La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế

i
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u
c a riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là
trung th c và chưa t ng công b trong b t kỳ m t công
trình nào.
Tác gi lu n án
Vương Th Th o Bình

ii
L I C M ƠN
Lu n án ư c hoàn thành dư i s hư ng d n khoa h c c a PGS.TS.
Hoàng ình Tu n và PGS.TS. Hoàng Y n. Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c
t i s hư ng d n t n tình, chu áo c a các giáo viên hư ng d n. Tôi cũng xin
c m ơn Khoa Toán kinh t trư ng i h c Kinh t Qu c dân ã cho nhi u ý
ki n quý báu v chuyên môn.
Trong th i gian làm nghiên c u sinh, tôi nh n ư c nhi u s quan tâm và
ng viên c a khoa Cơ b n, Ban Giám hi u c a trư ng i h c Ngo i thương
- nơi tôi ang công tác. Trong quá trình vi t lu n án, tôi cũng nh n ư c nhi u
ý ki n góp ý quý báu c a các chuyên gia kinh t t các vi n nghiên c u trong
nư c như Vi n Nghiên c u Giá c , Vi n Nghiên c u Kinh t Trung ương,
Trư ng i h c Kinh t Qu c dân. Tôi xin trân tr ng c m ơn.
Nhân d p này, tôi xin chân thành c m ơn cơ s ào t o - Vi n ào t o
Sau i h c trư ng i h c Kinh t Qu c dân ã t o i u ki n r t thu n l i
tôi hoàn thành chương trình nghiên c u này.

iii
M C L C
TRANG PH BÌA
L I CAM OAN............................................................................................................................................i
L I C M ƠN .................................................................................................................................................ii
DANH M C CÁC T VI T T T..............................................................................................................v
DANH M C CÁC B NG...........................................................................................................................vi
DANH M C CÁC HÌNH...........................................................................................................................vii
PH N M U............................................................................................................................................1
T NG QUAN.................................................................................................................................................6
CHƯƠNG 1 ......................................................................................................................9
M T S LÝ THUY T CƠ B N V L M PHÁT THEO CÁCH TI P C N MÔ
HÌNH ................................................................................................................................9
1.1. Gi ithi uchungv l mphát...................................................................................................................9
1.1.1. Khái ni m l m phát.......................................................................................... 9
1.1.2. Các ch s o lư ng l m phát ......................................................................... 10
1.1.3. Cách tính t l l m phát.................................................................................. 16
1.1.4. Phân lo i l m phát.......................................................................................... 16
1.1.5. Tác ng c a l m phát i v i tăng trư ng kinh t ......................................... 18
1.2. M ts môhình phântích ngtháigiá c -l m phát.........................................................................21
1.2.1. M t s mô hình phân tích giá c - l m phát theo lý thuy t kinh t .................. 22
1.2.1.1. Mô hình ư ng Phillips............................................................................... 22
1.2.1.2. Mô hình l m phát c u kéo ........................................................................... 23
1.2.1.3. Mô hình l m phát chi phí y...................................................................... 26
1.2.1.4. Mô hình l m phát theo trư ng phái ti n t ................................................... 27
1.2.1.5. Mô hình l m phát theo quan i m kỳ v ng.................................................. 31
1.2.1.6. Mô hình l m phát theo trư ng phái cơ c u................................................... 33
1.2.2. Mô hình kinh t lư ng phân tích ng thái giá c - l m phát........................... 37
1.2.2.1. M t s mô hình chu i th i gian ơn bi n phân tích ng thái giá c - l m phát.... 37
1.2.2.2. M t s mô hình chu i th i gian a bi n phân tích ng thái giá c - l m phát..... 41
1.3. Tóm t tchương1....................................................................................................................................43
CHƯƠNG 2 ....................................................................................................................45
PHÂN TÍCH TH C TR NG DI N BI N GIÁ C - L M PHÁT C A VI T NAM
GIAI O N 1986-2008..................................................................................................45
2.1. Di n bi nl mphát trongth i kỳ im i.............................................................................................45
2.1.1. Giai o n 1986-1991...................................................................................... 48

iv
2.1.2. Giai o n 1992-1998...................................................................................... 54
2.1.3. Giai o n 1999-2003...................................................................................... 56
2.1.4. Giai o n 2004-2008...................................................................................... 58
2.2. Phântíchm ts y u t nh hư ng nl mphát Vi t Nam giai o ng n ây.................................61
2.2.1. nh hư ng c a y u t tâm lý, kỳ v ng........................................................... 61
2.2.2. nh hư ng c a s thay i s n lư ng............................................................. 63
2.2.3. nh hư ng c a s c giá th gi i...................................................................... 66
2.2.4. Tác ng c a tăng trư ng ti n t .................................................................... 68
2.3. Tóm t tchương2....................................................................................................................................76
CHƯƠNG 3 ....................................................................................................................78
XÂY D NG MÔ HÌNH PHÂN TÍCH NG THÁI GIÁ C - L M PHÁT VI T
NAM GIAI O N G N ÂY.......................................................................................78
3.1 M ts kinhnghi mnghiên c uv di n bi ngiá c -l m pháttheoti pc nmôhình......................79
3.1.1. M t s nghiên c u trên th gi i...................................................................... 79
3.1.2. M t s nghiên c u v di n bi n giá c - l m phát Vi t Nam........................... 87
3.2. Xâyd ngmô hình phântích ngtháigiá c -l mpháttheoti pc n ư ngPhillips.....................92
3.2.1. Xây d ng mô hình ......................................................................................... 93
3.2.2. Mô t s li u và th ng kê các bi n.................................................................. 96
3.2.3. o lư ng kho ng chênh l ch s n lư ng.......................................................... 97
3.2.4. Ư c lư ng mô hình và phân tích k t qu ........................................................ 99
3.3 Xâyd ngmôhình phântích ngtháigiá c -l m pháttheoti pc nmôhìnhkinht lư ng ơn
bi n................................................................................................................................................................105
3.3.1. Mô hình ARIMA mùa v d báo l m phát Vi t Nam............................... 105
3.3.2. Mô hình ph c h i trung bình phân tích ng thái giá c ............................... 109
3.4. Tóm t tchương3..................................................................................................................................112
K T LU N...................................................................................................................115
M T S KI N NGH .................................................................................................116
KI N NGH V NH NG NGHIÊN C U TI P THEO............................................119
NH NG CÔNG TRÌNH C A TÁC GI Ã CÔNG B ..........................................120
TÀI LI U THAM KH O............................................................................................121
PH L C......................................................................................................................128

v
DANH M C CÁC T VI T T T
AD T ng c u (Agrregate Demand)
AS T ng cung (Agrregate Supply)
BP Cán cân thanh toán (Balance of Payments)
CPI Ch s giá tiêu dùng
CSTK Chính sách tài khoá
CSTT Chính sách ti n t
EIA Cơ quan Thông tin Năng lư ng M (Energy Information
Administration)
EUR ng Euro
FED C c d tr Liên bang M (Federal Reserve System)
GDP T ng s n ph m qu c n i (Gross Domestic Product)
IMF Qu ti n t qu c t (International Monetary Fund)
M2 Bao g m M1 c ng v i các tho thu n mua l i qua êm, ô la
Châu Âu, các qu h tương trên th trư ng tài chính, ti n g i
ti t ki m và ti n g i có kỳ h n
NHNN Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
NHTM Ngân hàng Thương m i
NHTW Ngân hàng Trung ương
NSNN Ngân sách Nhà nư c
TCTK T ng c c Th ng kê
TTTC Th trư ng tài chính
USD ng ô la M
VND ng Vi t Nam
WTO T ch c thương m i th gi i (World Trade Organization)

vi
DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1: T l l m phát và t c tăng trư ng GDP giai o n 1986-2008............................ 46
B ng 2.2: M c tiêu và th c ti n c a t l tăng trư ng, l m phát............................................. 65
B ng 2.3: Thay i d tr ngo i h i c a Vi t Nam 2000-2006 ........................................ 70
B ng 2.4: T ph n M2/GDP c a Vi t Nam, Thái Lan, Trung Qu c ................................. 73
B ng 2.5: Ki m nh ADF v tính d ng c a chu i l m phát và t c tăng M2 giai o n
1995M1-2008M10 .......................................................................................................... 74
B ng 2.6: Ki m nh nhân qu Granger quan h l m phát và t c tăng M2 giai o n
1995M1-2008M10 .......................................................................................................... 75
B ng 2.7: Ki m nh nhân qu Granger quan h l m phát và t c tăng M2 giai o n
1995M1-2003M12 .......................................................................................................... 75
B ng 3.1: Mô t các bi n cơ s và ký hi u s d ng.......................................................... 97
B ng 3.2: Tóm t t th ng kê các bi n giai o n 1995Q1-2008Q3...................................... 97
B ng 3.3: H s tương quan c a HPGAP và TGAP, giai o n 1995-2008 ....................... 99
B ng 3.4: Ki m nh tính d ng c a các bi n trong mô hình theo ti p c n ư ng Phillips ............ 100
B ng 3.5: Ư c lư ng mô hình theo các dài tr khác nhau.......................................... 101
B ng 3.6: D báo l m phát CPI quý I năm 2009............................................................ 105
B ng 3.7: Ki m nh tính d ng c a LCPI giai o n 2004M01-2009M05...................... 107
B ng 3.8: Mô hình SARIMA(p,d,q)×(P, D, Q)s
c a LCPI ............................................. 108
B ng 3.9: D báo l m phát CPI tháng 6-9 năm 2009 ..................................................... 109
B ng 3.10: Ki m nh DF c a LCPI_VH....................................................................... 111

vii
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1.1: Quan h l m phát và tăng trư ng...................................................................... 21
Hình 1.2: Mô hình chi tiêu quá kh năng cung ng.......................................................... 24
Hình 1.3: Chi phí tăng y giá lên cao............................................................................. 27
Hình 1.4: Mô hình l m phát c a Aukrust - EFO............................................................... 33
Hình 2.1: L m phát và tăng trư ng Vi t Nam giai o n 1986-2008 ....................................... 47
Hình 2.2: L m phát và tăng trư ng Vi t Nam giai o n 1992-2008 ....................................... 47
Hình 2.3: T l l m phát và t c tăng trư ng GDP giai o n 1986-1991 ............................. 49
Hình 2.7: Kho ng chênh l ch s n lư ng giai o n 1986-2008.......................................... 64
Hình 2.8: Giá d u thô trên th gi i trong giai o n 1995-2008......................................... 67
Hình 2.9:Quanh giá d uth gi i và l m phátVi tNamgiai o n1995-2008............................. 68
Hình 2.10: Tăng trư ng M2 c a Vi t Nam, Thái Lan và Trung Qu c giai o n 1998-2007........... 70
Hình 2.11: M2/GDP c a Vi t Nam giai o n 1998-2007 ................................................. 71
Hình 2.12: L m phát và t c tăng M2 t 1996-2007..................................................... 71
Hình3.1:Kho ngchênhl chs nlư ngư clư ngtheoHPGAPvà TGAP.................................... 98
Hình 3.2: th bi n thiên c a các bi n trong mô hình theo ti p c n ư ng Phillips ....... 99
Hình 3.3: Di n bi n ch s CPI giai o n 1995-2008 ..................................................... 106
Hình 3.4: Lư c tương quan c a LCPI (Correlogram of LCPI)................................... 107
Hình 3.5: th di n bi n ch s văn hoá th thao gi i trí.............................................. 110
Hình 3.6: Lư c tương quan c a LCPI_VH................................................................ 111

1
PH N M U
1. S c n thi t c a tài
Nghiên c u l m phát óng m t vai trò quan tr ng trong vi c l a ch n
chính sách kinh t vĩ mô. L m phát ư c ki m ch trong m t gi i h n phù
h p và d báo trư c không nh ng không có h i mà còn giúp cho tăng
trư ng kinh t . Ngư c l i, n u l m phát cao thì s gây ra nhi u t n th t
cho phát tri n kinh t và m t n nh xã h i.
Sau khi Vi t Nam b t u th c hi n công cu c i m i năm 1986 n
nay, nh t là sau khi Vi t Nam gia nh p WTO, n n kinh t ã t ng bư c
chuy n t cơ ch k ho ch hóa t p trung sang cơ ch th trư ng và càng
h i nh p sâu r ng hơn vào n n kinh t th gi i. Trong ti n trình ó, vi c
i u hành chính sách kinh t vĩ mô ki m soát l m phát ngày càng ph c
t p hơn và òi h i ph i áp d ng các nguyên t c khoa h c, phù h p theo
di n bi n kinh t t ng giai o n. Trong nh ng năm 1986-1989 l m phát
u m c ba con s . Sang năm 1989, t l l m phát ã gi m xu ng còn
hơn 34,7% nh th c hi n m t s chính sách vĩ mô cơ b n. Tuy nhiên, t
l này không n nh nên l m phát l i tăng lên 67% trong hai năm 1990-
1991. T năm 1992, Chính ph Vi t Nam th c hi n chính sách tài khoá,
chính sách ti n t th n tr ng. Chính sách lãi su t th c dương liên t c ư c
duy trì. Các chính sách kinh t vĩ mô trong giai o n này th c s ã thành
công trong vi c ki m ch và duy trì l m phát m c th p. Sau giai o n
thi u phát 1999-2003, t năm 2004, m c giá chung l i tăng lên, n n kinh
t không còn thi u phát. L m phát năm 2007 là 12,67%, năm 2008 là
19,89%. có chính sách phù h p thì ph i tìm úng nguyên nhân l m
phát. M t s nghiên c u thiên v quan i m c a phái tr ng ti n

2
(monetarist), cho r ng tăng giá hi n nay là do tăng ti n và không có gì
khác nhau gi a vi c tăng giá vào nh ng năm u th p niên 80 so v i hi n
nay ([17], [25]). M t s nghiên c u khác thiên v trư ng phái cơ c u cho
r ng tăng giá hi n nay là do tăng chi phí s n xu t mà nó b t ngu n t y u
t khách quan bên ngoài, vi c tăng giá này ch nh t th i nên không c n
ph i có nh ng chính sách c p bách ([16], [30]). T các quan i m trái
ngư c nhau có th d n n các gi i pháp r t khác nhau trong vi c i u
hành chính sách kinh t vĩ mô. Do v y, nghiên c u v l m phát là m t v n
tuy không ph i m i nhưng r t ph c t p. có nh ng ánh giá v di n
bi n giá c -l m phát ( ng thái giá c - l m phát) t t hơn c n ph i k t
h p c nghiên c u nh tính và mô hình nh lư ng trong phân tích.
Vì s quan tr ng c a k t h p nghiên c u nh tính v l m phát v i
nh lư ng ho ch nh và th c thi chính sách ti n t nên trong nh ng
năm g n ây, các nghiên c u v l m phát trên th gi i ã chú tr ng k t
h p c hai cách ti p c n này. M t s nghiên c u như Callen và Chang
[42], Gerlach và Peng [49], Hendry [50],... ã s d ng mô hình hi u ch nh
sai s ECM nghiên c u các y u t tác ng n l m phát Trung Qu c,
n . Gali và Gertler [48], Rudd và Whelan [60], ... ã s d ng mô hình
ư ng Phillips phân tích l m phát t i M giai o n nh ng năm 2000.
Vi t Nam, Dodsworth [44], Phan Lê Minh [55], Võ Trí Thành [66] ã s
d ng mô hình tr a th c, mô hình SVAR xác nh y u t tác ng
chính lên t l l m phát giai o n trư c năm 2000; Phan Th H ng H i
[11], Dương Th Thanh Mai [20] ã s d ng mô hình h i quy tuy n tính
góp ph n kh ng nh tính phù h p trong phân tích nh tính y u t tác
ng l m phát giai o n trư c năm 2003 ... Nói chung, cho n nay, s
lư ng các nghiên c u nh lư ng v di n bi n giá c - l m phát Vi t
Nam không nhi u, ch y u t p trung giai o n 1990 và u năm 2000.

3
Nh n th c ư c t m quan tr ng c a cách ti p c n nh lư ng phân tích
giá c - l m phát, lu n án ã ch n tài nghiên c u theo hư ng ti p c n
b ng các mô hình có th ư c lư ng ư c, v i tên tài "Ti p c n và
phân tích ng thái giá c - l m phát c a Vi t Nam trong th i kỳ i
m i b ng m t s mô hình toán kinh t ".
2. M c ích nghiên c u
- T ng h p các lý thuy t v l m phát và m t s nghiên c u v mô
hình phân tích di n bi n l m phát trên th gi i, t ó rút ra ư c bài h c
nghiên c u cho Vi t Nam.
- Phân tích th c tr ng di n bi n giá - l m phát Vi t Nam trong giai
o n i m i và các chính sách kinh t nh m phân bi t nh ng h n ch
trong vi c i u hành chính sách, và phân tích các nhân t tác ng n
l m phát.
- Xây d ng mô hình nh lư ng phân tích ng thái giá c - l m
phát c a Vi t Nam trong th i kỳ i m i theo ti p c n ư ng Phillips.
- S d ng mô hình ng d ng gi i tích ng u nhiên, mô hình chu i th i
gian xây d ng mô hình kinh t lư ng phù h p trong phân tích ng
thái giá c - l m phát.
3. i tư ng và ph m vi nghiên c u
i tư ng nghiên c u:
- ng thái giá c - l m phát c a Vi t Nam
- M t s nhân t nh hư ng n l m phát Vi t Nam giai o n g n ây
Ph m vi nghiên c u:
Di n bi n giá c - l m phát Vi t Nam t i m i năm 1986 n nay.

4
4. Phương pháp nghiên c u
• Phương pháp phân tích th ng kê: phương pháp này ư c s d ng
nh m làm rõ hơn nh ng phân tích nh tính b ng các b ng bi u, hình v
c th .
• Phương pháp phân tích kinh t lư ng: lu n án v n d ng và xây
d ng mô hình phân tích l m phát theo ti p c n ư ng Phillips, ti p c n
ARIMA mùa v và gi i tích ng u nhiên cho Vi t Nam giai o n 1997-
2008.
• Ngu n s li u: Các s li u s d ng trong lu n án g m có: GDP theo
giá so sánh 1994, GDP theo giá hi n hành, ch s giá tiêu dùng CPI, giá
d u th gi i, cung ti n M2. S li u thu th p t ba ngu n cơ b n là TCTK,
NHNN và IMF. Lu n án c p n ch s l m phát c a m t năm theo
nghĩa là l m phát tháng 12 năm ó so v i tháng 12 năm trư c.
5. Ý nghĩa khoa h c c a lu n án
Lu n án v i tài "Ti p c n và phân tích ng thái giá c - l m phát
c a Vi t Nam trong th i kỳ i m i b ng m t s mô hình toán kinh t "
khi t ư c m c tiêu nghiên c u ra s có m t s óng góp không ch
cho nh ng nghiên c u sau v l m phát c v m t lý thuy t và c mô hình
nh lư ng mà còn có th ưa ra nh ng khuy n ngh cho vi c i u hành
chính sách ti n t ki m ch l m phát, c th :
- T ng h p m t s mô hình phân tích l m phát theo ti p c n mô hình
lý thuy t kinh t , mô hình toán, mô hình kinh t lư ng.
- Xây d ng m t s mô hình phân tích di n bi n giá c - l m phát
Vi t Nam.

5
6. B c c c a lu n án
Ngoài l i m u, k t lu n, danh m c các tài li u tham kh o và ph n
ph l c, lu n án g m 3 chương:
Chương 1: M t s lý thuy t cơ b n v l m phát theo cách ti p c n mô
hình
Chương 2: Phân tích th c tr ng di n bi n giá c - l m phát c a Vi t
Nam giai o n 1986-2008
Chương 3: Xây d ng mô hình phân tích ng thái giá c - l m phát
Vi t Nam giai o n g n ây
M t s k t qu chính c a Lu n án ã ư c công b [2-7].

6
T NG QUAN
•••• Tình hình nghiên c u ngoài nư c
Nghiên c u v ng thái giá c - l m phát thu hút ư c s quan tâm
c a r t nhi u các nhà khoa h c trên toàn th gi i. H u như t t c các t p chí
kinh t hàng năm u ăng nh ng bài vi t phân tích v giá c - l m phát,
trong ó ph i k n nh ng t p chí như: The IMF Working Papers, The NBER
Working Papers, The Economic Letter, The Economic Journal, Journal of
International Money and Finance, Review of Economics and Statistics…
Các công trình nghiên c u này u t p trung nghiên c u các v n
giá c - l m phát c a m t qu c gia và u có s d ng mô hình kinh t
lư ng ưa ra các k t lu n khoa h c như Callen và Chang [42], Gerlach
và Peng [49], Hendry [50],... ã s d ng mô hình hi u ch nh sai s ECM
nghiên c u các y u t tác ng n l m phát Trung Qu c, n ; Gali
và Gertler [48], Rudd và Whelan [60], ... ã s d ng mô hình ư ng
Phillips phân tích l m phát M giai o n nh ng năm 2000...
Các nghiên c u c a các h c gi nư c ngoài r t phong phú và a d ng
trên c khía c nh lý lu n cũng như th c ti n. M i qu c gia có m t c trưng
kinh t riêng nên mô hình phân tích l m phát t t nư c ngoài nhưng có th
không phù h p cho Vi t Nam, ví d mô hình phân tích l m phát theo ti p c n
ư ng Phillips áp d ng cho Trung Qu c có nh ng c trưng khác v i M
(xem [48], [49], [60], ...) nhưng áp d ng cho Vi t Nam giai o n g n ây thì
s b thi u thông tin cơ b n v tác ng tăng trư ng ti n t lên giá c . Tuy
nhiên, ây là ngu n tư li u tham kh o quý giá lu n án có th xây d ng m t
h th ng lý lu n chung v l m phát theo hư ng ti p c n mô hình hình toán
kinh t có th ư c lư ng ư c. Cũng thông qua các tài li u này, lu n án có th

7
ti p c n nh ng phương pháp tiên ti n xây d ng mô hình ánh giá, phân
tích l m phát phù h p cho Vi t Nam giai o n hi n nay.
•••• Tình hình nghiên c u trong nư c
L m phát là m t m ng ư c c bi t quan tâm trong nghiên c u kinh
t . Vi t Nam có kh i lư ng s các nghiên c u theo ch này, tuy nhiên
h u h t các nghiên c u ch y u phân tích nh tính. M t s nghiên c u v l m
phát có phân tích nh lư ng áng k trong hơn th p k qua như Dodsworth
[44] ã dùng mô hình tr a th c nghiên c u các y u t xác nh l m phát
Vi t Nam giai o n 1990-1995 và k t lu n r ng chính sách th t ch t ti n t ã
óng vai trò chính ki m ch l m phát trong giai o n này. Võ Trí Thành
[66] ã v n d ng mô hình tr a th c xây d ng mô hình phân tích các
y u t xác nh l m phát trong n a u th p k 1990. V i chu i s li u
1990-1994, Võ Trí Thành ã k t lu n ngu n g c ti n t c a l m phát b c
l r t rõ ràng. Tuy nhiên, m t s nghiên c u nh lư ng khác cho giai
o n t cu i năm 1995 tr i cho th y m i quan h cung ti n (M2) và l m
phát ít ch t ch hơn (Võ Trí Thành và Nguy n Cao Sơn - 2000, Võ Trí
Thành - 2001, Phan Lê Minh - 2003). M t s cơ quan như NHNN, Vi n
Nghiên c u kinh t trung ương, B K ho ch và u tư,... cũng có nghiên
c u nh lư ng phân tích giá c - l m phát theo các ti p c n mô hình kinh
t vĩ mô, ARIMA, VAR, VECM, ...
Năm 2005, Phan Th H ng H i [11] ã t p trung nghiên c u v n
ki m ch l m phát Vi t Nam nhưng ch y u theo hư ng ti p c n nh tính.
Nói chung, trong hơn th p k qua các nghiên c u v giá c - l m phát
r t nhi u trong ó nh ng nghiên c u có k t h p v i phân tích nh lư ng
Vi t Nam ch y u t p trung vào nh ng năm 1990 và u năm 2000.

8
•••• Tình hình nghiên c u c a tài
Phân tích l m phát k t h p c phân tích nh tính và nh lư ng là
phương pháp tiên ti n mà trên th gi i ã có nhi u công trình phân tích các
nư c. Vi t Nam, h u như chưa có tài nào nghiên c u ng thái giá c -
l m phát t p trung theo hư ng ti p c n mô hình toán kinh t . Chính vì v y,
Lu n án s t p trung phân tích l m phát theo ti p c n các mô hình toán kinh t
có th ư c lư ng ư c. T ó, xây d ng các mô hình ánh giá l m phát phù
h p cho giai o n hi n nay.
Do m t s c trưng n n kinh t Vi t Nam giai o n g n ây, c bi t
là giai o n giá c tăng cao t năm 2004 n nay nên Lu n án ch n hư ng
xây d ng mô hình c n có các y u t tác ng chính như y u t kỳ v ng, tăng
trư ng ti n t , s c giá th gi i,...
Mô hình chính mà Lu n án ã xây d ng là mô hình phân tích l m phát
theo ti p c n ư ng Phillips. Các mô hình phân tích l m phát ã ư c nghiên
c u Vi t Nam ch y u theo ti p c n mô hình tr a th c, VAR, VECM,
ARIMA và chưa có nghiên c u nào theo ti p c n ư ng Phillips. Mô hình
phân tích l m phát theo ti p c n ư ng Phillips mà lu n án xây d ng khác v i
mô hình Trung Qu c [49] hay m t s nư c khác ([48], [60]), ó là mô hình
ã bao quát ư c thông tin tác ng c a tăng trư ng ti n t và s c giá th gi i
lên l m phát Vi t Nam. Lu n án cũng v n d ng mô hình ph c h i trung
bình theo ti p c n gi i tích ng u nhiên - m t cách ti p c n m i cho m t s
thông tin v bi n ng giá c Vi t Nam.

9
CHƯƠNG 1
M T S LÝ THUY T CƠ B N V L M PHÁT THEO
CÁCH TI P C N MÔ HÌNH
V i m c tiêu phân tích, xác nh các y u t tác ng t i ng thái giá c
- l m phát Vi t Nam, chương 1 s t p trung vào vi c h th ng hóa các lý
thuy t cơ b n và các phương pháp ti p c n mô hình phân tích ng thái giá c
- l m phát t o cơ s cho các nghiên c u ti p theo trong b i c nh d li u
c a Vi t Nam hi n nay. C u trúc c a chương ư c s p x p như sau: m c 1.1
gi i thi u chung v l m phát. M c 1.2 t ng h p m t s mô hình phân tích giá
c - l m phát. M c 1.3 nêu tóm t t chương.
1.1. Gi i thi u chung v l m phát
1.1.1. Khái ni m l m phát
Có r t nhi u cách gi i thích khác nhau v l m phát. H u h t các nhà kinh
t u cho r ng l m phát là s gia tăng liên t c c a m c giá chung trong m t
kho ng th i gian.
M t cách chung nh t, "l m phát ư c nh nghĩa là s tăng lên liên t c
c a m c giá chung, ho c tương ương, l m phát là s gi m liên t c c a giá
tr ng ti n" (Laidler và Parkin - 1975) (xem [47, tr. 9]). M c giá chung
ư c hi u là m c giá trung bình c a gi hàng hoá và d ch v và nó cũng là
thư c o giá tr c a ng ti n. Khi m c giá chung tăng, ngư i dân ph i tr
nhi u ti n hơn cho nh ng hàng hoá và d ch v mà h mua, nói m t cách khác,
giá tr c a ng ti n hay s c mua c a ng ti n b gi m.
Ngoài ra, m t s nhà kinh t khác ã ưa ra nh ng khái ni m c p n
nguyên nhân, nh hư ng, hay các c trưng c a quá trình l m phát. Friedman
(1970) cho r ng “L m phát là m t hi n tư ng ti n t t o nên s dư c u v

10
hàng hóa, t c là do lư ng ti n trong n n kinh t quá nhi u theo u i m t
kh i lư ng hàng hoá có h n”. Theo Bronfenbrenner và Holzmann, l m phát
là s m t giá tr th trư ng hay gi m s c mua c a ng ti n ư c o lư ng
b i t giá h i oái, b i giá vàng. Cách c p này xem xét l m phát c a
m t lo i ti n trong ph m vi th trư ng toàn c u.
Chúng ta c n phân bi t hai trư ng h p là tăng t bi n t t c các lo i
hàng hóa và tăng dai d ng trong m c giá chung. Tăng t bi n các lo i giá
thư ng phát sinh t các cú s c (ví d cú s c d u l a trên th gi i, giá hàng
nh p kh u, ...), trong khi ó tăng dai d ng trong m c giá chung l i phát sinh
t các v n kinh t kéo dài ch ng h n như thâm h t ngân sách n ng n trong
nhi u năm. Vi c tăng giá dai d ng như v y ư c g i l m phát.
Hai khái ni m liên quan v i l m phát ó là gi m phát (deflation) và thi u
phát (disflation). Gi m phát là hi n tư ng mà trong ó m c giá ang gi m i.
Nó khác v i l m phát v hư ng v n ng ngư c chi u c a giá c . Thi u phát
là l m phát t l th p. Không có tiêu chí chính xác v t l l m phát bao
nhiêu ph n trăm m t năm tr xu ng thì ư c coi là thi u phát. Vi t Nam
th i kỳ 2002-2003, t l l m phát m c 3% n 4% m t năm ư c nhi u nhà
kinh t h c Vi t Nam cho r ng ây là giai o n thi u phát.
1.1.2. Các ch s o lư ng l m phát
Các nhà kinh t s d ng các ch s o lư ng m c giá bình quân
(m c giá chung) ph n ánh xu hư ng bi n ng c a các lo i giá khác
nhau. Không t n t i m t phép o chính xác duy nh t v m c giá chung,
vì giá tr c a các ch s ph thu c vào t tr ng mà ngư i ta gán cho m i
hàng hóa trong r hàng hóa, cũng như ph thu c vào ph m vi khu v c
kinh t mà nó ư c th c hi n. M t s ch s ph bi n o lư ng l m
phát như sau:

11
•••• Ch s i u ch nh GDP (GDP deflator)
GDP danh nghĩa s d ng giá hi n hành tính giá tr s n lư ng hàng hóa
và d ch v , GDP th c t s d ng giá c nh tính giá tr s n lư ng hàng
hóa và d ch v s n xu t ra trên lãnh th qu c gia. Ch s i u ch nh GDP, còn
g i là ch s gi m phát GDP ư c tính [21, tr. 32]:
Ch s i u ch nh GDP = 100×
tÕthùcGDP
nghÜadanhGDP
= 100
1
0
1
×
∑
∑
=
=
n
i
t
ii
n
i
t
i
t
i
QP
QP
(1.1)
trong ó t
i
t
i QP , là giá và lư ng s n ph m i trong năm t,
0
iP là giá c a s n ph m i trong năm cơ s .
n là s lư ng s n ph m s n xu t trên lãnh th qu c gia.
Lưu ý r ng, t
iQ là quy n s c a ch s , quy n s này thay i theo th i
gian.
Ch s i u ch nh GDP là m t ch s Paasche. Ch s i u ch nh GDP
ư c các nhà kinh t s d ng theo dõi m c giá bình quân c a n n kinh t .
•••• Ch s giá tiêu dùng (Consumer Price Index)
Ch s giá tiêu dùng (CPI) là thư c o m c giá chung c a gi hàng hoá
và d ch v i n hình mà ngư i tiêu dùng mua. Gi hàng hoá ư c n nh i
v i m t năm cơ s , ch s CPI là m t ch s Laspeyres, ư c tính b i công
th c:
CPI =
0
1
0 0
1
100
k
t
i i
i
k
i i
i
P Q
P Q
=
=
×
∑
∑
(k là s m t hàng tiêu dùng) (1.2)

12
trong ó t
iP là giá s n ph m i trong năm t,
0
iP , 0
iQ là giá và lư ng c a s n ph m i trong năm cơ s .
Quy n s c a CPI là lư ng năm g c ( 0
iQ )
Cách tính ch s CPI không ph i là c ng các giá c l i và chia cho t ng
kh i lư ng hàng hóa mà là cân nh c t ng m t hàng theo t m quan tr ng
c a nó trong n n kinh t th hi n b ng t tr ng c a nó. Ch s giá CPI
thư ng ư c xem như là phương pháp o lư ng chi phí sinh ho t liên quan
t i gi hàng hóa và d ch v c th ư c mua b i ngư i tiêu dùng. Vi t
Nam trong nh ng năm qua s d ng ch s giá tiêu dùng (CPI) tính t l
l m phát.
Các nhà kinh t và các nhà ho ch nh chính sách theo dõi c ch s
i u ch nh GDP và ch s giá tiêu dùng CPI nh m xác nh t c gia tăng
c a giá c . Tuy nhiên, có hai i m khác bi t quan tr ng làm cho chúng
không ng nh t v i nhau. M t là, ch s i u ch nh GDP ph n ánh giá c a
m i hàng hoá và d ch v ư c s n xu t trong nư c, trong khi ó CPI ph n
ánh m c giá c a m i hàng hoá và d ch v ư c ngư i tiêu dùng mua. S
khác bi t này r t quan tr ng, ví d khi giá d u tăng lên thì ch s giá tiêu
dùng tăng nhi u hơn m c gia tăng c a ch s i u ch nh GDP.
S khác bi t th hai gi a ch s i u ch nh GDP và ch s CPI liên
quan n vi c gán quy n s cho các lo i giá c khác nhau. Gi hàng hoá
khi tính CPI là c nh, trong khi ó nhóm hàng hoá và d ch v dùng
tính ch s i u ch nh GDP t ng thay i theo th i gian. S khác bi t
này không quan tr ng l m n u m i giá c u thay i theo cùng t l ,
song n u chúng thay i v i nh ng t c khác nhau thì cách gán quy n
s r t quan tr ng khi tính t l l m phát.

13
Ch s CPI không o lư ng l m phát m t cách chính xác do tác ng c a
l ch cơ c u (composition bias) và l ch thay th (substitution bias). Theo
th i gian, gi hàng hóa c a ngư i tiêu dùng ph i thay i do xu t hi n hàng hóa
tiêu dùng m i. Khi gi hàng hóa ch m thay i, nó không bao g m nh ng hàng
hóa tiêu dùng m i phát sinh nhưng ư c a s ngư i tiêu dùng s d ng, d n n
l ch thay th . Ngoài ra n u giá c c a nhóm hàng hóa có quy n s l n tăng
m nh d n n bi n ng m nh trong CPI thì CPI s ưa ra thông tin sai v bi n
ng t l l m phát. l ch cơ c u ư c th hi n là CPI không ph n ánh s i u
ch nh cơ c u hàng hóa tiêu dùng cũng như s thay i trong phân b chi tiêu c a
ngư i tiêu dùng cho nh ng hàng hóa khác nhau theo th i gian. Vi t Nam, gi
hàng hóa tính ch s CPI ư c i u ch nh theo chu kỳ 5 năm. Hai l ch ó có
th d n n vi c n u tính CPI thì khó có th ưa ra m t ch s l m phát áng tin
c y. i v i m t n n kinh t nh , m như Vi t Nam hi n nay, s thay i trong
t l l m phát tính theo CPI s nh y c m trư c bi n ng trong cung c p nông
s n hay s lên xu ng c a giá d u th gi i. Vì th t l l m phát tính theo CPI có
th r t cao trong khi h u h t giá c c a các nhóm hàng phi lương th c và nhiên
li u ch th hi n m t m c tăng v a ph i.
Ch s giá tiêu dùng thư ng ư c dùng ánh giá l m phát, nhưng
trong vi c i u hành chính sách ti n t thì ch s này có m t s như c i m
như r t nh y c m v i các cú s c c a cung hay nh ng áp l c do tăng c u, i u
này gây khó khăn cho vi c ánh giá chính xác tác d ng c a chính sách ti n t
trong i u hành kinh t vĩ mô, chính vì v y vào các th p k 80, 90 c a th k
trư c Ngân hàng Trung ương c a nhi u nư c như M , Canada, New Zealand
ã nghiên c u và tính toán l m phát cơ b n (core inflation) nh m ph c v cho
vi c ánh giá tác ng c a chính sách ti n t i v i n n kinh t .
Eckstein (1981), m t trong nh ng ngư i u tiên s d ng thu t ng l m
phát cơ b n (core inflation) kh c ph c nh ng như c i m c a l m phát

14
tính theo CPI. Theo ó, l m phát cơ b n là m t d ng c a ch s bi u hi n s c
mua th c s c a ng ti n. L m phát cơ b n là l m phát xu t hi n trên qu
o tăng trư ng dài h n c a n n kinh t . S dĩ như th là do chúng ã lo i tr
nh ng bi n ng giá c do nh ng nguyên nhân không xu t phát t n i t i c a
n n kinh t . Ch ng h n, nh ng bi n ng khách quan và thư ng xuyên x y ra
như giá d u th gi i bi n ng m nh trong nh ng năm qua ã tác ng r t l n
n b t kỳ CPI c a qu c gia nào, ho c nh ng bi n ng th t thư ng như th m
h a d ch gia c m các nư c trong khu v c.
•••• Ch s l m phát cơ b n tính trên cơ s ch s CPI sau khi lo i b m t
s nhóm hàng hoá và d ch v . ây là phương pháp tính ph bi n ang s
d ng hi n nay t i nhi u nư c. Khi tính ch s l m phát cơ b n, các nhà kinh t
ph i lo i b các lo i hàng hoá mà giá c c a chúng ph n ánh sai l ch s bi n
ng th c c a m c giá chung. Các tiêu chí lo i b các hàng hoá là [12]:
- Các hàng hoá có s bi n ng l n v giá c ;
- Các hàng hoá mà giá c hình thành ch y u do các nhân t cung;
- Các lo i hàng hoá mà giá c hình thành do các quy nh hành chính;
- Nh ng thay i giá c gây nhi u cho ngân hàng trung ương.
So v i CPI ban u, CPI sau khi lo i b i các y u t trên có th ph n
ánh chính xác hơn s c mua th c s c a ng ti n và cho phép có ư c m t
d báo áng tin c y hơn v xu hư ng bi n ng giá chung dài h n c a n n
kinh t . Tuy nhiên, vi c s d ng CPI m i này làm thư c o l m phát cũng có
nh ng h n ch nh t nh, ó là khi lo i tr hoàn toàn nh hư ng c a m t nhân
t nào ó ra kh i CPI thì thông tin v nhân t ó s b tri t tiêu và như v y
thông tin ph n h i t các tín hi u th trư ng ph n ánh trên giá nhân t ó cũng
b lo i tr . Hơn n a, CPI tính theo cách này cũng không th kh c ph c ư c
hoàn toàn l ch cơ c u và l ch thay th c a CPI. Chính vì v y mà hi n

15
nay ngư i ta tìm các phương pháp khác xây d ng các thư c o l m phát cơ
b n d a trên cơ s lý thuy t v ng ch c hơn.
L m phát cơ b n cũng ch là m t ch tiêu như các ch tiêu o lư ng l m
phát khác; chúng b sung cho nhau ch không ph i thay th , lo i tr nhau.
Trong báo cáo cho H i th o c a y ban Kinh t và y ban Th ng kê châu Âu
"v cơ s phương pháp lu n và th c ti n tính l m phát cơ b n Liên bang
Nga" do C c th ng kê qu c gia Liên bang Nga chu n b , có s tr giúp c a
các chuyên gia Anh, Th y i n, Ph n Lan và c, các chuyên gia châu Âu
kh ng nh r ng: "Ch tiêu quan tr ng nh t, ph n ánh quá trình l m phát
Liên bang Nga là CPI. Tuy nhiên, bên c nh CPI, phân tích chi ti t hơn tình
hình th trư ng tiêu dùng trong nư c c n xây d ng h th ng các ch s giá b
sung" và "ch tiêu l m phát cơ b n là m t trong s nh ng ch tiêu c n thi t
nh t trong h th ng các ch s hàng tiêu dùng ư c tính". Ch s l m phát cơ
b n ư c s d ng bên c nh l m phát CPI ch không ph i thay cho CPI
(Nguy n Ái oàn [9]).
Ngoài ra, ngư i ta còn s d ng m t s các ch s khác o lư ng l m
phát như:
- Ch s giá s n xu t (PPI – Production Price Index): PPI là ch s ư c
xây d ng tính m c giá chung trong l n bán u tiên. Ch s này r t có ích,
vì nó ư c tính chi ti t sát v i nh ng thay i th c t .
- Ch s giá bán buôn (WPI-Whosesale Price Index) o s thay i
trong giá c c a hàng hóa bán buôn (thông thư ng là trư c khi bán có
thu ). Ch s này r t gi ng v i PPI.
- Ch s giá bán l (RPI - Retail Price Index) là ch s ph n ánh tình hình
bi n ng giá bán l hàng hoá và d ch v trên th trư ng theo th i gian (tháng,
quý, năm hay m t chu kì nhi u năm) và không gian (th trư ng th gi i, th

16
trư ng toàn qu c, th trư ng khu v c, t nh, thành ph ). Ch s này ư c tính
theo phương pháp bình quân gia quy n s lư ng hàng hoá lưu thông trên th
trư ng và giá bán l hàng hai th i i m khác nhau.
1.1.3. Cách tính t l l m phát
T l l m phát là t l tăng c a m c giá chung. T l l m phát th i kỳ t
ư c tính theo công th c :
1
1
−
−−
=
t
tt
t
P
PP
π (1.3)
ho c x p x b i
πt = lnPt - lnPt-1 (1.4)
Trong ó πt là t l l m phát c a th i kỳ t;
Pt và Pt-1 là m c giá chung c a 2 th i kỳ t và t-1.
1.1.4. Phân lo i l m phát
Frisch [47] nêu ra các cách phân lo i l m phát theo các tiêu chí: t c
tăng giá, kì v ng, nguyên nhân l m phát. Phân lo i l m phát theo t c tăng
giá, các nhà kinh t chia l m phát thành 3 lo i chính:
a. L m phát v a ph i: còn g i là l m phát m t con s , t c là l m phát
v i t l dư i 10% m t năm. L m phát m c này không gây ra nh ng tác
ng áng k i v i n n kinh t .
b. L m phát phi mã: x y ra khi giá c tăng tương i nhanh v i t l 2
ho c 3 con s trong m t năm. Lo i l m phát này kéo dài s gây ra nh ng bi n
d ng kinh t nghiêm tr ng.
c. Siêu l m phát: Theo nh nghĩa c a Cagan, siêu l m phát ư c xác
nh khi t l l m phát hàng tháng vư t quá 50%. Trong giai o n sau
chi n tranh th gi i th II, siêu l m phát xu t hi n nhi u nư c châu Âu

17
khác nhau, như c, Ba Lan, Áo, Nga và Hungary. Sau chi n tranh th gi i
th II, nó xu t hi n m t s nư c B c M . Siêu l m phát th t s là m t tai
h a. Song i u may m n siêu l m phát là m t hi n tư ng r t hi m, không
ph i là ph bi n các nư c có l m phát, nó ch x y ra trong th i kỳ có
chi n tranh, ho c sau chi n tranh ho c cách m ng [47, tr. 12]. T i Vi t
nam, giai o n 1986-1988, n n kinh t ã rơi vào tình tr ng siêu l m phát
(liên t c m c 3 con s ). Trong giai o n này, Nhà nư c ã s d ng công
c chính sách ti n t ki m ch và ã thành công.
N u căn c vào kì v ng thì các nhà kinh t có th chia l m phát thành
l m phát có th d tính trư c và l m phát không th d tính ư c. Các nh
hư ng c a l m phát là khác nhau, tùy thu c vào lo i l m phát là có th d tính
ư c ho c không th d tính ư c. Trong trư ng h p l m phát có th ư c d
ki n trư c thì các th c th tham gia vào n n kinh t có th ch ng ng phó
v i nó nên h n ch ư c các t n th t cho xã h i. L m phát không d ki n
ư c nh hư ng n xã h i nhi u hơn.
N u căn c vào nguyên nhân gây l m phát thì các nhà kinh t có th chia
l m phát thành l m phát c u kéo, l m phát chi phí y, l m phát cơ c u, l m
phát ti n t ....
Nhi u nhà kinh t ã nghiên c u cái giá ph i tr cho l m phát và t t c
u cho r ng l m phát cao gây thi t h i r t l n cho xã h i vì nó làm cho lư ng
ti n th c t trong tay dân chúng gi m i, làm tăng tình tr ng b t n nh kinh
t xã h i. L m phát cao t o ra nh ng bi n ng không lư ng trư c trong giá
tương i gi a các hàng hóa ho c giá c trong tương lai, và chính i u này
làm cho các cá nhân r t khó ra ư c m t quy t nh thích h p và d n n
gi m hi u qu kinh t . Ngoài ra, s tác ng qua l i gi a h th ng thu và l m
phát làm bóp méo và t o ra các l a ch n ngư c trong ho t ng kinh t . L m

18
phát không d tính ư c cũng d n n vi c tái phân b c a c i gi a các b
ph n thu nh p trong xã h i m t cách không công b ng. Trong m t ch ng m c
nào ó, l m phát cao thư ng là không n nh và i u này d n n tăng các
kho n chi phí i v i phía i vay. Nói tóm l i, l m phát cao gây thi t h i l n
cho xã h i v nhi u khía c nh. Trong chương này, Lu n án ch i sâu phân
tích tác ng c a l m phát i v i tăng trư ng kinh t .
1.1.5. Tác ng c a l m phát i v i tăng trư ng kinh t
V m t lý thuy t, l m phát có th tác ng tiêu c c l n tích c c lên tăng
trư ng kinh t . L m phát ch tác ng tiêu c c lên tăng trư ng khi t ngư ng
nh t nh nào ó (threshold). m c dư i ngư ng, l m không nh t thi t tác
ng tiêu c c lên tăng trư ng, th m chí có th tác ng dương như lý thuy t
Keynes c p.
L m phát s nh hư ng tr c ti p t i tăng trư ng khi ti n ư c xem là
u vào tr c ti p c a s n xu t trong hàm s n xu t. Ngo i tr kênh này,
l m phát s nh hư ng n tăng trư ng thông qua các bi n khác như ti t
ki m, u tư, năng su t lao ng. Th c v y, xu t phát t hi u ng Fisher
v m i quan h lãi su t th c t , lãi su t danh nghĩa và t l l m phát ta
th y: l m phát làm cho lãi su t danh nghĩa tăng lên b i t l l m phát kỳ
v ng tăng trong khi th a thu n lãi su t danh nghĩa. N u m c l m phát kỳ
v ng c u thành trong lãi su t danh nghĩa không phù h p v i th c t , thì
m c lãi su t th c s b nh hư ng, t ó nh hư ng n ti t ki m và u
tư, nh hư ng n m c tăng trư ng kinh t .
C n ph i nh n d ng các bi n s tích c c ư c xem như là các kênh ho c
c u n i t l m phát t i tăng trư ng; có hai cách ti p c n trái ngư c nhau là
trư ng phái cơ c u và trư ng phái tân c i n:

19
* Cách ti p c n c a trư ng phái cơ c u (xem [11, tr. 21]): D a trên
quan i m c a trư ng phái cơ c u, r t nhi u nhà kinh t ã cho r ng các
Chính ph cho phép t ng c u gây áp l c dai d ng lên các ngu n l c hi n
có, như là khuy n khích u tư, ch trương tài tr thâm h t ngân sách như
là m t bi n pháp y m nh tăng trư ng. Trong trư ng h p này, l m
phát do c u kéo s phân ph i l i thu nh p b ng cách tăng ti t ki m và tăng
u tư. L i nhu n c a các công ty (và các kho n u tư) s tăng lên khi
công ty có th t tăng giá mà không c n tăng chi phí tương ng. Ngân
sách c a chính ph cũng s có l i b ng hình th c thu nh p t "thu l m
phát". Khi các công ty và chính ph có xu hư ng là ti t ki m c n biên l n
hơn so v i các t ng l p xã h i, t ng ti t ki m và u tư s tăng lên. Và
n u u tư ràng bu c ch t ch v i tăng trư ng c a n n kinh t , t l tăng
trư ng s r t cao. Do v y s có m t m i liên k t ánh i gi a l m phát
và tăng trư ng, m t xã h i ưu tiên cho tăng trư ng thì s ph i ch p nh n
l m phát i cùng v i nó (Tony Killick -1981) (xem [11]).
* Cách ti p c n c a trư ng phái tân c i n (xem [11, tr. 21]): Ngư c
l i v i trư ng phái cơ c u, trư ng phái tân c i n cho r ng l m phát dư ng
như có h i hơn i v i tăng trư ng. Vi c tăng giá không nh ng không khuy n
khích u tư mà còn c n tr u tư b ng vi c sói mòn giá tr th c c a nó. L m
phát càng cao thì càng làm tăng gánh n ng thu ánh vào các kho n ti t ki m
vì th làm gi m ngu n v n u tư, d n n xu hư ng gi m t l tăng trư ng
kinh t trong dài h n. Ngoài ra, l m phát có xu hư ng làm méo mó cơ c u u
tư theo hư ng u tư vào lĩnh v c có l i nhu n nhanh chóng như u cơ mà
không khuy n khích u tư dài h n vào ngành công nghi p n ng và lĩnh v c
nghiên c u. Hơn n a, l m phát không d ki n ư c s làm tăng s b t n và
làm cho vi c ho ch nh k ho ch khó khăn hơn, làm gi m c u tư và năng
su t u tư. Trong trư ng h p c c kì nghiêm tr ng, siêu l m phát làm cho

20
ngư i ta không yên tâm dùng ti n m t, phá v vi c cung c p có hi u qu các
ngu n l c c a n n kinh t , làm thay i phân ph i thu nh p và kìm hãm s
tăng trư ng.
Ngoài ra, l m phát có th gây h i n tăng trư ng thông qua nh hư ng
c a nó i v i cán cân thanh toán. N u t l l m phát trong nư c tăng, cao
hơn t l l m phát c a nư c b n hàng thì trong ng n h n, hàng hóa trong nư c
tr nên kém h p d n, hàng nư c ngoài tr nên r hơn và h p d n hơn, nhu c u
nh p kh u tăng lên làm cho tình tr ng c a tài kho n vãng lai x u i. T l l m
phát cao cùng v i thâm h t tài kho n vãng lai có th t o nên tâm lý trông i
m t s gi m giá c a ng n i t so v i ng ngo i t , gây áp l c m nh hơn
i v i t giá. Cơ ch t i u ch nh trong ch t giá linh ho t cân b ng
cán cân thanh toán qu c t s làm cho t giá th c t tăng lên, làm tăng ch s
giá nh p kh u. i v i qu c gia s d ng hàng hóa nh p kh u là ch y u thì s
tăng ch s giá nh p kh u t o nên áp l c m nh i v i m c giá chung, do ó
làm tăng t c l m phát.
Trong th c t , m t lo t ki m ch ng m i quan h gi a l m phát và tăng
trư ng ư c ti n hành b i các trư ng phái kinh t khác nhau. Cu i cùng
ngư i ta ch p nh n r ng có m t m i quan h th ch U ngư c gi a l m
phát và tăng trư ng (Hình 1.1). i u này có nghĩa là có m t khu v c "an
toàn", khi l m phát m c th p, m i quan h gi a l m phát và tăng trư ng
dương và nó khuy n khích u tư và s d ng các ngu n l c. Cũng trong vùng
này tăng trư ng s n lư ng s có nh hư ng áng k nh t làm gi m các áp l c
l m phát. Tuy nhiên v i nh ng lý do ã nêu trên, l m phát cao s có nh
hư ng x u i v i tăng trư ng. M i quan h U ngư c ám ch s t n t i t l
l m phát t i ưu. Vai trò c a chính ph ngày càng tr nên quan tr ng trong
vi c can thi p khi l m phát r i xa t l t i ưu. Khan và Senhadji (2001) ã s
d ng các k thu t phân tích hi n i ki m nh m i quan h gi a l m phát

21
và tăng trư ng b ng b s li u c a 140 nư c cho giai o n 1960-1998 cho
th y i v i các nư c ang phát tri n thì t l l m phát kho ng 7-11% năm là
t l an toàn [52]. Có nghĩa là, n u t l l m phát dư i m c ó l m phát và
tăng trư ng có m i tương quan dương, trên m c ó thì l m phát có tương
quan âm v i tăng trư ng. Nghiên c u c a Li (2006) v i s li u cho 90 nư c
ang phát tri n, giai o n 1961-2004 cho th y ngư ng là 14%/năm, nghiên
c u c a Christoffersen và Doyle (1998) tìm ra ngư ng là 13% cho các n n
kinh t chuy n i (xem [24]).
Hình 1.1: Quan h l m phát và tăng trư ng
M c dù có r t nhi u tranh cãi i l p nhau v nh hư ng c a l m phát
i v i tăng trư ng, nhưng th c nghi m cho th y r ng l m phát cao s là m t
nhân t làm gi m tăng trư ng c a n n kinh t .
1.2. M t s mô hình phân tích ng thái giá c - l m phát
Ti p c n và phân tích ng thái giá c - l m phát có th d a trên các mô
hình lý thuy t kinh t , ho c d a trên các chu i giá c - l m phát mà ng thái
c a nó t i th i kỳ này ph thu c nhi u vào b n thân chu i ó trong quá kh
(chu i th i gian ơn bi n), ho c k t h p ng th i các mô hình lý thuy t kinh
t xây d ng các mô hình kinh t lư ng a bi n theo m c tiêu phân tích.
Trong ph n này, m c 1.2.1 s gi i thi u m t s mô hình phân tích giá c - l m
phát theo lý thuy t kinh t . M c 1.2.2 s trình bày m t s mô hình chu i th i
gian ơn bi n và m t s mô hình chu i th i gian a bi n có th s d ng
phân tích giá c - l m phát.
Tăng
trư ng
L m phát

22
1.2.1. M t s mô hình phân tích giá c - l m phát theo lý thuy t kinh t
1.2.1.1. Mô hình ư ng Phillips
Xu t phát t m t bài báo c a Phillips ã vi t trên cơ s i u tra quan h
gi a s thay i ti n lương và t l th t nghi p là m t i m i r t thú v trong
mô hình l m phát. Minh h a v m t lý thuy t có nh hư ng nh t là c a Lipsey
(1960) (xem [47]). Tư tư ng c a mô hình Phillips-Lipsey là l m phát lương
ư c gi i thích b i dư c u trong th trư ng lao ng, trong ó dư c u không
quan sát tr c ti p ư c mà ư c mô t b i t l th t nghi p. Ti p theo mô
hình Phillips-Lipsey, Samuelson-Solow ã minh h a ư ng Phillips b i quan
h ánh i gi a l m phát và th t nghi p.
Samuelson và Solow (1960) (xem [47]) ã t ng quát khái ni m ư ng
Phillips b ng cách ch ra quan h l m phát và th t nghi p thay cho quan h ti n
lương và th t nghi p ư c nghiên c u trư c ây, t o ra cơ s cho các nhà ho ch
nh chính sách kinh t trong vi c l a ch n m c tiêu l m phát và th t nghi p.
Samuelson và Solow quan tâm n ư ng Phillips vì h tin r ng nó em
l i nh ng bài h c quan tr ng cho nhà ho ch nh chính sách. c bi t, h g i
ý r ng ư ng Phillips cung c p cho các nhà ho ch nh chính sách các k t c c
kinh t có th x y ra. Theo Samuelson và Solow, các nhà ho ch nh chính
sách ph i i m t v i s ánh i gi a l m phát và th t nghi p, còn ư ng
Phillips minh h a cho s ánh i ó.
Mô hình ư ng Phillips mà các nhà kinh t s d ng ngày nay có ưa
thêm y u t ng u nhiên vào mô hình mô t tác ng c a các cú s c t phía
cung. Mô hình ư ng Phillips ngày nay ư c vi t b i d ng (1.6), nó kh ng
nh r ng t l l m phát (πt) ph thu c vào 3 y u t : l m phát kỳ v ng (πt
*
),
l ch c a th t nghi p so v i m c th t nghi p t nhiên ư c g i là th t
nghi p chu kỳ (ut – u*), và các cú s c cung (εt):
πt = πt
*
- b (ut – u*) + εt (1.6)

23
1.2.1.2. Mô hình l m phát c u kéo
Công c s d ng trong các phân tích này là hàm t ng c u AD0, hàm t ng
cung AS0 trong kinh t vĩ mô. Gi ng như các nhà ti n t , theo mô hình t ng
cung - t ng c u, các nhà kinh t h c theo trư ng phái Keynes coi l m phát là
do s d ch chuy n sang ph i c a ư ng t ng c u phát sinh t s gia tăng c a
m t thành t nào ó trong t ng chi tiêu. Trư ng phái Keynes không cho r ng
giá c luôn c nh mà kh ng nh r ng giá c s tăng b t c khi nào có s gia
tăng c a t ng c u trong ng n h n. Tuy nhiên, theo Keynes "l m phát th c s "
ch x y ra khi có s gia tăng c a giá c mà không có s m r ng c a s n
lư ng. i u này hàm ý l m phát ch xu t hi n khi t ng c u tăng cao hơn m c
s n lư ng ti m năng. L m phát c u kéo x y ra khi t ng c u tăng lên m nh m .
ư ng t ng c u d ch chuy n t AD0 n AD1 do các nguyên nhân có th là
[47, tr. 241]:
1. Tiêu dùng c a các h gia ình ho c u tư c a khu v c tư nhân tăng
2. Chi tiêu c a Chính ph tăng
3. Xu t kh u ròng tăng trong n n kinh t m
L m phát có th hình thành khi xu t hi n s thay i t bi n trong nhu
c u tiêu dùng và u tư. Ch ng h n, khi có nh ng làn sóng mua s m m i ho c
s gia tăng m nh m trong tiêu dùng, giá c c a nh ng m t hàng này s tăng,
làm cho l m phát tăng lên và ngư c l i. Tương t , l m phát cũng ph thu c
vào s bi n ng trong nhu c u u tư: s l c quan c a các nhà u tư làm
tăng nhu c u u tư và do ó giá c s tăng.
L m phát có th phát sinh t nhu c u c a Chính ph . Khi Chính ph
quy t nh tăng m c mua hàng và u tư nhi u vào cơ s h t ng cũng như
các công trình công c ng khác, giá c s tăng. Ngư c l i, khi Chính ph quy t

24
nh gi m m c mua hàng hoá và d ch v , ho c các công trình u tư l n ã
k t thúc, giá c s gi m.
L m phát cũng có nguyên nhân t nhu c u xu t kh u. Tuy nhiên, hàng
xu t kh u tác ng t i l m phát trong nư c theo cách khác: khi nhu c u xu t
kh u tăng, lư ng cung trong nư c gi m và do v y làm tăng m c giá trong
nư c. Ngoài ra, nhu c u xu t kh u và lu ng v n ch y vào cũng có th gây ra
l m phát, c bi t trong ch t giá h i oái c nh, vì i u này có th là
nguyên nhân d n t i s gia tăng lư ng n i t lưu hành trong n n kinh t . i u
ngư c l i s x y ra khi nhu c u xu t kh u trì tr và lu ng v n nư c ngoài
ch y vào gi m do có s suy thoái c a n n kinh t th gi i hay trong khu v c.
Hình 1.2: Mô hình chi tiêu quá kh năng cung ng
Có th minh h a l m phát c u kéo theo quan i m kinh t vi mô m i [47,
tr. 242]: ó là các công ty c g ng tuy n thêm công nhân m i trong th
trư ng lao ng b ng cách tăng m c lương. Công nhân d a vào m c lương
kỳ v ng th c t W/P* quy t nh công vi c c a h (W là lương danh
nghĩa, P* là giá kỳ v ng). Vì giá kỳ v ng P* s ư c i u ch nh theo s thay
i m c giá chung nhưng nó có tr nh t nh nên h hi u sai s tăng lên
trong ti n lương như là s tăng lên trong ti n lương th c t . i u này d n n
tăng vi c làm và s n lư ng th c t v i ư ng t ng cung AS0 s d ch chuy n
AD0
AS0
P0
P1
AD1
O
Y1Y0
A
B
C
P
Y

25
t i m A n i m B. Trong mô hình l m phát c u kéo, vi c tăng lên trong
t ng c u làm n i r ng s n lư ng Y0 sang Y1, tương ng vi c làm tăng.
Gordon ã chú ý r ng khái ni m l m phát c u kéo ư c nêu ra vào
nh ng năm 1960 b i hai trư ng phái: Trư ng phái Keynes theo hư ng dư c u
b i các tác ng không ph i t lý do ti n t như s tăng lên trong chi tiêu t
nh c a chính ph hay các khu v c tư nhân [47, tr. 242]. Keynes không cho
r ng n n kinh t luôn luôn m c toàn d ng nhân công. Trư c khi có toàn
d ng nhân công thì m i kho n tài tr làm tăng c u xã h i không nh ng là c n
thi t tăng t ng c u, tăng s n lư ng và công ăn vi c làm mà còn chưa gây
l m phát, hay ch t o ra l m phát lành m nh. Nhưng khi t ng c u, s n lư ng
và công ăn vi c làm tăng hơn n a, quy lu t thu nh p gi m d n và s khan
hi m các ngu n l c b t u xu t hi n, giá b t u tăng lên. Theo Keynes, ây
là l m phát th c s , nhưng ông cho r ng l m phát trong trong giai o n toàn
d ng nhân công v n có ích vì nó làm hưng th nh n n kinh t , c u vãn suy
thoái và th t nghi p. Ông coi l m phát c u kéo có tác d ng tăng s n lư ng,
t o thành ng l c phát tri n kinh t (xem [11, tr. 8]). Khác v i trư ng phái
Keynes, trư ng phái tr ng ti n xem xét s thay i trong cung ti n như là
nguyên nhân c a s d ch chuy n ư ng t ng c u. H gi thi t ư ng t ng
cung là c nh, cung ti n tăng lên làm tăng c u i v i hàng hóa nhưng cung
hàng hóa không tăng d n n tăng giá cùng v i t c tăng cung ti n và l m
phát th c s s x y ra.
N u v n d ng cách ti p c n kỳ v ng gi i thích, chúng ta xét t i i m
B c a Hình 1.2, ây không ph i là v trí n nh. Sau m t giai o n nào ó,
các công nhân s nh n ra ti n lương th c t c a h không tăng lên vì m c giá
chung cũng tăng. H s òi h i ti n lương ph i cao hơn phù h p v i m c
tăng c a giá c . Vì v y s tăng lên trong lương danh nghĩa y lương th c t
v m c cân b ng và ư ng t ng cung d ch chuy n sang trái (Gordan, 1978)

26
(xem [47, tr. 242]). T i i m cân b ng m i C m c lương th c t cũng như t i
A nhưng lương danh nghĩa và m c giá chung u tăng lên.
1.2.1.3. Mô hình l m phát chi phí y
L m phát chi phí y x y ra khi ư ng t ng cung d ch chuy n sang trái do
chi phí s n xu t tăng nhanh hơn năng su t lao ng. B n lo i chi phí có th gây
ra l m phát lo i này là: ti n lương, thu gián thu, lãi su t và giá nguyên li u
nh p kh u. L m phát chi phí y trong n n kinh t thư ng xu t hi n khi ti n
lương tăng trư c mà chưa tăng năng su t lao ng hay m c giá chung. ây có
th là k t qu t kỳ v ng sai l m phát ho c s thay i trong phân b thu nh p
(Bronfenbrenner, 1976) (xem [47]). Khi công oàn thành công trong vi c y
ti n lương lên cao, các doanh nghi p s tìm cách tăng giá. N u h làm ư c
i u này, l m phát s gia tăng. Vòng xoáy i lên c a ti n lương và giá c s ti p
di n và tr nên nghiêm tr ng khi Chính ph tìm cách tránh m t cu c suy thoái
b ng cách m r ng ti n t . Vi c Chính ph tăng nh ng lo i thu tác ng ng
th i t i t t c các nhà s n xu t cũng có th gây ra l m phát. ây, thu gián
thu (k c thu nh p kh u) óng vai trò c bi t quan tr ng, vì nó tác ng tr c
ti p t i giá hàng hoá. Ngoài ra, n u m t hay nhi u lo i nguyên li u óng vai trò
quan tr ng trong quá trình s n xu t và chi phí c a hàng hoá s n xu t trong
nư c, thì nó có th gây ra l m phát khi giá c a chúng thay i. Giá d u, thép,
h t nh a và phân bón là nh ng ví d i n hình. Ngoài ra, i v i các nư c
ang phát tri n ph i nh p kh u nhi u lo i nguyên li u, c u ki n c n thi t mà
n n công nghi p trong nư c chưa s n xu t ư c, thì s thay i giá c c a
chúng tác ng m nh t i tình hình l m phát trong nư c.
Nh ng y u t nêu trên có th tác ng riêng r , nhưng cũng có th gây ra
tác ng t ng h p, làm cho l m phát gia tăng. Khi ó các doanh nghi p s i
phó l i b ng cách tăng giá c hàng hóa và l m phát xu t hi n m c dù c u v
s n ph m c a h không tăng (Hình 1.3).

27
Hình 1.3: Chi phí tăng y giá lên cao
Khi chi phí u vào tăng lên làm d ch chuy n ư ng t ng cung AS0 n
AS1. M i m c s n lư ng Y ư c s n xu t m c chi phí cao hơn. Dư c u c a
hàng hóa xu t hi n t i m c giá P0. i u này d n n s tăng lên trong m c
giá chung t P0 n P1. Giá tăng, s n lư ng gi m và kèm theo ó là th t
nghi p gia tăng.
S phân bi t gi a l m phát chi phí y và l m phát c u kéo là không tuy t
i. M t quá trình mà lương cũng tăng và giá cũng tăng thì chưa th k t lu n
ngay ây là l m phát chi phí y hay l m phát c u kéo. Chúng ta ph i phân bi t
xem li u giá hay ti n lương tăng trư c ưa ra s phân lo i l m phát. M t s
nhà kinh t không ch p nh n vi c tách bi t l m phát c u kéo và l m phát chi
phí y. H cho r ng quá trình l m phát th c s ch a ng các nhân t c a c
hai phía. Gi a l m phát c u kéo và l m phát chi phí y có quan h kéo theo
v i nhau, tăng giá do c u kéo d n n tăng giá do chi phí y.
1.2.1.4. Mô hình l m phát theo trư ng phái ti n t
L m phát ti n t là l m phát do lư ng ti n trong lưu thông tăng lên
(ch ng h n, do Ngân hàng Trung ương mua ngo i t vào gi cho ng ti n
ngo i t kh i m t giá so v i trong nư c; hay ch ng h n do Ngân hàng Trung
ương mua công trái theo yêu c u c a nhà nư c, ho c do nhà nư c phát hành
thêm ti n khi n cho lư ng ti n trong lưu thông tăng lên gây ra l m phát.
Y1 Y0
P
P1
P0
AD
AS0
AS1
Y

28
Các cu c tranh lu n v ti n t ã t o ra nh ng phân tích c t y u v cơ s
c a kinh t vĩ mô. Các tranh lu n này t cao i m vào u năm 1970 b i hai bài
báo c a Friedman "A Theoretical Framework for Monetary Analysis" (1970a)
và "A Monetary Theory of Nominal Income" (1971) cũng như các tranh lu n lý
thuy t xung quanh nó. Ngoài ra, các bài vi t c a Brunner (1970), Johnson
(1972a), Laidler (1975a, 1976, 1981) và Parkin (1975) có óng góp áng chú ý
cho ch này (xem [47, tr. 90]). M c dù các tác gi này ã áp d ng các phương
pháp ti p c n khác nhau nhưng trong các nghiên c u v ti n t , gi i thích v l m
phát ti n t luôn óng vai trò trung tâm.
Trong chương này, Lu n án t p trung trình bày m t s mô hình phân tích
l m phát theo ti p c n ti n t , g m mô hình l m phát theo lý thuy t nh lư ng
v ti n, mô hình v kho ng chênh l ch s n lư ng và l m phát, mô hình phân tích
l m phát ti n t theo quan i m kỳ v ng.
•••• Mô hình c i n v l m phát theo lý thuy t lư ng ti n
Nh ng nhà kinh t h c C i n (classical) và Tân c i n (neo-classical)
s d ng thuy t s lư ng ti n (quantity theory of money) gi i thích cho l m
phát. Thuy t s lư ng ti n t d a trên phương trình trao i như sau:
MV = PT (1.7)
trong ó M là kh i lư ng cung ti n, V là vòng quay c a ti n, P là m c giá
chung trong n n kinh t và T là kh i lương giao d ch th c (the real volume of
transactions) và gi thuy t T b ng v i s n lư ng Y trong n n kinh t . Trong
b i c nh này, t ng cung (AS) ư c gi nh là cho trư c m c toàn d ng,
hay nói cách khác, s n lư ng ang tình tr ng cân b ng dài h n.
AS = Y (1.8)

29
v i Y là t ng s n lư ng th c ư c xác nh b i hàm s n xu t trong dài h n.
Trong khi ó, t ng c u (AD) ư c xác nh như sau:
AD = (MV)/P (1.9)
Cân b ng trong th trư ng hàng hóa và d ch v x y ra khi AD = AS, hay
nói cách khác t ng giá tr hàng hóa giao d ch (PY) ph i b ng t ng lư ng ti n
c n thi t thanh toán (MV):
MV = PY (1.10)
Do v y, t phương trình (1.10), phương trình s lư ng vi t dư i d ng s
thay i tính b ng % là:
lnV + lnM = ln P + ln Y (1.11.1)
% thay i M + % thay i V = % thay i P + % thay i Y (1.11.2)
% thay i P = % thay i M + % thay i V - % thay i Y (1.11.3)
Các nhà kinh t C i n và Tân c i n gi nh r ng V là m t h ng s ,
b i vì giá tr này ph thu c vào s phát tri n c a h th ng tài chính mà i u
này không ph i thay i ngay ư c. Fisher ưa thêm gi nh r ng Y là m t
h ng s trong dài h n. Như v y, lý thuy t lư ng ti n ã gi i thích i u gì x y
ra khi m c cung ng ti n t thay i. V i gi thi t t c lưu thông ti n t
không i thì b t c s thay i nào trong cung ng ti n t cũng d n n s
thay i tương ng c a GDP danh nghĩa. Vì các nhân t s n xu t và hàm s n
xu t quy t nh m c GDP th c t và xem GDP th c t không i nên m i s
thay i c a GDP danh nghĩa ph i th hi n s thay i m c giá. Vì v y, lý
thuy t s lư ng ng ý r ng giá c t l thu n v i m c cung ng ti n t .
Thuy t s lư ng ti n t nói r ng Ngân hàng Trung ương, m t cơ quan
ki m soát m c cung ti n tr c ti p ki m soát t l l m phát. N u Ngân hàng
Trung ương gi cho m c cung ti n n nh, thì m c giá cũng n nh. N u

30
Ngân hàng Trung ương tăng m c cung ti n m t cách nhanh chóng thì m c giá
cũng tăng lên m t cách nhanh chóng.
•••• Mô hình nh hư ng c a kho ng chênh s n lư ng lên t l l m phát
Ph n chênh l ch gi a s n lư ng th c t Y và s n lư ng ti m năng Y*
ư c g i là kho ng chênh l ch s n lư ng. Xét trong ng n h n, Friedman ưa
ra mô hình (xem [47, tr.96]) sau:
π = π*
+ α (x-x*
) + γ (log Y - log Y*
) (1.12)
y = y*
+ (1 - α) (x-x*
) - γ (log Y - log Y*
) (1.13)
Kí hi u: Y là m c s n lư ng th c t , Y*
là s n lư ng ti m năng.
y là t l tăng c a s n lư ng th c t , y*
là t l tăng c a s n lư ng ti m
năng (xu th dài h n c a s n lư ng th c).
x là t l tăng GDP danh nghĩa, x*
là t l tăng (xu th dài h n) c a GDP
danh nghĩa.
Theo các phương trình (1.12-1.13), ph n chênh l ch gi a t l tăng GDP
danh nghĩa v i xu th tăng dài h n c a GDP danh nghĩa (x-x*
) làm tăng t l l m
phát (v i h s t l α) và t l tăng trư ng GDP th c (v i h s t l 1-α). Nhìn
theo quan i m phía c u, khi Y/Y*
> 1 t c là n n kinh t có dư c u, kho ng
chênh s n lư ng dương thì d n n t l l m phát tăng.
K t h p các phương trình (1.12-1.13), Tobin ch ra phương trình v l m
phát theo tư tư ng Friedman (xem [47, tr. 97]) là :
π = π* + ( *) (log log *)
1 1
y y Y Y
α γ
α α
− + −
− −
(1.14)
Như v y theo tư tư ng Friedman, khi có dư c u x y ra hay khi
kho ng chênh l ch s n lư ng v i s n lư ng ti m năng dương (log Y-

31
logY*
>0) và t l tăng trư ng th c vư t quá t l dài h n (y-y*>0) thì s
t o ra áp l c l m phát.
1.2.1.5. Mô hình l m phát theo quan i m kỳ v ng
M t trong nh ng khác nhau chính gi a các lý thuy t c a l m phát ư c
phát tri n trong nh ng năm sau này và các lý thuy t c i n là vai trò c a kì
v ng. M c dù Keynes, Hicks, Lange, và các tác gi khác có bàn v kì v ng,
nhưng ch nh ng năm 1970 tr l i ây, vi c ưa y u t kỳ v ng vào l m phát
m i ư c nghiên c u r ng rãi (xem [47, tr. 20]).
Ngư i ta có th oán l m phát trong năm t i b ng v i l m phát c a năm
v a r i ho c là trung bình c a vài năm g n v i hi n t i. N u d oán như v y
thì g i là kỳ v ng thích nghi (adaptive expectation). Nhưng h cũng có th
không ch d a vào quá kh oán tương lai mà còn s d ng nh ng thông tin
hi n t i giúp mình d oán. V i cách này, các nhà kinh t h c g i là kỳ
v ng h p lý (rational expectation).
•••• Kì v ng thích nghi
Kỳ v ng thích nghi là kỳ v ng ư c d a trên cơ s các thông tin c a l m
phát quá kh . Nó có th m c sai l m h th ng vì ngu n tin m t chi u và
không y .
Kì v ng thích nghi ch phù h p cho trư ng h p xác nh kì v ng ph
thu c vào s thay i l m phát trong quá kh . N u các nhà kinh t có thêm
thông tin v các bi n kinh t khác thì vi c s d ng kì v ng thích nghi ã
lãng phí thông tin. Trong trư ng h p này, chúng ta s d ng kì v ng h p lý.
•••• Kì v ng h p lý
Kì v ng h p lý gi nh m i ngư i s d ng t i ưu t t c thông tin hi n
có, trong ó có thông tin v các chính sách hi n t i, d báo v tương lai. Kì
v ng là h p lý khi chúng trùng v i các d báo t lý thuy t kinh t liên quan.

32
Trong mô hình kinh t , v i các bi n n i sinh ( ư c gi i thích b i mô
hình) và các bi n ngo i sinh ( ư c cho t ngoài mô hình), chúng ta có th mô
t khái ni m kì v ng h p lý theo ngôn ng toán h c. Kì v ng h p lý là ư c
lư ng không ch ch t các bi n n i sinh c a mô hình, còn các bi n ngo i sinh
ư c s d ng d báo. Kỳ v ng h p lý ư c mô t dư i công th c toán h c
rút g n như sau:
E(πt/It-1) = πt
*
(1.15)
πt - πt
*
= πt - E(πt/It-1) = εt (1.16)
trong ó It-1 là các thông tin s n có vào cu i th i kì t-1.
εt là bi n ng u nhiên v i E(εt)=0.
πt là t l l m phát, và πt
*
là t l l m phát kì v ng t i th i kì t.
•••• Quan h l m phát và t c tăng ti n theo quan i m kỳ v ng
V i gi thi t t c lưu thông ti n t không i và các nhà kinh t d
oán ư c t l tăng cung ti n trư c 1 kỳ. Ta có kỳ v ng h p lý:
mt
*
= E(mt | It-1) (1.17)
πt
*
= E(πt/It-1) (1.18)
trong ó It-1 là các thông tin s n có vào cu i th i kì t-1.
mt
*
là t l tăng cung ti n kỳ v ng, và πt
*
là t l l m phát kì v ng t i
th i kì t.
Khi ó, l ch c a t l l m phát th c v i t l l m phát kỳ v ng ư c
xác nh b i sai s gi a t l tăng cung ti n và t l tăng cung ti n kỳ v ng
(xem gi i thích chi ti t Ph l c 2).

33
1.2.1.6. Mô hình l m phát theo trư ng phái cơ c u
L m phát cơ c u là l m phát xu t hi n khi ngành kinh doanh có hi u qu
tăng ti n công danh nghĩa cho ngư i lao ng. Ngành kinh doanh kém hi u
qu , vì th , không th không tăng ti n công cho ngư i lao ng trong ngành
mình. Nhưng m b o m c l i nhu n, ngành kinh doanh kém hi u qu s
tăng giá thành s n ph m t ó n y sinh l m phát.
Mô hình l m phát cơ c u ư c c trưng b i gi thi t là các ho t ng
kinh t có th t ng quát trong hai d ng nhóm là nhóm E kinh doanh các hàng
hoá công nghi p, hàng hoá thương m i và nhóm S kinh doanh các hàng hoá
không thương m i. Mô hình Baumol (1967) v tăng trư ng không cân i tuy
không ph i mô hình v l m phát th c s nhưng mô hình ó có nh ng ng
d ng v l m phát, và ư c xem như là mô hình cơ c u u tiên [47, tr. 153].
Ngu n: [47, tr. 165]
Hình 1.4: Mô hình l m phát c a Aukrust - EFO
T giá h i oái Giá th gi i
Năng su t lao
ng trong E
Năng su t lao
ng trong S
Lương
c a
khu
v c E
Lương
c a
khu
v c S
Giá c
khu
v c S
Giá
trong
nư c
S n
lư ng
trung
bình
trung khu
v c E

34
Trong ph n này, Lu n án trình bày m t s mô hình l m phát theo ti p
c n trư ng phái cơ c u. Trư c h t lu n án gi i thi u mô hình Scandinavian
c a l m phát [47, tr. 153].
Balassa (1964) ã ưa ra m t mô hình l m phát cơ c u c a n n kinh t
m v i gi nh n n kinh t bao g m hai nhóm: nhóm th nh t ký hi u là E,
là nhóm kinh doanh t o ra các hàng hóa thương m i; nhóm th hai ký hi u S,
là nhóm kinh doanh s n xu t hàng hóa không thương m i. Các nghiên c u v
mô hình Scandinavian như c a Aukrust (1977) và i ngũ Edgren, Faxén,
Odhner (EFO) (1973)... ã xây d ng mô hình l m phát cho n n kinh t m và
nh (Hình 1.4), trong ó các tác gi ã k t n i các nguyên lý cơ b n c a mô
hình cơ c u v i gi thi t t nư c có n n kinh t nh và m [47, tr. 162].
Mô hình Scandinavian gi i thích 3 t l l m phát πE, πS và π (tương ng
là l m phát c a khu v c E, khu v c S và l m phát trong nư c) cũng như s
tăng lên c a ti n lương wS, wE thông qua các bi n ngo i sinh. Các bi n ngo i
sinh g m l m phát nư c ngoài πw, năng su t lao ng c a khu v c E và S (ký
hi u λE và λS). V i gi thi t t giá h i oái không i, mô hình Aukrust-EFO
ư c mô ph ng như sau:
- Tác ng tr c ti p c a l m phát qu c t :
πE = πw (1.19)
- T l tăng lương c a khu v c E và quan h thông tin lương gi a hai khu
v c E và S ư c mo t b i (1.20.1) - (1.20.2):
wE = λE + πE (1.20.1)
wE = wS (1.20.2)
- Thi t l p giá khu v c S: πS = wS - λS (1.21)

35
- nh nghĩa t l l m phát trong nư c:
π = αE πE + αS πS, v i αE + αS = 1 (1.22)
Tr ng s αE, αS là th ph n chi tiêu hàng hóa tương ng c a hai khu v c.
Các tác gi mô hình Scandinavian gi thi t là các th ph n này c nh. T các
phương trình trên ta có:
π = πw + αS (λE - λS) (1.23)
Các bi n v ph i (1.23) là ngo i sinh. V y t l l m phát c a n n kinh
t nh và m ư c xác nh b i t l l m phát th gi i và l ch gi a năng
su t lao ng c a hai khu v c kinh t .
Ngay t nh ng năm 1950, khi nghiên c u l m phát trong các nư c phát
tri n, các nhà kinh t thu c trư ng phái cơ c u ã cho r ng nguyên nhân gây
l m phát cơ c u là s không co giãn c a cung và tính c ng nh c c a cơ c u
gi a các khu v c c a n n kinh t (Torado, 1989). Các nhà kinh t cho r ng lý
thuy t l m phát cơ c u ư c d a trên ba y u t căn b n [11, tr.10]: (1) Giá
tương i thay i khi cơ c u kinh t thay i, (2) S kém linh ho t c a giá c
và ti n t , (3) Cung ti n th ng cân b ng lư ng c u dư trong th trư ng
hàng hóa và d ch v .
Lý thuy t l m phát cơ c u nh n m nh quan h gi a giá tương i và
cơ c u kinh t . Olivera (1977) phát bi u r ng "t n t i m i quan h 1-1 gi a
giá tương i và cơ c u kinh t " vì v y m i cơ c u kinh t l i có m t vectơ
giá tương i duy nh t. Các nhà kinh t cho r ng l m phát là không th
tránh kh i trong m t n n kinh t ang c g ng tăng trư ng nhanh nhưng
ph i i m t v i nút th t c chai v cơ c u. Nh ng nút th t c chai cơ b n
như (1) cung lương th c không co giãn (m t cân i gi a cung c u lương
th c, th c ph m), (2) h n ch v ngo i t do nh p kh u nhi u hơn xu t

36
kh u, (3) h n ch v ngân sách c a Chính ph . Nút th t v cung ng
lương th c xu t hi n do có s khác nhau gi a t c chuy n d ch trong
công nghi p và nông nghi p. Khu v c công nghi p và thành th hi n i
tương i khác bi t so v i khu v c nông nghi p truy n th ng và l c h u.
Nh ng m i liên k t th trư ng gi a hai khu v c này ư c phát tri n không
ng u; do ó, dư ng như có nh ng tính c ng nh c v phía cung theo
nghĩa là c u v lương th c c a thành th tăng lên không tương thích v i s
gia tăng cung ng c a nông nghi p. S h n ch v ngo i t ph n ánh s
h n ch ngu n hàng nh p kh u do nh ng khó khăn v cán cân thanh toán
c a m t qu c gia. Quá trình công nghi p hoá cũng như s gia tăng nhu c u
do tăng trư ng dân s và i s ng ư c c i thi n ư c coi là các nhân t
mang tính cơ c u gây ra s tăng trư ng nhu c u v hàng nh p kh u trong
khi t c tăng cung hàng nh p kh u b ràng bu c b i ngu n ngo i t có
h n. K t qu là s dư c u kinh niên v hàng nh p kh u và giá c c a chúng
liên t c tăng lên. Giá c hàng nh p kh u tăng ư c xem là m t nhân t d n
n l m phát trong m c giá chung. S h n ch v ngân sách c a Chính
ph óng góp vào l m phát thông qua làm tăng cung ti n. Khác v i các
nư c phát tri n, Chính ph các nư c ang phát tri n thư ng can thi p
m nh hơn vào các ho t ng kinh t do khu v c tư nhân y u kém. Chính
ph thư ng óng vai trò ch o không ch trong vi c cung c p các d ch v
truy n th ng như giáo d c, y t , xây d ng cơ s h t ng xã h i mà c trong
các ho t ng s n xu t kinh doanh, d n n các kho n chi tiêu l n trong
ngân sách. Trong khi ó, ph n l n các nư c ang phát tri n u ph i i
phó v i nh ng khó khăn trong vi c m r ng ngu n thu t thu do thu nh p
th p. ng th i, h cũng có ít cơ h i tài tr cho thâm h t ngân sách
b ng ngu n vay trên th trư ng v n trong nư c vì th trư ng này thư ng
chưa phát tri n. Do v y, Chính ph các nư c này thư ng ph i d a vào

37
ngu n ti n do ngân hàng trung ương phát hành. Lư ng ti n phát hành quá
l n t t y u s d n n l m phát.
Do ó mô hình kinh t lư ng phân tích l m phát theo lý thuy t l m phát
cơ c u có th ư c phân tích qua mô hình:
π = β1 + β2
GDP
d
+ β3 log(GDP) + β4 log(E) + U (1.24)
trong ó: d là m c thâm h t NSNN, E là t giá h i oái, π là t l l m
phát, U là bi n ng u nhiên i di n cho các y u t tác ng ngoài mô hình.
1.2.2. Mô hình kinh t lư ng phân tích ng thái giá c - l m phát
1.2.2.1. M t s mô hình chu i th i gian ơn bi n phân tích ng thái giá c -
l m phát
Mô hình ơn bi n phân tích giá c - l m phát có ưu i m là ch d a vào
các giá tr quan sát trong quá kh ánh giá tương lai và c n ít s li u.
Chu i CPI có tính mùa v cao nên mô hình ARIMA mùa v là m t mô hình
phù h p dùng d báo l m phát ng n h n nư c ta. Ngoài ra, m t hư ng
m i s d ng mô hình ơn bi n phân tích giá c ư c s d ng trên th gi i
là mô hình phân tích l m phát theo ti p c n gi i tích ng u nhiên ([39], [40],
[62]). Trong m c này, Lu n án gi i thi u hai mô hình chu i th i gian ơn
bi n phân tích l m phát - giá c là mô hình ARIMA mùa v và mô hình ph c
h i trung bình theo ti p c n gi i tích ng u nhiên.
•••• Mô hình ARIMA mùa v
Mô hình ARIMA mùa v ư c ký hi u là SARIMA. Mô hình ARIMA
mùa v ư c xây d ng tương t như mô hình ARIMA, c th :
Cho chu i th i gian Yt. Quá trình t h i quy theo mùa v v i b c mùa v
là s, b c t h i quy mùa là P (ký hi u SAR(P)) có d ng (1.25):
Yt = φ0 + φ1 Yt-s + φ2 Yt-2s + ... + φP Yt-Ps + ut (1.25)

38
trong ó ut là nhi u tr ng. i u ki n SAR(P) d ng là -1 < φi < 1, i = 1, P .
Quá trình trung bình trư t theo mùa b c Q (ký hi u SMA(Q)) c a chu i
Yt có d ng (1.26):
Yt = ut + θ1 ut-s + ... + θQ ut-Qs (1.26)
trong ó ut là nhi u tr ng. i u ki n SMA(Q) d ng là -1 < θi < 1, i = 1,Q .
Quá trình trung bình trư t b c P, t h i quy b c Q theo mùa (ký hi u
SARIMA(P, Q)) có th bi u di n dư i d ng (1.27):
Yt = φ0 + φ1 Yt-s + φ2 Yt-2s + ... + φP Yt-Ps + θ1 ut-s + ... + θQ ut-Qs (1.27)
N u chu i Yt không d ng thì có th l y sai phân theo mùa như sau:
Sai phân mùa b c 1: ∆s = Yt - Yt-s
Sai phân mùa b c 2: ∆2
s = (Yt - Yt-s) - (Yt-s - Yt-2s) = Yt - 2 Yt-s + Yt-2s
...
Sai phân mùa b c D: ∆D
s = (1-Ls
)D
Yt
N u áp d ng chu i SARIMA(P, Q) cho chu i sai phân mùa b c D c a
chu i Yt thì ta có chu i SARIMA(P, D, Q).
M t chu i Yt là chu i t h i quy thư ng b c p, trung bình trư t thư ng
b c q g i là quá trình ARMA(p, q). N u áp d ng chu i ARMA(p, q) cho
chu i d ng sai phân thư ng b c d thì Yt ư c g i là quá trình ARIMA(p, d,
q). N u áp d ng chu i ARIMA(p, d, q) cho chu i SARIMA(P, D, Q) thì ta
ư c mô hình ARIMA mùa v , ký hi u là SARIMA(p,d,q)×(P, D, Q)s
ư c
vi t dư i d ng (1.28):
φp(L) ΦP(Ls
) (1-L)d
(1-Ls
)D
Yt = θq(L) ΘQ(Ls
) ut (1.28)

39
trong ó
+ ΦP(Ls
), ΘQ(Ls
) l n lư t là a th c t h i quy theo mùa b c P và trung
bình trư t theo mùa b c Q.
+ φp(L), θq(L) l n lư t là a th c t h i quy thư ng b c p và trung bình
trư t thư ng b c q.
+ ut là nhi u tr ng.
+ D là b c c a sai phân mùa v , d là b c c a sai phân thư ng.
Các i u ki n d ng và kh ngh ch c a chu i ARIMA thư ng cũng ư c
ng d ng cho mô hình ARIMA theo mùa v .
•••• Mô hình ph c h i trung bình
Gi i tích ng u nhiên (bao g m phương trình vi phân ng u nhiên và tính
toán ng u nhiên) do Giáo sư Itô xu t và phát tri n ư c s d ng r ng rãi
trong r t nhi u lĩnh v c ng d ng th c t như k thu t (l c, n nh và i u
khi n h th ng khi có ti ng n, ...), v t lý (lý thuy t chuy n ng h n lo n và
lý thuy t trư ng b o giác ...), sinh v t ( ng l c h c dân s ...), kinh t và tài
chính ( nh giá quy n l a ch n ch ng khoán, kh o sát ng thái giá, ...).
Trong m c này, lu n án s gi i thi u m t ng d ng c a gi i tích ng u nhiên là
mô hình ph c h i trung bình kh o sát ng thái giá.
Cho P(t) là giá (hàng hóa, tài s n, ch s …) t i th i i m t. Gi s (gi
thi t lí tư ng) th trư ng luôn n nh, không có nh ng bi n ng khách quan,
khi ó ngư i ta ch ng minh ư c giá P(t) th a mãn phương trình vi phân
thư ng:
))(ln(
)(
tP
dt
tdP
−= µα (1.29)
v i α g i là t c ph c h i, µ g i là giá tr trung bình.

40
(1.29) là phương trình vi phân c p 1 mô t tác ng c a quy lu t cung
c u i v i s v n ng c a t ng th các th trư ng thông qua s v n ng
c a m t b ng giá c . Tuy nhiên, trong th c t , th trư ng bao gi cũng ch u
nh ng bi n ng khó lư ng (do nh ng nhân t khách quan chi ph i như m t
mùa, d ch cúm gà, tình hình chính tr , ...) nên phương trình (1.29) c n ư c
b sung thêm thành ph n ng u nhiên σdw. Do ó quá trình giá c mà trong
dài h n có xu hư ng v n ng ng u nhiên v m c cân b ng có th mô hình
hóa b ng quá trình ng u nhiên ph c h i trung bình, v i phương trình vi phân
ng u nhiên (1.30):
dP(t) = α[µ-lnP(t)] P(t) dt+ σP(t) dw (1.30)
trong ó:
dw: s gia Wiener; α: t c ph c h i, µ: giá tr trung bình, σ: dao
ng c a quá trình.
thu n ti n cho vi c chuy n d ng (1.30) thành mô hình kinh t lư ng
nh m ki m nh mô hình cũng như ư c lư ng các tham s , ta th c hi n bi n
i x(t) = lnP(t) và gi i (1.30), ư c k t qu (1.31).
∫
−−−−−
++−=
t
t
ttttt
udweeetxemtx
u
0
00
)()(]1[)( )(
0
)( α
ααα
σ (1.31)
Cho t0=t-1, khi này d ng sai phân c a (1.31) là:
∆x(t) = x(t) - x(t-1) = m(1-e-α
) + (e-α
- 1) x(t-1) + ∫
+
+−
1
)1(
0
0
0
)(
t
t
ut
udWee αα
σ (1.32)
ư c vi t g n l i như sau:
∆xt = m(1-e-α
) + (e-α
- 1) xt + εt (1.33)

41
v i εt = ∫
+
+−
1
)1(
0
0
0
)(
t
t
ut
udWee αα
σ có kỳ v ng b ng 0 và phương sai không i (Các
ch ng minh chi ti t ư c trình bày ph l c 1).
t 1];1[ −=−= −− αα
ebema ; Phương trình (1.33) tr thành (1.34):
ttt bxax ε++=∆ −1 v i gi thi t εt là nhi u tr ng (1.34)
t c là xt là quá trình AR(1). T mô hình (1.34) có th cho ư c lư ng các tham
s a, b.
T các ư c lư ng c a a và b, các tham s c a mô hình (1.34) có th tính
toán ư c qua công th c (1.35) (xem ch ng minh ph l c 1).
µ
ε σ
α
µσσ
α
eP*;
2
1
;
1)1(
)1ln(2
)1ln(
2ln
;)1ln(;
2
2
=+=
−+
+
=
+
−=+−=−=
m
b
b
b
Hb
b
a
m
(1.35)
trong ó: P*
là m c giá cân b ng dài h n
α là t c ph c h i v m c cân b ng dài h n
H (half-life) là ch tiêu bi u th kho ng th i gian c n thi t
loga m c giá hi n th i lnP(t) dao ng v m c giá n m gi a lnP(t) và m c
giá cân b ng lnP*
, σ là m c bi n ng giá.
1.2.2.2. M t s mô hình chu i th i gian a bi n phân tích ng thái giá c -
l m phát
V n d ng mô hình chu i th i gian ơn bi n phân tích ng thái giá c -
l m phát thư ng không bao quát ư c các thông tin v s nh hư ng t các
y u t tác ng khác. Mô hình chu i th i gian a bi n s gi i quy t ư c v n
này. xây d ng các mô hình chu i th i gian a bi n phân tích l m phát -
giá c , c n ph i d a vào các cơ s lý thuy t kinh t như ư c trình bày trong

42
m c 1.2.1, t ó k t h p v i các mô hình kinh t lư ng a bi n phân tích.
M t s mô hình kinh t lư ng a bi n thư ng ư c s d ng trong nh ng năm
g n ây phân tích giá c - l m phát như mô hình h i quy tuy n tính c
i n, mô hình VAR, mô hình VECM ...
•••• Mô hình h i quy tuy n tính c i n
Mô hình h i quy tuy n tính c i n có d ng (1.36):
Y = β1 + β2 X2 + ... + βk Xk + u (1.36)
trong ó Y là bi n n i sinh ư c gi i thích t mô hình, Xi là các bi n ngo i
sinh, u là y u t ng u nhiên, βi là các h s h i quy riêng ( 2,i k= ).
•••• Mô hình VAR
Sims (1980) ã thay i m i quan tâm c a các nhà kinh t lư ng ương
th i. Ông cho r ng h u h t các bi n s kinh t , nh t là bi n s kinh t vĩ mô
u mang tính n i sinh, nghĩa là u có tác ng qua l i l n nhau. T ó ông
xu t mô hình nhi u bi n s mà trong ó các bi n s c a mô hình u óng
vai trò như nhau, và u là bi n n i sinh.
Mô hình VAR d ng c u trúc t ng quát v i m bi n và tr p bư c ư c
vi t d ng (1.37):
0 ...t t p t p ty A A y A y ε−= + + + + (1.37)
trong ó yt = (y1t,…,ymt)’; Ai là các ma tr n c p m×m , A là ma tr n c p m×1,
εt là ma tr n c p m×1.
Mô hình VAR d ng rút g n tương ng là (1.38):
1 1 ...t t p t p ty B B y B y v− −= + + + + (1.38)
trong ó yt = (y1t,…,ymt)’; Bi là các ma tr n c p m×m , B là ma tr n c p m×1,
vt là ma tr n c p m×1 y u t ng u nhiên.

43
Mô hình d ng VAR thư ng ư c s d ng trong các bài toán liên quan
n các bi n kinh t vĩ mô là:
1. D báo, c bi t là d báo trung h n và dài h n
2. Phân tích cơ ch truy n t i s c, nghĩa là xem xét tác ng c a m t cú
s c trên m t bi n ph thu c lên các bi n ph thu c khác trong h th ng.
•••• Mô hình VECM
Khi xây d ng mô hình VAR, các bi n thư ng ph i ư c x lý tr
thành các chu i d ng, và do ó trong m t s trư ng h p có th b m t i các
thông tin quan tr ng v m i quan h gi a các bi n s , ch ng h n v xu hư ng
bi n i dư i d ng không d ng gi a các bi n s . Khi ó m t lo i mô hình
m i d ng VAR ư c ưa ra áp d ng thâu tóm các thông tin này, ó là
mô hình VECM – mô hình hi u ch nh sai s d ng véc tơ. Mô hình này t ra
r t h u ích trong vi c th hi n không ch m i quan h dài h n gi a các bi n s
mà còn th hi n ư c ng thái trong ng n h n trong quan h gi a các bi n s
trong vi c gi cho h th ng quy v m i quan h cân b ng dài h n.
Mô hình VECM ơn gi n g m hai bi n x, y và p tr có d ng (1.39)-
(1.40):
1 1 1 11 1 1 11 1 1 1
2 1 1 21 1 2 21 1 2 2
[ ] .. .. (1.39)
[ ] .. .. (1.40)
t t t t p t p t p t p t
t t t t p t p t p t p t
x x y x x x x
y x y x x x x
α β γ γ η η ε
α β γ γ η η ε
− − − − − −
− − − − − −
∆ = + + ∆ + + ∆ + ∆ + + ∆ +
∆ = + + ∆ + + ∆ + ∆ + + ∆ +
trong ó: x và y là chu i ng tích h p b c 1, t h p tuy n tính c a x và y là
chu i I(0).
Mô hình VECM cho bi t m i quan h gi a các bi n x và y: quan h dài
h n th hi n b i các h s β, và cơ ch i u ch nh ng n h n th hi n b i các
h s α1, α2.
1.3. Tóm t t chương 1
Lý thuy t l m phát ư c nghiên c u r t nhi u trong kinh t vĩ mô. Tuy
nhiên, h u h t các nghiên c u u phân tích l m phát theo ti p c n nh tính.

44
Trong Lu n án này, Chương 1 ã t ng h p, phân tích c th m t s lý thuy t
l m phát theo cách ti p c n mô hình có th ư c lư ng ư c.
phân tích ng thái giá c - l m phát Vi t Nam, Chương 1 ã t p trung
trình bày các mô hình lý thuy t cơ b n v l m phát mà ch y u phân tích theo
các mô hình có th ư c lư ng ư c, b t u t mô hình ư ng Phillips n mô
hình l m phát c u kéo, mô hình l m phát chi phí y, các mô hình l m phát ti n
t , các mô hình l m phát cơ c u, các mô hình theo ti p c n kinh t lư ng, ti p
c n gi i tích ng u nhiên. Nh s phân tích c th các lý thuy t l m phát theo ti p
c n mô hình nên Chương 1 làm n n t ng các chương sau áp d ng phân tích
tình hình giá c - l m phát Vi t nam trong th i kỳ i m i và là cơ s cho các
nghiên c u sau v l m phát theo hư ng ti p c n mô hình.

45
CHƯƠNG 2
PHÂN TÍCH TH C TR NG DI N BI N GIÁ C - L M
PHÁT C A VI T NAM GIAI O N 1986-2008
Ngay sau khi i m i n n kinh t , nư c ta ph i ương u v i tình
tr ng suy thoái và siêu l m phát. Trong giai o n 1986-1988, m c dù Chính
ph r t c g ng ưa nư c ta thoát kh i kh ng ho ng kinh t nhưng k t qu
r t h n ch , t l l m phát v n cao trong khi suy thoái kinh t v n có xu
hư ng kéo dài. Ph i n năm 1989, vi c v n d ng nh ng công c chính
sách vĩ mô cơ b n c a n n kinh t th trư ng như chính sách tài khóa, ti n
t , t giá h i oái, lãi su t... m i ư c áp d ng và b t u có hi u qu . T
giai o n này, n n kinh t b t u n nh và phát tri n th hi n hi u qu
c a công c chính sách vĩ mô.
V i m c tiêu xây d ng mô hình phân tích di n bi n giá c – l m phát
trong th i kỳ i m i, chương 2 t p trung phân tích th c tr ng di n bi n giá
c - l m phát giai o n t sau năm 1986, và phân tích các y u t nh hư ng
l m phát làm cơ s cho chương 3 xây d ng mô hình phân tích di n bi n
giá c - l m phát Vi t Nam giai o n g n ây.
Chương 2 ư c b c c g m 3 ph n: m c 2.1 gi i thi u th c tr ng, di n bi n
l m phát trong th i kì i m i; m c 2.2 phân tích m t s nhân t chính tác ng
n l m phát c a Vi t Nam trong giai o n g n ây và m c 2.3 là k t lu n.
2.1. Di n bi n l m phát trong th i kỳ i m i
Vi t Nam ã tr i qua th i kỳ l m phát cao và kéo dài v i nh ng nh
hư ng n ng n trong su t th p k 80, và ư c coi như là h u qu t t y u c a cơ
ch qu n lý kinh t thi u hi u qu và tình tr ng bao c p c a th i kỳ chi n tranh.
T l l m phát tăng m nh t 25,2% năm 1980 lên 69,6% năm 1981, r i 95,4%

46
năm 1982, 49,5% năm 1983, 64,9% năm 1984 và 91,6% năm 1985. Do t c
tăng ti n lương th p hơn nhi u so v i t l l m phát nên m c s ng c a cán b
công nhân viên khu v c Nhà nư c gi m sút; lòng tin c a xã h i gi m sút. Di n
bi n l m phát trong th i kì i m i (sau năm 1986) ư c mô t B ng 2.1.
B ng 2.1: T l l m phát và t c tăng trư ng GDP giai o n 1986-2008
Năm L m phát Tăng trư ng Năm L m phát Tăng trư ng
1986 774,7 2,84 1998 9,2 6,1
1987 223,1 3,63 1999 0,1 7,8
1988 393,8 6,01 2000 -0,6 8,4
1989 34,7 4,68 2001 0,8 8,2
1990 67,1 5,1 2002 4 8,47
1991 67,5 5,8 2003 3 6,23
1992 17,5 8,6 2004 9,5 7,8
1993 5,2 8,1 2005 8,4 8,4
1994 11,4 8,8 2006 6,6 8,2
1995 12,7 9,6 2007 12,63 8,47
1996 4,5 9,3 2008 19,89 6,23
1997 3,6 8,8
Ngu n: TCTK
Căn c vào xu hư ng bi n ng c a t l l m phát và t l tăng trư ng
trên Hình 2.1 và Hình 2.2, lu n án phân kỳ di n bi n l m phát thành các giai
o n như sau: giai o n 1986-1991 là giai o n l m phát cao. c bi t các
năm 1986-1988 ã x y ra siêu l m phát, t l l m phát tăng lên 3 con s
(1986: 774,7%; 1987: 223,1%; 1988: 393,8%) v i nh ng h u qu khôn

47
lư ng, i s ng c a i b ph n dân cư - c bi t là nh ng ngư i làm vi c
trong b máy Nhà nư c b suy gi m nghiêm tr ng.
0
2
4
6
8
10
12
19861987198819891990199119921993199419951996199719981999200020012002200320042005200620072008
-50
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
550
600
650
700
750
800
850Tăng trư ng L m phát
Hình 2.1: L m phát và tăng trư ng Vi t Nam giai o n 1986-2008
Giai o n 1992-1998 có n n kinh t n nh và phát tri n. Hình 2.2 cho
th y trong giai o n này, Chính ph ã có nh ng thành công áng khích
l trong vi c i u hành chính sách kinh t : l m phát ư c ki m soát và kinh t
tăng trư ng cao.
0
2
4
6
8
10
12
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-5
0
5
10
15
20
25Tăng trư ng L m phát
Hình 2.2: L m phát và tăng trư ng Vi t Nam giai o n 1992-2008

48
Giai o n 1999-2003 là giai o n thi u phát. Trong giai o n này, nư c ta
l i ph i i m t v i m t tình hình m i: l m phát quá th p i cùng v i à tăng
trư ng kinh t ch m l i. Giai o n 2004-2008 l i có t l l m phát tăng cao.
2.1.1. Giai o n 1986-1991
•••• Th c tr ng di n bi n giá c - l m phát
Vào năm 1985, t c i cách i u ch nh chung v giá, lương, ti n ã ư c
th c hi n. M c ích i u ch nh lương là xóa b h th ng phân ph i và thay
th tr c p giá tiêu dùng b ng ti n lương. Lương t i thi u tăng lên bù cho
lương th c t gi m và khuy n khích tăng năng su t lao ng.
Tuy nhiên, h u qu c a c i cách giá, lương, ti n tháng 9-1985 ã làm cho
giá c hàng hóa bi n ng m nh, ho t ng ti n t h n lo n; ti n lương th c
t gi m sút nhanh chóng; l m phát t c "phi mã"; trong nư c hàng hóa
khan hi m, cung không c u (xem [36]). Các doanh nghi p ph i tăng giá
d a trên cơ s chi phí b ra và l i nhu n. u năm 1985 ã có cu c phá giá
l n c a ng Vi t nam so v i USD, 1 USD có giá tr b ng kho ng 12-100
ng trong khi ó ch en là 350-370 ng [66, tr 32]. Trong vòng 1 năm
k t khi có cu c i u ch nh giá lương ti n, l m phát ã lên n nh i m c a
nó vào năm 1986. Khi l m phát lên cao n m c ó thì nh ng d oán v l m
phát ã khi n các ch th kinh t ph i tăng u cơ, tích tr b o v b n thân
mình. C u l i ti p t c vư t cung vì v y tình tr ng b t n nh l i càng gia
tăng. K t qu là l m phát ã r t cao trong nh ng năm u i m i này.
Do h th ng tài chính vào nh ng năm 1980 còn kém phát tri n nên ã t
n n kinh t Vi t Nam vào m t v trí b t bu c ph i dùng n công c "li u
pháp cú s c" i u ch nh n nh. Chính sách lãi su t cao ư c áp d ng
năm 1989. L n u tiên sau nhi u th p k ngư i g i ti n ti t ki m nh n ư c
m c lãi su t th c dương. Gi i pháp này có tác d ng t c th i trong vi c gi m

49
tiêu dùng và gi m u tư; m c bi n ng giá gi m m nh, th m chí có
tháng xu ng t i m c âm trong năm 1989.
0
1
2
3
4
5
6
7
1986 1987 1988 1989 1990 1991
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Tăng trư ng L m phát
Hình 2.3: T l l m phát và t c tăng trư ng GDP giai o n 1986-1991
Trong cu c c i cách toàn di n vào năm 1989, chi tiêu chính ph ã ư c
gi m b t: c t gi m h u h t các lo i tr c p cho các doanh nghi p nhà nư c.
Tr c p cho các doanh nghi p nhà nư c ư c d b . Nhân công trong kh i
doanh nghi p nhà nư c gi m xu ng.
Cu c c i cách nông nghi p 1988, t do hoá thương m i và s h i
ph c các ngành công nghi p ã giúp ngu n thu nhân sách tăng lên áng
k trong nh ng năm ti p theo. Vì v y, tình tr ng thâm h t ngân sách ã
gi m xu ng còn 3,7% GDP năm 1990 so v i m c 8% năm trư c ó. C i
cách n n kinh t cu i năm 1988 theo hư ng th trư ng; năng l c s n xu t
xã h i b t u ư c khai thác và có i u ki n phát huy tác d ng thông qua
chính sách phát tri n n n kinh t a thành ph n, chính sách khoán n h
nông dân và chính sách m c a n n kinh t ... ph n nào ã phù h p v i s
v n hành c a cơ ch i u ti t khách quan t o i u ki n thúc y c nh
tranh và hi u qu . Các c i cách này th c s ã m r ng m c s n lư ng
ti m năng c a xã h i và t o nên th i kỳ tăng trư ng v ng ch c trong
nh ng năm sau này (xem [14]).

50
Tuy nhiên, n n kinh t v n chưa n nh, l m phát năm 1990-1991 l i
tăng cao lên 67%, nhưng cu c c i cách toàn di n năm 1989 ã t o n n
móng cho l m phát ư c ki m ch th c s t năm 1992. M i nguy cơ v t
l l m phát lên t i 3 con s ã ư c d b khi t l l m phát trong năm
1992 ch còn 17,5%.
Chính ph ã thành công khi k t h p nhi u chính sách khác nhau bù
p cho nh ng tác d ng tiêu c c c a công c i u ch nh lãi su t. Vì v y,
trong khi t l l m phát h xu ng thì t c tăng trư ng kinh t ã tăng lên. S
thành công c a cu c c i cách này ã ưa Vi t Nam sang m t trang s m i:
hi u qu và n nh hơn t năm 1992.
•••• M t s nguyên nhân chính
N i b t c a th i kỳ này, trư c h t ph i nói n s y u kém c a h th ng
ngân hàng là m t lý do quan tr ng bơm ti n vào lưu thông trong giai o n
này. Trư c năm 1988, NHNN không th ki m soát ư c lư ng ti n cung ng
m c mong mu n. Th nh t, h th ng ngân hàng là h th ng m t c p i
di n là NHNN v i 45 chi nhánh t i các t nh thành ph . NHNN có hai ch c
năng, v a là ngư i phát hành ti n, ki m soát ti n trong lưu thông, v a là
ngư i c p tín d ng và cho vay n n kinh t . C p tín d ng không d a trên cơ s
v n và năng l c qu n lý c a ngư i i vay mà d a vào m nh l nh c a các quan
ch c a phương, trung ương và tuỳ thu c quy t nh c a các giám c chi
nhánh. Mô hình này ã t o ra tình tr ng không ch NHNN m i cung ng ti n
t mà 45 chi nhánh cũng như là các ngân hàng phát hành. Lãi su t ư c xác
nh do quy t nh ch quan ch không ph i d a trên quan h cung c u trên
th trư ng. Vi c phát hành ti n c a ngân hàng là ngu n chính bù p thâm
h t ngân sách. H u qu c a các cơ ch này là cung ti n không th ki m soát
ư c và làm tăng l m phát.

51
Năm 1988, m t bư c ngo t c a n n kinh t ư c ánh d u b ng vi c
chuy n n n kinh t k ho ch hoá t p trung sang n n kinh t theo nh hư ng th
trư ng. H th ng ngân hàng ư c c i t t h th ng ngân hàng m t c p sang h
th ng ngân hàng hai c p riêng bi t. Ngh nh s 218/CP c a H i ng B
trư ng v vi c xây d ng h th ng ngân hàng 2 c p Vi t Nam, trong ó quy
nh rõ ch c năng qu n lý nhà nư c c a h th ng NHNN và ch c năng kinh
doanh c a h th ng ngân hàng thương m i [12]. NHNN ch ng hơn trong
th c hi n chính sách cung ng ti n t và ph i h p chính sách ti n t v i chính
sách tài khoá và các chính sách kinh t vĩ mô khác. NHNN ã ban hành qui ch
d tr b t bu c m i: tăng s l n tính d tr b t bu c hàng tháng, lo i b d n tín
phi u kho b c trong cơ c u ti n g i d tr b t bu c và th ng nh t ti n d tr
b t bu c vào m t tài kho n không kỳ h n chung. i u này cho phép i u ch nh
linh ho t hơn d tr c a các ngân hàng thương m i t i NHNN, góp ph n gián
ti p kh ng ch lãi su t th trư ng và kh i lư ng tín d ng, giúp cho các ngân
hàng thương m i s d ng có hi u qu hơn ngu n v n huy ng c a h . H
th ng ngân hàng thương m i qu c doanh và ngoài qu c doanh th c hi n t t
hơn vai trò cung ng v n cho doanh nghi p, ng th i chú tr ng hơn n hi u
qu c a ng v n v i m t ch lãi su t linh ho t và h p lý hơn. Các ngân
hàng thương m i áp d ng các công c huy ng v n linh ho t (trái phi u, tín
phi u, ti n g i ti t ki m, ti n g i thanh toán séc cá nhân n i và ngo i t ) k t
h p v i y nhanh ti n hi n i hoá công tác thanh toán qua ngân hàng và
các lo i hình d ch v tài chính khác.
i m t v i siêu l m phát trong các năm 1986-1988, tháng 3-1989 chính
sách ti n t ã ư c th t ch t k c cung ti n l n lãi su t. Tháng 4-1989 H i ng
B trư ng ra quy t nh s 39/H BT v c i cách chính sách lãi su t v i các nh
hư ng cơ b n như là lãi su t th c c n ph i dương, lãi su t c n ư c i u ch nh
phù h p v i s bi n ng c a ch s giá. Chính sách này ã có hi u qu ngay t c

52
thì v i vi c khôi ph c ni m tin c a ngư i dân v i ng n i t , lãi su t huy ng
cao v i giá tr th c dương ã h p d n ngư i dân g i ti n vào ngân hàng làm gi m
áp l c cung c p tín d ng cho các doanh nghi p nhà nư c c a h th ng ngân hàng.
Lưu thông ti n t ư c tăng cư ng nhưng l i không gây l m phát. Bên c ch ó,
vi c áp d ng lãi su t cho các kho n vay cũng như tăng lãi su t cho vay làm gi m
h n các kho n vay t phía doanh nghi p. Áp l c t lãi su t khi n các doanh
nghi p ng ng h n u cơ và thanh lý hàng t n kho d n n làm gi m m t cân
b ng cung c u, gi m áp l c l m phát. Thành công c a chính sách vĩ mô trong giai
o n này là r t kh quan b ng vi c ch n ng ư c siêu l m phát.
L m phát giai o n 1986-1991 rõ ràng là l m phát ti n t và l m phát cơ
c u. Chính sách "lãi su t" ã thành công ki m ch l m phát cao trong giai
o n này.
T năm 1989, Chính ph có xu hư ng th c hi n chính sách tài khoá ch t
ch nh m ki m ch l m phát. c bi t, b t u t năm 1992, Chính ph ã
ch m d t h n vi c phát hành ti n bù p thâm h t ngân sách và thay th
b ng ngu n ODA, vi n tr không hoàn l i và m t s ít b ng vay dân cư trong
nư c thông qua phát hành trái phi u kho b c. ây là m t trong nh ng nhân t
quy t nh s thành công c a chương trình n nh trong giai o n này.
h n ch thâm h t ngân sách, v phía chi tiêu, chính ph d n d n tách b ch
gi a tài chính Nhà nư c v i tài chính doanh nghi p; bu c các doanh nghi p
th c hi n cơ ch ngân sách "c ng" v i c trưng là các doanh nghi p ph i
th c hi n t ho ch toán kinh doanh; t ch u trách nhi m v l , lãi trong các
ho t ng c a mình. Chính ph gi m d n ti n t i xoá b bao c p cho các
doanh nghi p nhà nư c. Nh v y, các kho n chi thư ng xuyên t ngân sách
nhà nư c và c p bù l cho các doanh nghi p ã gi m áng k , song t l chi
u tư xây d ng cơ b n t ngân sách nhà nư c v n tăng ch m so v i yêu c u.
Bên c nh ó, các doanh nghi p nhà nư c cũng gi m v s lư ng (t 12.500

53
năm 1990 xu ng còn kho ng 6.000 cu i năm 1995). M t khác, Chính ph
cũng tìm cách c t gi m qui mô c a khu v c công c ng, ư c tính m i năm
gi m biên ch 200.000 ngư i trong giai o n 1988-1990, và m t l c lư ng
l n quân nhân ư c gi i ngũ. Tuy nhiên, do ph i chi tr nh ng kho n ti n
áng k cho công nhân m t vi c và b i gi i ngũ, nên t ng chi thư ng
xuyên ti p t c tăng lên trong năm 1989, t 17,8% so v i 15,1% trong năm
1988. Ngoài ra, chi u tư xây d ng cơ b n t ngân sách Nhà nư c cũng tăng
áng k lên 6,7% t 3,9% năm 1988. K t qu là t ng chi tiêu Chính ph ã
tăng áng k t 19% năm 1988 lên 24,5% năm 1999 (xem [14]).
C i cách thu bư c m t (b t u t năm 1990) ã phát huy hi u qu , m t
m t m b o ngu n thu cho ngân sách Nhà nư c áp ng ư c các yêu c u chi
ngân sách, m t khác h th ng thu bư c u ư c h p lý hoá, tr nên ơn gi n
và khoa h c hơn nên ã ph n nào t o cơ s bình ng cho các doanh nghi p phát
tri n và do ó có tác d ng khuy n khích s n xu t kinh doanh, thúc y tăng
trư ng kinh t , lành m nh hoá ho t ng ngân sách, và óng góp tích c c vào
quá trình ch ng l m phát. Tuy nhiên, chính sách thu trong giai o n này còn
b c l nhi u h n ch : Có nhi u m c thu su t và i tư ng áp d ng ph c t p gây
khó khăn cho vi c t ch c thu thu và t o cơ h i cho vi c tr n l u thu ; m t s
s c thu và phí nh ra chưa h p lý. Các lo i thu gián thu hư ng t i quá nhi u
m c tiêu phát tri n kinh t xã h i gây ra ch ng chéo, tri t tiêu l n nhau, làm cho
các cân i cung c u và giá c b ph n ánh sai l ch. Thu su t trong cùng m t
a bàn, cùng m t lĩnh v c v n có s khác bi t gi a doanh nghi p trong nư c và
doanh nghi p nư c ngoài; gi a doanh nghi p Nhà nư c và doanh nghi p tư
nhân... i u này làm h n ch vai trò khuy n khích c a công c thu .
Ngh nh s 138/H BT ngày 8- 5- 1990 ti p t c hoàn thi n t ch c b
máy ngành Ngân hàng 2 c p. Nhưng ph i n khi “Pháp l nh NHNN Vi t Nam”
và “Pháp l nh Ngân hàng, h p tác xã tín d ng và Công ty tài chính” có hi u l c

La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế

La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (18)

Similar to La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế

Similar to La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế (20)

More from Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)

More from Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999) (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

La01.028 tiếp cận và phân tích động thái giá cả lạm phát của việt nam trong thời kỳ đổi mới bằng một số mô hình toán kinh tế