SlideShare a Scribd company logo
1 of 9
2.2. Регрессийн шугаман загварын параметрийн ач холбогдлыг шалгах
2.2.1. Регрессийн тэгшитгэлийн үнэмшлийн шинжилгээ
Хамгийн бага квадратын арга. Эх олонлогийн хоёр хувьсагчийн регрессийн загвар нь
𝑌𝑖 = 𝛽1 + 𝛽2 𝑋𝑖 + 𝑈𝑖 (1) байдаг. Эх олонлогийн загвар нь ажиглалтын буюу түүврийн үр
дүн биш учраас түүнийг ажиглалтын регрессийн тэгшитгэлээр үнэлдэг ба дараах
хэлбэрээр тодорхойлддог. 𝑌𝑖 = 𝛽1
̂ + 𝛽2
̂ 𝑋𝑖 + 𝑒𝑖 = 𝑌𝑖
̂ + 𝑒𝑖 (2).
Үүнд 𝑌𝑖
̂-нь ажиглалтын хувьсагчаас хамаарсан нөхцөлт дундаж бөгөөд регрессийн
шугаман дээрх утгыг илтгэнэ. Ажиглалтын регрессийн параметр үнэлгээг хийхийн тулд
(2)-ээс 𝑒𝑖-нь олбол:
𝑒𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌𝑖
̂ = 𝑌𝑖 − 𝛽1
̂ − 𝛽2
̂ 𝑋𝑖 (3) болно. Энд 𝑒𝑖-нь ажиглалтын бодит 𝑌𝑖 утга ба 𝑌𝑖
̂
үнэлсэн нөхцөлт зөрүүг илтгэж байна. Энэхүү 𝑒𝑖-г үлдэгдэл хувьсагч гэнэ. Энд 𝑌𝑖
̂-нь
𝑌𝑖 −ыг үнэлж байгаа учраас үлдэгдэл хувьсагч 𝑒𝑖-г аль болох бага байлгах шаардлага
тавигдана. 𝑌𝑖 утга ба регрессийн тэгшитгэлээр үнэлсэн 𝑌𝑖
̂ хоёрын зөрүүний
квадратуудын нийлбэр ∑ 𝑒𝑖
2
= ∑(𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2
-ийг (4) хамгийн бага байлгах
𝛽̂1 , 𝛽̂2параметрүүдийг үнэлэхэд илүү тохиромжтой. Эндээс үзэхэд үлдэгдэл
хувьсагчийн квадратуудын нийлбэр хамгийн бага байх нь бидний үнэлэх 𝛽̂1 , 𝛽̂2–
параметрийн утгаас хамаарч байна.
{
∑ 𝑌𝑖 = 𝑛𝛽1
̂ + 𝛽2
̂
∑ 𝑌𝑖 𝑋𝑖 = 𝛽1
̂ ∑ 𝑋𝑖 + 𝛽2
̂ ∑ 𝑋𝑖
2 (5) гэсэн системийг 𝛽̂1 , 𝛽̂2 хоёр параметрийг үнэлэх нормал
тэгшитгэлийн систем гэнэ. Энэхүү нормал тэгшитгэлийн шийдийг олбол:
𝛽̂2 =
𝑛 ∑ 𝑋 𝑖 𝑌𝑖− ∑ 𝑋 𝑖 ∑ 𝑌𝑖
𝑛 ∑ 𝑋𝑖
2−(∑ 𝑋 𝑖)2
=
∑(𝑋 𝑖−𝑋̅)(𝑌𝑖−𝑌̅)
(∑ 𝑋 𝑖−𝑋̅)2
=
∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖
∑ 𝑥 𝑖
2 (6) болно. Энд 𝑋̅ба 𝑌̅ нь n нэгж бүхий Y, X
шинж тэмдгүүдийн утга холбогдолд харгалзан дундаж 𝑥𝑖 = 𝑋𝑖 − 𝑋̅ , 𝑦𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌̅(7) нь
X, Y-ийн i дахь утга нь түүний дунджаас хэлбэлзэх хэлбэлзэл байна. 𝛽̂1 −ыг үнэлбэл
𝛽̂1 =
∑ 𝑋𝑖
2 ∑ 𝑌𝑖−∑ 𝑋 𝑖 ∑ 𝑋 𝑖 𝑌 𝑖
𝑛 ∑ 𝑋𝑖
2−(∑ 𝑋 𝑖)
2 (8) үүний хёр талыг ажиглалтын хэсгийн нэгжийн тоонд
харьцуулбал 𝑌𝑖
̅ = 𝛽̂1 + 𝛽̂2 𝑋̅болох бөгөөд эндээс 𝛽̂1 = 𝑌𝑖
̅ − −𝛽̂2 𝑋̅болно. Үүнээс гадна (6)
томъёоноос 𝛽̂2–ыг тодорхойлох өөр нэг боломж нь 𝛽̂2 =
∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖
∑ 𝑥 𝑖
2 =
∑ 𝑥 𝑖 𝑌𝑖
∑ 𝑋𝑖
2−𝑛𝑋̅2
=
∑ 𝑦 𝑖 𝑋
∑ 𝑋𝑖
2−𝑛𝑋̅2
байна. Эдгээр 𝛽̂1 , 𝛽̂2-ийн үнэлгээнүүд нь ∑ 𝑒𝑖
2
-ийн хамгийн бага байх зарчимд
суурилсан учраас хамгийн бага квадратын үнэлгээ гэж нэрлэдэг.
Шугаман регрессийн тэгшитгэлийг тодорхойлж, уг тэгшитгэл тохирно гэж үзсэн бол
үнэмшлийн шинжилгээ хийнэ. Үүнд тэгшитгэлийн үнэмшил, түүний параметрүүдийн
үнэмшлийн асуудал хамаарна.
• Y- ДНБ-д төсвийн орлогын эзлэх хувийн жин
• 𝑋2- Нэгдсэн төсвийн орлогод татварын орлогын эзлэх хувь
• Үүний тулд регресийн тэгшитгэлийн 𝑌̂𝑖 = 𝛽̂1 + 𝛽̂2 𝑋𝑖 шугаман хэлбэрээр сонгоод
𝛽1, 𝛽2 параметрүүдийн хамгийн бага квадратын үнэлгээг эхлэн тодорхойлъё.
𝒀𝒊 𝑿𝒊 𝒀𝒊
𝟐
𝑿𝒊
𝟐 𝒀𝒊 𝑿𝒊
1991 23.81 68.89 566.92 4745.83 1640.27
1992 25.16 77.31 633.03 5976.84 1945.12
1993 28.13 79.01 791.30 6242.58 2222.55
1994 26.54 78.4 704.37 6146.56 2080.74
1995 24.77 77.4 613.55 5990.76 1917.20
1996 24.62 75.94 606.14 5766.88 1869.64
1997 27.34 76.49 747.48 5850.72 1869.64
1998 27.81 77.34 773.40 5981.48 2150.83
1999 27.53 77.82 757.90 6055.95 2142.38
2000 34.45 79.94 1186.80 6390.40 2753.93
2001 39.38 83.82 1550.78 7025.79 3300.83
2002 38.44 77.4 1477.63 5990.76 2975.26
2003 40.65 78.43 1652.42 6151.26 3188.18
Дүн 388.63 1008.19 12061.72 78315.82 30278.17
𝒚𝒊 = 𝒀𝒊 − 𝒀̅ 𝒙𝒊 = 𝑿𝒊 − 𝑿̅ 𝒚𝒊
𝟐
𝒙𝒊
𝟐 𝒚𝒊 𝒙𝒊 𝒀̂ 𝒊 (𝒀𝒊 − 𝒀̂ 𝒊) 𝟐
1991 -6.08 -8.66 36.97 75.00 52.65 20.51 10.91
1992 -4.73 -0.24 22.37 0.06 1.14 29.63 19.99
1993 -1.76 1.46 3.10 2.13 -2.57 31.47 11.18
1994 -3.35 0.85 11.22 0.72 -2.85 30.81 18.25
1995 -5.12 -0.15 26.21 0.02 0.77 29.73 24.59
1996 -5.27 -1.61 27.77 2.59 8.48 28.15 12.44
1997 -2.55 -1.06 6.50 1.12 2.70 28.74 1.97
1998 -2.08 -0.21 4.33 0.04 0.44 29.66 3.44
1999 -2.46 0.27 5.57 0.07 -0.64 30.18 7.04
2000 4.56 2.39 20.79 5.71 10.90 32.48 3.88
2001 9.49 6.27 90.06 39.31 59.50 36.69 7.26
2002 8.55 -0.15 73.10 0.02 -1.28 29.73 75.89
2003 10.76 0.88 115.78 0.77 9.47 30.84 96.14
Дүн 0 0 444 128 138.71 388.63 292.97
Өмөнө нь олсон 𝛽̂1 , 𝛽̂2 параметр үнэлгээний бодит байдлыг тооцоход стандарт алдааг
үнэлгээ тус бүрт тооцдог.стандарт алдааг үнэлгээ тус бүрийн дисперсээсязгуур гарган
тодорхойлдог. Хамгийн бага квадратын үнэлгээний параметрүүдийн дисперсийн
стандарт алдааг дараах томъёонуудаар тодорхойлдог.
𝑉𝑎𝑟(𝛽̂2) =
𝜎2
∑ 𝑥 𝑖
2 ; 𝑆𝑒(𝛽̂2) =
𝜎
√∑ 𝑥 𝑖
2
; 𝑉𝑎𝑟(𝛽̂1) =
∑ 𝑋 𝑖
2
∗𝜎2
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖
2 ; 𝑆𝑒(𝛽̂1) =
√∑ 𝑋 𝑖
2
√𝑛 ∑ 𝑥 𝑖
2
𝜎
Энд Var нь 𝛽̂1, 𝛽̂2үнэлгээний дисперс, 𝑆𝑒 нь стандарт алдаа ба 𝜎2
нь 𝑈𝑖үлдэгдэл
хувьсагчийн гомоскедастик дисперс буюу тогтол хэмжигдэхүүн хэмжигдэхүүн. Эх
олонлогийн үл мэдэгдэх дисперсийн оронд хамгийн бага квадратын 𝜎̂2
=
∑ 𝑒𝑖
2
𝑛−2
үнэлгээг
ашигладаг. ∑ 𝑒𝑖
2
- нь үлдэгдэл хувьсагчуудын квадратуудын нийлбэр, 𝑛 − 2 нь чөлөөний
зэргийн тоо юм. Үлдэгдэл хувьсагчуудын квадратуудын нийлбэр ∑ 𝑒𝑖
2
-ийг бага зэрэг
хувиргавал: ∑ 𝑒𝑖
2
= ∑(𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2
= ∑ 𝑦𝑖
2
− 𝛽̂2
2 ∑ 𝑥𝑖
2
болно.
𝛽̂2 =
∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖
∑ 𝑥 𝑖
2 =
∑ 𝑥 𝑖 𝑌𝑖
∑ 𝑋𝑖
2−𝑛𝑋̅2
=
∑ 𝑦 𝑖 𝑋
∑ 𝑋𝑖
2−𝑛𝑋̅2
байдгийг ажиглавал ∑ 𝑒𝑖
2
= ∑ 𝑦𝑖
2
− (∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖)2
болно.
𝛽̂1, 𝛽̂2 параметрын дисперсийг үнэлэхэд гарч болох өөрчлөлтийн дараах тэмдэглэгээ
хийж болно.
1. 𝛽̂1үнэлгээний дисперс нь 𝜎2
-тай шууд, харин ∑ 𝑥𝑖
2
-тай урвуу хамааралтай байна.
Эндээс Х үл хамааран хувьсагчийн дисперс нь бага харин 𝜎2
нь их байвал
дисперс нь их утга хүлээн авах талтай.
2. 𝛽̂1үнэлгээний дисперс нь 𝜎2
ба ∑ 𝑥𝑖
2
-тай шууд, харин түүвэр ажиглалтын хэмжээ
n ба ∑ 𝑥𝑖
2
-тай урвуу хамааралтай байна.
3. 𝑐𝑜𝑣(𝛽̂1, 𝛽̂2) = −𝑋̅ (
𝜎2
∑ 𝑥 𝑖
2)
Энд 𝛽̂2-ийн дисперс дандаа эерэг утга хүлээж авах учраас 𝛽̂1 ба 𝛽̂2 хоорондох
ковариацын тэмдэг нь 𝑋̅–ийн тэмдгээс хамаарна. Иймд 𝛽̂1 ба 𝛽̂2-ийн ковариац нь
үргэлж сөрөг утга хүлээн авна.
Тэгшитгэлийн үнэмшлийг Фишерийн F-шалгуураар тодорхойлно. Үүний тулд
регрессийн коэффициент 0-тэй тэнцүү учир хүчин зүйл нь үр дүнд нөлөөлөхгүй байна
гэсэн H0-таамаглал дэвшүүлж, F-шалгуурын бодит утгыг тодорхойлохын тулд
дисперсийн шинжилгээ хийнэ. ∑(𝑦 − 𝑦̅)2
= ∑(𝑦𝑥 − 𝑦̅)2
+ ∑(𝑦 − 𝑦𝑥)2
Энд, Үр дүнгийн утгууд дундажаасаа холдож буй хазайлтын квадратуудын нийлбэр,
хүчин зүйлийн нөлөөллөөс шалтгаалсан хэлбэлзлийн квадратуудын нийлбэр,
үлдэгдэл хэлбэлзлийн квадратуудын нийлбэр.
Шугаман хамаарлын үед үл хамаарах хувьсагчийн тоо 2 тул хүчин зүйлийн чөлөөт
зэрэг нь 1=(2-1) байна. Бусад нь үлдэгдэл хүчин зүйлүүдийн чөлөөт зэрэг болох тул n-2
=(n-1-1) болно. Дээрх хэлбэлзлийн квадратуудыг чөлөөт зэргийн тоонд хуваахад
хэлбэлзлийн дундаж квадрат буюу нэг чөлөөт зэрэгт оногдох дисперс /𝜎2
/ гарна.
• Ерөнхий дисперс 𝜎2
ер =
∑(𝑦−𝑦̅)2
𝑛−1
;
• Хүчин зүйлийн дисперс 𝜎2
х/з =
∑(𝑦 𝑥−𝑦̅)2
1
;
• Үлдэгдэл дисперс 𝜎2
үлд =
∑(𝑦−𝑦 𝑥)2
𝑛−2
Үүний дараа F-шалгуурын бодит утга 𝐹бодит =
𝜎2
х/з
𝜎2
үлд
олно.
F-шалгуурын бодит утга детерминацийн коэффициенттой уялдаатай. Учир нь:
∑(𝑦𝑥 − 𝑦̅)2
= 𝑟2
∙ 𝜎 𝑦
2
∙ 𝑛; ∑(𝑦 − 𝑦𝑥)2
= (1 − 𝑟2) ∙ 𝜎 𝑦
2
∙ 𝑛 тул 𝐹бодит =
𝑟2
1−𝑟2
∙ (𝑛 − 2)
болно. F-шалгуурын бодит утгыг тооцохдоо энэ томъёог мөн ашиглаж болно.
Хэрэв 𝐹бодит > 𝐹онол бол H0-таамаглал хүчингүй болж, регрессийн тэгшитгэл
үнэмшилтэй байна, хүчин зүйл үр дүнд нөлөөлж байна гэсэн дүгнэлт гарна.
Английн статистикч Снедекор H0-таамаглалыг тодорхой магадлалын түвшинд
шалгахад зориулсан F-шалгуурын байж болох хамгийн их утгуудын хүснэгтийг
зохиосон байдаг.
2.2.2. Регрессийн тэгшитгэлийн параметрүүдийн үнэмшлийн шинжилгээ
Эх олонлогийн хувьд судалж буй шинж тэмдгүүдийн хоорондох зүй тогтол нь 𝑦𝑖 =
𝛽2 + 𝛽2*𝑥2𝑖+………+𝛽 𝑘 ∗ 𝑋 𝑘𝑖 + 𝑈𝑖( i =1,𝑚)̅̅̅̅ (1) тодорхойлогддог гэж үзье. Түүвэр
судалгааны үр дүнг эх олонлогийн параметрийн цэгэн үнэлэлт гэж нэрлэдэг. Үүнд:
𝑏𝑖нь эх олонлогийн 𝛽𝑖параметрийн цэгэн үнэлэлт.
Регрессийн шугаман тэгшитгэлийн 𝑏1, 𝑏2, … . 𝑏 𝑘параметрүүд зөвхөн 𝑛ширхэг түүвэр
утгын хувьд тооцогдсон бөгөөд энэ үр дүн нь нийт эх олонлогийн хувьд тохирох
эсэхийг шалгах шаардлагатай юм. Үүний тулд дараах таамаглалыг дэвшүүлдэг.
Нэг : 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшний хувьд:
H0: βi = 0; H1: βi ≠ 0
Энэ таамаглалыг шалгахын тулд t-шинжүүрийг ашиглая.
Ажиглалтын t утгыг (tаж) дараах байдлаар олно.
𝑡аж =
𝛽1
̂
𝑆 𝛽1
̂
Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин
бүхий (2 талт критик мужаас)tkpутгыг сонгон авч 𝑡ажутгатай харьцуулахад: |tаж |≥ tkp
бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энэ нь 𝛽1
̂ параметрийн утга ач
холбогдолтойг харуулж байна.Эсрэг тохиолдолд |tаж |≤ tkpбол H0 таамаглалыг хүлээн
зөвшөөрөх буюу 𝛽1параметрийн утга ач холбогдолгүй. Энэ нь регрессийн тэгшитгэлд
тогтмол коэффицент төдийлөн байх шаардлагагүйг харуулж байна.
Хэрэв H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу 𝛽1параметрийн утга ач холбогдолтой
байгаа тохиолдолд b1параметрийн итгэх завсарыг дараах байдлаар тодорхойлно.
𝛽1
̂ − 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽1
̂ < 𝛽1 < 𝛽1
̂ + 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽1
̂
Үүнээс гадна b1параметр ач холбогдолтой тохиолдолд ямар нэгэн тодорхой утгатай
тэнцүү юу гэсэн таамаглалыг шалгаж болно.
H0: β1 = γ1H1: β1 ≠ γ1
Энд 𝛾1 нь таамаглаж буй утга.
Хэрвээ H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд регрессийн тэгшитгэл дэх
параметрийн утгыг таамаглаж буй утгаар сольж загварыг сайжруулж болно. Эсрэг
тохиолдолд таамаглаж буй утгаа өөрчлөх замаар таамаглалыг цааш үргэлжлүүлж
болно. Энэ таамаглалыг t шинжүүрийн тусламжтай шалгана. Ажиглалтын t утгыг
дараах байдлаар олно.
tаж=
𝛽1
̂−𝛾1
𝑆 𝛽1̂
Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин
бүхий tkp утгыг сонгон авч 𝑡аж утгатай харьцуулахад:
|tаж |≥ tkp бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харин H1 таамаглалыг хүлээн
зөвшөөрнө.
Хоёр:𝛽2
̂параметрын хувьд.
H0: 𝛽2
̂ = 0; H1: 𝛽2
̂ ≠ 0
Энэ таамаглалыг шалгахын тулд t-шинжүүрийн тусламжтай шалгая.
Ажиглалтын t утгыг (tаж) дараах байдлаар олно.
𝑡аж =
𝛽2
̂
𝑆 𝛽2
̂
Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин
бүхий (2 талт критик мужаас)tkpутгыг сонгон авч 𝑡ажутгатай харьцуулахад:
|tаж |≥ tkp
бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энэ нь 𝛽2
̂параметрийн утга ач
холбогдолтойг харуулж байгаа бөгөөд нөгөө талаас 𝑦𝑖ба 𝑥𝑖хувьсагчууд шугаман
хамааралтай байж болно гэдгийг нотолж байна.Эсрэг тохиолдолд |tаж |≤ tkpбол H0
таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу b2параметрийн утга ач холбогдолгүй. Энэ нь 𝑦𝑖ба
𝑥𝑖 хувьсагчдын хоорондох хамаарлыг шугаман тэгшитгэлээр илэрхийлэх боломжгүйг
харуулж байгаа юм.
Хэрэв H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу 𝛽2
̂параметрийн утга ач холбогдолтой
байгаа тохиолдолд 𝛽2
̂параметрийн итгэх завсарыг дараах байдлаар тодорхойлно.
𝛽2
̂ − 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽2
̂ < 𝛽2 < 𝛽2
̂ + 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽2
̂
Мөн 𝛽2
̂параметр ач холбогдолтой тохиолдолд ямар нэгэн тодорхой утгатай тэнцүү юу
гэсэн таамаглалыг шалгаж болно.
H0: β2 = 𝛾2H0: β2 ≠ 𝛾2
Энд 𝛾2 нь таамаглаж буй утга.
Хэрвээ H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд регрессийн тэгшитгэл дэх
параметрийн утгыг таамаглаж буй утгаар сольж загварыг сайжруулж болно. Эсрэг
тохиолдолд таамаглаж буй утгаа өөрчлөх замаар таамаглалыг цааш үргэлжлүүлж
болно. Энэ таамаглалыг t шинжүүрийн тусламжтай шалгана. Ажиглалтын t утгыг
дараах байдлаар олно.
tаж=
𝛽2
̂ −𝛾2
𝑆 𝛽2̂
Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин
бүхий tkp утгыг сонгон авч 𝑡аж утгатай харьцуулахад:
|tаж |≥ tkp бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харин H1 таамаглалыг хүлээн
зөвшөөрнө.
Өмнөх лекцийн жишээг үргэлжлүүлбэл:
𝑌𝑖 𝑋𝑖 𝑌𝑖
2
𝑋𝑖
2
𝑌𝑖 𝑋𝑖
1991 23.81 68.89 566.92 4745.83 1640.27
1992 25.16 77.31 633.03 5976.84 1945.12
1993 28.13 79.01 791.30 6242.58 2222.55
1994 26.54 78.4 704.37 6146.56 2080.74
1995 24.77 77.4 613.55 5990.76 1917.20
1996 24.62 75.94 606.14 5766.88 1869.64
1997 27.34 76.49 747.48 5850.72 1869.64
1998 27.81 77.34 773.40 5981.48 2150.83
1999 27.53 77.82 757.90 6055.95 2142.38
2000 34.45 79.94 1186.80 6390.40 2753.93
2001 39.38 83.82 1550.78 7025.79 3300.83
2002 38.44 77.4 1477.63 5990.76 2975.26
2003 40.65 78.43 1652.42 6151.26 3188.18
Дүн 388.63 1008.19 12061.72 78315.82 30278.17
үргэлжлэл
𝑦𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌̅ 𝑥𝑖 = 𝑋𝑖 − 𝑋̅ 𝑦𝑖
2
𝑥𝑖
2
𝑦𝑖 𝑥𝑖 𝑌̂𝑖 (𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2
1991 -6.08 -8.66 36.97 75.00 52.65 20.51 10.91
1992 -4.73 -0.24 22.37 0.06 1.14 29.63 19.99
1993 -1.76 1.46 3.10 2.13 -2.57 31.47 11.18
1994 -3.35 0.85 11.22 0.72 -2.85 30.81 18.25
1995 -5.12 -0.15 26.21 0.02 0.77 29.73 24.59
1996 -5.27 -1.61 27.77 2.59 8.48 28.15 12.44
1997 -2.55 -1.06 6.50 1.12 2.70 28.74 1.97
1998 -2.08 -0.21 4.33 0.04 0.44 29.66 3.44
1999 -2.46 0.27 5.57 0.07 -0.64 30.18 7.04
2000 4.56 2.39 20.79 5.71 10.90 32.48 3.88
2001 9.49 6.27 90.06 39.31 59.50 36.69 7.26
2002 8.55 -0.15 73.10 0.02 -1.28 29.73 75.89
2003 10.76 0.88 115.78 0.77 9.47 30.84 96.14
Дүн 0 0 444 128 138.71 388.63 292.97
Эндээс 𝛽̂2 =
∑ 𝑥1 𝑦1
∑ 𝑥 𝑖
2 =
138.71
128.0
= 1.0837
болох ба 𝛽̂1 = 𝑌̅ − 𝛽̂2 𝑋̅ = 29,8946 − 1.0837 ∗ 77.553 = −54.1496 болно. Иймд
регрссийн шугаман тэгшитгэл нь 𝑌̂𝑖 = −54.1496 + 1.0837 𝑋𝑖болно.

More Related Content

What's hot

Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛbatnasanb
 
Олон улсын эдийн засгийн харилцаа
Олон улсын эдийн засгийн харилцааОлон улсын эдийн засгийн харилцаа
Олон улсын эдийн засгийн харилцааE-Gazarchin Online University
 
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/ Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/ Adilbishiin Gelegjamts
 
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Adilbishiin Gelegjamts
 
E-Views програм
E-Views програмE-Views програм
E-Views програмoz
 
Эдийн засгийн өсөлт-1
Эдийн засгийн өсөлт-1 Эдийн засгийн өсөлт-1
Эдийн засгийн өсөлт-1 Adilbishiin Gelegjamts
 
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичихzaya_0902
 
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud Anhaa8941
 
Хугацааны цуваан шинжилгээ
Хугацааны цуваан шинжилгээХугацааны цуваан шинжилгээ
Хугацааны цуваан шинжилгээSerod Khuyagaa
 
Лекц №-11 Олигополь зах зээл
Лекц №-11 Олигополь зах зээлЛекц №-11 Олигополь зах зээл
Лекц №-11 Олигополь зах зээлJust Burnee
 
статистик тархалт
статистик тархалтстатистик тархалт
статистик тархалтSerod Khuyagaa
 

What's hot (20)

валютийн ханш
валютийн ханшвалютийн ханш
валютийн ханш
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
 
Сангийн бодлого
Сангийн бодлогоСангийн бодлого
Сангийн бодлого
 
ханамж
ханамжханамж
ханамж
 
Олон улсын эдийн засгийн харилцаа
Олон улсын эдийн засгийн харилцааОлон улсын эдийн засгийн харилцаа
Олон улсын эдийн засгийн харилцаа
 
Lecture 4
Lecture 4Lecture 4
Lecture 4
 
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/ Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/
Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж /орлогын мэдрэмж, солбисон мэдрэмж/
 
Lekts 7
Lekts 7Lekts 7
Lekts 7
 
Lecture 3
Lecture 3Lecture 3
Lecture 3
 
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр
 
Correlation
CorrelationCorrelation
Correlation
 
E-Views програм
E-Views програмE-Views програм
E-Views програм
 
Эдийн засгийн өсөлт-1
Эдийн засгийн өсөлт-1 Эдийн засгийн өсөлт-1
Эдийн засгийн өсөлт-1
 
Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12
 
хөдөлмөрийн нийлүүлэлт
хөдөлмөрийн нийлүүлэлтхөдөлмөрийн нийлүүлэлт
хөдөлмөрийн нийлүүлэлт
 
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих
2 цэгийг дайрсан шулууны тэгшитгэл бичих
 
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud
Lekts5 tarhaltiin tsuvaanii dundaj, helbelzliin uzuuleltuud
 
Хугацааны цуваан шинжилгээ
Хугацааны цуваан шинжилгээХугацааны цуваан шинжилгээ
Хугацааны цуваан шинжилгээ
 
Лекц №-11 Олигополь зах зээл
Лекц №-11 Олигополь зах зээлЛекц №-11 Олигополь зах зээл
Лекц №-11 Олигополь зах зээл
 
статистик тархалт
статистик тархалтстатистик тархалт
статистик тархалт
 

Similar to Lekts10 shugaman zagvariin parametr

Similar to Lekts10 shugaman zagvariin parametr (20)

Lekts11. murui shugaman regress buten
Lekts11.  murui shugaman regress butenLekts11.  murui shugaman regress buten
Lekts11. murui shugaman regress buten
 
Lekts15. engiin exp tegshitgeliin arguud
Lekts15. engiin exp tegshitgeliin arguudLekts15. engiin exp tegshitgeliin arguud
Lekts15. engiin exp tegshitgeliin arguud
 
Stat bolovsruulalt1
Stat bolovsruulalt1Stat bolovsruulalt1
Stat bolovsruulalt1
 
Lekts 6
Lekts 6Lekts 6
Lekts 6
 
Tootson bodoh matematic lekts
Tootson bodoh matematic lektsTootson bodoh matematic lekts
Tootson bodoh matematic lekts
 
Analitek geometrhicheeliin lektsiin huraangui.odon
Analitek geometrhicheeliin lektsiin huraangui.odonAnalitek geometrhicheeliin lektsiin huraangui.odon
Analitek geometrhicheeliin lektsiin huraangui.odon
 
MT101 Lecture 1(Mongolia)
MT101 Lecture 1(Mongolia)MT101 Lecture 1(Mongolia)
MT101 Lecture 1(Mongolia)
 
Correlation, other correlation
Correlation, other correlationCorrelation, other correlation
Correlation, other correlation
 
3 numerical descriptive measures
3 numerical descriptive measures3 numerical descriptive measures
3 numerical descriptive measures
 
үл задрах олон гишүүнтийн тухай
үл  задрах олон гишүүнтийн тухайүл  задрах олон гишүүнтийн тухай
үл задрах олон гишүүнтийн тухай
 
spss
spssspss
spss
 
Лекц №2
Лекц №2Лекц №2
Лекц №2
 
bs4-1
bs4-1bs4-1
bs4-1
 
Econ ch 7
Econ ch 7Econ ch 7
Econ ch 7
 
Lekts9 shugaman regress korr shinjilgee
Lekts9 shugaman regress korr shinjilgeeLekts9 shugaman regress korr shinjilgee
Lekts9 shugaman regress korr shinjilgee
 
Math101 Lecture4
Math101 Lecture4Math101 Lecture4
Math101 Lecture4
 
зарим арифметик функцүүд
зарим арифметик функцүүдзарим арифметик функцүүд
зарим арифметик функцүүд
 
Tentsetgel bish bodoh intervaliin arga
Tentsetgel bish bodoh intervaliin argaTentsetgel bish bodoh intervaliin arga
Tentsetgel bish bodoh intervaliin arga
 
Таамаглал шалгах
Таамаглал шалгахТаамаглал шалгах
Таамаглал шалгах
 
Mathcad beginning-appendix
Mathcad beginning-appendixMathcad beginning-appendix
Mathcad beginning-appendix
 

More from Anhaa8941

Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaLekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaAnhaa8941
 
Lekts2. statistik ajilglalt
Lekts2.  statistik ajilglaltLekts2.  statistik ajilglalt
Lekts2. statistik ajilglaltAnhaa8941
 
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeLekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeAnhaa8941
 
Lekts13. dinamik egnee jisheetei buten
Lekts13.  dinamik egnee jisheetei butenLekts13.  dinamik egnee jisheetei buten
Lekts13. dinamik egnee jisheetei butenAnhaa8941
 
Lekts16 index tuunii turul
Lekts16  index tuunii turulLekts16  index tuunii turul
Lekts16 index tuunii turulAnhaa8941
 
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeLekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeAnhaa8941
 
Lekts12 hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud buten
Lekts12  hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud butenLekts12  hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud buten
Lekts12 hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud butenAnhaa8941
 
Lekts8. dispersiin shinjilgee 12pt
Lekts8.  dispersiin shinjilgee 12ptLekts8.  dispersiin shinjilgee 12pt
Lekts8. dispersiin shinjilgee 12ptAnhaa8941
 
Lekts7. tuuver sudalgaa
Lekts7. tuuver sudalgaaLekts7. tuuver sudalgaa
Lekts7. tuuver sudalgaaAnhaa8941
 
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaLekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaAnhaa8941
 
Lekts4. statistik hemjigdehuun
Lekts4. statistik hemjigdehuunLekts4. statistik hemjigdehuun
Lekts4. statistik hemjigdehuunAnhaa8941
 
Lekts3. tarhaltiin tsuvaa
Lekts3.  tarhaltiin tsuvaaLekts3.  tarhaltiin tsuvaa
Lekts3. tarhaltiin tsuvaaAnhaa8941
 

More from Anhaa8941 (15)

Lekts 4
Lekts 4Lekts 4
Lekts 4
 
Lekts 5
Lekts 5Lekts 5
Lekts 5
 
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaLekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
 
Lekts2. statistik ajilglalt
Lekts2.  statistik ajilglaltLekts2.  statistik ajilglalt
Lekts2. statistik ajilglalt
 
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeLekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
 
Lekts13. dinamik egnee jisheetei buten
Lekts13.  dinamik egnee jisheetei butenLekts13.  dinamik egnee jisheetei buten
Lekts13. dinamik egnee jisheetei buten
 
Lekts16 index tuunii turul
Lekts16  index tuunii turulLekts16  index tuunii turul
Lekts16 index tuunii turul
 
Lekts15
Lekts15Lekts15
Lekts15
 
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgeeLekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
Lekts14. tsikl helbelzliin shinjilgee
 
Lekts12 hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud buten
Lekts12  hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud butenLekts12  hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud buten
Lekts12 hamaarliin huchiig hemjih engiin arguud buten
 
Lekts8. dispersiin shinjilgee 12pt
Lekts8.  dispersiin shinjilgee 12ptLekts8.  dispersiin shinjilgee 12pt
Lekts8. dispersiin shinjilgee 12pt
 
Lekts7. tuuver sudalgaa
Lekts7. tuuver sudalgaaLekts7. tuuver sudalgaa
Lekts7. tuuver sudalgaa
 
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaaLekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
Lekts6. magadlaliin onol tarhaltiin tsuvaa
 
Lekts4. statistik hemjigdehuun
Lekts4. statistik hemjigdehuunLekts4. statistik hemjigdehuun
Lekts4. statistik hemjigdehuun
 
Lekts3. tarhaltiin tsuvaa
Lekts3.  tarhaltiin tsuvaaLekts3.  tarhaltiin tsuvaa
Lekts3. tarhaltiin tsuvaa
 

Lekts10 shugaman zagvariin parametr

  • 1. 2.2. Регрессийн шугаман загварын параметрийн ач холбогдлыг шалгах 2.2.1. Регрессийн тэгшитгэлийн үнэмшлийн шинжилгээ Хамгийн бага квадратын арга. Эх олонлогийн хоёр хувьсагчийн регрессийн загвар нь 𝑌𝑖 = 𝛽1 + 𝛽2 𝑋𝑖 + 𝑈𝑖 (1) байдаг. Эх олонлогийн загвар нь ажиглалтын буюу түүврийн үр дүн биш учраас түүнийг ажиглалтын регрессийн тэгшитгэлээр үнэлдэг ба дараах хэлбэрээр тодорхойлддог. 𝑌𝑖 = 𝛽1 ̂ + 𝛽2 ̂ 𝑋𝑖 + 𝑒𝑖 = 𝑌𝑖 ̂ + 𝑒𝑖 (2). Үүнд 𝑌𝑖 ̂-нь ажиглалтын хувьсагчаас хамаарсан нөхцөлт дундаж бөгөөд регрессийн шугаман дээрх утгыг илтгэнэ. Ажиглалтын регрессийн параметр үнэлгээг хийхийн тулд (2)-ээс 𝑒𝑖-нь олбол: 𝑒𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌𝑖 ̂ = 𝑌𝑖 − 𝛽1 ̂ − 𝛽2 ̂ 𝑋𝑖 (3) болно. Энд 𝑒𝑖-нь ажиглалтын бодит 𝑌𝑖 утга ба 𝑌𝑖 ̂ үнэлсэн нөхцөлт зөрүүг илтгэж байна. Энэхүү 𝑒𝑖-г үлдэгдэл хувьсагч гэнэ. Энд 𝑌𝑖 ̂-нь 𝑌𝑖 −ыг үнэлж байгаа учраас үлдэгдэл хувьсагч 𝑒𝑖-г аль болох бага байлгах шаардлага тавигдана. 𝑌𝑖 утга ба регрессийн тэгшитгэлээр үнэлсэн 𝑌𝑖 ̂ хоёрын зөрүүний квадратуудын нийлбэр ∑ 𝑒𝑖 2 = ∑(𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2 -ийг (4) хамгийн бага байлгах 𝛽̂1 , 𝛽̂2параметрүүдийг үнэлэхэд илүү тохиромжтой. Эндээс үзэхэд үлдэгдэл хувьсагчийн квадратуудын нийлбэр хамгийн бага байх нь бидний үнэлэх 𝛽̂1 , 𝛽̂2– параметрийн утгаас хамаарч байна. { ∑ 𝑌𝑖 = 𝑛𝛽1 ̂ + 𝛽2 ̂ ∑ 𝑌𝑖 𝑋𝑖 = 𝛽1 ̂ ∑ 𝑋𝑖 + 𝛽2 ̂ ∑ 𝑋𝑖 2 (5) гэсэн системийг 𝛽̂1 , 𝛽̂2 хоёр параметрийг үнэлэх нормал тэгшитгэлийн систем гэнэ. Энэхүү нормал тэгшитгэлийн шийдийг олбол: 𝛽̂2 = 𝑛 ∑ 𝑋 𝑖 𝑌𝑖− ∑ 𝑋 𝑖 ∑ 𝑌𝑖 𝑛 ∑ 𝑋𝑖 2−(∑ 𝑋 𝑖)2 = ∑(𝑋 𝑖−𝑋̅)(𝑌𝑖−𝑌̅) (∑ 𝑋 𝑖−𝑋̅)2 = ∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖 ∑ 𝑥 𝑖 2 (6) болно. Энд 𝑋̅ба 𝑌̅ нь n нэгж бүхий Y, X шинж тэмдгүүдийн утга холбогдолд харгалзан дундаж 𝑥𝑖 = 𝑋𝑖 − 𝑋̅ , 𝑦𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌̅(7) нь X, Y-ийн i дахь утга нь түүний дунджаас хэлбэлзэх хэлбэлзэл байна. 𝛽̂1 −ыг үнэлбэл 𝛽̂1 = ∑ 𝑋𝑖 2 ∑ 𝑌𝑖−∑ 𝑋 𝑖 ∑ 𝑋 𝑖 𝑌 𝑖 𝑛 ∑ 𝑋𝑖 2−(∑ 𝑋 𝑖) 2 (8) үүний хёр талыг ажиглалтын хэсгийн нэгжийн тоонд харьцуулбал 𝑌𝑖 ̅ = 𝛽̂1 + 𝛽̂2 𝑋̅болох бөгөөд эндээс 𝛽̂1 = 𝑌𝑖 ̅ − −𝛽̂2 𝑋̅болно. Үүнээс гадна (6) томъёоноос 𝛽̂2–ыг тодорхойлох өөр нэг боломж нь 𝛽̂2 = ∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖 ∑ 𝑥 𝑖 2 = ∑ 𝑥 𝑖 𝑌𝑖 ∑ 𝑋𝑖 2−𝑛𝑋̅2 = ∑ 𝑦 𝑖 𝑋 ∑ 𝑋𝑖 2−𝑛𝑋̅2 байна. Эдгээр 𝛽̂1 , 𝛽̂2-ийн үнэлгээнүүд нь ∑ 𝑒𝑖 2 -ийн хамгийн бага байх зарчимд суурилсан учраас хамгийн бага квадратын үнэлгээ гэж нэрлэдэг.
  • 2. Шугаман регрессийн тэгшитгэлийг тодорхойлж, уг тэгшитгэл тохирно гэж үзсэн бол үнэмшлийн шинжилгээ хийнэ. Үүнд тэгшитгэлийн үнэмшил, түүний параметрүүдийн үнэмшлийн асуудал хамаарна. • Y- ДНБ-д төсвийн орлогын эзлэх хувийн жин • 𝑋2- Нэгдсэн төсвийн орлогод татварын орлогын эзлэх хувь • Үүний тулд регресийн тэгшитгэлийн 𝑌̂𝑖 = 𝛽̂1 + 𝛽̂2 𝑋𝑖 шугаман хэлбэрээр сонгоод 𝛽1, 𝛽2 параметрүүдийн хамгийн бага квадратын үнэлгээг эхлэн тодорхойлъё. 𝒀𝒊 𝑿𝒊 𝒀𝒊 𝟐 𝑿𝒊 𝟐 𝒀𝒊 𝑿𝒊 1991 23.81 68.89 566.92 4745.83 1640.27 1992 25.16 77.31 633.03 5976.84 1945.12 1993 28.13 79.01 791.30 6242.58 2222.55 1994 26.54 78.4 704.37 6146.56 2080.74 1995 24.77 77.4 613.55 5990.76 1917.20 1996 24.62 75.94 606.14 5766.88 1869.64 1997 27.34 76.49 747.48 5850.72 1869.64 1998 27.81 77.34 773.40 5981.48 2150.83 1999 27.53 77.82 757.90 6055.95 2142.38 2000 34.45 79.94 1186.80 6390.40 2753.93 2001 39.38 83.82 1550.78 7025.79 3300.83 2002 38.44 77.4 1477.63 5990.76 2975.26 2003 40.65 78.43 1652.42 6151.26 3188.18 Дүн 388.63 1008.19 12061.72 78315.82 30278.17
  • 3. 𝒚𝒊 = 𝒀𝒊 − 𝒀̅ 𝒙𝒊 = 𝑿𝒊 − 𝑿̅ 𝒚𝒊 𝟐 𝒙𝒊 𝟐 𝒚𝒊 𝒙𝒊 𝒀̂ 𝒊 (𝒀𝒊 − 𝒀̂ 𝒊) 𝟐 1991 -6.08 -8.66 36.97 75.00 52.65 20.51 10.91 1992 -4.73 -0.24 22.37 0.06 1.14 29.63 19.99 1993 -1.76 1.46 3.10 2.13 -2.57 31.47 11.18 1994 -3.35 0.85 11.22 0.72 -2.85 30.81 18.25 1995 -5.12 -0.15 26.21 0.02 0.77 29.73 24.59 1996 -5.27 -1.61 27.77 2.59 8.48 28.15 12.44 1997 -2.55 -1.06 6.50 1.12 2.70 28.74 1.97 1998 -2.08 -0.21 4.33 0.04 0.44 29.66 3.44 1999 -2.46 0.27 5.57 0.07 -0.64 30.18 7.04 2000 4.56 2.39 20.79 5.71 10.90 32.48 3.88 2001 9.49 6.27 90.06 39.31 59.50 36.69 7.26 2002 8.55 -0.15 73.10 0.02 -1.28 29.73 75.89 2003 10.76 0.88 115.78 0.77 9.47 30.84 96.14 Дүн 0 0 444 128 138.71 388.63 292.97 Өмөнө нь олсон 𝛽̂1 , 𝛽̂2 параметр үнэлгээний бодит байдлыг тооцоход стандарт алдааг үнэлгээ тус бүрт тооцдог.стандарт алдааг үнэлгээ тус бүрийн дисперсээсязгуур гарган тодорхойлдог. Хамгийн бага квадратын үнэлгээний параметрүүдийн дисперсийн стандарт алдааг дараах томъёонуудаар тодорхойлдог. 𝑉𝑎𝑟(𝛽̂2) = 𝜎2 ∑ 𝑥 𝑖 2 ; 𝑆𝑒(𝛽̂2) = 𝜎 √∑ 𝑥 𝑖 2 ; 𝑉𝑎𝑟(𝛽̂1) = ∑ 𝑋 𝑖 2 ∗𝜎2 𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 2 ; 𝑆𝑒(𝛽̂1) = √∑ 𝑋 𝑖 2 √𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 2 𝜎 Энд Var нь 𝛽̂1, 𝛽̂2үнэлгээний дисперс, 𝑆𝑒 нь стандарт алдаа ба 𝜎2 нь 𝑈𝑖үлдэгдэл хувьсагчийн гомоскедастик дисперс буюу тогтол хэмжигдэхүүн хэмжигдэхүүн. Эх олонлогийн үл мэдэгдэх дисперсийн оронд хамгийн бага квадратын 𝜎̂2 = ∑ 𝑒𝑖 2 𝑛−2 үнэлгээг ашигладаг. ∑ 𝑒𝑖 2 - нь үлдэгдэл хувьсагчуудын квадратуудын нийлбэр, 𝑛 − 2 нь чөлөөний
  • 4. зэргийн тоо юм. Үлдэгдэл хувьсагчуудын квадратуудын нийлбэр ∑ 𝑒𝑖 2 -ийг бага зэрэг хувиргавал: ∑ 𝑒𝑖 2 = ∑(𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2 = ∑ 𝑦𝑖 2 − 𝛽̂2 2 ∑ 𝑥𝑖 2 болно. 𝛽̂2 = ∑ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑖 ∑ 𝑥 𝑖 2 = ∑ 𝑥 𝑖 𝑌𝑖 ∑ 𝑋𝑖 2−𝑛𝑋̅2 = ∑ 𝑦 𝑖 𝑋 ∑ 𝑋𝑖 2−𝑛𝑋̅2 байдгийг ажиглавал ∑ 𝑒𝑖 2 = ∑ 𝑦𝑖 2 − (∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖)2 болно. 𝛽̂1, 𝛽̂2 параметрын дисперсийг үнэлэхэд гарч болох өөрчлөлтийн дараах тэмдэглэгээ хийж болно. 1. 𝛽̂1үнэлгээний дисперс нь 𝜎2 -тай шууд, харин ∑ 𝑥𝑖 2 -тай урвуу хамааралтай байна. Эндээс Х үл хамааран хувьсагчийн дисперс нь бага харин 𝜎2 нь их байвал дисперс нь их утга хүлээн авах талтай. 2. 𝛽̂1үнэлгээний дисперс нь 𝜎2 ба ∑ 𝑥𝑖 2 -тай шууд, харин түүвэр ажиглалтын хэмжээ n ба ∑ 𝑥𝑖 2 -тай урвуу хамааралтай байна. 3. 𝑐𝑜𝑣(𝛽̂1, 𝛽̂2) = −𝑋̅ ( 𝜎2 ∑ 𝑥 𝑖 2) Энд 𝛽̂2-ийн дисперс дандаа эерэг утга хүлээж авах учраас 𝛽̂1 ба 𝛽̂2 хоорондох ковариацын тэмдэг нь 𝑋̅–ийн тэмдгээс хамаарна. Иймд 𝛽̂1 ба 𝛽̂2-ийн ковариац нь үргэлж сөрөг утга хүлээн авна. Тэгшитгэлийн үнэмшлийг Фишерийн F-шалгуураар тодорхойлно. Үүний тулд регрессийн коэффициент 0-тэй тэнцүү учир хүчин зүйл нь үр дүнд нөлөөлөхгүй байна гэсэн H0-таамаглал дэвшүүлж, F-шалгуурын бодит утгыг тодорхойлохын тулд дисперсийн шинжилгээ хийнэ. ∑(𝑦 − 𝑦̅)2 = ∑(𝑦𝑥 − 𝑦̅)2 + ∑(𝑦 − 𝑦𝑥)2 Энд, Үр дүнгийн утгууд дундажаасаа холдож буй хазайлтын квадратуудын нийлбэр, хүчин зүйлийн нөлөөллөөс шалтгаалсан хэлбэлзлийн квадратуудын нийлбэр, үлдэгдэл хэлбэлзлийн квадратуудын нийлбэр. Шугаман хамаарлын үед үл хамаарах хувьсагчийн тоо 2 тул хүчин зүйлийн чөлөөт зэрэг нь 1=(2-1) байна. Бусад нь үлдэгдэл хүчин зүйлүүдийн чөлөөт зэрэг болох тул n-2 =(n-1-1) болно. Дээрх хэлбэлзлийн квадратуудыг чөлөөт зэргийн тоонд хуваахад хэлбэлзлийн дундаж квадрат буюу нэг чөлөөт зэрэгт оногдох дисперс /𝜎2 / гарна. • Ерөнхий дисперс 𝜎2 ер = ∑(𝑦−𝑦̅)2 𝑛−1 ; • Хүчин зүйлийн дисперс 𝜎2 х/з = ∑(𝑦 𝑥−𝑦̅)2 1 ;
  • 5. • Үлдэгдэл дисперс 𝜎2 үлд = ∑(𝑦−𝑦 𝑥)2 𝑛−2 Үүний дараа F-шалгуурын бодит утга 𝐹бодит = 𝜎2 х/з 𝜎2 үлд олно. F-шалгуурын бодит утга детерминацийн коэффициенттой уялдаатай. Учир нь: ∑(𝑦𝑥 − 𝑦̅)2 = 𝑟2 ∙ 𝜎 𝑦 2 ∙ 𝑛; ∑(𝑦 − 𝑦𝑥)2 = (1 − 𝑟2) ∙ 𝜎 𝑦 2 ∙ 𝑛 тул 𝐹бодит = 𝑟2 1−𝑟2 ∙ (𝑛 − 2) болно. F-шалгуурын бодит утгыг тооцохдоо энэ томъёог мөн ашиглаж болно. Хэрэв 𝐹бодит > 𝐹онол бол H0-таамаглал хүчингүй болж, регрессийн тэгшитгэл үнэмшилтэй байна, хүчин зүйл үр дүнд нөлөөлж байна гэсэн дүгнэлт гарна. Английн статистикч Снедекор H0-таамаглалыг тодорхой магадлалын түвшинд шалгахад зориулсан F-шалгуурын байж болох хамгийн их утгуудын хүснэгтийг зохиосон байдаг. 2.2.2. Регрессийн тэгшитгэлийн параметрүүдийн үнэмшлийн шинжилгээ Эх олонлогийн хувьд судалж буй шинж тэмдгүүдийн хоорондох зүй тогтол нь 𝑦𝑖 = 𝛽2 + 𝛽2*𝑥2𝑖+………+𝛽 𝑘 ∗ 𝑋 𝑘𝑖 + 𝑈𝑖( i =1,𝑚)̅̅̅̅ (1) тодорхойлогддог гэж үзье. Түүвэр судалгааны үр дүнг эх олонлогийн параметрийн цэгэн үнэлэлт гэж нэрлэдэг. Үүнд: 𝑏𝑖нь эх олонлогийн 𝛽𝑖параметрийн цэгэн үнэлэлт. Регрессийн шугаман тэгшитгэлийн 𝑏1, 𝑏2, … . 𝑏 𝑘параметрүүд зөвхөн 𝑛ширхэг түүвэр утгын хувьд тооцогдсон бөгөөд энэ үр дүн нь нийт эх олонлогийн хувьд тохирох эсэхийг шалгах шаардлагатай юм. Үүний тулд дараах таамаглалыг дэвшүүлдэг. Нэг : 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшний хувьд: H0: βi = 0; H1: βi ≠ 0 Энэ таамаглалыг шалгахын тулд t-шинжүүрийг ашиглая. Ажиглалтын t утгыг (tаж) дараах байдлаар олно. 𝑡аж = 𝛽1 ̂ 𝑆 𝛽1 ̂ Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин бүхий (2 талт критик мужаас)tkpутгыг сонгон авч 𝑡ажутгатай харьцуулахад: |tаж |≥ tkp
  • 6. бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энэ нь 𝛽1 ̂ параметрийн утга ач холбогдолтойг харуулж байна.Эсрэг тохиолдолд |tаж |≤ tkpбол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу 𝛽1параметрийн утга ач холбогдолгүй. Энэ нь регрессийн тэгшитгэлд тогтмол коэффицент төдийлөн байх шаардлагагүйг харуулж байна. Хэрэв H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу 𝛽1параметрийн утга ач холбогдолтой байгаа тохиолдолд b1параметрийн итгэх завсарыг дараах байдлаар тодорхойлно. 𝛽1 ̂ − 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽1 ̂ < 𝛽1 < 𝛽1 ̂ + 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽1 ̂ Үүнээс гадна b1параметр ач холбогдолтой тохиолдолд ямар нэгэн тодорхой утгатай тэнцүү юу гэсэн таамаглалыг шалгаж болно. H0: β1 = γ1H1: β1 ≠ γ1 Энд 𝛾1 нь таамаглаж буй утга. Хэрвээ H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд регрессийн тэгшитгэл дэх параметрийн утгыг таамаглаж буй утгаар сольж загварыг сайжруулж болно. Эсрэг тохиолдолд таамаглаж буй утгаа өөрчлөх замаар таамаглалыг цааш үргэлжлүүлж болно. Энэ таамаглалыг t шинжүүрийн тусламжтай шалгана. Ажиглалтын t утгыг дараах байдлаар олно. tаж= 𝛽1 ̂−𝛾1 𝑆 𝛽1̂ Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин бүхий tkp утгыг сонгон авч 𝑡аж утгатай харьцуулахад: |tаж |≥ tkp бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харин H1 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрнө. Хоёр:𝛽2 ̂параметрын хувьд. H0: 𝛽2 ̂ = 0; H1: 𝛽2 ̂ ≠ 0 Энэ таамаглалыг шалгахын тулд t-шинжүүрийн тусламжтай шалгая. Ажиглалтын t утгыг (tаж) дараах байдлаар олно. 𝑡аж = 𝛽2 ̂ 𝑆 𝛽2 ̂
  • 7. Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин бүхий (2 талт критик мужаас)tkpутгыг сонгон авч 𝑡ажутгатай харьцуулахад: |tаж |≥ tkp бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энэ нь 𝛽2 ̂параметрийн утга ач холбогдолтойг харуулж байгаа бөгөөд нөгөө талаас 𝑦𝑖ба 𝑥𝑖хувьсагчууд шугаман хамааралтай байж болно гэдгийг нотолж байна.Эсрэг тохиолдолд |tаж |≤ tkpбол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу b2параметрийн утга ач холбогдолгүй. Энэ нь 𝑦𝑖ба 𝑥𝑖 хувьсагчдын хоорондох хамаарлыг шугаман тэгшитгэлээр илэрхийлэх боломжгүйг харуулж байгаа юм. Хэрэв H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөх буюу 𝛽2 ̂параметрийн утга ач холбогдолтой байгаа тохиолдолд 𝛽2 ̂параметрийн итгэх завсарыг дараах байдлаар тодорхойлно. 𝛽2 ̂ − 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽2 ̂ < 𝛽2 < 𝛽2 ̂ + 𝑡 𝑘𝑝 ∙ 𝑆 𝛽2 ̂ Мөн 𝛽2 ̂параметр ач холбогдолтой тохиолдолд ямар нэгэн тодорхой утгатай тэнцүү юу гэсэн таамаглалыг шалгаж болно. H0: β2 = 𝛾2H0: β2 ≠ 𝛾2 Энд 𝛾2 нь таамаглаж буй утга. Хэрвээ H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд регрессийн тэгшитгэл дэх параметрийн утгыг таамаглаж буй утгаар сольж загварыг сайжруулж болно. Эсрэг тохиолдолд таамаглаж буй утгаа өөрчлөх замаар таамаглалыг цааш үргэлжлүүлж болно. Энэ таамаглалыг t шинжүүрийн тусламжтай шалгана. Ажиглалтын t утгыг дараах байдлаар олно. tаж= 𝛽2 ̂ −𝛾2 𝑆 𝛽2̂ Стьюдентийн t тархалтын хүснэгтээс n-2 чөлөөний зэрэг, 𝛼 зөвшөөрөгдөх түвшин бүхий tkp утгыг сонгон авч 𝑡аж утгатай харьцуулахад: |tаж |≥ tkp бол H0 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харин H1 таамаглалыг хүлээн зөвшөөрнө.
  • 8. Өмнөх лекцийн жишээг үргэлжлүүлбэл: 𝑌𝑖 𝑋𝑖 𝑌𝑖 2 𝑋𝑖 2 𝑌𝑖 𝑋𝑖 1991 23.81 68.89 566.92 4745.83 1640.27 1992 25.16 77.31 633.03 5976.84 1945.12 1993 28.13 79.01 791.30 6242.58 2222.55 1994 26.54 78.4 704.37 6146.56 2080.74 1995 24.77 77.4 613.55 5990.76 1917.20 1996 24.62 75.94 606.14 5766.88 1869.64 1997 27.34 76.49 747.48 5850.72 1869.64 1998 27.81 77.34 773.40 5981.48 2150.83 1999 27.53 77.82 757.90 6055.95 2142.38 2000 34.45 79.94 1186.80 6390.40 2753.93 2001 39.38 83.82 1550.78 7025.79 3300.83 2002 38.44 77.4 1477.63 5990.76 2975.26 2003 40.65 78.43 1652.42 6151.26 3188.18 Дүн 388.63 1008.19 12061.72 78315.82 30278.17 үргэлжлэл 𝑦𝑖 = 𝑌𝑖 − 𝑌̅ 𝑥𝑖 = 𝑋𝑖 − 𝑋̅ 𝑦𝑖 2 𝑥𝑖 2 𝑦𝑖 𝑥𝑖 𝑌̂𝑖 (𝑌𝑖 − 𝑌̂𝑖)2 1991 -6.08 -8.66 36.97 75.00 52.65 20.51 10.91 1992 -4.73 -0.24 22.37 0.06 1.14 29.63 19.99 1993 -1.76 1.46 3.10 2.13 -2.57 31.47 11.18 1994 -3.35 0.85 11.22 0.72 -2.85 30.81 18.25 1995 -5.12 -0.15 26.21 0.02 0.77 29.73 24.59 1996 -5.27 -1.61 27.77 2.59 8.48 28.15 12.44 1997 -2.55 -1.06 6.50 1.12 2.70 28.74 1.97 1998 -2.08 -0.21 4.33 0.04 0.44 29.66 3.44 1999 -2.46 0.27 5.57 0.07 -0.64 30.18 7.04 2000 4.56 2.39 20.79 5.71 10.90 32.48 3.88 2001 9.49 6.27 90.06 39.31 59.50 36.69 7.26 2002 8.55 -0.15 73.10 0.02 -1.28 29.73 75.89 2003 10.76 0.88 115.78 0.77 9.47 30.84 96.14 Дүн 0 0 444 128 138.71 388.63 292.97 Эндээс 𝛽̂2 = ∑ 𝑥1 𝑦1 ∑ 𝑥 𝑖 2 = 138.71 128.0 = 1.0837
  • 9. болох ба 𝛽̂1 = 𝑌̅ − 𝛽̂2 𝑋̅ = 29,8946 − 1.0837 ∗ 77.553 = −54.1496 болно. Иймд регрссийн шугаман тэгшитгэл нь 𝑌̂𝑖 = −54.1496 + 1.0837 𝑋𝑖болно.