο
Ανανίας λυπότανε - εκείνη τη μοδιστρούλα πρώτα πρώτα, που δε σήκωνε το κεφάλι της από
τη βελόνα, τον καθηγητή που, μόλις πήρε τη σύνταξή του, πήγε στον κάμπο του Νησιού να
σπείρει ρύζι και καταστράφηκε, τον άλλο με τα λεμονοπορτόκαλα που τα χτύπησε η
κορφοξέρα και, για χρόνια πια, δε θα μπορέσει να σηκώσει κεφάλι.
Για να πούμε όμως όλη την αλήθεια, δεν ήτανε μονάχα η λύπηση. Όλοι αυτοί οι
άνθρωποι - κι ένα σωρό άλλοι ακόμα - έτρεμαν μπροστά του, τον έβλεπαν σαν ένα μικρό
Θεό, που κρατάει τη ζωή τους στα χέρια του και μπορούσε, όποια στιγμή κι αν το ’θελε, να
τους συντρίψει. Κι αυτό, στο βάθος, έφερνε στην ψυχή του μια χαρά, τον πλημμύριζε με
μιαν ευδαιμονία που δεν είχε ξανανιώσει άλλοτε. Χρόνια ολόκληρα, προτού διοριστεί,
πλανιότανε σε διάφορες δουλειές - σε συμβολαιογραφεία προπάντων -, άσημος, φτωχός και
ταπεινός, κλοτσοσκούφι των αφεντικών, που πολλές φορές τον έστελναν να παραγγείλει
καφέδες, να πάρει τσιγάρα ή να πάει στο σπίτι τους τα ψάρια.
Τώρα, γλίτωσε πια από κείνον τον βραχνά, μα δεν μπορεί να πει πως είναι
ενθουσιασμένος. Ο διευθυντής του, πρώτα πρώτα, δεν τον έχει πάρει με καλό μάτι. Όταν
θυμάται τα’ ανεξόφλητα εντάλματα, έρχεται στο γραφείο του με φόρα και, πριν ακόμα του
μιλήσει, χτυπάει με δύναμη την τριχωτή γροθιά του στο τραπέζι ουρλιάζοντας:
- Κύριε Ανανία!
Ύστερα, είναι κείνος ο τμηματάρχης που έχει κάτι δόντια πλατιά και χαμογελάει σαν
νεκροκεφαλή, ο χοντρός διαχειριστής, που τον κοιτάζει πάνω απ’ τα γυαλιά του κι όλοι
σχεδόν οι άλλοι που τον έχουνε για λίγο κουζουλό.
Εκείνο το απόγευμα, σκυμμένος στο γραφείο του, κοίταζε απ’ το παράθυρο τη θάλασσα
κλεφτά. Ήτανε χωρισμένη σε λουρίδες μπλε, γαλάζιες και άσπρες σχεδόν - τόσο γαλήνια,
που έλεγες πως είναι γη κι αυτή, πολύχρωμη και παράξενη, ένας δρόμος πλατύς, ολόισιος,
που φτάνει ως τον ουρανό και βυθίζεται στο χάος του.
Καθώς την κοίταζε, πέρασε απ’ το μυαλό του μια ιδέα παλαβή - του κατέβαιναν συχνά
τέτοιες ιδέες: Να τον πάρει, λέει, κάποτε αυτόν τον δρόμο και να φύγει μακριά από δω. Να
μην ξαναδεί τούτο το ξύλινο τραπέζι που είναι σκεπασμένο με μπλε στρατσόχαρτο*, να μην
έχει αντίκρυ του τον σάπιο τοίχο, να μην ακούει πια την άγρια φωνή του Διευθυντή - αχ!
αυτή προπάντων, που κάνει τα γόνατά του να λύνονται και το μυαλό του να γίνεται
κουρκούτι σωστό, έτσι που να μην ξέρει πια τι σκέφτεται, τι λέει και τι κάνει.
Σαν θα ’ρθει το λοιπόν αυτή η ώρα, θα μπει και κείνος στο γραφείο του Διευθυντή
ορμητικά, θα σταθεί πάνω απ’ το κεφάλι του και θα χτυπήσει τη γροθιά του με όλη του τη
δύναμη επάνω στο τραπέζι, ουρλιάζοντας:
- Κύριε Διευθυντά!

112
Αυτό μονάχα - τίποτ’ άλλο. Ύστερα, θα του γυρίσει τις πλάτες ατάραχα, μάλιστα, πολύ
ατάραχα, και θα φύγει περνώντας μπρος απ’ όλους τους συναδέλφους, που θα τον βλέπουν
με κατάπληξη. Κατάπληξη; Όχι! Με θαυμασμό θα τον βλέπουν. Όσο κι αν προσπαθήσουνε
να κρύψουνε το θαυμασμό τους - εκείνη η νεκροκεφαλή, ο τμηματάρχης, προπάντων -
εύκολα θα καταλαβαίνει κανείς ότι στο βάθος της ψυχής τους τον έστησαν πολύ ψηλό. Όλοι
μας είμαστε σκουλήκια, θα λένε - όλοι μας εκτός από τον Παύλο Ανανία!
Τότε ακριβώς, πάνω σε τούτη την ωραία σκέψη που έκανε την καρδιά του να χρεμετίζει
σαν άλογο, έπεσε ξανά με δύναμη η τριχωτή γροθιά του Διευθυντή επάνω στο γραφείο:
- Κύριε Ανανία!
Ήτανε πάλι για τα ανεξόφλητα εντάλματα.
Σωτήρη Πατατζή, Ο Ανανίας (απόσπασμα)
*στρατσόχαρτο: χοντρό χαρτί για περιτύλιξη.
α) Σε τι άλλαξε η ζωή του Ανανία από τότε που άρχισε να εργάζεται ως δημόσιος υπάλληλος;
β) Πώς έβλεπε ο Ανανίας τον εαυτό του ως εφοριακό, όταν έκανε αυτοκριτική;
γ) Πώς ήταν οι σχέσεις του με τους συναδέλφους του και με το διευθυντή του; Είχε κάποια
ευθύνη και ο ίδιος γι’ αυτές;

113
Β. ΟΙ ΒΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ – Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ
Οι βαθμοί του επιθέτου είναι τρεις:
Ο θετικός αριθμός (μεγάλος)
Ο συγκριτικός βαθμός (μεγαλύτερος, πιο μεγάλος)
Ο υπερθετικός βαθμός (ο πιο μεγάλος, πολύ μεγάλος)
• Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει απλώς ένα γνώρισμα
λέγεται ε π ί θ ε τ ο θ ε τ ι κ ο ύ β α θ μ ο ύ :
Η Ευρώπη είναι μεγάλη σε έκταση.
• Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα
σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό από ένα άλλο ουσιαστικό λέγεται
ε π ί θ ε τ ο σ υ γ κ ρ ι τ ι κ ο ύ β α θ μ ο ύ :
- Η Ευρώπη είναι μεγαλύτερη από την Αυστραλία σε έκταση.
- Η Αυστραλία είναι μικρότερη από την Ευρώπη.
Το συγκριτικό σχηματίζεται:
✓ περιφραστικά: πιο + επίθετο θετικού βαθμού: πιο μεγάλος, - η, - ο
✓ μονολεκτικά: επίθετο θετικού βαθμού + την κατάληξη:
(ωραίος) -ότερος, -ότερη, -ότερο : ωραιότερος, -η, -ο
(πλατύς) -ύτερος, -ύτερη, -ύτερο : πλατύτερος, -η, -ο
(επιεικής) -έστερος, -έστερη, -έστερο : επιεικέστερος, -η, -ο
• Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό συγκρίνεται με όλα τα όμοιά του
και έχει ένα κοινό τους γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από το καθένα τους
λέγεται σ χ ε τ ι κ ό υ π ε ρ θ ε τ ι κ ό .
Η Ασία είναι η μεγαλύτερη από τις ηπείρους σε έκταση.
• Το επίθετο που φανερώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα σε ανώτατο
βαθμό, χωρίς να συγκρίνεται με άλλα, λέγεται απόλυτο υπερθετικό.
Η Ασία είναι (πάρα) πολύ μεγάλη σε έκταση.
* Το σχετικό υπερθετικό σχηματίζεται από το συγκριτικό· το απόλυτο υπερθετικό
σχηματίζεται από το θετικό.
* Με το σχετικό υπερθετικό γίνεται σύγκριση, με το απόλυτο δε γίνεται.
Προσοχή:
■ Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν: ύλη, καταγωγή, τόπο, χρόνο,
κατάσταση που δεν αλλάζει.
■ Τα παραθετικά των μετοχών είναι περιφραστικά.

114
► (1) Να σχηματίσετε μονολεκτικά και περιφραστικά το συγκριτικό βαθμό των επιθέτων:
ωραίος, γενναίος, ευθύς, χοντρός, αμελής, επιμελής, ευφυής, βαθύς.
(2) Να σχηματίσετε το σχετικό και το απόλυτο υπερθετικό των επιθέτων του πίνακα:
Θετικό Συγκριτικό Υπερθετικό
περιφραστικό μονολεκτικό σχετικό απόλυτο
ικανός πιο ικανός ικανότερος ο ικανότερος
ο πιο ικανός
ικανότατος
(πάρα) πολύ ικανός
εργατικός
βαθύς
πλατύς
γλυκός
πιο εργατικός
πιο βαθύς
πιο πλατύς
πιο ειλικρινής
πιο γλυκός
εργατικότερος
βαθύτερος
πλατύτερος
ειλικρινέστερος
γλυκύτερος
(3) Κατά το σχήμα: (άνω) - ανώτερος - ανώτατος, θα πούμε:
(κάτω)
(άπω)
(4) Ποιος είναι ο θετικός βαθμός των υπερθετικών: απλούστατος, άριστος, ελάχιστος, μέγιστος;
Και ποιος των συγκριτικών: απλούστερος, γεροντότερος, χειρότερος, περισσότερος;
(5) Να σχηματίσετε τα παραθετικά των επιθέτων και των μετοχών:
νέος, αγενής, παραστατικός, δασύς, γραφικός, πολυπληθής, πλούσιος, ταχύς, άνετος,
βαρύς, αθόρυβος, ελκυστικός, αναπτυγμένος, αποδοτικός, προσοδοφόρος, ανθηρός,
βιώσιμος, ψυχρός, ξερός, υγρός, χαρούμενος, ευτυχισμένος, αγανακτισμένος.
(6) Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα παρακάτω επίθετα στον θετικό ή στον συγκριτικό βαθμό;
απόκρημνος, ήμερος, αεροπορικός, χερσαίος, θαλάσσιος, ατμοπλοϊκός, ραδιοφωνικός,
τηλεοπτικός, εύκρατος, ξύλινος, μάλλινος, πατρικός, θαλασσινός, θερινός, αυριανός,
ουράνιος, αθάνατος, θνητός, αγιορείτικος, χρυσός, δασωμένος, λυμένος.

115
Παραθετικά επιρρημάτων
Τα επιρρήματα σχηματίζουν τα παραθετικά τους, όπως τα επίθετα, περιφραστικά και
μονολεκτικά.
Να προσέξετε τις διαφορές που παρουσιάζουν τα επιρρήματα που τελειώνουν σε - α
(ωραία) από εκείνα που τελειώνουν σε - ι α (πλατιά) και σε - ως (επιεικώς).
► Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τα παραθετικά των επιρρημάτων:
Θετικό Συγκριτικό Υπερθετικό
περιφραστικό μονολεκτικό περιφραστικό μονολεκτικό
πιο + θετικό θετικό + τερα πολύ + θετικό θετικό + τατα
ωραία
πλατιά
επιεικώς
γενναία
ψηλά
βαθιά
βαριά
επιμελώς
πιο ωραία
πιο πλατιά
πιο επιεικώς
ωραιότερα
πλατύτερα
επιεικέστερα
πολύ ωραία
πολύ πλατιά
πολύ επιεικώς
ωραιότατα
πλατύτατα
επιεικέστατα

116
Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ
Πρώτος είναι ο όρος από τον οποίο ξεκινούμε τη σύγκριση· δεύτερος είναι ο όρος με τον
οποίο γίνεται η σύγκριση.
Πώς εκφέρεται ο δεύτερος όρος της σύγκρισης
• με από + αιτιατική
π.χ. Η Ασία είναι μεγαλύτερη από την Ευρώπη.
• με παρά + ονομαστική
π.χ. Καλύτερα ελεύθερος παρά δούλος.
• με συγκριτικό επίθετο + τη γενική προσωπικής αντωνυμίας
π.χ. Στον κόσμο που εγύρισες είδες καλύτερή μου; (α΄ όρος: ενν. άλλη)
Παράλειψη του δεύτερου όρου της σύγκρισης
 παραλείπεται, γιατί εύκολα εννοείται,
π.χ. Δε φοβούμαι τίποτε, μα η συντροφιά είναι καλύτερη (ενν. από τη μοναξιά).
 εκφέρεται βραχυλογικά,
π.χ. Της Σοφίας το σχολείο είναι καλύτερο από της Μαρίας (ενν. το σχολείο).
 δεν υπάρχει δεύτερος όρος και το συγκριτικό ισοδυναμεί με το θετικό του.
π.χ. Το μεγαλύτερο (: το μεγάλο) ψάρι τρώει το μικρότερο (: μικρό).
► (1) Να εντοπίσετε τον β΄ όρο σύγκρισης που παραλείπεται:
1. Αγοράσαμε μια μεγαλύτερη θερμάστρα.
2. Τα παράλια της Νορβηγίας είναι ψηλότερα από της Δανίας.
3. Καλύτερα να τελειώνουμε σήμερα.
4. Προτιμότερο να φύγουμε από εκεί.
5. Οι Γάλλοι έχουν ισχυρότερο στόλο από τους Ισπανούς.
6. Τι νεότερα;
7. Άλλη φορά να είσαι προσεκτικότερος.
8. Μίλα σιγότερα.
(2) Να σημειώσετε τον πρώτο και τον δεύτερο όρο της σύγκρισης:
i. Η Ασία είναι μεγαλύτερη από την Ευρώπη.
ii. Καλύτερα ελεύθερος παρά δούλος.
iii. Οι Άλπεις είναι ψηλότερες από τον Όλυμπο.
iv. Προτιμότερο να πάτε εσείς παρά εμείς.
v. Αυτός το ζητούσε εντονότερα από μένα.
vi. Προτιμάει τη γυμναστική από τη μουσική.
vii. Καλύτερα να μας ακούν παρά να μας βλέπουν.
viii. Σήμερα είναι καλύτερα από χτες.
ix. Στον κόσμο που εγύρισες είδες καλύτερή μου;
(3) Να σχηματίσετε δικές σας φράσεις με τα συγκριτικά και τις αντωνυμίες:
μεγαλύτερος
μικρότερος
ανώτερος
κατώτερος
μου, σου,
του
της, μας,
σας, τους

117
(1) Να αντιστοιχίσετε και να συγκρίνετε όσο μπορείτε περισσότερα ουσιαστικά των τετραγώνων
α΄ και γ΄ χρησιμοποιώντας κατά το δυνατόν επίθετα του τετραγώνου β'.
α΄ β΄ γ΄
Κρήτη
Μακεδονία
μητέρα
ειρήνη
Άθως
οι γέροι
φιλοσοφία
ελευθερία
εικόνα
καλοκαίρι
μεγάλος
εύφορος
επιεικής
προτιμότερος
μεγαλοπρεπής
έμπειρος
θεωρητικός
παραστατικός
πατέρας
χειμώνας
δουλειά
Πήλιο
Νάξος
οι νέοι
Θράκη
επιστήμη
πόλεμος
λόγος
(2) Να κατατάξετε στον πίνακα τα επιρρήματα του πλαισίου:
νωρίς, άριστα, άνω, καλά, ελάχιστα, κάτω, νωρίτερα, πολύ,
λίγο, περισσότερο, κατώτερα, πάρα πολύ, λιγότερο, ανώτερα,
ανώτατα, κατώτατα, καλύτερα, πολύ νωρίς.
Θετικό συγκριτικό Υπερθετικό
καλά καλύτερα άριστα
(3) Να σχηματίσετε μέσα σε φράσεις απόλυτα υπερθετικά:
➢ Με επανάληψη του θετικού του επιθέτου:
π.χ. Μικρό μικρό σου το ’δωσα, μεγάλο φέρε μού το.
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τα επίθετα: μικρός, μαύρος, κόκκινος, άσπρος, τροφαντός,
παχουλός, γλυκός, ζεστός, κρύος.
➢ Με σύνθετα επίθετα:
π.χ. Ζούσε θεομόναχος στο καλυβάκι του ο κυρ Αντώνης.
Να χρησιμοποιήσετε οπωσδήποτε ως πρώτα συνθετικά τις λέξεις του πρώτου πλαισίου.
α΄ συνθετικό β΄ συνθετικό
Θεός, παν, όλος,
πέντε, τρεις,
κατά, υπέρ.
πράσινος, ακριβός, φανερός,
ευτυχισμένος, τρελός, ορφανός,
μοναχός, βέβαιος, όμορφος.

118
(4) Να χρησιμοποιήσετε μέσα σε φράσεις στον υπερθετικό βαθμό (σχετικό και απόλυτο υπερθετικό)
τα επίθετα:
ταχύς, παραγωγικός, σύντομος, περιεκτικός, ειλικρινής.
Παράδειγμα: Το αεροπλάνο είναι το ταχύτερο (το πιο ταχύ) από τα μέσα συγκοινωνίας.
Το αεροπλάνο είναι ταχύτατο (πολύ ταχύ).
(5) Να σημειώσετε τα παραθετικά στο παρακάτω κείμενο.
Ο σαργός
«Οι συγγενείς του - σπάροι, τσιπούρες, σκαθάρια, μελανούρια - είναι όλα ψάρια πονηρά,
αυτός όμως είναι ο πονηρότερος απ’ όλους αλλά και ο ωραιότερος. Ξεχωρίζει μέσα σ’ όλο του
το σόι για την πονηριά του και την ομορφιά του. Είναι ένα από τα πιο δυσκολόπιαστα ψάρια και
από τα πιο ωραία. Κατά τα άλλα ο σαργός μοιάζει πολύ με τον σπάρο, είναι όμως φαρδύτερος,
κοντόφαρδος και μεγαλύτερος. Στα φερσίματα μοιάζει περισσότερο με το σκαθάρι, με το
μελανούρι και με την τσίπουρα.
Όταν ο σαργός είναι μικρός, ζει κοπαδιαστά. Κάνει δηλαδή παρέα με άλλα σαργόπουλα της
ίδιας ηλικίας. Έτσι τους βλέπεις και περνούν καμιά εικοσαριά μαζί με ύφος περιηγητών. Οι ίδιοι
σαργοί, μεγαλώνοντας, αλλάζουν τακτική και τρόπους, γίνονται πιο επιφυλακτικοί και απο-
φεύγουν τις παρέες. Γενικά όσο γερνάει ο σαργός γίνεται πιο… στρυφνός και ιδιότροπος, πιο
μονόχνωτος και πιο … σχολαστικός. Ποτισμένος από …..σοφία και ….πείρα δεν εμπιστεύεται
κανέναν».
(6) Να χρησιμοποιήσετε επίθετα του κειμένου και να συγκρίνετε δυο γνωστά σας θαλασσινά:
τη φάλαινα με το δελφίνι.
(7) Να συμπληρώσετε τα κενά με λέξεις που προτιμάτε. Όπου χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε τις
λέξεις των παρενθέσεων.
1. Είναι προτιμότερο ………………. παρά ………………….
2. Καλύτερα να είσαι ………………… και ……………….. παρά …………………
και ………………..
3. ………………….. ψωμί τρώγεται …………………… παρά με το ξίδι.
4. Κάλλιο να ζω με τα θεριά …………………………….. με …………………………
5. ……………………………………………………. παρά δέκα και καρτέρι.
6. Από το να κάθεσαι καλύτερα …………………………..
7. Θα είσαι πιο ………………… από ………………………..
8. Ήταν ο καλύτερος πατέρας ……………………… (το χωριό).
9. Του φάνηκε πως ήταν η ……………………………………………(όμορφος, κόσμος).
10. Ένιωθε να είναι η πιο ........................ ………………………….. (δυστυχισμένος, κόσμος).
11. Ήταν ………. …………………. αδύνατο να τον νικήσει (αδύνατος).
12. Κάμε το …………………….πιο πλατύ (όσο μπορείς).
Προσοχή: Κάποτε τα παραθετικά επιτείνονται με γενικές (π.χ. του κόσμου κτλ.)
ή με φράσεις (όσο μπορείς) που τα συνοδεύουν.
► Να σχηματίσετε πέντε τέτοια παραδείγματα.

119
(8) Οι ακτές της Ευρώπης
Η Ευρώπη είναι μεγάλη σε έκταση
και μοιάζει με τρίγωνο που έχει τη
βάση του στα Ουράλια όρη και την
κορυφή του στη νοτιοδυτική άκρη
της Ισπανίας. Είναι μικρότερη από
την Ασία, την Αμερική, την Αφρική,
την Ανταρκτική και μεγαλύτερη από
την Αυστραλία. Οι ακτές της έχουν
πολλούς κόλπους και διαφέρουν μεταξύ τους. Έτσι οι νορβηγικές είναι οι πιο ψηλές
από όλες και κατεβαίνουν με έναν χαρακτηριστικό τρόπο απότομα προς τη θάλασσα
δημιουργώντας τα διάφορα φιόρδ. Από αυτά το μεγαλύτερο είναι το Σόνιε - φιόρδ, που
εισχωρεί βαθιά μέσα στην ξηρά σε βάθος 140 χιλιομέτρων. Η ακτή αυτή είναι γεμάτη από
πολυάριθμα νησιά και νησάκια. Οι χαμηλότερες ακτές της Ευρώπης βρίσκονται στο
Βέλγιο και την Ολλανδία. Είναι γνωστό ότι το έδαφος των χωρών αυτών βρίσκεται σε
επίπεδο χαμηλότερο από το επίπεδο της θάλασσας. Γι’ αυτό προφυλάγεται από την
εισβολή της θάλασσας με αμμουδερούς λόφους ή με τεχνητά προχώματα.
Στον Ατλαντικό ωκεανό οι γαλλικές, οι ισπανικές και οι πορτογαλικές ακτές είναι γενικά
χαμηλές και με λίγους κόλπους. Οι πιο όμορφες όμως και οι πιο ζεστές είναι οι ακτές της
Μεσογείου. Από αυτές άλλες είναι χαμηλές και αμμουδερές και άλλες ψηλές και
βραχώδεις. Γι’ αυτό και τα καλοκαίρια συγκεντρώνουν πλήθος τουρίστες που έρχονται
από όλα τα μέρη του κόσμου να χαρούν τις ομορφιές της. Γενικά οι ακτές της Ευρώπης με
την πολύμορφη διάρθρωσή τους έχουν ωραιότατους και γραφικότατους κόλπους.
Από τη Γεωγραφία
Παρατηρήσεις στο κείμενο
α) Ποιες είναι οι πιο εντυπωσιακές από τις ακτές της Ευρώπης και γιατί;
β) Να συγκρίνετε τις ακτές της Νορβηγίας με τις ακτές της Ελλάδας. Να χρησιμοποισετε τα
επίθετα:
ψηλός, χαμηλός, ζεστός, γραφικός, απόκρημνος.
γ) «...το επίπεδο της θάλασσας»
Να σχηματίσετε τρεις (3) φράσεις με τη λέξη επίπεδο.
• Το επίπεδο του εδάφους ήταν χαμηλό.
• Ήταν ένας λαός με υψηλό μορφωτικό επίπεδο.
δ) «...τεχνητά προχώματα».
Να σχηματίσετε τρεις (3) φράσεις με τις λέξεις: τεχνητός και τεχνικός.
Τεχνητός: αυτός που δεν είναι φυσικός, αλλά είναι αποτέλεσμα της κατασκευής.
Τα φράγματα αυτά δεν ήταν φυσικά· ήταν τεχνητά· τα έφτιαξαν άνθρωποι.
Τεχνικός: αυτός που έγινε με επιδεξιότητα, με τέχνη.
Τα «φράγματα ήταν τεχνικά, ήταν δηλαδή καμωμένα σύμφωνα με τους κανόνες της
τέχνης (:τεχνικής)
ε) Να συγκρίνετε:
• Κάποια από τα βουνά και τα νησιά της Ελλάδας μεταξύ τους·
• τα μέσα συγκοινωνίας μεταξύ τους·
• τα μέσα επικοινωνίας μεταξύ τους·
• την Ελλάδα με τη Νορβηγία ως προς τον τουρισμό και τη βιομηχανική ανάπτυξη.

120
Γ. ΤO Β΄ ΣYΝΘΕΤΙΚO
Κείμενο: Το Γιούσουρι
Στάθηκε το καΐκι, γύρισε πίσω στα νερά του
και όλοι είδαμε το γιούσουρι σαν χιλιόχρονη
βελανιδιά να κάθεται στον πάγκο. Δεν ήταν λοιπόν
ψέμα, δεν ήταν παραμύθι!
Ντύνομαι γοργά, παίρνω το λάζο στη ζώνη
μου, ένα τσεκούρι στο χέρι και βουτώ κάτω. Μα
καθώς σήκωσα τα μάτια, σύγκρυο μ’ έπιασε. Καλά
το έλεγαν οι γέροντές μας. Τι ο διπίθαμος Αράπης!
Τι Γοργόνες και τι Άριστος! Τούτο είναι το
θάμασμα! Οι ρίζες του μελαψές, λεπιδοντυμένες,
βύζαιναν το μάρμαρο, έμπαιναν στις σχισμές,
αγκάλιαζαν τ’ αγκωνάρια, γάντζωναν τις ποδιές του,
ένα σώμα θαρρείς και μια δύναμη. Απάνω
ορθοκάθεδρος ο κορμός, αρκουδοντυμένος, με
ρόζους εδώ κι εκεί κλειστούς στο πολυτρίχι μέσα,
οργιές ψήλωνε. Και αποκεί κλαδιά και αντικλάδια, μυριόριζα, καμαρωτά κι ολόισα έφευγαν
πέρα δώθε, ψηλά και χαμηλά, λες κι έπασχαν ν’ αποκλείσουν όλον τον πλατύχωρο κόρφο με το
δίχτυ τους.
Ανδρέας Καρκαβίτσας, Το Γιούσουρι (διασκευή)
► (1) Να αναλύσετε στα συνθετικά τους τις παρακάτω λέξεις, σημειώνοντας τι μέρος
του λόγου είναι το β΄ συνθετικό και τι η σύνθετη λέξη.
1. χιλιόχρονη (βελανιδιά): χίλια + χρόνος, β' συνθετικό: ουσιαστικό, χιλιόχρονη: επίθετο.
2. διπίθαμος (Αράπης):
3. λεπιδοντυμένες (ρίζες):
4. αρκουδοντυμένος (κορμός):
5. μυριόριζα (τα):
6. θαλασσόξυλο:
7. μεσοπέλαγο:
8. καταγάλανος (ουρανός):
9. πρόπερσι:
10. καταπάνω:
11. σιγοτραγουδώ:
12. συγνεφομαζώχτης:
(2) Να αναλύσετε στα συνθετικά τους τις παρακάτω σύνθετες λέξεις:
ανώνυμος, διώροφος, πανωλεθρία, μεταλλωρυχείο, ανώμαλο, επώδυνος.
Τι παρατηρείτε ως προς την ορθογραφία τους;

121
1. Υπάλληλοι γραφείου.
Ουσιαστικά Επίθετα Ρήματα
υπάλληλος,
προϊστάμενος,
λειτουργός, μανδαρίνος,
υπαλληλίσκος,
εμποροϋπάλληλος,
γραμματέας, λογιστής,
ταμίας, εισπράκτορας,
διαχειριστής, κλητήρας,
αποθηκάριος,
προσωπικό,
προκαθήμενος,
η κεφαλή, ο επικεφαλής,
διευθυντής, διευθύνων,
έφορος, επόπτης,
διοικητής, τομεάρχης,
πρόεδρος, αντιπρόεδρος,
συνδιευθυντής,
συνδιοικητής,
υποδιοικητής,
υποδιευθυντής,
σταθμάρχης,
προσωπάρχης,
τμηματάρχης.
δημόσιος,
ιδιωτικός,
έκτακτος,
δόκιμος,
μόνιμος,
ιεραρχικά
κατώτερος,
ανώτερος,
δημοτικός,
εμπορικός,
τραπεζικός,
περιοδεύων,
υπαλληλικός,
εργατικός,
υπηρετικός.
υπηρετώ, εργάζομαι,
δουλεύω, προΐσταμαι,
διευθύνω, διοικώ,
αναλαμβάνω τη διοίκηση,
παραδίδω / αναλαμβάνω τη
διεύθυνση,
έχω τη διοίκηση,
κυβερνώ, διαφεντεύω,
διαχειρίζομαι,
έχω τη διαχείριση,
αναλαμβάνω υπηρεσία /
καθήκοντα,
παραλαμβάνω υπηρεσία /
καθήκοντα,
διορίζομαι,
προσλαμβάνομαι, γίνονται
διορισμοί / ή προσλήψεις,
μετατίθεμαι, τοποθετούμαι,
προάγομαι,
απολύομαι,
συνταξιοδοτούμαι.
► ΑΣΚΗΣΗ
(1) Να συνδυάσετε ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα του παρακάτω πίνακα και να δημιουργήσετε
φράσεις.
2. Έγγραφα.
 έγγραφο, εγκύκλιος, διαταγή, διοριστήριο
 πρωτόκολλο, πρωτόκολλο παραλαβής και παράδοσης
 πιστοποιητικό δήμου ή κοινότητας
 ληξιαρχική πράξη (γέννησης, γάμου, θανάτου)
 αίτηση, αναφορά, υπόμνημα, βεβαίωση
 υπηρεσιακό σημείωμα, συστατική επιστολή
 βιογραφικό σημείωμα, απόδειξη, διπλότυπο ή τριπλότυπο είσπραξης
 ένταλμα πληρωμής, ένταλμα σύλληψης
 γραμμάτιο, μετοχή, ομόλογο, βιβλιάριο κατάθεσης

122
► Να επινοήσετε μια ιστορία με βάση το σκίτσο χρησιμοποιώντας 15 περίπου λέξεις από το λεξιλόγιο.
ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ
Θέματα για συζήτηση
(1) Επαγγέλματα γραφείου
Σε κάθε υπηρεσία ή επιχείρηση, σε υπουργεία και σε οργανισμούς υπάρχουν υπάλληλοι
που ασχολούνται με εργασίες, οι οποίες αφορούν την οργάνωση, τη λειτουργία, την
οικονομική κατάσταση και γενικά τη διοίκησή τους.
Στις δημόσιες υπηρεσίες και στις μεγάλες επιχειρήσεις οι εργασίες διαφοροποιούνται. Τα
τελευταία χρόνια η πρόοδος των συστημάτων και των μεθόδων διοίκησης είναι αξιόλογη σε
όλους τους τομείς. Η διοίκηση μιας υπηρεσίας ή επιχείρησης κατανέμεται σε διάφορες
διευθύνσεις, που ο αριθμός τους ποικίλλει, ανάλογα με το είδος και το μέγεθος τους.
Οι υπάλληλοι γραφείου απασχολούνται, σε πολλές περιπτώσεις, σε έναν ορισμένο τομέα,
π.χ. πρωτόκολλο, διοίκηση (διοικητική εργασία), δακτυλογράφηση, λογιστήριο, διεύθυνση
κτλ., είτε εργάζονται σε δημόσιες υπηρεσίες είτε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και εταιρείες είτε
σε συνεταιρισμούς, δήμους, κοινότητες, τράπεζες κτλ.
Εργάζονται με κανονικό ωράριο και μερικές φορές υπερωριακά. Επίσης μερικές φορές
μετακινούνται από την έδρα της υπηρεσίας ή της επιχείρησης, στην οποία εργάζονται, για να
καλύψουν διάφορες υπηρεσιακές ανάγκες. Για την άσκηση των επαγγελμάτων γραφείου
καταβάλλεται πνευματική προσπάθεια και η κούραση είναι κυρίως πνευματική. Ιδιαίτερα η
εργασία των ανώτερων υπαλληλικών στελεχών χαρακτηρίζεται από ένταση που είναι
αποτέλεσμα των μεγάλων ευθυνών τους.
Ανάλογα με τη θέση που κατέχουν οι υπάλληλοι γραφείου και τα ειδικά καθήκοντα που
αναλαμβάνουν, διαφέρουν και τα προσόντα τους. Γενικά, τα προσόντα των υπαλλήλων είναι η
ικανότητα κρίσης, η τάξη, η προσοχή, η ευσυνειδησία, η εργατικότητα και η ικανότητα
επικοινωνίας με τους υφισταμένους, τους προϊσταμένους και το κοινό, ώστε όλοι, εφόσον
επιτρέπεται, να γίνονται κοινωνοί στα θέματα της υπηρεσίας και στις οποιεσδήποτε λήψεις
αποφάσεων. Για τα ανώτερα διοικητικά στελέχη απαιτείται επιπλέον οργανωτική και
διοικητική ικανότητα, πρωτοβουλία και μεθοδικότητα.
Στις μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, εκτός από τη διαφοροποίηση των διοικητικών
εργασιών, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί και μια «απροσωποποίηση» στη διοίκησή
τους.

123
Πολλές απ’ αυτές έπαψαν να διοικούνται από τον ιδιοκτήτη τους και τα ηνία τα έχουν
αναλάβει στελέχη που είναι εξειδικευμένα στη διοίκηση, στην οικονομική λειτουργία και στην
παραγωγή των επιχειρήσεων.
Ο τρόπος και οι συνθήκες εργασίας διαφέρουν, ανάλογα με την υπηρεσία. Η επιτυχία μιας
δημόσιας υπηρεσίας ή επιχείρησης, κατά μεγάλο μέρος, εξαρτάται από την καλή προσαρμογή
και την πρόθυμη ένταξη και συμμετοχή των υπαλλήλων στην οργανωτική δομή τους.
Απόσπασμα από τον «Οδηγό επαγγελμάτων», 1984 (διασκευή)
➢ Με τι ασχολούνται, γενικά, οι υπάλληλοι γραφείου, πού και πότε;
(2) Δημόσιοι υπάλληλοι
Για να εκτελεστεί η πολιτική θέληση της Κυβέρνησης και να εφαρμοστούν οι νόμοι που
θέτει η νομοθετική λειτουργία, είναι απαραίτητη η στελέχωση της κρατικής μηχανής με τους
δημόσιους υπαλλήλους (άρθρο 103 του Σ. παρ. 1). Οι υπάλληλοι είναι κατά το Σύνταγμα στην
υπηρεσία του λαού, αποτελούν το σταθερό φορέα της οργάνωσης και της λειτουργίας του
σημερινού κράτους: αυτοί εξασφαλίζουν τη συνέχεια στη διοίκηση, ενώ η Βουλή και η
Κυβέρνηση αλλάζουν.
Από το 1911 οι δημόσιοι υπάλληλοι έγιναν μόνιμοι και έτσι εξασφαλίστηκε η λειτουργική
συνέχεια του κράτους. Εξάλλου, επειδή στην εποχή μας παρατηρείται μια αυξανόμενη
παρέμβαση του κράτους σε όλους τους τομείς της ζωής, χρειάζονται στελέχη με ειδική
κατάρτιση, τα οποία προσλαμβάνονται μετά από διαγωνισμό.
Οι δημόσιοι υπάλληλοι όμως με το να υπηρετούν για πολύ χρόνο σε ορισμένες διοικητικές
θέσεις και να ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο εργασίας, που είναι μέρος μόνο της
διοικητικής διαδικασίας: α) εξειδικεύονται και γίνονται ή θεωρούνται «απαραίτητοι» στον
τομέα τους και β) αποκτούν νοοτροπία και δύναμη γραφειοκρατική, που μπορεί να κινεί ή να
αναστέλλει τη λειτουργία της διοίκησης. Αυτά εννοούμε όταν μιλάμε για «δύναμη της
κρατικής γραφειοκρατίας».
«Στοιχεία Δημοκρατικού Πολιτεύματος», Γ' Γυμνασίου (1985)
➢ Ποια προσόντα πρέπει να έχει ένας υπάλληλος και από τι εξαρτάται, σε μεγάλο
βαθμό, η επιτυχία μιας υπηρεσίας;

124
(3) Ο Τμηματάρχης
Ο κ. Τμηματάρχης, μπαίνοντας στο γραφείο του, δέκα η ώρα το πρωί, βρήκε μέσα τον
λαμπρόν ήλιο να του ζεσταίνει τις αναφορές, τις υπογραφές και τις αναβολές. Πρέπει να είναι
κανείς παντοδύναμος προϊστάμενος σε δυο τμήματα του υπουργείου των Εσωτερικών (είχαν
τότε δικαιοδοσία σημερινών υπουργείων), να ακυρώνει, να επικυρώνει, να ματαιώνει, να
εξουσιάζει, για να νιώσει το χάδι της ηδονικής αυτής ζέστης. Το άπειρο συμπαθεί τους
δυνατούς! Μόλις ο κ. τμηματάρχης ελούστηκε στην πρωινή χλιαρότητα κι άπλωσε στο πρώτο
έγγραφο, επίστεψε πως η πρόνοια του κόσμου τούτου ένα μόνο σκοπό έχει: να τον διατηρήσει
τμηματάρχη στην περιστροφική του καρέκλα. Είκοσι χρόνια τώρα, καθισμένος σ’ αυτή την
καρέκλα, εξουσιάζει. Τρέμουν την υπογραφή του. Ο τελευταίος γραφιάς της επαρχίας τον
νιώθει. Οι πιο δυνατοί πολιτευόμενοι έχουν την ανάγκη του και τον κολακεύουν. Ο υπουργός ο
ίδιος είναι μελιστάλαχτος μπροστά του, απ’ το φόβο μήπως του καταφέρει καμιά σιγανή
γραφειοκρατική μαχαιριά, τέτοιος που είναι, ήσυχος σα βαθύ ποτάμι, αμίλητος σαν πηγάδι,
κάτοχος της υπηρεσίας, μοναδικός για λύσεις και για περιπλοκές, βαθύς γνώστης της συλλογής
Ζηνοπούλου και Δηλιγιάννη. Μα η φήμη του δεν ήταν τυχαίο πράγμα! Την έχτισεν ο ίδιος με
τέχνη και υπομονή. Σοβαρός πάντα στον άγνωστο, απειλητικός στον αδύνατο, γελαστός στο
σοβαρό, προσεχτικός και στο χαμόγελο και στο κατσούφιασμά του, σήμερα διαχυτικός κι
αύριο πάγος στο ίδιο πρόσωπο, άφιλος, άπιαστος, δημιούργησε γύρω του το μυστήριο και τον
φόβο, κρατώντας τον κόσμο σε υποταγή, σε αβεβαιότητα και σε προσδοκία, καθώς οι ωραίες
γυναίκες.
Μόνο η κυρία τμηματάρχου δεν ήταν ενθουσιασμένη με τέτοια δόξα.
— Τι κερδίσαμε; έλεγε συχνά. Ξερή εξουσία και παράσημα!
Το είχε κρυφό παράπονο, που ο άντρας της ήταν πολύ έντιμος. Κι ήταν αλήθεια τέτοιος ο
παντοδύναμος τμηματάρχης. Πονούσε το δημόσιο και δεν καταχράστηκε ποτέ τη δύναμή του
για να το ζημιώσει. Δεν κέρδισεν άλλο απ’ τις τετρακόσιες ξερές δραχμές του μισθού του.
«Γιατί σκοτώνεσαι τόσα χρόνια;» τον ρωτούσε κάποτε χωρίς να συμπληρώσει τη σκέψη της.
— Εσείς οι κότες, απαντούσεν ο τμηματάρχης, δε θα καταλάβετε ποτέ τι σημαίνει να εξουσιάζει
κανείς ανθρώπους!
Η γυναίκα του δεν το καταλάβαινε, μα κι αυτός θα ήταν αδύνατο να το εκφράσει. Είναι
κάτι που νιώθεται και δε λέγεται. Οι «φάκελοι»! Να τους ανοίγει! Να τους διαβάζει! Να τους
παραπέμπει σ’ άλλο γραφείο του κράτους... Να ξανάρχονται.... Να περιμένουν το νεύμα του...
Άπειρες υποθέσεις να σταματούν εκεί, να ωριμάζουν αργά, σαν τα φρούτα στον ήλιο... Η
ευτυχία της αναβολής.... Το κέντρο!
— Να μου φέρουν τον φάκελον Ασπροποτάμου! είπε στον κλητήρα. Ο γραμματεύς β΄ τάξεως
Κουτσόπετρος, κοντόσωμος, λιγνός και καμπουριασμένος, έτρεξε μ’ ένα σωρό χαρτιά στα
χέρια. Ο τμηματάρχης τούς έριξε μια ματιά· έπειτα, κοιτάζοντας έξαφνα στα μάτια τον
υπάλληλο, είπε με αυστηρό ύφος:
— Εξέχασες, Κουτσόπετρε, όταν έδινες αυτήν εδώ την ερμηνεία, πως όλη σου η ενέργεια
ανατρέπεται από το β΄ εδάφιον του άρθρου 6 του ΑΡΞΔ΄ νόμου, και άλλωστε προσκρούει εις
την γνωστήν μας εγκύκλιον του 1886;
Ο γραμματέας προσπάθησε να δικαιολογηθεί:
— Και όμως έχεις παράπονα που δεν προήχθης! Η προαγωγή, Κουτσόπετρε, προϋποθέτει μια
μεγάλη τρύπα στην καρέκλα! Να τρυπήσεις το κάθισμα εργαζόμενος! Ερμηνεία νόμου δεν
γίνεται στο γόνατο.... Πώς; Δεν διασκεδάζομεν εδώ... Η ερμηνεία σου είναι επιπόλαια... Την

125
ανατρέπω! Ακυρώνω το ψήφισμα του δήμου Ασπροποταμίων! Ακούς; Άκυρον! Θα
συμμορφωθώμεν με τον ΑΡΞΔ'. Να μου ετοιμάσεις την ακυρωτικήν απόφασιν. Εντός της
σήμερον θα μου την φέρεις! Πήγαινε!
Ο Κουτσόπετρος χαιρέτησε κι έφυγε χωρίς ν’ ανησυχήσει για την ταπείνωσή του. «Ο
ταλαίπωρος δήμος Ασπροποτάμου δεν θα πιει ποτέ νερό». Αυτό συλλογιζόταν σέρνοντας μαζί
του το βαρύ φάκελο, γεμάτον ερμηνεία και αναβολή. Αυτός ενέκρινε, ο τμηματάρχης
ακύρωσε. Και οι δυο έχουν δίκιο! Ζήτημα ερμηνείας! Οι νόμοι χωρούν και τα μεν και τα δε...
Μα η δική του ερμηνεία είναι τουλάχιστον νερό - ενώ η ακύρωσις; «Ταλαίπωρε δήμε
Ασπροποτάμου!» Και, φτάνοντας στο γραφείο του, άνοιξε τον νόμο ΑΡΞΔ', για να κοιτάξει το
εδάφιον 2 που έμελλε να στοιχίσει σ’ ένα δήμο τόση ξηρασία.
Ο ήλιος χυνόταν τόσο ηδονικά στους φακέλους και στους κώδικες, που ο τμηματάρχης
ένιωσε να τον κυριεύει ακράτητο συναίσθημα παντοδυναμίας. Εκείνο το πρωί τιμώρησε
κάποιον γεωπόνο, αποφάσισε την στασιμότητα του Κουτσόπετρου, εματαίωσε δυο χρήσιμα
έργα οδοποιίας, είπε «βόδι» τον κλητήρα, επρόγκηξεν ένα γραφέα, κι όταν επήγε για εισήγηση
στον υπουργό, του αναποδογύρισε δυο σπουδαιότατα νομοσχέδια, που είχε σχεδιάσει, επειδή
τον τρόμαξε με τη χρονολογία, τα άρθρα και τα νούμερα που έβγαλε μέσα από τα χίλια
συρταράκια της μνήμης του. Ποτέ άλλοτε δεν ένιωσε τόσο πολύ πως είναι απαραίτητος.
Ζ. Παπαντωνίου, Ο κ. Τμηματάρχης έρχεται (απόσπασμα).
➢ Ποια είναι η στάση του κ. «Τμηματάρχη» απέναντι στους υφισταμένους του;
➢ Μπορείτε να δικαιολογήσετε τη στάση του αυτή;

126
(4) Γραφειοκρατία
Πρωτοκόλλησε την στοιχειοθέτησε την
Και φακέλωσε την και συσχέτισε την
Πιστοχρέωσέ την
Κάτσε διάβασέ την και μελέτησέ την
— Πολυπρόσεξέ την - πολυεξέτασέ την
Κι ύστερα... άφησέ την κι απαράτησέ την κι αναζήτησε την,
Γράψε-στούπωσέ την ράψε - ξήλωσέ την
Μονογράφησέ την προσυπόγραψέ την
Ήτοι, μ’ ένα λόγο: «Διενέργησέ την»·
Καθαρόγραψέ την και... παράπεμψε την
Κι επανάφερέ την ή διαβίβασέ την
Ή ανακοίνωσέ την με τα «κατωτέρω»
( Ό,τι ξέρεις· ξέρω...)
Με τα «περαιτέρω»!...» - Μ’ όλα τα «λαμβάνω».
Κι «επαναλαμβάνω», (δεν καταλαμβάνω!...).
Μ’ όλα τα «ερευνήσας» και τα «αναδιφήσας»
(Φτου· κι απ’ την αρχή σας) - Κάργα υπομονή σας·
Και δεν τ’ ανευρίσκω και τα «υπομιμνήσκω»
Μ’ όλα τ’ «αναφέρω», μ’ όλας τας τιμάς,
Για τα «περαιτέρω», για τα «καθ’ υμάς...»
Η μικρή ιστορία μιας αναφοράς, Α. Αναπλιώτης
➢ Ποια ελαττώματα της γραφειοκρατικής διαδικασίας διαπιστώνετε στο παραπάνω ποίημα;
ΑΙΤΗΣΗ ΠΡΟΣ
…………………………………………….
Επώνυμο ........................................................ …………………………………………….
Όνομα ............................................................ …………………………………………….
Όνομα Πατέρα ...............................................
Όνομα Μητέρας .............................................
Επάγγελμα ...................................................... Σας παρακαλώ να ………………………..
Τόπος γέννησης .............................................. ……………………………………………
Έτος γέννησης ................................................ ……………………………………………
Τόπος κατοικίας ............................................. ……………………………………………
Τ.Κ ................................................................. ……………………………………………
Αρ. Αστ. Ταυτότητας ..................................... ……………………………………………
Ημερ. Εκδ ...................................................... ……………………………………………
Εκδ. Αρχή ...................................................... ……………………………………………
Α.Φ.Μ. ........................................................... ……………………………………………
ΘΕΜΑ:............................................................
........................................................................
................................................. /......./20 ........
Ο/Η ΑΙΤ…..

127
(5) Αιτήσεις. Αναφορές. Υπομνήματα.
Όταν ζητούμε κάτι από μια δημόσια, δημοτική ή ιδιωτική υπηρεσία, υποβάλλουμε σ’ αυτήν
ορισμένου τύπου έγγραφο, που λέγεται αίτηση.
Το έγγραφο που απευθύνουν οι πολίτες προς τις αρχές ή τις υπηρεσίες (ή οι υπάλληλοι προς
τους προϊσταμένους), για να αναφέρουν ένα γεγονός ή την εκτέλεση μιας απόφασης ή για να
εκθέσουν παράπονα και συγχρόνως να ζητήσουν την επίλυση κάποιου προβλήματος τους,
λέγεται αναφορά.
Όταν τα αιτήματα, ή τα θέματα για τα οποία εκθέτουμε τα παράπονά μας προς τις αρχές ή τις
υπηρεσίες και συγχρόνως ζητούμε την επίλυσή τους, είναι σύνθετα και περίπλοκα, υποβάλλουμε
ένα έγγραφο με εκτενέστερο περιεχόμενο που λέγεται υπόμνημα.
Γενικά, τα έγγραφα για διευκόλυνση και κατοχύρωση της επικοινωνίας, της συναλλαγής κτλ.
πρέπει να έχουν κάποια τυπική μορφή.
➢ Να προσέξετε τη μορφή των εγγράφων, που ακολουθούν, γιατί αργότερα, στην
καθημερινή σας ζωή, θα πρέπει να συντάσσετε αρκετά από αυτά.
ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ
Του/Της:……………………………
……………………………………..
(Ονοματεπώνυμο)
του:…................................................
(Πατρώνυμο)
Εκπαιδευτικού κλάδου Π.Ε…………
Στη Διάθεση της Διεύθυνσης από μετάταξη
Β/Θμιας: ……………….………………………..
Μόνιμος:………………………………
Διεύθυνση κατοικίας
Οδός:………………………………….
Αριθμός:……………… ΤΚ:......………
Τηλ. κατοικίας:………….…………….
Κινητό.:…...…………………………..
e-mail…………………………………
ΑΦΜ:…………………………………
Α.Μ………………………………………..
ΘΕΜΑ: «Ανάληψη υπηρεσίας εκπ/κού»
Γλυκά Νερά, ………/………/20…………...
Βεβαιώνεται η ανάληψη υπηρεσίας του/της
εκπ/κού
ΠΡΟΣ: Δ/ΝΣΗ Π.Ε. ΑΝΑΤ. ΑΤΤΙΚΗΣ
Σας αναφέρω ότι σήμερα στις
..…/…../20….., ημέρα ………. ...
παρουσιάστηκα
Στη Δ/ΝΣΗ Π.Ε. ΑΝ. ΑΤΤΙΚΗΣ
Και ανέλαβα υπηρεσία
Ο/Η Αναφέρων/-ουσα
Εκπαιδευτικός
(Υπογραφή)

128
(6) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ζωής του δημοσίου υπαλλήλου.
(7) Προτιμάτε να εργαστείτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες ή ως υπάλληλοι;
(8) Να επισκεφτείτε ένα δημαρχιακό ή κοινοτικό κατάστημα και να ζητήσετε πληροφορίες
για τη λειτουργία του από τους υπαλλήλους. Έπειτα, στο σπίτι σας, να το περιγράψετε
και να εκθέσετε τις εντυπώσεις σας από την επίσκεψή σας.
(9) Να αναφέρετε με έγγραφό σας στον δήμαρχο ή στον πρόεδρο της Κοινότητας ένα
πρόβλημά σας ή ένα πρόβλημα μιας ομάδας που εκπροσωπείτε (π.χ. οι εργάτες του
ΟΤΕ, που έσκαψαν στο δρόμο για τα τηλεφωνικά καλώδια, κατέστρεψαν ένα μέρος του
πεζοδρομίου και της περίφραξης του σπιτιού σας).

129
6η ΕΝΟΤΗΤΑ Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από
διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κ.λπ.)
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
Στην εφημερίδα
Ένα σωρό θέματα στροβιλίζονταν -εκείνο
το χειμωνιάτικο βράδυ- στο κεφάλι μου,
παλεύοντας να πάρουνε σειρά, για να γίνουν
ειδήσεις στο δημοσιογραφικό χαρτί και να
φτάσουν ως το τυπογραφείο.
Η βροχή, που ’χε προβλέψει το
μετεωρολογικό δελτίο, ήρθε καθυστερημένα,
την ώρα που δεν τη χρειαζότανε κανείς.
Χτυπούσε τα τζάμια του παράθυρου, έφτιαχνε
λίμνες στο δρόμο και δυσκόλευε την
κυκλοφορία.
Βροντούσανε τα τηλέφωνα, γνωστοί κι άγνωστοι δίνανε πληροφορίες για διάφορα
γεγονότα, περιστατικά της καθημερινής ζωής χωρίς ιδιαίτερη σημασία, κι άλλα που σε
προβληματίζουνε ή σε κάνουνε να τιναχτείς από τη θέση σου, λες κι ακουμπήσανε πάνω
σου γυμνό, ηλεκτροφόρο καλώδιο.
Πηγαινοέρχονταν, με φούρια, οι «κυνηγοί» της επικαιρότητας, και τα τηλέτυπα*, τα
μαγικά μηχανήματα που φέρνουνε μέσα σε λίγα λεπτά τον κόσμο στα πόδια μας, δεν
εννοούσανε να σταματήσουνε το μονότονο τραγούδι τους.... Ναι, αυτό που μιλάει με τον
ίδιο ψυχρό τρόπο για κάποιο φρικαλέο πόλεμο με νεκρούς, τραυματίες, στάχτες και
δυστυχία ή για μια ηλιόλουστη, μαγευτική ακρογιαλιά, γεμάτη χαρές....
Τα πλήκτρα της γραφομηχανής είχαν ανάψει και οι δείχτες του ρολογιού συναγωνίζονταν
τους παλμούς της καρδιάς που βιάζεται, λαχανιασμένη, να τα προφτάσει όλα.
Ν. Τσίρου, Ο Γρηγόρης της βροχής
*τηλέτυπο: είδος γραφομηχανής που μετατρέπει σε ψηφιακή μορφή ένα δακτυλογραφημένο μήνυμα
και το μεταδίδει στον παραλήπτη του.
(1) Τι σημαίνουν οι φράσεις: «κυνηγοί της επικαιρότητας», «μαγικά μηχανήματα»,
«φέρνουνε σε λίγα λεπτά τον κόσμο στα πόδια μας»;
(2) Πώς αξιολογούνται οι ειδήσεις που φτάνουν στο γραφείο του δημοσιογράφου;
(3) Πώς χαρακτηρίζεται ο τρόπος με τον οποίο τα τηλέτυπα μεταδίδουν τις διάφορες ειδήσεις;

130
Β. ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
1 . Σ Υ Ν Ο Π Τ Ι Κ Ο Σ Π Ι Ν Α Κ Α Σ
Ε ί δ ο ς Α ν τ ω ν υ μ ί ε ς
1. Προσωπικές εγώ, εσύ, αυτός, -ή, -ό (μου, σου, του/της, τος, τη, το)
2. Κτητικές μου, σου, του/της
δικός, -ή, -ό μου, σου, του
δικός, -ή, -ό μας, σας, τους
3. Αυτοπαθείς ο εαυτός μου, σου, του
4. Οριστικές ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο
μόνος, -η, -ο μου, σου, του
5. Δεικτικές αυτός, -ή, -ό
(ε)τούτος, -η, -ο
εκείνος, -η, -ο
τέτοιος, -α, -ο
τόσος, -η, -ο
6. Αναφορικές που
ο οποίος, η -α, το -ο
όποιος, -α, -ο
όσος, -η, -ο
ό,τι
οποιοσδήποτε, οσοσδήποτε, οτιδήποτε
7. Ερωτηματικές τι
ποιος, -α, -ο
πόσος, -η, -ο
8. Αόριστες ένας, μια/μία, ένα
κανένας/κανείς, καμιά/καμία, κανένα
κάποιος, -α, -ο
μερικοί, -ές, -ά
κάτι, κατιτί
τίποτε/τίποτα
κάμποσος, -η, -ο
κάθε
καθένας, καθεμιά/καθεμία, καθένα
καθετί
ο, η, το δείνα, ο, η, το τάδε
άλλος, -η, -ο

131
✓ Οι λέξεις που αντικαθιστούν ονόματα λέγονται αντωνυμίες (μπαίνουν «αντί ονομάτων»).
π.χ. Η ζωή μου, είπε η αλεπού, είναι μονότονη.
Εγώ κυνηγώ τις κότες και οι άνθρωποι κυνηγούν εμένα.
Η λέξη μου αντικαθιστά στο κείμενο το όνομα αλεπού.
Το ίδιο και οι λέξεις Εγώ και εμένα αντικαθιστούν κι αυτές το όνομα αλεπού.
✓ Οι αντωνυμίες αντικαθιστούν ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα).
π.χ. Εγώ (η αλεπού) κυνηγώ τις κότες.
Κάθε άνθρωπος μοιάζει με τον συνάνθρωπό του.
✓ Ο συντακτικός ρόλος των αντωνυμιών
- υποκείμενο π.χ. Εγώ κυνηγώ τις κότες
- αντικείμενο π.χ. Οι άνθρωποι κυνηγούν εμένα.
- κατηγορούμενο π.χ. Ένιωθε ότι ήταν κάποιος.
- επιθετικός προσδιορισμός π.χ. Υπάρχουν κυνηγοί σ’ αυτόν τον πλανήτη;
- γενική προσδιοριστική π.χ. Η ζωή μου είναι μονότονη.
Προσοχή! Οι κτητικές αντωνυμίες (μου, σου, του κ.λπ.) χρησιμοποιούνται ως γενικές
προσδιοριστικές.
► (1) Να υπογραμμίσετε τις αντωνυμίες στα παρακάτω παραδείγματα.
1) Ο κ. Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής. Ο Πέτρος είναι μαθητής του. Ο Πέτρος κάνει ό,τι θέλει,
γιατί είναι, λέει, κύριος του εαυτού του.
2) Εμένα να ρωτήσετε.
3) Το βιβλίο του Πέτρου το πήρα εγώ.
4) Βλέπεις εκείνον τον πύργο;
5) Παρακαλούσε τη θυγατέρα της να γυρίσει- εκείνη δεν την άκουγε.
6) Θα ονειρευτείς την ομορφιά την ίδια.
7) Εγώ κοιτάζω τον εαυτό μου.
8) Τι άνθρωπος είσαι συ;
9) Πόσος καιρός πέρασε;
10) Το διάβασε σε κάτι βιβλία.
11) Όποιος πεινάει καρβέλια ονειρεύεται.
12) - Ξέρω κάποιο λουλούδι, είπε ο Μικρός Πρίγκιπας. Νομίζω πως με έχει κάνει να το αγαπήσω.

132
(2) Πώς λειτουργεί συντακτικά κάθε αντωνυμία στα παρακάτω παραδείγματα;
i. Ξαναγύρισε στην πρώτη σκέψη της.
ii. Είναι κανείς μέσα;
iii. Τον ενοχλούσε κάτι πάνω στο κεφάλι του.
iv. Μετά από είκοσι χρόνια φαινόταν ο ίδιος, όπως τον είχε πρωτογνωρίσει.
v. Ώρα πολλή κοιτούσαν ο ένας τον άλλο.
vi. Όποιο παιδί το ξέρει να το πει.
vii. Τα βιβλία πάνω στο τραπέζι είναι δικά μου.
viii. Όσα δίνεις, τόσα παίρνεις.
(3) Να συμβουλευτείτε τον πίνακα με τις αντωνυμίες και να σχηματίσετε δέκα φράσεις χρησιμοποιώντας
μία τουλάχιστον αντωνυμία από κάθε είδος.
Οι άνδρες είχαν μοιραστεί, άλλοι ήθελαν να γυρίσουν μαζί και άλλοι όχι. (Αόριστες αντωνυμίες)
2. Δυνατοί και αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών
✓ Οι δυνατοί τύποι συνηθίζονται:
• Όταν βρίσκονται μόνοι τους στο λόγο:- Ποιον ρώτησαν; -Εμένα.
• Όταν κάτι λέγεται με έμφαση, τονίζεται: Εσένα ρώτησα.
• Όταν θέλουμε να ξεχωρίσουμε κάτι από τα άλλα, να εκφράσουμε αντίθεση:
Εσύ γνωρίζεις καλά ότι εγώ δεν έχω επίγνωση της κατάστασης.
• Συχνά όταν συνοδεύονται από προθέσεις: …εκτός από εμάς.
✓ Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας του γ΄ προσώπου (του/της, τη, το)
συμπίπτουν στη μορφή με τα άρθρα.
Προσοχή: Τα άρθρα συνοδεύουν ονόματα, ενώ οι αδύνατοι τύποι ρήματα.
π.χ. -Φώναξέ την την Ελένη.
-Κάτω στα δασιά πλατάνια, στην κρυόβρυση
κάθονταν δυο παλικάρια και μια λυγερή.
Κάθονταν και τη ρωτούσαν και την ξέταζαν.
► (1) Να υπογραμμίσετε τις προσωπικές αντωνυμίες και να ξεχωρίσετε τους δυνατούς από τους
αδύνατους τύπους.
1) Εμένα να με ακούς. Όσες φορές με άκουσες, πήγες καλά.
2) Τον Μιχαλιό τον πήρανε στρατιώτη.
3) Εκείνοι μπορούν να φύγουν, εσείς όμως να μείνετε.
4) Το πήρε από μένα και το ’δωσε σε σένα.
5) Κοντά σου είναι η γαλήνη και το φως.
6) Τους έδωσαν πίσω τον θησαυρό που τους είχαν πάρει.
7) - Μα εσύ είσαι μόνος σ’ αυτόν τον πλανήτη, είπε ο Μικρός Πρίγκιπας.
- Ας είμαι, απάντησε ο ματαιόδοξος. Θαύμασέ με, σε παρακαλώ. Κάνε μου αυτή τη χάρη.
- Σε θαυμάζω, είπε ο Μικρός Πρίγκιπας, μα σε τι μπορεί να σε ωφελήσει αυτό;
10) Τα πράγματα του Κώστα τα μάζεψα εγώ.
11) Του το είπα χίλιες φορές του Πέτρου να μην πηγαίνει εκεί όπου δεν τον θέλουν.
12) Εσένα πώς σου φάνηκε; Δεν ήταν χλωμός;

133
3. Η αντωνυμία τ ι
► Η αντωνυμία τι χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, ως επίρρημα και ως επίθετο.
- Τι μαθαίνεις; (τι μάθημα, τι γνώση; - χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό-
συντακτικός ρόλος: αντικείμενο).
- Τι ανάγκη τους έχει; (καμιά ανάγκη δεν τους έχει - χρησιμοποιείται ως επίθετο-
- συντακτικός ρόλος: επιθετικός προσδιορισμός).
- Τι ξεσηκώνεις τον κόσμο; (γιατί ξεσηκώνεις… - χρησιμοποιείται ως επίρρημα-
συντακτικός ρόλος: επίρρημα της αιτίας)..
► Σε ποια από τα παραδείγματα που ακολουθούν η αντωνυμία τι χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό,
σε ποια ως επίρρημα και σε ποια ως επίθετο;
1. Τι θέλεις;
2. Τι κρατούσε στο χέρι του;
3. Τι ώρα είναι;
4. Τι καιρό κάνει;
5. Τι βιβλία διάβασες;
6. Τι ήρθες τέτοια ώρα;
7. Τι έφυγες άγρια μεσάνυχτα;
8. Τι είδους εργασία κάνει;
9. Τι ψέματα είναι αυτά που λες;
10. Τι υπέροχος ζωγραφικός πίνακας!
11. Τι να τα κάνεις τα πλούτη;
12. Τι περίεργος άνθρωπος!
13. Τι πράγματα είναι αυτά που κάνεις;
14. Μου λες, σε παρακαλώ, τι σου έφταιξα και δε μου μιλάς;
15. Τι έφαγες και σε πείραξε;

134
5. Η αντωνυμία π ο υ
Προσοχή! Αποφεύγουμε την ασάφεια και περιορίζουμε τα πολλά που, αν στη θέση τους
χρησιμοποιήσουμε την αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο (με πρόθεση ή χωρίς πρόθεση) ή
το τοπικό επίρρημα όπου.
Παραδείγματα:
1. Φρόντιζαν όλες τους το παιδί της φίλης τους που πολύ αγαπούσαν.
(Ποιον αγαπούσαν; το παιδί της φίλης τους ή τη φίλη τους; Δεν είναι σαφές.)
Η αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο δεν αφήνει αμφιβολίες, γιατί φανερώνει το γένος.
2. Το αγόρι που του (από το οποίο) πήραν το παιχνίδι.
3. Τους τόπους που (:όπου) έζησε τους θυμόταν σε όλη του τη ζωή.
► Πώς θα αποφύγετε στα παρακάτω παραδείγματα τα πολλά που και τις ασάφειες που προέρχονται
από αυτά;
(Μέσα σε παρένθεση δίνεται κάθε φορά τι ακριβώς θέλει να πει αυτός που μιλάει.)
i. Το κορίτσι του διευθυντή, που βρισκόταν εκεί, έφερε πρώτο το μήνυμα. (Το κορίτσι βρισκόταν
εκεί).
ii. Υπήρχε και μια πανάρχαια βιβλιοθήκη στο σπίτι, που σωζόταν από την εποχή του παππού.
(Η βιβλιοθήκη σωζόταν).
iii. Το καριοφίλι που είχαμε στο σπίτι μας ήταν το ίδιο με κείνο που ο παππούς μου, που είχε
πολεμήσει το 1821, είχε χαρίσει στον πατέρα μου, που το κρατούσε και το τιμούσε σαν ιερό
κειμήλιο που ήταν.
iv. Στη γλώσσα των Ελλήνων βρίσκει κανείς το πνεύμα ενός κόσμου, που του ανοίγει ολοένα και
νέους ορίζοντες. (Το πνεύμα ανοίγει τους νέους ορίζοντες).
v. Δεν πρόκειται εδώ να εξετάσω το μεγάλο αυτό θέμα, που έχω κιόλας μιλήσει σε άλλο μου έργο,
που παραπέμπω στις πηγές της ιστορίας.
vi. Ο άνθρωπος, που αγόρασα το αυτοκίνητο, δεν ξαναγύρισε να τον δούμε.
vii. Ο άνθρωπος που δανείστηκα πέρυσι μου ζητάει επίμονα τα χρήματα που μου έδωσε μαζί με
τους τόκους που δεν είναι λίγοι κι αυτοί.
viii. Η γυναίκα που αγόρασα το σπίτι έφυγε για την Αμερική.
ix. Έφυγε πρωί πρωί προς το μέρος που βγαίνει ο ήλιος.
x. Να πιάσουμε τα περάσματα, που θα περάσουν οι εχτροί.
xi. Εσύ είσαι η αιτία που τα περνώ όλα αυτά.

135
6. Η αντωνυμία ένας, μία, ένα
Η αντωνυμία ένας, μία, ένα χρησιμοποιείται:
 ως αόριστη αντωνυμία. Αντικαθιστά ουσιαστικά και εμφανίζεται μόνη της στην πρόταση.
π.χ. Ανέβηκαν το βουνό σιγά σιγά, βοηθώντας ο ένας τον άλλο.
 ως αόριστο άρθρο. Δεν πρέπει να συγχέεται με το αόριστο άρθρο που συνοδεύει ουσιαστικά.
π.χ. Στη σιγαλιά της νύχτας ακουγόταν μια μελωδική φωνή.
 ως αριθμητικό. Το αριθμητικό που αντιδιαστέλλει τη μονάδα με τα πολλά.
π.χ. Από τους τρεις που σώθηκαν ο ένας ήρθε να με ευχαριστήσει.
► Σε ποια από τα παρακάτω παραδείγματα είναι αόριστη αντωνυμία σε ποια αόριστο άρθρο
και σε ποια αριθμητικό;
1. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια γριά και είχε ένα αρνάκι, μια κότα κι ένα κατσικάκι.
2. Μια μέρα το αρνάκι λέει στη γριά: πεινώ θα πάω στο γρασίδι να φάω λίγο χορταράκι.
3. Προχωρούσαν ο ένας πίσω από τον άλλο χωρίς να μιλούν· δεν άκουγες παρά μόνο τα
βήματά τους.
4. Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή,
για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή.
5. Ευτυχώς που η περιπέτεια εκείνη κράτησε μόνο μια ώρα.
6. Για μια στιγμή δεν έβλεπα μπροστά μου.
7. Δεν ήθελε τίποτε άλλο· του έφτανε να είναι ένας καλός γεωργός και να ζει στο χωριό.
8. - Ποιος σου το είπε αυτό;
- Ένας· δεν είναι ανάγκη να ξέρεις το όνομά του.
10. Οι υπηρέτες μιας πλούσιας χήρας είχαν παράπονα, γιατί από τη νύχτα ακόμη, μόλις
ακουγόταν το λάλημα ενός πετεινού που είχε, τους ξυπνούσε και τους έβαζε να
δουλεύουν.
11. Μπροστά στην ιέρεια στέκονται τώρα δύο Έλληνες. Ο ένας είναι ο Ορέστης, ο άλλος ο
Πυλάδης.
12. Δεν μπορώ να σας σώσω και τους δυο, είπε η Ιφιγένεια· τον έναν όμως μπορώ.
13. Ένας μαθηματικός και δεν μπορούσε να λύσει το πρόβλημα, πώς θα το έλυνε ένας
χτεσινός μαθητής;
14. Δεν ήταν τρεις, όπως μου είπες· μία ήταν, κι αυτή κακοφτιαγμένη.
15. Στην πόλη έμεινα μόνο μια μέρα.
16. - Ποιος είναι τέτοια ώρα; Φώναξε από μέσα ο παππούς.
- Είμαι ένας διαβάτης που έχασε τον δρόμο του, αποκρίθηκε μια κουρασμένη φωνή.

136
Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ
1. αγωγή (άγω = οδηγώ): αγωγός, παιδαγωγός, νηπιαγωγείο, ψυχαγωγία, διαγωγή, εισαγωγή, εξαγωγή,
προαγωγή, Συναγωγή, καταγωγή, παραγωγή, μεταγωγικό, οχηματαγωγό, αρματαγωγό,
υδραγωγείο, ανάγωγος, αναγωγή.
2. αίρω (= παίρνω, αφαιρώ, υψώνω, καταργώ): αφαίρεση, αφαιρετέος, διαίρεση, διαιρετέος, διαιρέτης,
διαιρετός, αναίρεση, συναίρεση, καθαίρεση, προαίρεση, προαιρετικά, αίρεση, αιρετικός,
υφαίρεση, αυθαίρετο.
3. αίσθηση: αίσθημα, συναίσθημα, ψευδαίσθηση, συναισθάνομαι, προαίσθημα, ευαισθητοποίηση,
διαίσθηση, ευαίσθητος, αισθητοποίηση, αισθηματικό, αναίσθητος, αισθητήρια, αισθάνομαι.
4. άλλος: αλλού, αλλαγή, άλλοτε, αλλόκοτος, αλλιώς, ανταλλακτικά, αλλιώτικο, συνάλλαγμα, αλλάζω,
συναλλαγή, απαλλαγή .
5. ανοίγω: ανοιχτός, ολάνοιχτα, ανοιχτομάτης, άνοιξη, μισάνοιχτα, ανοιχτόκαρδος, ανοιξιάτικος,
ορθάνοιχτα, ξανοίγω.
6. βίος (=ζωή)-(η λέξη είναι συνήθως σύνθετη): βιογραφία, βιοποριστικό, βιοψία, βιολογία, βιοπαλαιστής,
μικρόβιο, βιοτικός, βιοπάλη, αντιβιοτικό, βιομηχανία, βιοτεχνία.
7. βιώνω (βιώ = ζω): βίωμα, αναβίωση, βιώσιμος, συμβίωση, βιωσιμότητα, διαβίωση, απεβίωσε.
8. γαία (= γη): γαιοκτήμονας, γαιάνθρακας.
9. γεω- (= γη): γεωργός, γεωλόγος, γεωγραφία, γεωτρύπανο, γεωκεντρικό (σύστημα), γεωπόνος,
γεώμηλα, γεωδαιτικός (δορυφόρος), Γεωμετρία, γεώτρηση, γεωθερμική (ενέργεια), Γεώργιος,
γεωπολιτικοί (λόγοι).
10. γη: γήπεδο, γήινος, γήλοφος, γηγενής.
11. γη (ως δεύτερο συνθετικό γίνεται -γει-): ισόγειο, υδρόγειος, απογείωση, υπόγειο, Μεσόγειος,
προσγείωση, ανώγειο, επίγειος, απόγειο, εγγειοβελτιωτικά.
12. γεννώ: γέννα, γεννήτρια, γεννιέμαι, γεννημένος, γέννηση, αναγέννηση, Χριστούγεννα.
13. γένος: γενεά, γενέτειρα, γενιά, γενετική, γενεαλογικό, γενεσιουργός (αιτία), γενέθλια, Γένεση (βιβλίο
της Π.Δ.), γενετήσιο (ένστικτο).
14. γόνος: γονείς, εγγόνι, πρόγονος, γόνιμος, απόγονος, άγονος.
15. γωνία: γωνιακό, διαγώνιος, ραδιογωνιόμετρο, γωνιά, πολύγωνο, τριγωνομετρία, τρίγωνο, ορθογώνιο,
Πεντάγωνο, τετράγωνο, γωνιόμετρο.
16. ο γιαλός: ακρογιάλι ακρογιαλιά περιγιάλι
17. το γυαλί (=ύαλος): γυάλινο, γυαλικά, γυαλόχαρτο, γυαλίζω, ματογυάλια, γυαλιστερός, υαλοβάμβακας.
18. γράμμα (< γράφ-ω → γράφ-μα→ γράμ-μα): γραμμή, διάγραμμα, πεντάγραμμο, Γραμματική,
γραμματέας, γραμμάτιο, γραμμάριο, πρόγραμμα, γραμμική, γραμματόσημο, υπογραμμίζω,
γραμμωτός (κωδικός/μυς), περίγραμμα, σχεδιάγραμμα.
19. δείχνω: δείγμα, ένδειξη, δειγματολόγια, δείκτης, επίδειξη, δειγματοληψία, απόδειξη, παράδειγμα,
σελιδοδείκτης, υπόδειξη, υπόδειγμα, επιδεικνύω, ανάδειξη, ωροδείκτης, αποδεικνύω,
ανεμοδείκτης.
20. δήμος: δήμαρχος, δημοκρατία, αποδημώ, δημότης, δημοκράτης, απόδημος, δημοτικός, δημοπρασία,
αποδημητικά, δημαρχείο, δημοψήφισμα, ενδημώ, ενδημική, επιδημία.
21.δι-(από το αρχαίο επίρρημα δις = δυο φορές): δίψηφο, δισύλλαβη, δισεκατομμύριο, δίτομο, διφωνία,
διφορούμενο, δίποδο, δίποντο, δισέγγονο, δίκυκλο, δίφυλλο, δισέλιδο, δίστιχο, δισάκι,
δίστηλο, δίχρονο, διστάζω, διγλωσσία, δίπορτο, διχάζω, δισδιάστατο, διώροφο, δίωρο.
22. δύο (με υ, όταν μετά το δυ – ακολουθεί φωνήεν, εκτός από ω): δυάδα, δυαρχία, συνδυάζω, δυαδικό,
συνδυασμός, δυάρι, δυόμισι, δήμαρχος, δημοκρατία, αποδημώ, δημότης, δημοκράτης,
απόδημος, δημοτικός, δημοπρασία, αποδημητικός, δημαρχείο, δημοψήφισμα, ενδημώ,
ενδημική(ασθένεια), επιδημία.
23. δυσ- (αχώριστο μόριο που σημαίνει δύσκολα - άσχημα): δύσκολο, δυστύχημα, δυσφήμιση, δυστυχία,
δυσκίνητος, δυσάρεστος, δυσοσμία, δυσκοίλιος, δύσχρηστος, δύστροπος, δυσχέρεια,
δυσανάγνωστος, δυσκολεύομαι.

137
24. έλαιο (=λάδι): ελαιόλαδο, πετρέλαιο, σπορέλαιο, ορυκτέλαιο.
25. εκκλησία (<εκ + κλήση): εκκλησιάζομαι, εκκλησιαστικός, παρεκκλήσι.
-κλήση: ξωκλήσι, ερημοκλήσι, φτωχοκλησάκι, Φραγκοκλησιά, ομορφοκκλησιά.
26.ήθος (= τα ήθη και έθιμα): ηθικός, ηθοποιός, ανήθικος, ηθογράφημα, κακοήθεια, συνήθεια, συνηθίζω.
27.ημέρα: σήμερα, ημερήσια, ημερομίσθιο, μεσημέρι, εφημερίδα, ημερόνυχτο, καθημερινά, εφημερία,
ημερολόγιο, ξημερώνει, εφημέριος, ημερομηνία, πενθήμερο, δωδεκαήμερο, αυθημερόν,
πολυήμερη, δεκαπενθήμερο, ενημέρωση.
28. ίππος (= άλογο): ιππασία, ιπποδρομία, ιππέας, Ιπποκράτης, ιππικό, Φίλιππος, ιππότης, Φιλιππιάδα,
Φιλιππίνες, Φιλιππούπολη.
29. καιρός: καλοκαίρι, επίκαιρο, καιροφυλακτώ, καλοκαιρινός, παράκαιρα, καιρικές (συνθήκες),
κακοκαιρία, έγκαιρα, καιροσκόπος, παλιόκαιρος, πρόσκαιρος, πολυκαιρισμένο.
30. κερί (<κηρός): κέρινος, κηροπλαστείο, κερώνω, κηροπωλείο, αγιοκέρι, κηροπήγιο.
31. καλλι – (=πολύ καλός, -ή, - ό): καλλιτέχνης, Καλλιόπη, καλλίφωνος, Καλλιρρόη, καλλιγράφος,
Καλλιθέα, καλλίγραμμος, Καλλιμάρμαρο, καλλιστεία, καλλιέργεια, καλλυντικά,
32. καλλο- (=όμορφο): κάλλος, καλλονή, καλλωπίζω.
33. καλό- (καλός): καλόγερος, καλόκαρδος, καλότυχος, καλοκαίρι, καλοπερνώ, καλοφαγάς,
καλογραμμένο, καλοσύνη.
34. κοινωνώ (= μετέχω, παίρνω μέρος, επικοινωνώ): κοινωνία, συγκοινωνία, τηλεπικοινωνία, κοινωνικός,
επικοινωνία, αντικοινωνικός, κοινωνιολόγος, ακοινώνητος, κοινωνικοποίηση.
35. κοινό (ό,τι ανήκει σε πολλούς): κοινότητα, κοινόβιο, κοινόχρηστα, κοινοτικός, κοινολογώ,
κοινωνικοποίηση, κοινοβούλιο, κοινοποίηση.
36. κινώ: ξεκινώ, κίνηση, δυσκίνητος, παρακινώ, εκκίνηση, κινητήρας, μετακινώ, συγκίνηση, κίνημα,
υποκινώ, ακίνητος, κινηματογράφος, αυτοκίνητο.
37. κλείνω: κλειδί, κλειδαράς, κλειδώνω, ξεκλειδώνω, κλειστός, κλειδαμπαρώνω, κλειδαριά.
38. κλίνω (= γέρνω, λυγίζω, πλαγιάζω): κλίση, υπόκλιση, απόκλιση, αποκλίνω, κεκλιμένο, απόκλιση,
κατάκλιση.
39. κλίνω (= γράφω όλους τους τύπους κλιτού μέρους του λόγου): κλίση, εγκλίσεις, κλιτά, άκλιτα,
εγκλιτικές (λέξεις).
40. κλήση (= κάλεσμα): πρόσκληση, έκκληση, κλητική, παράκληση, εκκλησία, κλήτευση, πρόκληση,
ανάκληση, κλητήρας, σύγκλητος.

138
41. μεικτός: μείγμα, ανάμεικτος, μείξη, ανάμειξη.
42. ο μιγάδας: οι μιγάδες, ο μιγαδικός (αριθμός), ο συμμιγής, οι συμμιγείς, ο αμιγής, το αμιγές, σμίγω.
43. μειώνω: μείωση, μειωτικός, αμείωτο.
44. μείον (= λιγότερο): μειοδοτώ, μειονεκτώ, μειονεκτικότητα, μειοδοσία, μειοψηφία, μειονεξία,
μειονότητα, μειοδότης, μειονέκτημα, μειοψηφώ, μειοδοτικός, μειονεκτικός.
45. νους: έννοια, εύνοια, πρόνοια, διχόνοια, νοιάζομαι, ομόνοια, ξενοιάζω, άγνοια, διάνοια, έγνοια,
μετάνοια (αλλά μετανιώνω)
46. νοώ (= σκέφτομαι, καταλαβαίνω): νόηση, παρανόηση, διανοήματα, νόημα, προνοητικός, ακατανόητα,
ανόητος, διανόηση, επινόηση.
47. οδός: είσοδος, πάροδος, περίοδος, έξοδος, πρόοδος, περιοδεύω, άνοδος, δίοδος, περιοδεία, κάθοδος,
διόδια, συνοδεύω, έφοδος, μέθοδος, συνοδεία, οδόστρωμα, οδοποιία, συνοδός, οδοστρωτήρας,
οδοκαθαριστής.
48. οικία: κατοικία, ενοίκιο, αποικία, μονοκατοικία, νοικοκύρης, πολυκατοικία, κατοικίδιο, μέτοικος,
συνοικία, αγροικία, περίοικοι, οικογένεια, παροικία, συγκάτοικοι, κάτοικοι, οικόπεδο,
οικοδόμος, οικονομία, οικοτεχνία, οικοτροφείο, διοίκηση, διοικητής, παραοικονομία,
ανοικοδόμηση, εξοικείωση, εποικοδομητικός.
49. όνομα: κατονομάζω, επονομαζόμενος, μετονομασία, παρονομαστής.
50. (επ) ώνυμο (<επί+όνομα): πατρώνυμο, μητρώνυμο, ψευδώνυμο, παρώνυμο, συνώνυμα, περιώνυμο,
ανώνυμα, ετερώνυμα, τοπωνύμια, πολυώνυμα, μετωνυμία.
51. παιδί: παιδικός, παιδεία, εκπαίδευση, παιδίατρος, παιδαγωγός, εγκυκλοπαίδεια, παιδεύω, παιδότοπος,
παίζω, παίχτης, παιχνίδι.
52. πεδίο (= τόπος): πεδιάδα, πεδινός, λεκανοπέδιο, γήπεδο, οροπέδιο, υψίπεδο, οικόπεδο, στρατόπεδο,
βαθύπεδο, ναρκοπέδιο, ισοπεδώνω, ανισόπεδη (διάβαση).
53. πρόσωπο: προσωπείο, προσωπικότητα, προσωπολατρία, αντιπρόσωπος, προσωπικό, ταυτοπροσωπία,
προσωποποίηση, προσωπάρχης, προσωπογραφία.
54. προ- (πριν): πρόδρομος, πρόναος, προτελευταίος, πρόγονος, προτομή, προϋπόθεση, πρόγνωση,
προτιμώ, προθέρμανση, πρόχειρο, προορισμός, προθάλαμος, πρότυπο, προβολή,
προτεραιότητα, πρόωρο, προϊστορία, προπαίδεια, προαύλιο, πρόγραμμα, πρόληψη,
προπορεύομαι, πρόθεση.
55. πρωτο- (= πρώτος, -η, - ο): πρωτόπλαστοι, πρωτότοκος, πρωτεύουσα, πρωτόγονος, πρωταθλητής,
Πρωθυπουργός, Πρωτοχρονιά, πρωτάθλημα, πρωτότυπο, Πρωτομαγιά, πρωτοσέλιδο,
πρωτάκουστο, πρωτοπόρος, πρωτοβουλία, πρωταρχικά.
56. σήμα: σημάδι, σημαία, άσημος, σημαδεύω, σημασία, διάσημος, σημείο, σήμαντρο, ασήμαντος,
σημείωμα, σημαντικός, σήμανση, σηματοδότης, παράσημο, γραμματόσημο, χαρτόσημο,
ένσημο, οικόσημο, ορόσημο, αξιοσημείωτο.
57. στίχος (= σειρά κειμένου ποιητικού ή και πεζού): δίστιχο, τετράστιχο, πολύστιχο, ολιγόστιχο,
ακροστιχίδα, κατάστιχο, στιχουργός.
58. στοίχος (= σειρά από πρόσωπα ή πράγματα): στοιχίζω, στοίχιση, δεντροστοιχία, αντιστοιχία,
αντίστοιχα, οδοντοστοιχία, αντιστοιχίζω, αντιστοίχιση, κιονοστοιχία, περιστοιχίζω,
αμαξοστοιχία, συστοιχία.

139
59. φίλος (φιλώ = αγαπώ): φιλία, αστυφιλία, φιλοτελισμός, φιλικός, φιλόδοξος, φιλόπτωχο, φιλοξενία,
φιλόζωος, φιλοχρήματος, φιλοδώρημα, φιλόσοφος, φιλόλογος, συμφιλίωση, φιλότιμος,
φιλελεύθερος, φίλαθλος, φιλειρηνικός, φιλανθρωπία, φιλέλληνας, φιλαρμονική, συμφιλιώνω.
60. φοιτώ (= συχνάζω, σπουδάζω): φοιτητής, φοίτηση, φοιτητικό, αποφοιτώ, επιφοίτηση, φοιτητόκοσμος.
61. φύλλο: φύλλωμα, φυλλάδιο, δίφυλλο, φυλλωσιά, εξώφυλλο, παραθυρόφυλλο, φυλλοβόλο, τριφύλλι,
τριαντάφυλλο.
62. φύση: φυσικός, φυσιογνώστης, φυσιοδίφης, φυσιολατρία, φυσιοθεραπεία, φυσιολογικός, φυσιογνωμία,
φυσιοκρατία.
63. φυτό: φυτολογία, φυτεύω, φυτρώνω, φυτώριο, φυτοφάγο, φυτικό, φυτοζωώ, φύτρο, φυτοφάρμακα.
64. φωνή: φωνάζω, άφωνο, μεγάφωνο, φωνήεν, επιφώνημα, ραδιόφωνο, σύμφωνο, παραφωνία,
κασετόφωνο, συμφωνία, μικρόφωνο, εκφωνητής, μαγνητόφωνο, τηλέφωνο, προσφώνηση,
φωνολήπτης, διαφωνώ, συμφωνική (μουσική).
65. φως: φωτίζω, φωτιά, φωτεινός, ξέφωτο, πολύφωτο, φωτογραφία, φωτοτυπία, φωτοστέφανο,
φωτοβολίδα, φωτοσύνθεση, φωτοκύτταρο, φωταγωγός, φώσφορο, φωταέριο, φωστήρας,
φωτοδότης, διαφωτίζω.
66. χέρι (<χειρ): χερούλι, χειραφέτηση, χειρονομία, απλόχερα, χειραψία, χειροπιαστό, χειροκρότημα,
χειρίζομαι, χειροποίητο, χειρολαβή, χειριστής, χειροτεχνία, χειρόγραφο, χειροτονία,
εγχείρηση, χειροβομβίδα, χειρουργείο, αντίχειρας, χειροκίνητη, χειρωνακτική, πρόχειρο,
διαχειριστής, αριστερόχειρας, χεροπόδαρα-χειροπόδαρα.
67. χορός: χορεύω, χοροπηδώ, χορευτής, χοράρχης, χορεύτρια, χορωδία, χορευτικό, χορόδραμα,
χοροστατώ, χοροεσπερίδα, χοροδιδασκαλείο, χοροδιδάσκαλος.
68. χρεία (= ανάγκη): χρειάζομαι, χρειαζούμενα/χρειώδη, αχρείαστος, αχρείος.
69. χρήση: χρησιμεύω, εύχρηστος, χρησιμοποιώ, κατάχρηση, χρήσιμος, ιδιοχρησία, άχρηστος,
κοινόχρηστο.
70. χώρος: χώρα, χωρώ, προχωρώ, παραχωρώ, χωρητικότητα, χωριό, περίχωρα, αναχωρώ, χωρίζω,
χωράφι, αναχώρηση, χώρισμα, χωριανός, υποχώρηση, χωριστός, χωρικός, καταχωρώ,
ξεχωρίζω, χωριάτης, ενδοχώρα, διαχωρίζω, χωριάτικο, εγχώριο, αποχωρίζομαι, αποχωρισμός.
71. ψηφίο: μονοψήφιος, διψήφιος, δίψηφα, τριψήφιος, πολυψήφιος.
72. ψήφος: ψηφίζω, ψηφοφορία, ψηφοδέλτιο, ψηφοφόρος, υποψήφιος, ψηφιδωτό.
73. ψυχή: έμψυχα, άψυχα, εφτάψυχο, ξεψυχώ, ψυχίατρος, πονόψυχος, ψυχικό, ψυχαγωγία, μικρόψυχος,
ψυχολογία, ψυχανάλυση, ψυχοσύνθεση, ψυχωμένος.
74. ψυχρός: ψυχρός, ψυγείο, ψύξη, κατάψυξη, απόψυξη, αναψυκτικά, ψύχομαι, ψυχραίνω, ψυχραίνομαι.
75. ώρα: (ω)ρολόι, προσωρινό, τρίωρο, ωράριο, πρόωρο, εξάωρο, ώριμο, παράωρα, οχτάωρο, ημίωρο,
άωρος (> άγουρος > αγόρι), δωδεκάωρο, ωριμότητα, δίωρο, εικοσιτετράωρο, ωροδείχτης,
ωραίος, ωρολογοποιός, ωροσκόπιο, ωρολόγιο (πρόγραμμα).

140
Δ1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Εφημερίδα - Τύπος – Δημοσιογραφία
• Εφημερίδα, ημερήσιο φύλλο, έκτακτη έκδοση - παράρτημα, πρωινή, απογευματινή, ημερήσια -
καθημερινή, εβδομαδιαία, δεκαπενθήμερη, μηνιαία εφημερίδα. Κυριακάτικη (πολυσέλιδη)
έκδοση. Σοβαρή, μη σοβαρή εφημερίδα (φυλλάδα). Οικονομική, πολιτική, σατιρική, σχολική
εφημερίδα. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Περιοδικό (φύλλο), επιθεώρηση, περιοδικό σύγγραμμα.
• Έκδοση, κυκλοφορία εφημερίδας - περιοδικού. Εκδότης, διευθυντής εφημερίδας, πρακτορείο
(εφημερίδων -περιοδικών), εφημεριδοπώλης, αναγνώστης, συνδρομητής. Δημοσιογραφικό
συγκρότημα.
• Δημοσίευση, δημοσίευμα, άρθρο, κύριο άρθρο, σχόλιο, χρονογράφημα, επιφυλλίδα, ανάγνωσμα
(σε συνέχειες), αγγελίες, διαφημίσεις, εικονογραφημένα (αναγνώσματα), συνέντευξη,
ανταπόκριση, (ταχυδρομείο) αλληλογραφία, ειδησεογραφία. Στήλη οικονομική, αθλητική,
κοινωνική, κοσμική κτλ. Άρθρο σύντομο, μακρό, δίστηλο, πολύστηλο. Τίτλος, πλαγιότιτλος,
φωτογραφίες, φωτορεπορτάζ.
• Τύπος: δημοσιογραφικά όργανα, εφημερίδες, περιοδικά. Ημερήσιος, περιοδικός, επαρχιακός,
συντηρητικός, προοδευτικός, κίτρινος τύπος.
• Δημοσιογραφία, αρθρογραφία, ειδησεογραφία, συνέντευξη,
ανταπόκριση, δημοσιογραφική έρευνα, ρεπορτάζ, εξόρμηση.
Δημοσιογραφικός πόλεμος (γραφιδοπόλεμος). Δημοσιογράφος,
αρθρογράφος, συντάκτης, αρχισυντάκτης ειδησεογράφος, ρεπόρτερ,
πολιτικός, οικονομικός, αθλητικός συντάκτης χρονογράφος,
κοσμικογράφος, θεατρικογράφος, κριτικός (θεάτρου,
κινηματογράφου κτλ.). Ανταποκριτής πολεμικός, διπλωματικός,
μόνιμος, έκτακτος (απεσταλμένος). Φωτορεπόρτερ. Τηλεοπτική
δημοσιογραφία - τηλεοπτικός δημοσιογράφος.
• Ρήματα: εκδίδω, κυκλοφορώ εφημερίδα - περιοδικό, κυκλοφορεί εφημερίδα - περιοδικό,
δημοσιογραφώ, συντάσσω άρθρα, γράφω, αρθρογραφώ, δημοσιεύω, καταχωρίζω/καταχωρώ σε
εφημερίδα -περιοδικό.
• Επίθετα: δημοσιογραφικός, αρθρογραφικός, ειδησεογραφικός.

141
(1) Σε μια οποιαδήποτε εφημερίδα να επισημάνετε:
• τα ονόματα των υπευθύνων της έκδοσης – σύνταξης, καθώς και τον τύπο της (πρωινή,
ημερήσια κτλ.).
• μερικά από τα περιεχόμενά της ή τα είδη των άρθρων της.
(2) Με τη βοήθεια του πίνακα λέξεων να συμπληρώσετε τα ακόλουθα κενά:
1. Η αδιαφορία του ελληνικού κοινού να διαβάζει ……………….. οφείλεται στην έλλειψη
εμπιστοσύνης προς τον ………… γενικά ή σε κάποια άλλα αίτια; Αυτό το πρόβλημα απασχολεί
όλους τους ………………………………
2. Η …………………….. είναι ένα επάγγελμα δύσκολο αλλά και πολύ ενδιαφέρον.
3. Πολλά ……………………… υιοθέτησαν το μικρό σχήμα, γιατί πιστεύουν πως έτσι θα
αποκτήσουν περισσότερους ………………….
4. Είδηση είναι ό,τι απορρέει για ……………………….. από ένα γεγονός που συμβαίνει λίγο
πριν από την ……………………….. της εφημερίδας, είτε το γεγονός αυτό προαναγγέλθηκε είτε
συμβαίνει αιφνιδιαστικά και καλύπτει τις ……………………………. της εφημερίδας.
5. Νέο είναι ό,τι μπορεί να προκύπτει από μια …………………, δηλαδή από τη συλλογή
πληροφοριών, στοιχείων, πραγμάτων, που μπορεί προηγουμένως να μην παρουσίαζαν
ενδιαφέρον, θεωρούνται όμως πολύτιμα, για να φωτίσουν την επικαιρότητα γύρω από ένα
πρόσωπο, μια απορία, μια κατάσταση. Η είδηση αναγγέλλει το γεγονός. Το νέο φωτίζει το κάθε
…………………….
6. Η αξία ενός …………………… προέρχεται όχι μόνο από τη γνώση και τη μεταφορά μιας
είδησης αλλά και από την τεκμηρίωσή της με επαρκή στοιχεία.
Α. Φιλιππόπουλος. Διασκευή.
(3) Η λέξη τύπος βγήκε από το αρχαίο ρήμα τύπτω (= χτυπώ) και σήμαινε αρχικά χτύπημα, χτύπος.
Ύστερα χρησιμοποιήθηκε για το αποτέλεσμα της ενέργειας και σήμαινε αποτύπωμα, εντύπωμα,
ίχνος κ.λπ. Από δω βγήκαν οι άλλες σημασίες.
➢ Στις παρακάτω φράσεις να προσδιορίσετε τη σημασία της λέξης τύπος.
1. Πολλοί άνθρωποι δουλεύουν στον τύπο.
2. Τα αποτελέσματα των γενικών
εξετάσεων θα
δοθούν στον τύπο αύριο.
3. Δε μου αρέσουν οι λαϊκοί τύποι.
4. Καλή είναι η Γραμματική, αν και μας
κουράζει
κάπως με τους τύπους της.
5. Δεν είσαι ο τύπος μου.
6. Να είσαι τύπος και υπογραμμός.
7. Γράφουμε Χημεία κι εγώ δεν έμαθα ακόμη όλους τους τύπους.
8. Ας αφήσουμε τον τύπο κι ας έρθουμε στην ουσία.
9. Η Παλαιά Διαθήκη περιέχει μερικούς τύπους μυστηρίων.

142
(4) Να βρείτε τη σημασία των ακόλουθων λέξεων:
τηλέτυπο, κλεψίτυπος, τυπολάτρης, τυποκρατία.
(5) Στις ακόλουθες φράσεις η λέξη εφημερίδα αντικαθίσταται από μια συνώνυμή της.
Να επισημάνετε τη διάθεση του ομιλητή προς την εφημερίδα, όπου αυτή είναι φανερή.
1. Τι λέει η εφημερίδα;
2. Τι λέει ο τύπος;
3. Τι λεν τα νέα;
4. Τι λέει η φυλλάδα;
5. Τι λέει η γαζέτα*;
*γαζέτα θηλυκό (επτανησικό ιδίωμα)
1. (οικονομία) το δίλεπτο μεταλλικό κέρμα των Ενετών.
2. η εφημερίδα α) επειδή έδιναν ένα δίλεπτο για να διαβαστούν δημοσίως οι ανακοινώσεις που τοιχοκολλούσαν
οι εκπρόσωποι της ενετικής δημοκρατίας στις πλατείες
β) επειδή οι Ενετοί κυκλοφόρησαν την πρώτη εβδομαδιαία εφημερίδα με τίτλο Gazetta το 1600.
Ε1. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
(1) Από τα περιεχόμενα κάποιας εφημερίδας να συγκεντρώσετε τους σπουδαιότερους, κατά τη
γνώμη
σας, τίτλους. Στη συνέχεια, να προσπαθήσετε να τους κατατάξετε σύμφωνα με το θέμα τους (π.χ.
πολιτική, κοινωνικά θέματα, δικαστικά, αθλητικά κ.λπ.).
(2) Για το ίδιο θέμα γίνεται συχνά λόγος σε διαφορετικές στήλες μιας εφημερίδας ή ενός περιοδικού.
Για το θέμα «Διατροφή» π.χ. μπορεί να γίνεται λόγος σε στήλες όπως Ιατρικά θέματα, Αισθητική,
Κοινωνικά προβλήματα, Αθλητισμός κ.ά.
► Να συγκεντρώσετε όσα αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών μπορείτε να βρείτε σχετικά
με το παραπάνω θέμα και να τα κατατάξετε στην ανάλογη στήλη.

143
(3) Μπάσκετ μεταξύ διαμερισμάτων
Στις 31 Μαρτίου αρχίζει η δεύτερη φάση για το πρωτάθλημα
μίνι - μπάσκετ αγοριών, των εφτά διαμερισμάτων της
Αθήνας, που πραγματοποιείται από το Κέντρο Νεότητας.
Στο Αθλητικό Κέντρο Ελληνορώσων θα παίζουν το 5ο με
τo 3ο διαμέρισμα και το 6ο με το 4ο. Η πρώτη φάση του
πρωταθλήματος έληξε πριν λίγες μέρες. Στην πρώτη θέση
ισοβάθμησαν με πέντε νίκες το 5ο, 6ο και 4ο διαμέρισμα και
στην επόμενη θέση το 3ο διαμέρισμα. Σημειώνεται ότι το Κέντρο Νεότητας διαθέτει 43 κέντρα
αθλητισμού και παιδικής χαράς, όπου γυμναστές - προπονητές διδάσκουν μπάσκετ, βόλεϊ και άλλα
αγωνίσματα, οργανώνουν ομάδες παιδιών και δίνουν μεταξύ τους αγώνες.
Η είδηση αυτή δημοσιεύτηκε σε αθηναϊκή εφημερίδα.
• Σας ικανοποιεί ο τίτλος της είδησης; Να δικαιολογήσετε τη γνώμη σας.
• Να γράψετε μια σύντομη είδηση με ανάλογο περιεχόμενο από τη ζωή του σχολείου σας.
(4) Μερικές ειδήσεις εφημερίδων αναφέρονται σε συμβάντα της καθημερινής ζωής.
Να συγκεντρώσετε τέτοιες σύντομες ειδήσεις. Να προσέξετε το ύφος τους και το περιεχόμενο
τους. Να γράψετε κι εσείς μια τέτοια σύντομη είδηση - «συμβάν» από τη ζωή της τάξης σας.
(5) Να συζητήσετε με τους συμμαθητές σας τη δυνατότητα να ετοιμάσει η τάξη σας και να
εκδώσει μια εφημερίδα (εβδομαδιαία, δεκαπενθήμερη, μηνιαία). Στην αρχή πρέπει να συμφωνήσετε
ως προς:
• τον τίτλο και τη μορφή της εφημερίδας,
• τα περιεχόμενά της.
➢ Να χωριστείτε σε ομάδες και η καθεμία να αναλάβει ένα συγκεκριμένο μέρος της
εφημερίδας: άρθρο, διάφορες ειδήσεις, αθλητικά, πολιτιστική κίνηση, επικοινωνία με
αναγνώστες κτλ.
➢ Κάθε ομάδα να εγκρίνει το υλικό που θα δώσει στην εφημερίδα.
➢ Όταν μια ομάδα είναι έτοιμη, να διαβάσει το υλικό της στην τάξη.
(6) Να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο:
Η ελευθερία του τύπου είναι έκφραση και της ελευθερίας γνώμης και της ελευθερίας
πληροφόρησης. Η διάκριση έχει τη σημασία της. Από τις δυο πιο ουσιαστική είναι η ελευθερία
της πληροφόρησης. Η πλήρης και ακριβής γνώση του τι συμβαίνει κινητοποιεί τη σκέψη και
υποβοηθά τη διαμόρφωση της γνώμης που τη λέμε κοινή και είναι η γνώμη του λαού. Και είναι
αυτή η γνώμη που μετατρέπεται σε συνειδητή και υπεύθυνη στάση.
Η ιστορία του Τύπου - όπως και του έντυπου λόγου γενικότερα -είναι πλούσια σε
ανελεύθερους περιορισμούς και σε αγώνες για την κατάλυσή τους. Δεν είναι τυχαίο πως εκείνοι
που επιδιώκουν την κατάπνιξη της ελευθερίας του Τύπου επικαλούνται πάντα το συμφέρον του
συνόλου, καμιά φορά και τα δημόσια ήθη. Στις μέρες μας όμως κανείς δε σκέπτεται να επιβάλει
περιορισμούς σε πληροφορίες για ερωτικές ιστορίες, για φόνους, για τα «μυστικά» του
υπόκοσμου, για την ιδιωτική ζωή των πλουσίων, για το πώς ντύνονται ή το πώς διασκεδάζουν.

144
Αντίθετα, άλλα γεγονότα ζωτικού δημόσιου ενδιαφέροντος επικαλύπτονται. Με τα εντυπωσιακά
πρωτοσέλιδα, τους τίτλους, τις κατάλληλες φωτογραφίες, το ενδιαφέρον μας χειραγωγείται.
Μ’ αυτά και με άλλα το κέντρο της γενικής προσοχής μετατίθεται. Εγκαταλείπονται τα
δημόσια και ενθαρρύνονται όλοι να ασχολούνται με τα ιδιωτικά: ο καθένας με τα δικά του και
όλοι με τα ιδιωτικά κάποιων άλλων.... Πάντως υπάρχει άφθονο το υλικό, για να γεμίζουν και
των εφημερίδων οι στήλες και οι δικές μας «ελεύθερες» ώρες. Αληθινός καταιονισμός!
Από τον περιοδικό τύπο.
* καταιονισμός: κατάβρεγμα
α) Το κείμενο γράφτηκε στα 1973. Ποια κατάσταση επικρατούσε τότε στην πατρίδα μας ως
προς την ελευθερία του τύπου; Υπάρχουν έμμεσες αναφορές στην κατάσταση αυτή;
β) Γιατί η ελευθερία της πληροφόρησης είναι πιο ουσιαστική από την ελευθερία της γνώμης,
κατά τον συγγραφέα; Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;
γ) Σε τι κατηγορία ειδήσεων αναφέρεται η λέξη καταιονισμός;
(7) «Πρώτη σελίδα» ήταν μια γνωστή εκπομπή της τηλεόρασης με δημοσιογράφο τον Φρέντυ
Γερμανό. Μπορείτε να δικαιολογήσετε την ονομασία της; Ποια γεγονότα συνήθως γράφονται
στην πρώτη σελίδα μιας εφημερίδας;
(8) Να χωριστείτε σε ομάδες και να ετοιμάσετε μερικές ερωτήσεις τις οποίες θα υποβάλετε σε
διάφορους μεγάλους (στην ηλικία) ανθρώπους γύρω από το θέμα «Η ελευθερία του τύπου».
Π.χ. μπορείτε να ρωτήσετε:
1. Τι είναι, κατά τη γνώμη σας, ελευθερία του τύπου;
2. Πόσο ελεύθερος πρέπει να είναι ο τύπος;
3. Πρέπει να αποσιωπά ο τύπος ορισμένα γεγονότα; Αν ναι, ποια γεγονότα;
4. Πρέπει να ικανοποιεί ο τύπος την έμφυτη περιέργεια του άνθρωπου να μαθαίνει τις ξένες
υποθέσεις; Αν ναι, ως ποιο βαθμό;
► Να συζητήσετε όλες τις ερωτήσεις που προτείνουν οι ομάδες και ύστερα να καταρτίσετε ένα
κοινό ερωτηματολόγιο. Στη συνέχεια καθένας να ζητήσει από ορισμένα άτομα να απαντήσουν στις
ερωτήσεις.
Όταν παίρνετε τις απαντήσεις, μην ξεχνάτε να σημειώνετε την ηλικία, το επάγγελμα, τις
γραμματικές γνώσεις, την οικογενειακή κατάσταση κ.λπ. κάθε ατόμου που απαντά.
► Καθένας να γράψει τα συμπεράσματά του από τη μικρή αυτή έρευνα και να τα ανακοινώσει
στην τάξη.

145
(9) Να σχολιάσετε τα σκίτσα και τις απόψεις που ακολουθούν.
1. Με τον αυτοπεριορισμό είναι
δυνατόν να θρέψεις μια οικογένεια.
Δεν είναι όμως δυνατόν να
εκθρέψεις ελεύθερο πνεύμα.
2. Η αλήθεια είναι πράγμα παράξενο. Όσο
ξετυλίγεται βαραίνει και μεγαλώνει.

146
Δ2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Η διαφήμιση
φήμη, παγκόσμια φήμη,
πανελλήνια φήμη,
διαφημιστής, διαφήμιση,
δυσφήμιση, αυτοδιαφήμιση,
διάδοση κακής φήμης,
διασυρμός, κακολογία, λίβελος
(:δυσφημιστικό ή υβριστικό
δημοσίευμα), λιβελογράφημα,
τοιχοκόλληση, πληροφορία,
διασημότητα, ρεκλάμα,
λανσάρισμα.
φημισμένος, διάσημος,
άσημος, πασίγνωστος,
διαφημισμένος,
αδιαφήμιστος,
δυσφημισμένος,
διαδεδομένος, διαβόητος,
περιβόητος, κακόφημος,
δυσφημιστικός,
λιβελογραφικός,
διαφημιστικός,
διαφημιστικό γραφείο.
φημίζομαι, αποκτώ φήμη,
παίρνω δημοσιότητα,
δημιουργώ φήμη,
διαφημίζω, δυσφημίζω,
αυτοδιαφημίζομαι, διατυμπανίζω,
διασύρω, διαλαλώ, κακολογώ,
σπιλώνω, κάνω γνωστό,
φέρνω στη δημοσιότητα,
πληροφορώ, δίνω πληροφορίες,
δίνω ευρεία δημοσιότητα,
εδραιώνω τη φήμη,
κάνω ρεκλάμα, λανσάρω.
(1) Να γράψετε μια παράγραφο 4-6 σειρών με θέμα τη διαφήμιση, χρησιμοποιώντας πολλές από
τις παραπάνω λέξεις.
(2) Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με μερικές από τις παραπάνω λέξεις:
1. ………………………. στο περιοδικό «Η Κοκκινοσκουφίτσα». Θα σας μάθουν όλα τα
παιδιά της Ελλάδας.
2. Τα προϊόντα μας είναι τα καλύτερα. Αυτό δεν είναι …………… , είναι η καθαρή αλήθεια.
3. Στο γραφείο «Η Έξυπνη Ρεκλάμα» δε θα σας ……………. απλώς· θα σας κάνουν
………………… .
4. Η ανακοίνωση εκείνη ήταν .......................... για την Εταιρεία μας. Τα προϊόντα μας δεν
αγοράζονται πια. Χρειάζεται λοιπόν μια νέα ………………… εκστρατεία, για να
κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του κοινού.
5. Ο άνθρωπος αυτός έγινε ............................ χάρη στη …………..από την τηλεόραση.
Κανείς ποτέ δεν ......................................... τόση ……………. σε τόσο λίγο χρόνο. Μέσα
σε λίγες μέρες όλη η Ελλάδα μιλούσε γι’ αυτόν.
6. Έχει αποκτήσει πολύ καλή …………… . Τον εκτιμούν και τον σέβονται όλοι.
7. Ο καλός .......................... πρέπει να έχει φαντασία και να γνωρίζει την ψυχολογία του
κοινού.
8. Με τις κακολογίες και τις ψεύτικες πληροφορίες που περιέχει αυτό το δημοσίευμα
Μόνο ………………………. μπορεί να χαρακτηριστεί.
9. Μερικές φορές με διαφημιστικά δημοσιεύματα στον τύπο και με ρεκλάμες ένα
βιβλίο γίνεται ……………………
10. Η δουλειά του διαφημιστικού γραφείου είναι να ………………. προϊόντα, να φέρνει στη
………………. πρόσωπα, να δίνει ………………….. για τη χρησιμότητα και τα
πλεονεκτήματα διαφόρων προϊόντων.
11. Ο Νέρωνας υπήρξε ……………. για τη σκληρότητα και την πυρομανία του, ενώ ο Ιούλιος
Καίσαρας ήταν ……………….. για την αποφασιστικότητα και την ευστροφία του.

147
(3) Να σχηματίσετε ζευγάρια με τις λέξεις της Α΄ και Β΄ στήλης που έχουν την ίδια περίπου
σημασία και ανήκουν στην ίδια γραμματική κατηγορία (δηλαδή είναι και οι δυο λ.χ. ρήματα,
επίθετα κτλ.).
Α΄
διάσημος
άσημος
δυσφημιστικός
λίβελος
διαλαλώ
δυσφημίζω
δημοσιότητα
διασυρμός
Β΄
αδιαφήμιστος
λιβελογραφικός
πασίγνωστος
διαδίδω
φήμη
κακολογώ
κακολογία
δυσφήμιση
(4) Με τη βοήθεια του λεξιλογίου να βρείτε για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις άλλες
που έχουν παραπλήσια σημασία και άλλες που έχουν αντίθετη. Κατόπιν να σχηματίσετε
προτάσεις που να περιέχουν τις λέξεις αυτές.
πασίγνωστος
πληροφορία
κακόφημος
δυσφημιστικός
φημίζομαι
διαδίδω
κακολογώ
(5) Με τις λέξεις που δίνονται πιο κάτω και με άλλες δικές σας να σχηματίσετε φράσεις.
1. δημοσιότητα, διαφημιστικό γραφείο, βιομηχανικά προϊόντα και έργα τέχνης.
2. διασυρμός, καλλιτέχνης, έργα, διάδοση.
3. βραβείο Νόμπελ, συγγραφέας, διάσημος, παγκόσμια φήμη.
4. λιβελογράφημα, εφημερίδα, διασύρω, κριτικός, ποιητής.
5. τοιχοκόλληση, πανελλήνια φήμη, ρεκλάμα, έκθεση αγροτικών προϊόντων.
6. διατυμπανίζω, ανύπαρκτα προτερήματα, άσημος καλλιτέχνης, πλατιά δημοσιότητα.

148
(6) α) Με ποιες από τις παρακάτω απόψεις συμφωνείτε και με ποιες διαφωνείτε;
Να δικαιολογήσετε τη γνώμη σας.
β) Να βάλετε σε κάποια τάξη τις απόψεις που νομίζετε ότι συγκεντρώνουν
χαρακτηριστικά γνωρίσματα για τις διαφημίσεις.
Οι διαφημίσεις
1. — συμβάλλουν στη διάδοση των διαφόρων προϊόντων,
2. — βοηθούν το καταναλωτικό κοινό να γνωρίσει τη χρησιμότητα των προϊόντων,
3. — προβάλλουν ανύπαρκτα προτερήματα και αποκρύπτουν τα μειονεκτήματα των
προϊόντων.
4. — βοηθούν το καταναλωτικό κοινό στην ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών του,
5. — αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη,
6. — γεννούν νέες ανάγκες στους ανθρώπους,
7. — συντελούν στην αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης,
8. — εξαπατούν το καταναλωτικό κοινό,
9. — υποτιμούν τη νοημοσύνη και το γούστο των καταναλωτών,
10. — πληροφορούν το κοινό και καλλιεργούν την κρίση και την καλαισθησία του,
11. — επηρεάζουν τις επιθυμίες και την κρίση του καταναλωτή και καταργούν ένα μέρος της
προσωπικής του ελευθερίας,
12. — συντελούν στην ανάπτυξη της οικονομίας,
13. — ευνοούν την πολιτιστική ανάπτυξη γενικά.

149
Ε2. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΑ
(1) Οι διαφημίσεις τον 19ο αιώνα
Οι διαφημίσεις στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα ήταν φυσικά πολύ λιγότερες από σήμερα.
Δεν υπήρχαν άλλωστε και τα περισσότερα σύγχρονα διαφημιστικά μέσα — ραδιόφωνο,
τηλεόραση, κινηματογράφος, τετράχρωμα περιοδικά. Υπήρχαν μόνον αφίσες και εφημερίδες.
Ωστόσο οι διαφημίσεις της εποχής είχαν δύο ουσιαστικές διαφορές από τις σημερινές που τις
έκαναν αρκετά επικίνδυνες. Πρώτα αφορούσαν, σχεδόν όλες, «περίεργα» και «πρωτότυπα»
προϊόντα. Τα κλασικά καταναλωτικά αγαθά δε διαφημίζονταν, ούτε επώνυμα προϊόντα μαζικής
κατανάλωσης. Χύμα ήταν τα τρόφιμα, τα σαπούνια, τα περισσότερα ποτά. Αυτά που
διαφημίζονταν ήταν πομάδες για φαλακρούς, ελιξίρια νεότητος, κρέμες αδυνατίσματος, μυ-
στηριώδη χαπάκια για κάθε χρήση, παράξενες εφευρέσεις (που έκαναν άνθρωποι με φαντασία
ηρώων του Ιουλίου Βερν), όπως μηχανικά πιάνα, αυτόματα καπέλα, αεικίνητα οχήματα, κ.λπ.
κ.λπ.
Από τον κατάλογο των διαφημιζόμενων αγαθών καταλαβαίνει κανείς αμέσως ποιο ήταν το
δεύτερο γνώρισμα των διαφημίσεων της εποχής εκείνης: ήταν σχεδόν όλες αναληθείς. Οι
περισσότερες γινόντουσαν από μικροαπατεώνες, που ήταν έτοιμοι να εξαφανιστούν μόλις
«αξιοποιούσαν» την πρώτη συγκομιδή πελατών - πριν προλάβουν οι τελευταίοι να διαπιστώσουν

150
την απάτη. Άλλες πάλι τις καταχωρούσαν καλοπροαίρετοι αλλά μισότρελοι ή αφελείς εφευρέτες.
Οι σοβαρές εταιρείες δε διαφημίζονταν. Κι αν, ακόμα και σήμερα, υπάρχει μια προκατάληψη
τόσο στο κοινό (για την αληθοφάνεια) όσο και στους επιχειρηματίες (για τη σοβαρότητα) της
διαφήμισης, είναι σαφώς κληροδότημα του 19ου αιώνα, του «τρελού» αιώνα της διαφήμισης.
Είναι φανταστικό το τι και πώς διαφημίστηκε εκείνα τα χρόνια. Το θράσος, την τόλμη και τη
φαντασία των διαφημιζόμενων (διαφημιστές δεν υπήρχαν τότε, φυσικά) τις συναγωνίζονταν
μόνον η αφέλεια, η ευπιστία και η περιέργεια του κοινού. Ήταν ο αιώνας της «επιστήμης», της
«προόδου». Όλα ήταν δυνατά.
Από το βιβλίο του Νίκου Δήμου, Κι εσείς διαφημιστής, Γιόχαν Σεμπάστιαν;
► Σε τι διαφέρουν οι σημερινές διαφημίσεις από αυτές του 19ου αιώνα;
► Προσέξτε την έμπνευση του διαφημιστή. Ποιες βρίσκετε πρωτότυπες;
Παλιότερες διαφημίσεις ελληνικών προϊόντων

151
(2) Διαφήμιση = Ποίηση
Η διαφήμιση είναι το άνθος της σύγχρονης ζωής· αποτελεί μιαν επιβεβαίωση αισιοδοξίας
και χαράς· διασκεδάζει το μάτι και το νου. Είναι η πιο θερμή ένδειξη του σφρίγους των
σημερινών ανθρώπων, της δύναμής τους, της παιδικότητάς τους, της εφευρετικότητας και της
φαντασίας τους, και η πιο ωραία επιτυχία της θέλησής τους να εκσυγχρονίσουν τον κόσμο
παντού κι από κάθε άποψη. Συλλογιστήκατε ποτέ πόσο καταθλιπτικοί θα έδειχναν οι δρόμοι,
οι πλατείες, οι σταθμοί, οι υπόγειοι, τα ξενοδοχεία πρώτης κατηγορίας, οι αίθουσες χορού, οι
κινηματογράφοι, τα ταξίδια αναψυχής, οι αυτοκινητόδρομοι, η φύση, χωρίς τις αμέτρητες
τοιχοκολλήσεις, χωρίς τις βιτρίνες, χωρίς τις φωτεινές επιγραφές, χωρίς τις παράφωνες κολα-
κείες των μεγαφώνων, και φανταστήκατε τη θλίψη και τη μονοτονία των φαγητών και των
κρασιών χωρίς τους πολύχρωμους καταλόγους και τις φανταχτερές ετικέτες;
Ναι, στ’ αλήθεια, η διαφήμιση είναι η πιο ωραία έκφραση της εποχής μας, μεγαλύτερος
νεωτερισμός της ημέρας, μια Τέχνη.
Μπλεζ Σαντράρ (Ελβετός ποιητής),
Απόσπασμα από μετάφραση του Κλείτου Κύρου, περ. «Διαγώνιος»
•Τι προσφέρει η διαφήμιση στη ζωή μας; Με ποιες από τις παραπάνω απόψεις συμφωνείτε;
(3) Ένας παλιότερος νόμος για τη διαφήμιση
Ο νόμος για την εμπορική διαφήμιση τη δεκαετία του ’90 είχε σκοπό να προστατεύσει τις
πόλεις και τους κατοίκους από τον κατακλυσμό των διαφημίσεων που ρύπαιναν ως τότε τους
δημόσιους χώρους.
Απαγόρευε ρητά την επικόλληση εντύπων ή χειρογράφων και την ανάρτηση ή αναγραφή
διαφημίσεων, συνθημάτων, συμβόλων και παραστάσεων σε μνημεία, αγάλματα, παραδοσιακά
κτίρια, αρχαιολογικούς χώρους και τόπους με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά. Η απαγόρευση ίσχυε
ακόμα και για τις προεκλογικές περιόδους.
Επίσης απαγόρευε τη διαφήμιση στους τοίχους δημόσιων έργων, στις γέφυρες, τις σήραγγες,
τα καταστρώματα δρόμων και πεζοδρομίων, σε στύλους και σε εγκαταστάσεις οργανισμών
κοινής ωφελείας (ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λπ.).
Τέλος, οι τίτλοι των επιχειρήσεων και οι επιγραφές των καταστημάτων προβλεπόταν να
γράφονται υποχρεωτικά στην ελληνική γλώσσα.
Από τον ημερήσιο τύπο
► Ποια από τα παραπάνω, που προέβλεπε ο νόμος για τις διαφημίσεις, νομίζετε ότι και σήμερα θα
ήταν αναγκαίο να επιβληθούν;

152
Θέματα για συζήτηση ή για έκθεση
(1) Συζητήστε για τη διαφήμιση. (Αν σας αρέσουν οι διαφημίσεις στην τηλεόραση ή αλλού και
γιατί, ποια είδη αγοράσατε ως τώρα χάρη στη διαφήμιση, γενικά πόσο σας επηρεάζει η
διαφήμιση κ.λπ.).
(2) Να περιγράψετε μια διαφήμιση που σας έκανε εντύπωση.
(3) Μια εκνευριστική διαφήμιση.
(4) Πώς θα διαφημίζατε εσείς ένα προϊόν; (π.χ. μια οδοντόκρεμα, μια καινούρια σοκολάτα, ένα
νέο παιχνίδι κ.λπ.)

153
7η ΕΝΟΤΗΤΑ Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής ζωής
1ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Το φοινικόδασος της Κρήτης
Το φοινικόδασος του Βάι είναι αρκετά γνωστό. Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει είναι σοβαρός
και συχνά ακούγονται προτάσεις για την προστασία του. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι έχουμε να
κάνουμε με έναν τύπο οικοσυστήματος που δεν απαντά πουθενά αλλού. Μάλιστα, σύμφωνα με
απόψεις γνωστών βοτανικών, το είδος αυτό της φοινικιάς είναι μοναδικό στον κόσμο και του
έχουν δώσει το όνομα «φοίνικας του Θεόφραστου*».
Αν ένας μη ειδικός κάνει μια βόλτα στο φοινικόδασος, πιθανότατα θα σκεφτεί ότι δεν υπάρχει
μεγάλο πρόβλημα, γιατί οι φοίνικες είναι σε καλή κατάσταση. Απαραίτητη όμως προϋπόθεση
επιβίωσης ενός οικοσυστήματος είναι η αναγέννηση. Πρέπει, δηλαδή, να υπάρχει μια διαρκής
ανανέωση των φυτών. Μια προσεκτική αναζήτηση νεαρών δέντρων φοινικιάς είναι
απογοητευτική. Εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί η απουσία τους, κυρίως γιατί τα τσαλαπατούν οι
επισκέπτες στις βόλτες τους. Με λίγα λόγια φαίνεται ότι η παρέμβαση του ανθρώπου στο
οικοσύστημα* αυτό εμπόδισε την αναπαραγωγή του. Έχουμε επομένως να αντιμετωπίσουμε ένα
σοβαρότατο κίνδυνο γήρανσης.
Νίκου Μάργαρη, Οικολογικά
(α) Γιατί το φοινικόδασος του Βάι στην Κρήτη είναι πολύ γνωστό;
β) Ποιο είναι το πρόβλημα το σχετικό με το δάσος Βάι;
Θεόφραστος (371-278 π.Χ. περ.): μαθητής του Αριστοτέλη από την Ερεσό της Λέσβου, θεωρείται θεμελιωτής
της φυτολογίας με τα έργα του «Περί φυτών ιστορία» και «Περί φυτών αιτιών».
οικοσύστημα: τα οικοσυστήματα τα αποτελούν τα φυτά, τα ζώα, οι μικροοργανισμοί, το κλίμα, το έδαφος και οι
άλλοι παρόμοιοι παράγοντες μιας περιοχής, που βρίσκονται σε συνεχή αλληλοεξάρτηση.

154
2ο ΚΕΙΜΕΝΟ
Από το ημερολόγιο του Γρηγόρη
Ο Γρηγόρης είναι μαθητής της Α΄ Γυμνασίου. Η οικογένειά του άφησε το χωριό κι
εγκαταστάθηκε στην πόλη, για να ζήσει καλύτερα.
Μένουμε σε δύο δωμάτια, στο υπόγειο μιας πολυκατοικίας. Λίγοι άνθρωποι κατεβαίνουν τα
σκαλοπάτια, για να φτάσουν ως εδώ. Μερικοί συγγενείς μας, που έρχονται πότε πότε να μας
δουν, ο κυρ Ανέστης, ο θυρωρός, με τη φαλάκρα και τ’ αυτιά τα πεταχτά, δυο τρεις
συμμαθήτριες της Μαργαρίτας, η κυρα-Κατίνα, η καθαρίστρια, για να σφουγγαρίσει, ο φίλος
μου ο Δημήτρης που δουλεύει στο συνεργείο της γωνίας, και η δεσποινίς Ελπίδα, η ιδιοκτήτρια,
για να εισπράξει το νοίκι μας, μια φορά το μήνα...
Το παράθυρό μας είναι πλάι στο δρόμο. Δε φαίνεται ο ουρανός. Όμως μπορώ να βλέπω τη
βροχή, τις ρόδες των αυτοκινήτων και τα πόδια των περαστικών. Από το βάδισμά τους έχω
μάθει να ξεχωρίζω αν είναι χαρούμενοι και ξεκούραστοι ή όχι. Άλλοι περπατάνε ζωηρά κι άλλοι
αργά, με κόπο.
Συχνά, κάποιοι αφήνουνε τις σακούλες με τα σκουπίδια τους μπροστά και τότε
σκοτεινιάζουν όλα. Η μητέρα παρακάλεσε τον κυρ Ανέστη να κάνει παρατήρηση σ’ αυτούς που
παρατάνε τις βρωμιές τους κοντά στη μύτη μας.
- Δεν το ξέρουν πως εδώ κάτω μεγαλώνουνε παιδιά; διαμαρτυρήθηκε η μητέρα, παλεύοντας
να βρει κατανόηση.
Εκείνος κατσούφιασε και, ξύνοντας τη φαλάκρα του, έριξε θυμωμένος τα βάρη σε
αγνώστους.
Είναι αναίσθητοι κι αδιάφοροι, της είπε. Τα βγάζουν στα κρυφά τις νύχτες Αποφεύγουμε ν’
ανοίξουμε τα τζάμια, για να μην αναπνέουμε σκόνες και καυσαέρια, και για να μη μυρίζει
άσχημα το σπίτι μας.
Σκέφτομαι πόσο θαυμάσια πρέπει να νιώθουνε τα πουλιά, που πετάνε ψηλά, χαίρονται την
ελευθερία τους και παίζουνε με τις ηλιαχτίδες.
Πότε πότε η καρδιά μου φτερουγίζει μαζί τους σε πανέμορφα λιβάδια, που τα στολίζουνε
θυμάρια, μολόχες, αγρολούλουδα, μυρτιές κι ασφοδέλια*.
Σε τέτοιες στιγμές τα μάτια μου πλημμυρίζουνε χρώματα. Ξεχνώ τη βρώμικη τσιμεντένια
πολιτεία της μελαγχολίας, σκεπάζω με τα χέρια το πρόσωπο μου και, μεμιάς, ταξιδεύω σε παρα-
μυθένιους τόπους, γεμάτους ανθισμένες βυσσινιές, κέδρους, αμυγδαλιές και πυκνόφυλλα
πλατάνια. Σπύρου Γ. Τσίρου, Ο Γρηγόρης της βροχής
ασφοδέλι: το φυτό ασφόδελος, συχνότατο στα χωράφια και στα πετρώδη εδάφη. Λέγεται και σφερδούκλι ή
σφέρδουκλας.
Παρατηρήσεις στο κείμενο
α) Με ποιον τρόπο ξεχωρίζει ο Γρηγόρης τους χαρούμενους από τους λυπημένους διαβάτες;
β) Πώς χαρακτηρίζει ο κυρ Ανέστης αυτούς που βγάζουν κρυφά τα σκουπίδια; Συμφωνείτε με
τον χαρακτηρισμό αυτό;
γ) Πώς προσπαθεί ο Γρηγόρης να ξεφύγει από το δυσάρεστο περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει;
δ) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί με ιδιαίτερο τρόπο τη γενική προσδιοριστική σε φράσεις όπως
«Ο Γρηγόρης της βροχής» και «η τσιμεντένια πολιτεία της μελαγχολίας».
Τι θέλει να πετύχει μ' αυτό;

155
Β. Τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών
1. Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούν κυρίως μέρη του ΡΣ και
φανερώνουν κάτω από ποιες περιστάσεις γίνεται αυτό που λέει το ρήμα.
π.χ. Ο φίλος μου ο Δημήτρης δουλεύει στο συνεργείο της γωνίας.
2. Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί εκφράζουν πολλές σημασίες:
τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, αιτία, σκοπό, βεβαίωση, δισταγμό ή πιθανότητα,
άρνηση, αποτέλεσμα, αναφορά, προϋπόθεση, εναντίωση ή παραχώρηση,
αλλά και παρομοίωση, συνοδεία, ποσό κατά προσέγγιση, αφαίρεση κ.λπ.
3. Εκφέρονται με διάφορους τρόπους:
• απλό επίρρημα, π.χ. Άλλοι περπατάνε ζωηρά κι άλλοι αργά.
• προθετικό σύνολο,
π.χ. Μένουμε σε δύο δωμάτια, στο υπόγειο μιας πολυκατοικίας
• απλή αιτιατική ή γενική (σπανιότερα) ουσιαστικού,
π.χ. Βγάζουν τα σκουπίδια τις νύχτες.
• δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις,
π.χ. Δεν ανοίγουμε τα τζάμια, για να μην αναπνέουμε σκόνες.
• επιρρηματικές μετοχές,
π.χ. Ο κυρ Ανέστης έριξε θυμωμένος τα βάρη σε αγνώστους.
• συνδυασμός επιρρήματος με προθετικό σύνολο ή δύο
επιρρημάτων μαζί, π.χ. μέσα στην ημέρα
Διάκριση του αντικειμένου από τον επιρρηματικό προσδιορισμό
• αντικείμενο
- Ο Γρηγόρης διαβάζει τα μαθήματα. (μονόπτωτο ρήμα)
(τι διαβάζει;) Ιστορία
εξωσχολικά βιβλία
πώς ζούσαν οι αρχαίοι Έλληνες
- Ο Γρηγόρης γράφει ένα γράμμα στον Δημήτρη. (δίπτωτο ρήμα)
(τι και σε ποιον γράφει;)
• επιρρηματικός προσδιορισμός
Ο Γρηγόρης διαβάζει
(πότε διαβάζει;) το βράδυ
(πού διαβάζει;) στην αυλή
(πώς διαβάζει;) απρόσεχτα
(για ποιον λόγο διαβάζει;) για τις εξετάσεις
(πόσο διαβάζει;) λίγο

156
(1) Να διακρίνετε το αντικείμενο από τον επιρρηματικό προσδιορισμό στις παρακάτω
προτάσεις:
i. Η Μαρία σκουπίζει την αυλή.
ii. Η Μαρία κεντά στην αυλή.
iii. Ο Γιώργος περίμενε όλη τη μέρα.
iv. Ο Γιώργος περίμενε (από καιρό) αυτή τη μέρα.
v. Το τρένο έτρεχε με μεγάλη ταχύτητα.
vi. Το τρένο ανάπτυξε μεγάλη ταχύτητα.
vii. Η Μαρία μάλωσε με τον αδερφό της.
viii. Η Μαρία μάλωσε τον αδερφό της.
ix. Ο πρωθυπουργός μίλησε στο λαό.
x. Ο πρωθυπουργός μίλησε στη βουλή.
xi. Ο καθηγητής μοίρασε τα τετράδια χωρίς παρατηρήσεις.
xii. Ο καθηγητής μίλησε στους μαθητές με συγκίνηση.
xiii. Η μητέρα μου έλεγε τον πόνο της στη φίλη της με δάκρυα.
(2) Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις. Στις απαντήσεις σας να διακρίνετε το αντικείμενο
από τον επιρρηματικό προσδιορισμό.
Τι δώρο θα ’θελες για τα γενέθλιά σου; - Ένα βιβλίο. (αντικείμενο)
Γιατί σου έκαναν δώρο; - Για τα γενέθλιά μου. (επιρρηματικός προσδιορισμός).
1. Πού ήσουν το απόγευμα;
2. Ποιον συνάντησες στο δρόμο;
3. Σε ποιον δάνεισες το βιβλίο σου;
4. Σε πόσες μέρες έρχεται ο πατέρας σου;
5. Με ποιον τσακώθηκες πάλι;
6. Με ποιους πήγες στον κινηματογράφο;
7. Από πού βρήκες τόσα χρήματα;
8. Από ποιον πήρες αυτά τα χρήματα;
9. Πότε θα πάτε εκδρομή;
10. Πού θα κάνετε διακοπές;
11. Ποιους τόπους θα επισκεφθείτε;

157
(3) Στις παρακάτω προτάσεις να αντικαταστήσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του
χρόνου με προτάσεις δευτερεύουσες χρονικές, σύμφωνα με το παράδειγμα:
Με τη δύση του ήλιου φτάναμε στο χωριό. → Φτάναμε στο χωριό, ενώ (όταν) έδυε ο
ήλιος.
1. Κατά την απουσία σου, μας επισκέφτηκε ο θείος Αγησίλαος.
2. Με τον ερχομό της άνοιξης, η φύση ξανανιώνει.
3. Μετά το τέλος του αγώνα, οι αρχηγοί των αντίπαλων ομάδων αντάλλαξαν χειραψία.
4. Φύγαμε από το γήπεδο πριν απ’ το τέλος του αγώνα.
5. Μέσα στη φασαρία κανείς δε σκέφτηκε το παιδί.
6. Αυτό το μυστικό το βάσταξε ως τον θάνατό του.
(4) Στις παρακάτω προτάσεις να αντικαταστήσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς της
αιτίας με προτάσεις δευτερεύουσες αιτιολογικές, σύμφωνα με το παράδειγμα:
Η Μαργαρίτα τραγουδούσε από χαρά. → Η Μαργαρίτα τραγουδούσε, επειδή ήταν
χαρούμενη.
α) Έκανε αυτό το λάθος από απροσεξία.
β) Καταδικάστηκε για κλοπές αυτοκινήτων.
γ) Πλήρωσε πρόστιμο για παράνομο παρκάρισμα.
δ) Με την αρρώστια τον οι δουλειές πήγαν πίσω.
ε) Η εκδρομή αναβλήθηκε εξαιτίας της κακοκαιρίας.
στ) Είναι περήφανος για τις καλές του αθλητικές επιδόσεις.
(5) Να αντικαταστήσετε τις δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις με επιρρηματικό
προσδιορισμό, σύμφωνα με το παράδειγμα:
Με παρατήρησε, γιατί καθυστέρησα. → Με παρατήρησε για την καθυστέρηση.
1. Τιμωρήθηκε με πρόστιμο, γιατί έτρεχε πολύ.
2. Την Τρίτη δε θα γίνει μάθημα, γιατί είναι Εθνική Γιορτή.
3. Δούλεψε σκληρά, γιατί ήθελε αυτό το ταξίδι.;
4. Η συζήτηση σταμάτησε, γιατί εμφανίστηκε απροσδόκητα ο καθηγητής.
(6) Στις παρακάτω προτάσεις, να αντικαταστήσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του
τρόπου με μετοχές ή με προτάσεις που εισάγονται με πρόθεση, σύμφωνα με το παράδειγμα:
Με τα κλάματα δε διορθώνεις την κατάσταση.
→ Κλαίγοντας δε διορθώνεις την κατάσταση,
→ Με το να κλαις δε διορθώνεις την κατάσταση.
i. Με τα γέλια σου επιβαρύνεις τη θέση σου.
ii. Πολλοί οδηγούν χωρίς προσοχή.
iii. Με καμάρι παρέλασαν οι στρατιώτες μας.
iv. Τα έλεγε αυτά με θυμό.
v. Με τα πολλά λόγια χάνουμε τον καιρό μας.
vi. Με την επιμονή του κατόρθωσε να μας πείσει.

158
(7) Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε ποια προθετικά σύνολα είναι επιρρηματικοί
προσδιορισμοί και ποια είναι η σημασία τους.
«Αν ένας παραμυθάς αποφάσιζε άξαφνα να πάρει όλες αυτές τις δυστυχισμένες
γυναίκες με τις σουβλερές μύτες και την άγρια όψη και τις θρόνιαζε στο ολόχρυσο
παλάτι της πεντάμορφης και τις έβαζε να κοιμούνται στο παχύ της στρώμα, τις
χόρταινε με τα πλούσια φαγιά της, τις έλουζε μ’ ανθόνερο και τις τριγύριζε με
καλοσύνη, με αγάπη και με ξεγνοιασιά, θα βλέπαμε τότε πώς θα κόνταινε η μύτη τους
και θα γλύκαινε η φωνή τους».
Κατερίνα Παπά
(8) Στο παρακάτω ποιητικό απόσπασμα να αντικαταστήσετε με την κατάλληλη μετοχή κάθε
ΠΣ που υπογραμμίζεται.
Με όρτσα* ψυχή, με άρμη στα χείλια
Με ναυτικό και με σαντάλια κόκκινα
Σκαλώνει μες στα σύννεφα
Πατάει τα φύκια του ουρανού...
Τώρα με ψάθα γυριστή και με σαντάλια κόκκινα
μ' ένα σουγιά στο χέρι
Πάει το ναυτάκι του περιβολιού...
Οδ. Ελύτης, Ναυτάκι του περιβολιού
(9) Να βρείτε τη σημασία των υπογραμμισμένων ΠΣ στους παρακάτω στίχους:
Έπαιξα με το χιόνι του Χελμού
Μαύρισα μες στης Λέσβος τους ελαιώνες
Έριξα βότσαλα λευκά σε μια Μυρτώα θάλασσα
Έπλεξα πράσινα μαλλιά στης Αιτωλίας τη ράχη
Τόποι που με του φεγγαριού το αλησμονάνθι
Και με τον ήλιου τους χυμούς με θρέψατε
Σήμερα ονειρεύομαι για σας
Μάτια που να σας συντροφέψουν μ’ ένα φως καλύτερο.
Οδ. Ελύτης, Ήλιος ο πρώτος-XVII
*όρτσα: ναυτικό πρόσταγμα. M’ αυτό καλείται ο πηδαλιούχος να φέρει την πλώρη στην ευθεία του ανέμου.
(ρήμα: ορτσάρω, προστ. όρτσα).
❖ Όταν το ουσιαστικό του ΠΣ συνοδεύεται από γενική κτητική, η πρόθεση μπορεί να
μπαίνει πριν από τη γενική αυτή, που προτάσσεται (το οριστικό άρθρο που τη συνοδεύει
γράφεται σε μια λέξη μαζί με το σ της πρόθεσης σε):
Στη ράχη της Αιτωλίας. → Στης Αιτωλίας τη ράχη.
Από τα βάθη της σπηλιάς. → Απ’ της σπηλιάς τα βάθη.
❖ Η σύνταξη αυτή συνηθίζεται στη λογοτεχνία.

159
Στη νέα ελληνική έχουν μείνει από παλαιότερες μορφές της ελληνικής γλώσσας αρκετές
προθετικές φράσεις που χρησιμοποιούνται συχνά τόσο στον γραπτό όσο και στον
προφορικό λόγο και έχουν συγκεκριμένες και ειδικές σημασίες. Παρακάτω παρατίθενται
ορισμένες φράσεις που περιέχουν τέτοιου είδους προθετικές φράσεις.
α. Η Ιωάννα αγόρασε μια μέθοδο ισπανικών άνευ διδασκάλου [= μέθοδος εκμάθησης από
βιβλίο, χωρίς δάσκαλο].
β. Ήρθε η Μαρία λαχανιασμένη και μας έλεγε άλλα αντ’ άλλων [= ασυνάρτητα πράγματα].
γ. Η φετινή εκδήλωση του σχολείου ήταν καταπληκτική από πάσης απόψεως [= από όλες τις
απόψεις].
δ. Ο Σπύρος, για να πάρει τη θέση του διευθυντή, πέρασε διά πυρός και σιδήρου [= από πολύ
δύσκολες καταστάσεις].
ε. Το διάβασμα αποτελεί για τους μαθητές στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ [= εντελώς
απαραίτητο].
στ. Φάνηκε πως όσα έλεγε ο ομιλητής ήταν εκτός τόπου και χρόνου [= δεν είχαν σχέση με
την πραγματικότητα].
ζ. Όλα τελείωσαν εν ριπή οφθαλμού [= πολύ γρήγορα].
η. Ο κλέφτης συνελήφθη επ’ αυτοφώρω [= τη στιγμή που έκλεβε].
θ. Ο κ. Νίκου ήταν υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ [= βοηθός του πρωθυπουργού].
ι. Συν τω χρόνω μεγάλωναν τα παιδιά, μεγάλωναν και οι υποχρεώσεις [= καθώς περνούσε ο
χρόνος].
ια. Τον Ιούλιο η θερμοκρασία φτάνει έως και 42 βαθμούς υπό σκιάν [= κάτω από σκιά].

160
Γ. Παράγωγα επιρρήματα
• Επιρρήματα παράγονται από επίθετα, μετοχές, αντωνυμίες και από άλλα επιρρήματα.
• Σχηματίζονται με τις παραγωγικές καταλήξεις:
-α,-ά, -ιά: άσχημος → άσχημα, θυμωμένος → θυμωμένα, ψηλός → ψηλά, βαρύς → βαριά
-ώς, -ως: ευτυχής → ευτυχώς, σαφής → σαφώς, άμεσος → αμέσως
-ού: άλλος → αλλού, αυτός → αυτού
-θε: εδώ → εδώθε, όλος → ολούθε
Εξαίρεση: πολύ (πολύς), μόνο (μόνος), λίγο (λίγος)
➢ Κατάληξη σε -α έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε
-ύς, -ιά, -ύ, -ης, -α,-ικο, π.χ. βαριά (βαρύς), τσαχπίνικα (τσαχπίνικο), μακριά (μακρύς).
➢ Κατάληξη σε -ως έχουν κατά κανόνα τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα σε
-ης, -ες, π.χ. ακριβώς (ακριβής), διαρκώς (διαρκής), προφανώς (προφανής),
και σε -ων,-ουσα, -ον, π.χ. επειγόντως (επείγων).
Προσοχή: Πολλά από τα επιρρήματα σχηματίζονται και με την προσθήκη της κατάληξης
-α αλλά και της κατάληξης -ως.
- Ο διαφορετικός αυτός σχηματισμός συνήθως συνδέεται και με διαφορετική σημασία.
π.χ. απλός → απλά: Να απαντήσετε όσο πιο απλά μπορείτε. (=με απλότητα)
→ απλώς: Ήθελα απλώς να ρωτήσω τι κάνετε. (=μόνο)
- Η χρήση του τύπου των επιρρημάτων αυτών προσδιορίζεται από υφολογικά κριτήρια.
Ο τύπος σε -α εκφράζει ουδέτερο και οικείο ύφος, π.χ. Λέει πως τον τιμώρησαν άδικα,
ενώ ο τύπος σε -ως χρησιμοποιείται σε τυπικό ύφος, π.χ. Θεωρεί ότι διώκεται αδίκως.
✓ φράση: Τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται.
▪ Επιρρήματα σε -ως παράγονται κυρίως από επίθετα σε –ης (σαφής → σαφώς). Κάποια από
τα επιρρήματα αυτά τα αντικαθιστούμε με επιρρήματα σε -α, παράγωγα από αντίστοιχα
λαϊκά επίθετα ή μετοχές.
π.χ.: ευγενής → ευγενικός → ευγενικά
επιτυχής → επιτυχημένος → επιτυχημένα
ασυνήθης → ασυνήθιστος → ασυνήθιστα
αληθής → αληθινός → αληθινά

161
(1) Στις παρακάτω προτάσεις να αντικαταστήσετε το ΠΣ με το αντίστοιχο επίρρημα, σύμφωνα
με το πρότυπο:
Μας δέχτηκε με εγκαρδιότητα. → Μας δέχτηκε εγκάρδια (εγκάρδιος, εγκαρδιότητα).
1. Θα σας μιλήσω με ειλικρίνεια.
2. Θα σας εξηγήσω με συντομία.
3. Της φέρθηκε με πολλή σκληρότητα.
4. Έφυγε με διακριτικότητα.
5. Οδηγεί με πολλή αδεξιότητα (χωρίς δεξιότητα).
6. Συμπεριφέρεται πάντα με εντιμότητα.
(2) Να αντικαταστήσετε τα παρακάτω ονοματικά σύνολα με προτάσεις, στις οποίες
- το ουσιαστικό μετατρέπεται σε ρήμα
- το επίθετο μετατρέπεται σε επίρρημα
π.χ. Μια σκληρή εργασία → Ο πατέρας μου εργάζεται σκληρά.
■ Ένα παράξενο βλέμμα.
■ Μια τυφλή υπακοή.
■ Ένα δειλό χαμόγελο.
■ Μια ανέλπιστη εκλογή.
■ Μια τολμηρή απάντηση.
■ Ένας ταραγμένος ύπνος.
■ Μια άδικη κατηγορία.
■ Μια δραστική επέμβαση.
■ Ένα απότομο πέσιμο.
■ Μια προηγούμενη φιλονικία.
(3) Από τα παρακάτω επίθετα να σχηματίσετε παράγωγα επιρρήματα σε -ως.
επιμελής, αβλαβής, ακριβής, απρεπής, ασαφής, ασφαλής, διαρκής, συνήθης,
ευτυχής, επιεικής, ελλιπής/ανελλιπής.
(4) Στις παρακάτω προτάσεις να συμπληρώσετε τα κενά με λέξεις από το πλαίσιο.
απλά - απλώς, άμεσα - αμέσως, ευχάριστα - ευχαρίστως,
ακριβά - ακριβώς, τέλεια - τελείως, καλά - καλώς
1. Ο Ηρακλής περνούσε ……………….. τις μέρες του στην εξοχή. Γι’ αυτό έκανε
…………….. ό,τι του ζητούσαν οι γονείς του.
2. Η Καίτη ήταν ………….. συνεπής στις υποχρεώσεις της και γι’ αυτό τα πήγαινε
……………… με τους προϊσταμένους της.
3. Αγαπητή Ζωή, …………… όρισες στο νησί μας. Σου ευχόμαστε να περάσεις ……………
και ευχάριστα.
4. Ο κύριος Φιλίδης μιλούσε …………. και αργά και όλοι τον καταλάβαιναν. ………., όταν
δίδασκε σε μεγάλα ακροατήρια, δεν ακουγόταν.
5. - Νομίζω ότι ο κ. Νικολάου πλήρωσε πολύ ………………… το λάθος του.
- ……………….. αυτό εννοώ κι εγώ.

162
Δ. Οι συνδετικές λέξεις και φράσεις
Δίνονται παρακάτω οι πιο συνηθισμένες λέξεις και φράσεις, που ο ρόλος τους είναι συνεκτικός
(μεταβατικός, συνδετικός, διαρθρωτικός): αυτές συνδέουν προτάσεις, περιόδους ή ολόκληρες
παραγράφους μεταξύ τους, κάνοντας ομαλή τη μετάβαση από τη μια στην άλλη.
- σύνδεση ή μετάβαση: και
- αντίθεση: εξάλλου, όμως, αλλά, ενώ, αντίθετα, ακόμα και αν, και αν ακόμα,
έστω και αν, ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, παρόλο που, μολονότι, αν και, και αν,
διαφορετικά, όχι μόνο - αλλά και, σε αντίθετη περίπτωση, απεναντίας,
άλλωστε, χωρίς να...
- σύγκριση / διάζευξη: ή, είτε - είτε, ούτε - ούτε, μήτε - μήτε...
- επεξήγηση: δηλαδή, για παράδειγμα, για την ακρίβεια, με άλλα λόγια, γι’
αυτό το λόγο, σ’ αυτή την περίπτωση...
- αναλογία - ομοιότητα: όπως, τόσο - όσο, σε σχέση με, σαν, με ανάλογο
τρόπο
- τρόπος: έτσι, με αυτόν τον τρόπο, με τον ίδιο τρόπο, όμοια, παρόμοια, σ’
αυτή την περίπτωση...
- αιτία: διότι, γιατί, επειδή, εφόσον, αφού, καθώς, για το λόγο ότι...
- σκοπός: για τον σκοπό αυτό, με τον σκοπό να, για να ...
- έμφαση: πολύ περισσότερο, αλλά πιο σημαντικό είναι, αξίζει να σημειωθεί ή
να επισημανθεί, είναι αξιοσημείωτο, ακόμα, εκτός από αυτό, επιπλέον, πέρα
από αυτό, εκτός από τα παραπάνω...
- επιβεβαίωση: πράγματι, πραγματικά, βέβαια, μάλιστα, και μάλιστα, κυρίως,
ακριβώς, οπωσδήποτε...
- χρονική σχέση: όταν, ενώ, μόλις, ώσπου να, ταυτόχρονα, παράλληλα, στη
συνέχεια, στο μεταξύ, έπειτα, ύστερα, μετά από αυτό, αργότερα,
προηγουμένως, μετά, ύστερα από...
- τοπική σειρά: εδώ, εκεί, παραπέρα, δίπλα, πάνω, κάτω...
- συμπέρασμα: άρα, ώστε, λοιπόν, επομένως, τελικά, τέλος, συμπερασματικά,
ανακεφαλαιώνοντας, συνοψίζοντας, με λίγα λόγια, σύμφωνα με τα
παραπάνω, με αποτέλεσμα να...
- όρος: με την προϋπόθεση, αν, εκτός αν, κι αν ακόμα...
- απαρίθμηση: πρώτο, δεύτερο..., αρχικά, στη συνέχεια, τέλος, στο τέλος...
- ταξινόμηση / διαίρεση: από τη μια... από την άλλη...

163
Οι παράγραφοι και οι προτάσεις ενός κειμένου συνδέονται:
α. με τη χρήση συνδετικών λέξεων που δηλώνουν αντίθεση (π.χ. όμως), αιτιολόγηση
(π.χ. γιατί) κ.λπ.
β. με τη χρήση συνδετικών φράσεων όπως: ο κυριότερος παράγοντας, μία από τις
σημαντικότερες αιτίες κ.λπ.
γ. με ερώτηση.
π.χ. Πώς αντιμετωπίζεται, όμως, το πρόβλημα αυτό;
δ. με έμμεση αναφορά στην προηγούμενη παράγραφο ή περίοδο η οποία γίνεται με:
επανάληψη της τελευταίας ιδέας της παραγράφου ή της περιόδου,
επανάληψη του κεντρικού νοήματος της προηγούμενης παραγράφου ή της
προηγούμενης περιόδου,
επανάληψη μιας λέξης ή φράσης της προηγούμενης παραγράφου ή περιόδου:
π.χ. Οι καταλήψεις των σχολείων αποτελούν αγκάθι για τον υπουργό Παιδείας.
Ένα αγκάθι που ενδέχεται να κρίνει τη θέση του.
παράλειψη μιας λέξης που αναφέρθηκε νωρίτερα:
π.χ. Η αγωνία των γονέων δεν κρύβεται. Και για τον θυμό θα μπορούσαμε να
πούμε το ίδιο.
αντικατάσταση μιας λέξης με συνώνυμή της, με αντωνυμία ή με επίρρημα:
π.χ. Πρώτοι παρέλασαν οι ανάπηροι πολέμου. Αυτοί χειροκροτήθηκαν θερμά.

164
Ε1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ: Οικολογία
Ουσιαστικά Επίθετα
1. βλάστηση
2. οικοσύστημα
3. μονάδα
4. εκπαίδευση
5. πουλιά
6. λύματα
7. καθαρισμός
8. θερμοκρασία
9. πλούτος
10. ρύπανση
οικολογικός, -ή, -ό
οικιστικός, -ή, -ό
βιολογικός, -ή, -ό
φυσικός, -ή, -ό
ατμοσφαιρικός, -ή, -ό
χαμηλός, -ή, -ό
μεσογειακός, -ή, -ό
δασικός, -ή, -ό
μεταναστευτικός, -ή, -ό
περιβαλλοντικός, -ή, -ό
► Να συνδυάσετε τα επίθετα με τα ουσιαστικά και να τα χρησιμοποιήσετε σε φράσεις.
1. Η ισορροπία της φύσης
Όσο θεωρούμε τις αλεπούδες επιβλαβή ζώα, επειδή πότε πότε τρώνε τις κότες σε κάποιο
κοτέτσι, και δεν αντιλαμβανόμαστε ότι εμείς με τις ενέργειες μας ουσιαστικά κάνουμε τις
καταστροφές, τα προβλήματα θα μεγαλώνουν συνεχώς. Ακόμα και τα ελάφια, που είναι
προστατευτικό είδος, έχουν ανάγκη από τους λύκους για τη διατήρησή τους. Αν οι λύκοι
εξαφανιστούν, τότε ο πληθυσμός των ελαφιών μεγαλώνει και αρχίζουν να τρώνε και τους φλοιούς
των δέντρων καταστρέφοντάς τα, οπότε και η δική τους εξαφάνιση είναι θέμα χρόνου, γιατί η
τροφή τους λιγοστεύει. Η ισορροπία λοιπόν της φύσης είναι ιδιαίτερα εύθραυστη και, το
σπουδαιότερο, δεν είναι γνωστό πού μπορεί να οδηγήσει μια διαταραχή της.
Ν. Μάργαρη, Οικολογικά
► Είναι εύκολο, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα, να διακρίνουμε τα ζώα σε ωφέλιμα και
βλαβερά; Μπορείτε να αναφέρετε παρόμοιες περιπτώσεις άλλων ζώων σαν την περίπτωση λύκου -
ελαφιού;

165
2. Καλάθι ή πλαστική σακούλα;
Ήταν γενική η κατακραυγή της συντροφιάς όταν διαπίστωσε ότι η έρημη αμμουδιά ήταν γεμάτη
πλαστικές σακούλες και μπουκάλια που τα είχε βγάλει η θάλασσα, μια και σ’ εκείνη την ακτή δεν
έφταναν Νεοέλληνες τουρίστες. Προσωπικά, που είχα προτείνει την περιοχή, βρέθηκα σε δύσκολη
θέση μέσα σε καταιγισμό παρατηρήσεων και σχολίων.
- Πράγματι, πρόκειται για επίγειο παράδεισο!
Φεύγοντας για άλλη θέση κάναμε μια στάση σ’ ένα μικρό οικισμό με λιμάνι. Εκεί ένας
συμπαθέστατος κοντούλης 80 ετών με κατάμαυρα μαλλιά, ο Σέργιος, έπλεκε καλάθια
χρησιμοποιώντας καλάμια, κλαριά σχίνου και παραφυάδες ελιάς. Θεώρησα φυσικό να
καθυστερήσω λίγο και να ζητήσω να μου πλέξει κι εμένα ένα καλάθι. Οι υπόλοιποι της παρέας
συνέχισαν τις διαμαρτυρίες για τις «σαχλαμάρες του Μάργαρη» που του κόλλησε ν’ αγοράσει
καλάθι. «Μήπως σκοπεύει να πηγαίνει στα ψώνια μ’ αυτό;».
Τα πλαστικά, όπως έχω ξαναγράψει, δεν αποικοδομούνται στη φύση. Δεν υπάρχουν
μικροοργανισμοί που να τα διασπούν, γιατί είναι υλικά τα οποία δεν προϋπήρχαν, αφού
πρωτοκατασκευάστηκαν από τον άνθρωπο. Έτσι συνεχώς συσσωρεύονται. Αντίθετα, όλα τα φυσικά
προϊόντα -μέσα στη γενικότερη νομοτέλεια που υπάρχει - «τρώγονται» από άλλους οργανισμούς,
κύρια μικροβιακούς, οι οποίοι, αφού τα διασπάσουν, τα ξανακάνουν διαθέσιμα στα φυτά κι έτσι
κλείνουν οι κύκλοι του άνθρακα, του αζώτου και των άλλων στοιχείων στη φύση. Το χαρτί για
παράδειγμα είναι φυσικό προϊόν - κυτταρίνη - και οι μικροοργανισμοί το γνωρίζουν και το
διασπούν. Άλλωστε συχνά έχουμε δει κατσίκες να τρώνε εφημερίδες. Δεν πρέπει ν’ απορεί κανείς
γιατί η διαφορά του χαρτιού από άχυρο είναι ελάχιστη.
Ν.Σ. Μάργαρης (Καθηγητής Οικολογίας)

166
ΣΤ1. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
(1) Ως Δήμαρχος ή ως εκλεγμένος εκπρόσωπος Κοινότητας να γράψετε μια επιστολή προς τους
συμπολίτες ή συγχωριανούς σας, με την οποία να τους εξηγείτε γιατί και πώς πρέπει να κρατούν
καθαρή την πόλη ή το χωριό τους.
(2) Ποιες ωφέλειες και ποιες χαρές προσφέρει μια λίμνη σε μια πόλη ή περιοχή;
(3) Ένας φίλος σας από μια ξένη χώρα σας επισκέπτεται. Είναι φυσιολάτρης.
Ποιες φυσικές ομορφιές της περιοχής σας θα του δείξετε;
(4) Να διαλέξετε ένα σκίτσο που σας αρέσει και με βάση αυτό να γράψετε 2-3 παραγράφους.
(5) Με αφορμή τα κείμενα και τα σκίτσα που ακολουθούν να συζητήσετε με τους συμμαθητές σας
ένα από τα σημερινά οικολογικά προβλήματα όπως:
α. Το πρόβλημα με τα σκουπίδια, β. Τη ρύπανση της θάλασσας. γ. Το «νέφος» στη ζωή μας.

167
Ε2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ: Πόλη – χωριό
α) Τόπος διαμονής: - οικισμός, χωριό, κωμόπολη, πόλη (άστυ), πολιτεία, μητρόπολη, μεγαλούπολη.
- συνοικισμός, συνοικία, γειτονιά, προάστιο, παλιά πόλη, νέα πόλη, οικοδομικό συγκρότημα.
- δήμος, κοινότητα, πρωτεύουσα, διοικητικό κέντρο, διοικητήριο, αστυνομικό τμήμα,
αστυνομία.
- εμπορικό κέντρο, αγορά, λαϊκή αγορά, λαχαναγορά.
Επίθετα: γειτονικός, όμορφος.
β) Κάτοικοι: χωρικός, χωριανός, συγχωριανός, πολίτης, συμπολίτης, χωριάτης, επαρχιώτης,
πρωτευουσιάνος, δημότης, συνδημότης.
γ) Κτήρια: - σπίτι, οικία, κατοικία, χωριατόσπιτο, αγροικία, μονοκατοικία, διπλοκατοικία,
πολυκατοικία, μεγαθήριο, ουρανοξύστης.
Επίθετα: μονώροφος, διώροφος, κτλ. πολυώροφος
- οίκημα, δημόσιο κτίριο, κατάστημα, ξενοδοχείο, εστιατόριο, μουσείο, διδακτήριο.
- υπόγειο, ισόγειο, όροφος-πάτωμα, διαμέρισμα, ανελκυστήρας (ασανσέρ).
- ένοικος, συγκάτοικος, γείτονας, ιδιοκτήτης, ενοικιαστής, επιτροπή (συμβούλιο)
πολυκατοικίας, διαχειριστής, θυρωρός, καθαρίστρια.
-
δ) Ρυμοτομία: - δρόμος, λεωφόρος, αρτηρία, περιφερειακός δρόμος, πεζόδρομος, πολεοδομία.
- οδός, πάροδος, στενό, κατάστρωμα δρόμου, πεζοδρόμιο, διάβαση, ανισόπεδη διάβαση.
- σήματα τροχαίας, σηματοδότες (φανάρια), στάση, στέγαστρο, τροχονόμος, τροχαία.
- πλατεία, κήπος, πάρκο, ζωολογικός κήπος, αλάνα, παιδική χαρά, γήπεδο, στάδιο, πράσινο.
ε) Συγκοινωνία: (αστικό) λεωφορείο, αστικό, τροχιοδρόμος (τραμ, τρόλεϊ), υπόγειος σιδηρόδρομος
(μετρό), ταξί, αυτοκίνητο ιδιωτικό (Ι.Χ.), ποδήλατο, μοτοσικλέτα.

168
(1) Να δώσετε την εικόνα των μεγάλων αστικών κέντρων, χρησιμοποιώντας λέξεις του πίνακα.
Εξαφανίστηκαν οι μικρές πλατείες, οι αγορές, οι ήσυχες δεντροφυτεμένες περιοχές και
απλώθηκαν ………………………….
Οι οικογενειακές μονοκατοικίες αντικαταστάθηκαν από ……………………………
Τις διασχίζουν ………………., ……………………, …………………..
Οι μεγαλοεπιχειρηματίες κατεδαφίζουν τις παλιές πυκνοκατοικημένες συνοικίες και χτίζουν
………………………….
Για να γίνουν πιο ανθρώπινες οι …………..…… οι ειδικοί προτείνουν πολλά προγράμματα.
«Η γνωριμία με μια .................. δεν εξαρτάται μόνο απ’ τα ………………της και τα
δημόσια ...................................... της, ούτε από τα πιο ακουστά σημεία της, μα από τη
γνωριμία των λεπτομερειών της, τη διαμόρφωση των ……………………. της, τις βιτρίνες
των ……………… της με την καλαισθησία τους και το όποιο περιεχόμενό τους, τη
…………… της, το …………………. τα ……………………. της, ακόμα και από τη
διαμόρφωση και στρώση των ……………….. της. Όλα αυτά τα ενδιάμεσα, ανάμεσα σε μας
και τα σπουδαία σημεία, είναι συνήθως τα πιο σημαντικά».
Γ. Ιωάννου
«Για να πάω το πρωί στο εργοστάσιο παίρνω το ……………, παίρνω και ……………,
αλλιώς δεν προφταίνω. Το βράδυ όμως, άμα σκολάσω, πάω με τα πόδια, χειμώνα
καλοκαίρι. Για να φτάσω στο …………….., πρέπει να περάσω από το κέντρο της
………………, τη μεγάλη τη ……………, με τις ρεκλάμες, τα ………………….., τα μπαρ,
τις βιτρίνες. Τα φώτα της έχουν ανάψει. Κι αν θέλεις να ξέρεις, εγώ πολύ τ’ αγαπάω τα
φώτα της ………….περισσότερο από τον ήλιο της μέρας. Είναι, λέω κάποτε με το μικρό
μου το μυαλό, τα νέα μας μάτια, του δικού μας του κόσμου του σημερινού. Τα ηλεκτρικά τα
φώτα τα βλέπουν καλύτερα».
Δ. Χατζής
(2) Να εντοπίσετε στο λεξικό τις λέξεις: μητρόπολη, πολιτεία, πολίτης, αστός.
Να βρείτε την ετυμολογία τους και να εξηγήσετε τη σημασία τους.
(3) Να βρείτε μερικά παράγωγα ή σύνθετα με τη λέξη άστυ.
(4) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις και να τις χρησιμοποιήσετε σε προτάσεις.
οικισμός
διοικητήριο
αλάνα
στέγαστρο
αγροικία
αρτηρία
μεγάλος, ανοιχτός χώρος, χωρίς δέντρα.
μέρος σκεπασμένο με στέγη, αλλά όχι κλειστό από παντού.
σύνολο σπιτιών συγκεντρωμένων σ’ έναν τόπο.
κατοικία χτισμένη σε εξοχικό μέρος ή στους αγρούς.
πολύ μεγάλος και κεντρικός δρόμος
κτίριο στο οποίο στεγάζονται διοικητικές αρχές ή υπηρεσίες

169
1. Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.
Στην οδό Αιγύπτου -πρώτη πάροδος δεξιά-
Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών
Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως
Και τα παιδάκια δεν μπορούνε πια να παίξουνε από
τα τόσα τροχοφόρα που περνούνε...
Μ. Αναγνωστάκης
1. Το ποιητικό κείμενο θίγει ένα καυτό πρόβλημα των παιδιών στις μεγαλουπόλεις. Ποιο
είναι αυτό;
2. Αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα το παιδί του χωριού ή της επαρχιακής πόλης;
2. Μια πολιτεία μαγική
Εκεί, χαμηλά, σ’ έναν κάμπο στρωτό κι απέραντο, σαν πάνω σ’ ασημένιο δίσκο, μια πολιτεία
απέραντη προβάλλει, μαγική. Πλήθος, μιλιούνια τα σπιτάκια ξεχύνονται κατά τη θάλασσα που
ασημίζει δεξιά, σαν άσπρα βότσαλα απλωμένα ανάμεσα σε απαλούς μενεξεδένιους λόφους. Είναι
ένα όραμα λευκό κι ευαίσθητο που γεμίζει ολάκερο τον ορίζοντα από τη μια στην άλλη του άκρη,
τόσο αναπάντεχο, τόσο ελαφρό, σαν απατηλό αντικαθρέφτισμα ενός παραμυθένιου κόσμου.
Η Αθήνα! Ποτέ του δεν την είχε φανταστεί
τόσο πλατιά, τόσο μεγάλη. Μοιάζει σαν
εφηβική ύπαρξη που ξαφνικά κι αναπάντεχα
ξεπέταξε την κρυμμένη άνθισή της. Από τ’
αυτοκίνητο μέσα κοιτάζει ίσια μπροστά, το
δρόμο που τους πάει κοντά της. Κάτι ανήσυχο
κι όμως χαρούμενα απορημένο σαλεύει μέσα
του, μια σιγανή τρομάρα. Γιατί εκεί μέσα στο
πέλαγος των άσπρων σπιτιών που τόσο
απρόσμενα φούσκωσε κι απλώθηκε ξεχειλίζο-
ντας τον κάμπο, μια ορμητική ζωή, χίλιες ζωές,
χιλιάδες χιλιάδων υπάρξεις, ζούνε και
συγχρωτίζονται, δουλεύουν, αγωνίζονται,
χαίρονται υποφέρουν.
Η σύναξη εδώ των ψυχών μέσα στο ίδιο το χωνευτήρι, έχει προικίσει την πολιτεία με μια δική της,
ανεξάρτητη ζωή, κάποιον υπερφυσική ύπαρξη που χτυπάει μέσα σα μεγάλη υποχθόνια καρδιά. Το
γέννημα τούτο του πλήθους απαρνήθηκε τη φύτρα του και τώρα, θεριεμένο σε τέρας συμβολικό
κυβερνάει την ανθρωπομάζα. Το δουλεύουν οι άνθρωποι νυχτοήμερα, το ποτίζουν με τον ιδρώτα
τους, του προσφέρουν τροφή την καρδιά τους. Φευγαλέα, μυστικά, το χνότο του γλιστράει στο αίμα
τους και το δαιμονίζει. Κυβερνάει η πολιτεία τους ανθρώπους σα θεότητα απόκρυφη, δυναστική, με
το αόρατο γνέψιμο της Μοίρας.
Αγγέλου Τερζάκη, Μενεξεδένια πολιτεία
1. Πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας την εξέλιξη της πόλης του;
2. Συμφωνούμε σήμερα με την άποψή του;

170
3. (α) [Σαν περπατάς στη Νέα Υόρκη]
- Μην περπατάς σ’ αυτή την πόλη,
παραμιλούσε δίπλα μας, ένας γερο-νέγρος
και μείς περπατούσαμε «σ’ αυτή την
πόλη».
Σαν περπατάς στη Νέα Υόρκη, για
πρώτη φορά, αισθάνεσαι έντονα φόβο και
ανασφάλεια. Αυτά τα αισθήματα δε
γεννιούνται μόνο εκείνη τη στιγμή,
δημιουργήθηκαν μέσα σου κατά καιρούς
από διάφορες διηγήσεις, από εφημερίδες,
περιοδικά, απ’ τον κινηματογράφο. Η
διαφορά είναι μόνο πως πατώντας το πόδι
σου εδώ, αυτά ανακαλούνται στη μνήμη
σου και τα ζεις σε πρώτο χέρι. Φυσικά δεν
αναρωτιέσαι καθόλου πώς στέκονται οι
ουρανοξύστες, τους βλέπεις, στέκονται μια
χαρά. Η φευγαλέα σκέψη, «τι θα γίνει, αν ξαφνικά από σεισμό ή πόλεμο, συγκλίνει και
σωριαστεί αυτό το τρομερό σιδερένιο, τσιμεντένιο και γυάλινο δάσος» σ’ απασχολεί για
λίγο.
Εκείνο όμως που στ’ αλήθεια σε καταπλακώνει, είναι που δε βλέπεις ουρανό -όχι ακριβώς
πως δε βλέπεις- βλέπεις, αλλά να, έναν ουρανό αλλιώτικο, χαοτικό, κομμένο σε λεωφόρους,
οδούς και αδιέξοδα. Και κάτι άλλο -καθόλου αστείο αυτό- φοβάσαι πως μπορεί, σε κάθε
στιγμή, κάτι οδυνηρό να σου συμβεί, ή να τύχει σ’ άλλους δίπλα σου κι εσύ να το δεις. Γι’
αυτό το λόγο περπατάς μαζεμένος τοίχο τοίχο, έτοιμος να προφυλαχτείς ή ν' αμυνθείς, αν τα
καταφέρεις.
Μ. Κασόλα, Η άλλη Αμερική (διασκευή)
(β) Πρόσεξε τι λέει για τον ουρανό της Νέας Υόρκης ο Ζ.Π. Σαρτρ (Γάλλος φιλόσοφος):
«Αποζημιώνεται με το παραπάνω όποιος
ξέρει να παρατηρεί τις δυο σειρές από κτίρια
που ζώνουν τη μεγάλη αρτηρία σαν
απόκρημνες ακτές: η αποστολή τους
τερματίζεται εκεί πάνω, στην άκρη της
λεωφόρου, σε απλές αρμονικές γραμμές - κι
ένα κομμάτι ουρανού κυματίζει ανάμεσά
τους... Έμαθα ν’ αγαπώ τον ουρανό της. Στις
πόλεις της Ευρώπης, που οι στέγες τους είναι
χαμηλές, ο ουρανός μοιάζει να σέρνεται στο
έδαφος, και φαίνεται εξημερωμένος. Ο
ουρανός της Ν. Υόρκης είναι ωραίος, γιατί οι
ουρανοξύστες τον στέλνουν πολύ μακριά πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Μοναχικός και καθάριος,
σαν ένα άγριο θηρίο, φρουρεί και επιβλέπει την πολιτεία. Ένας άγριος ουρανός πάνω από
μεγάλες παράλληλες γραμμές, να τι είναι η Ν. Υόρκη πρώτα απ’ όλα».
Ζ. Π. Σαρτρ, Καταστάσεις

171
1. Να βρείτε με ποια εκφραστικά μέσα (παρομοιώσεις, μεταφορές) μας δίνουν οι συγγραφείς το
κύριο γνώρισμα της Ν. Υόρκης. Ποια η διαφορά;
2. Η Ν.Υόρκη χαρακτηρίζεται ως «οικουμενούπολη», που συμβολίζει τον θρίαμβο της
σύγχρονης τεχνικής. Συγκεντρώστε όσα στοιχεία μπορείτε, για να δικαιολογήσετε τον
χαρακτηρισμό αυτό.
4. [ Γράψ’ το όπως το λέω]
Η συνοίκηση πολλών ανθρώπων στις σύγχρονες πολυκατοικίες δεν είναι χωρίς προβλήματα.
Ένα τέτοιο πρόβλημα περιγράφεται με εύθυμο τρόπο στο κείμενο που ακολουθεί.
Είμαι από τους ανθρώπους που
μισούν την ώρα. Άλλωστε και η ώρα
μισεί εμένα.
Το κυριότερο πρόβλημα στην
υπόθεση είναι ότι οι ώρες μου είναι
διαφορετικές από τις ώρες των άλλων
ανθρώπων. Αυτό βέβαια συμβαίνει σε
κάθε δημοσιογράφο. Σε μένα συμβαίνει
κατά κανόνα.
Την περασμένη βδομάδα με κάλεσαν να απολογηθώ στο διοικητικό συμβούλιο της
πολυκατοικίας, διότι τρία διαμερίσματα με κατηγορούσαν ότι κάνω θόρυβο την ώρα της
μεσημβρινής αναπαύσεως.Για να είμαι ειλικρινής δεν ήξερα ότι υπάρχουν διοικητικά
συμβούλια στις πολυκατοικίες. Κατά τη γνώμη μου δε θα ’πρεπε να υπάρχουν.
(Μεταξύ μας δε θα ’πρεπε να υπάρχουν ούτε πολυκατοικίες).
Το ζήτημα είναι ότι δεν πήγα να απολογηθώ τη μέρα που με είχαν καλέσει και το άλλο
πρωί ήρθε αυτοπροσώπως στο διαμέρισμά μου ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της
πολυκατοικίας.
- Μας έχουν κάνει παράπονα από το διαμέρισμα 13, το διαμέρισμα 24 και το διαμέρισμα
30, ότι κάνετε θορύβους την ώρα της μεσημβρινής αναπαύσεως.
- Μάλιστα, είπα.
- Το μάλιστα δεν είναι απάντηση. Κάνετε ή δεν κάνετε θορύβους; Και αν κάνετε, γιατί
κάνετε; Σας στείλαμε τον κανονισμό της πολυκατοικίας. Τον διαβάσατε;
Δεν είχα ιδέα, βέβαια, ότι υπάρχει κανονισμός της πολυκατοικίας.
- Μάλιστα.
- Τότε γιατί κάνετε μπάνιο;
- Με συγχωρείτε, δε σας κατάλαβα.
- Το διαμέρισμα 21, το διαμέρισμα 26 και το διαμέρισμα 35 σας κατηγορούν ότι κάνετε
πολύ συχνά μπάνιο.
- Είναι εναντίον του μπάνιου;
- Ναι, όταν γίνεται την ώρα της μεσημβρινής αναπαύσεως. Κάθε πότε κάνετε μπάνιο;
- Κάθε Πάσχα και κάθε Χριστούγεννα. Φέτος έκανα και στις 25 Μαρτίου.
- Να τα αραιώσετε.
- Μάλιστα.
- Το διαμέρισμα 39 σας κατηγορεί ότι γράφετε με ένα περίεργο μηχάνημα που κάνει έναν
περίεργο θόρυβο. Περί τίνος πρόκειται;

172
- Περί γραφομηχανής.
- Να μην ξαναγράψετε.
- Αυτό μου το ζητούν πολλοί.
- Δε με ενδιαφέρει ποιοι σας το ζητούν. Αντιλαμβάνεσθε τι θα γινόταν, αν ο καθένας
εγκαθιστούσε ένα μηχάνημα μέσα στο διαμέρισμά του. Εγώ, φερ’ ειπείν, έχω στην Άμφισσα ένα
ελαιοτριβείο.
- Αποδίδει;
- Να μη σας ενδιαφέρει.
- Μάλιστα.
- Το διαμέρισμα 47 σας κατηγορεί ότι την ώρα της μεσημβρινής αναπαύσεως ακούγονται
στο δωμάτιό σας γυναικεία κλάματα. Δέρνετε τη γυναίκα σας;
- Ποτέ την ώρα της μεσημβρινής αναπαύσεως.
- Γιατί κλαίει λοιπόν;
- Ίσως να πρόκειται για την κόρη μου.
- Να της δώσετε να διαβάσει τον κανονισμό.
- Μάλιστα.
- Πόσων ετών είναι;
- Τριών.
- Α, είστε και είρων. Θορυβοποιός και είρων. Το χειρότερο είδος ενοικιαστού. Είχαμε ένα
τέτοιο το ’62. Απέθανε από τύφο...
- Εγώ τον έχω περάσει.
- Δεν με ενδιαφέρει.
- Μάλιστα.
Τελικά, ο κ. πρόεδρος βαρέθηκε τη συζήτηση και μου δήλωσε:
- Τέλος πάντων, αυτή τη φορά η ποινή θα είναι ελαστική. Θα πληρώνετε διπλά
κοινόχρηστα επί ένα χρόνο.
- Μάλιστα, είπα.
Ο κ. πρόεδρος ετοιμάστηκε να φύγει, όταν εκείνη τη στιγμή έγινε κάτι από αυτά που
θυμίζουν ότι η ζωή μας είναι θέατρο. Μια γλάστρα ξέφυγε από το επάνω διαμέρισμα, έπεσε στη
βεράντα μου και μου έσπασε ένα βάζο που είχα αγοράσει με οικονομίες δυόμισι ετών.
- Σε αυτούς τι ποινή θα βάλετε τώρα; ούρλιαξα.
Ο πρόεδρος χαμογέλασε λυπημένα.
- Μην είστε παράλογος, αγαπητέ μου. Είναι ώρα μεσημβρινής αναπαύσεως;
Φρέντυ Γερμανού, Γράψ’ το όπως το λέω.

173
5. Κάντε το βλαβερό χρήσιμο και το άσχημο λιγότερο αντιαισθητικό
Τα πεταμένα σκουπίδια στους δρόμους είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των πόλεων.
Στο κείμενο δίνονται κάποιες οδηγίες προς τους πολίτες για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να
περιοριστεί το πρόβλημα. Παράλληλα προτείνεται και η «αξιοποίηση» των σκουπιδιών με την
ανακύκλωση.
✓ Δεν υπάρχει τίποτε πιο άσχημο από τα πεταμένα σκουπίδια στους δρόμους της πόλης. Φροντίστε,
λοιπόν, να κατεβάζετε τα απορρίμματα για αποκομιδή*, λίγες ώρες πριν από το πέρασμα του
απορριμματοφόρου* από τη γειτονιά σας, καλά κλεισμένα σε ειδικές σακούλες.
✓ Τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες δεν πρέπει να κατεβάζετε τα σκουπίδια στους δρόμους, γιατί με
τη δυσοσμία και το αντιαισθητικό θέαμα του σωρού των σκουπιδιών στα πεζοδρόμια υποβαθμίζεται
το περιβάλλον της πόλης μας.
✓ Μπορείτε να πετάτε βρόμικα χαρτιά, άδειες κονσέρβες και άλλα σκουπίδια στα δοχεία αχρήστων.
Όμως ξεχωρίστε τα μπουκάλια, τα καθαρά χαρτιά (εφημερίδες, περιοδικά...) και τα κουτιά
αλουμινίου για τις ειδικές συλλογές ανακύκλωσης. Αυτή τη στιγμή υπάρχει η δυνατότητα
ανακύκλωσης χαρτιού στην πόλη μας και μπορούμε άμεσα, εάν το απαιτήσετε, να δημιουργήσουμε
και άλλες μονάδες συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών.
✓ Αποφεύγετε την αγορά περισσότερων τροφίμων απ’ όσα καταναλώνετε, γιατί έτσι ενισχύετε τον
άκρατο* καταναλωτισμό και επιβαρύνετε όχι μόνο το περιβάλλον, αλλά και την τσέπη σας.
✓ Οι πλαστικές σακούλες και τα πλαστικά δοχεία προκαλούν τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα.
Και στην παραγωγή τους και στις χωματερές, όπου καταλήγουν τελικά, απελευθερώνουν τοξικές
ουσίες. Όταν πηγαίνετε για ψώνια, μπορείτε να έχετε μαζί σας μια τσάντα, αντί για τις πλαστικές
σακούλες που δίνουν τα σούπερ μάρκετ.
Ενημερωτικό φυλλάδιο Δήμου Θεσσαλονίκης Γραφείο Περιβάλλοντος (απόσπασμα)
* αποκομιδή: η μεταφορά, το κουβάλημα
* απορριμματοφόρο: αυτοκίνητο που μεταφέρει σκουπίδια
* άκρατος: ακραίος, χωρίς όρια
► Ως μέλη μιας ομάδας που έχει αναλάβει την τήρηση της καθαριότητας στο σχολείο
σας, να γράψετε ένα σύντομο κείμενο για τον πίνακα ανακοινώσεων, με το οποίο να
ευαισθητοποιείτε τους συμμαθητές σας. Επίσης, να κάνετε τις δικές σας προτάσεις για να
διατηρείται καθαρό το σχολικό περιβάλλον. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενό σας.

174
6. Το ταξί
Αθήνα; Ω κατακαημένη πόλη της Παλλάδας*! Πώς έγιν’ έτσι; Πού το πάει; Χείμαρρος οι
άνθρωποι. Χείμαρρος τ’ αυτοκίνητα. Χείμαρρος τα λεωφορεία. Χείμαρρος τα καυσαέρια. Ταξί,
ταξί!...
Αμ δε! Πας να το πάρεις, το άρπαξε άλλος. Και περπατάς. Και σταματάς. Και προχωράς.
Κι αγκομαχάς. Κόκκινο; Στέκεις και περιμένεις. Πράσινο; Αμολιέσαι. Και ξανασταματάς. Και
ξαναπερπατάς.
-Ταξί, ταξί!...
Αμ δε! Περνά το ένα, περνά το άλλο, περνά το
παράλλο, σηκώνεις το χέρι, κατεβάζεις το χέρι,
ξανασηκώνεις το χέρι, ξανακατεβάζεις το χέρι.
-Ταξί, ταξί!...
Αμ δε! Σε κάθε γωνία περιμένει ένας, και λίγο
παρακάτω άλλοι, απελπισμένοι, κόσμος, κακό, βιαστικοί,
νοικοκυραίοι, τουρίστες... τι γίνεται εδώ;
-Συλλαλητήριο; Ανάσταση; Κηδεία; Γάμοι; Ομιλία;
Τελετή; Αποκαλυπτήρια;
-Όχι, κύριε.
-Αλλά;
-Το... λεωφορείο.
Ω, το λεωφορείο! Τα λεωφορεία! Επίθεση! Γιουρούσι! Στρίμωγμα και πάστωμα και
στοίβαγμα... το χέρι μου, το πόδι μου, μη σπρώχνετε, κύριε, προσέχετε, κυρία μου, τα εισιτήριά
σας, ιδρώτας, καυσαέρια, ίσα και φύγαμε. Φεύγουνε; Φύγανε! Πάλι απ’ έξω.
Ν. Τσιφόρου «Θεότρελα ρεπορτάζ»
*Παλλάδα: η θεά Αθηνά
1. Ποια προβλήματα σχετικά με τη συγκοινωνία στις πόλεις θίγονται στο κείμενο;
2. Έχετε παρόμοιες προσωπικές εμπειρίες να διηγηθείτε;
7. Μια πρόταση...
«Οι ταράτσες των πολυκατοικιών μπορούν
κάλλιστα να αξιοποιηθούν. Προς Θεού, μην
πάει το μυαλό σας σε καμιά αξιοποίηση με την
κλασική έννοια του όρου, δηλαδή αξιοποίηση
που φέρνει κέρδος, αλλά αξιοποίηση που
αξιοποιεί τη χαμένη κοινωνικότητά μας»,
γράφει ο Χ. Α., προτείνοντας να γίνουν οι
ταράτσες παιδικές χαρές και χώροι πρασίνου.
Και για όσους θα μπορούσαν να θεωρήσουν
την πρόταση του ουτοπική, υπενθυμίζει την
κουβέντα του φιλόσοφου: «Ουτοπία είναι ό,τι
δεν αφήνουν να γίνει!».
Περιοδικό «Νέα Οικολογία», τεύχος 1
► Πώς βλέπετε την πρόταση «να γίνουν οι ταράτσες παιδικές χαρές και χώροι πρασίνου»;

175
(1) Η ζωή στο χωριό.
(2) Η ζωή στην πόλη.
(3) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ζωής στο χωριό και της ζωής στην πόλη.
►Για να πάρετε μέρος στη συζήτηση που θα γίνει στην τάξη σας, συγκεντρώστε όσα
επιχειρήματα μπορείτε, με βάση τον παρακάτω πίνακα.
Π Ο Λ Η Χ Ω Ρ Ι Ο
Κριτήρια ΥΠΕΡ ΚΑΤΑ ΥΠΕΡ ΚΑΤΑ
Φυσικό περιβάλλον
Ασχολίες - Εργασίες
Τρόπος ζωής -
χαρακτήρες
Ήθη - έθιμα -
ψυχαγωγία
Σπίτια - χώροι
Παιδεία
Αύξηση - μείωση
πληθυσμού
Υγεία
Επικοινωνία -
συγκοινωνία
(4) Εντυπώσεις από μια επίσκεψη στο χωριό του παππού ή της γιαγιάς.
(5) Η ζωή στο διαμέρισμα.
(6) Η γειτονιά μου.
(7) Το σπίτι στο οποίο θα ήθελα να κατοικώ.
(8) Ένας καβγάς στην πολυκατοικία. Δώστε με εύθυμο τρόπο μερικά χαρακτηριστικά
στιγμιότυπα.
(9) Συζητήστε με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας τα προβλήματα που υπονοούνται
στα παρακάτω σκίτσα.

176
(10) Ο ομηρικός Οδυσσέας θεωρείται «μεγάλος νοσταλγός των πόλεων». Μπορείτε να
σκεφτείτε τον λόγο αυτού του χαρακτηρισμού; Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η συμβολή των
ανθρώπινων πόλεων στη δημιουργία και την ανάπτυξη του πολιτισμού;

177
(11) Στις μέρες μας πολλές προσπάθειες καταβάλλονται από την πολιτεία και άλλους φορείς
για να σωθούν παραδοσιακοί οικισμοί, νεοκλασικά κτήρια και άλλα μνημεία του
παρελθόντος. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι λόγοι αυτής της σταυροφορίας;
Νεοκλασικό κτήριο
Νεοκλασικό κτήριο
Αρναία Χαλκιδικής

178
(12) Να κάνετε μια έρευνα για τα παλιά σπίτια της πόλης ή του χωριού σας (ή άλλων γειτονικών
πόλεων). Μπορείτε να εμπλουτίσετε την έρευνά σας με φωτογραφίες, σχεδιαγράμματα κτλ.
Λέσβος, Μυτιλήνη
Βαρούσι, Τρίκαλα

179
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
−Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, τεύχος Β΄, αναθεωρημένη έκδοση, Ο.Ε.Δ.Β, 2005.
−Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, Γλωσσικές Ασκήσεις, Ο.Ε.Δ.Β, 2001.
−Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού (Γαβριηλίδου Μ., Εμμανουηλίδης
Π., Εμμανουηλίδου Ε.),Ο.Ε.Δ.Β, 2006.
−Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου (Χατζησαββίδης Σ., Χατζησαββίδου
Α.),Ι.Τ.Υ.Ε., Διόφαντος, 2016.
− Φωτογραφίες από το διαδίκτυο (Μηχανή αναζήτησης Google).

Ν.Γλώσσα Β Γυμνασίου.pdf

Ν.Γλώσσα Β Γυμνασίου.pdf

More Related Content

What's hot

Similar to Ν.Γλώσσα Β Γυμνασίου.pdf

More from zohsschool

Recently uploaded

Ν.Γλώσσα Β Γυμνασίου.pdf