Evren, Örnekleme ve Verilerin Belirlenmesi

1. Evren, Örnekleme ve Verilerin Belirlenmesi
Aralık, 2015
SOSYAL BİLİMLERDE
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Hazırlayan: Özden ÖZLÜ
Maltepe üniversitesi

2. İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
1. Evren (Anakitle) ve Örneklemenin (Araştırma Kümesi) Temel Kavramları
1.1. Evren
1.2. Çalışma Evreni (Hedef Evren)
1.3. Örneklem
1.4. Örneklem Çerçevesi
1.5. Eleman (Birim)
1.6. Örnek
1.7. Parametre (Evrendeğer) ve İstatistik (Örneklemdeğer)
2. Örnekleme
2.1. Yansızlık
2.2. Örnekleme Türleri
2.3. Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri
2.4. Örneklemenin Yapılması
3. Verilerin Toplanması
3.1. Birincil Verilerin Toplama Yöntemleri
KAYNAKÇA
2

3. GİRİŞ
Bir araştırma raporunda araştırma probleminden önerilere kadar
olan bölüm ve alt bölümlerden oluşan rapor metnine Ana Bölümler
denilmektedir (Karasar, 2009).
APA (1967) modeline göre hazırlanan raporlarda ana bölümler;
• Giriş,
• Yöntem,
• Bulgular ve Yorum,
• Özet, Yargı ve Öneriler’den oluşmaktadır.
Rapor sunumlarında izlenen bu ortak tutum iletişimin kolaylaşmasını
sağlar.
Evren, Örneklem ve Verilerin Toplanması Yöntem’in alt
bölümlerindendir.
3

4. Araştırma Modeli ayrıntılı ve gerekçeli bir şekilde açıklandıktan sonra
Evren ve Örneklem bölümüne geçilir.
Üzerinde araştırma yapılacak bir evren hakkında bilgi derlemek için
başvurulabilecek ilk ve en basit yöntem o evreni oluşturan tüm birimler
üzerinde araştırma konusuyla ilgili bilgi derlemektir, yani tam sayım
yapmaktır.
Ancak uygulamada evrenin tüm birimlerinden bilgi derlemek çeşitli
nedenlerden dolayı neredeyse imkansızdır.
Tam sayım yönteminin zayıf yönleri olması nedeniyle üzerinde araştırma
yapılacak evrenin araştırma konusuyla ilgili durumunu yansıtacağı
düşünülen bir grup birimin evrenden seçilmesi ve bilgilerin bu birimlerden
derlenmesi, yani örnekleme yöntemine başvurulması gerekmektedir.
4

5. 1930’lu yıllarda örnekleme yöntemlerindeki önemli gelişmelerden sonra
bu gelişmelerin ışığında örnekleme, bir araştırma için gerekli verilerin
derlenmesi, bu verilerin çözümlenmesi ve çözümleme sonucu elde edilen
bulguların araştırma amaçları için yorumlanmasıyla ilgili en önemli
araçlardan birisi haline gelmiştir.
Bu çalışmada evren, örneklem ve veri toplama konularının üzerinde
durulacaktır.
5

6. Araştırma tasarımı sürecinin ilk adımı araştırma problemini tanımlamaktır.
İkinci ve en önemli işlemlerinden bir diğeri de araştırmanın evreninin ve
araştırma evreni temsil edecek örneğin belirlenmesidir.
Örnek: Türkiye’deki son genel seçimler öncesinde bir çok araştırma şirketi
tarafından seçim sonucu tahmin araştırmaları yapıldı. Seçimlerden sonra
yapılan tahminlerin hepsinin gerçeği yansıtmadığı görüldü. Sadece bir
araştırma şirketinin tahmin sonuçları doğruyu yansıttığı görüldü.
Bunun sebebi sizce ne olabilir?
Tüm Türkiye’yi temsil edecek kadar kişiyle araştırma yapmış olmaları ve
örneğin iyi belirlenmesidir.
6
1. Evren (Anakitle) ve Örneklemenin (Araştırma Kümesi) Temel Kavramları

7. İki tür evren vardır:
Genel evren: Soyut bir kavramdır; tanımlanması kolay fakat ulaşılması güç
ve hatta çoğu zaman ulaşılması imkansız bir bütündür.
Örneğin; öğrencileri evren olarak alan bir araştırmacının, tüm öğrencilere
ulaşması ya da onlara genellenebilecek bir başka yol izleyerek tam güvenli
bir sonuca varması imkansızdır.
Çalışma Evreni (Hedef Evren): Ulaşılabilen evrendir. Bu açıdan somuttur.
Araştırmacının, doğrudan gözleyerek ya da ondan seçilmiş bir örnek küme
üzerinde yapılan gözlemlerden yararlanarak, hakkında görüş bildirebileceği
evren çalışma evrenidir.
(Karasar, 2009, 110)
7
1.1. Evren (Population)

8. Evrenin içerisinden araştırma için uygun olmayan elemanların
çıkartılmasıyla bulunan çalışma evreni araştırmanın önemli ancak zor bir
bölümüdür.
Evreni doğru belirleyebilmek için;
- araştırma problemini açıkça ifade etmek,
- verilerin hangi birimlerden elde edileceğini belirlemek,
- araştırma sonucunda genellemelerin kimleri ve/veya neleri kapsayacağını
ortaya koymak gerekmektedir.
8
1.2. Çalışma Evreni (Hedef Evren):

9. Örnek: Bir araştırmacı Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren
dershanelerin dil öğretiminde izledikleri yolları öğrenmek isterse, uygun
verilerin toplanacağı evren Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren
dershanelerdir.
Bu dershanelerin içinde başka konularda eğitim veren dershaneler
araştırma için uygun olmadığından ele alınmazlar ve çalışma evreni
Maltepe ilçesindeki tüm dershanelerin sayısından azdır.
Evrenin içerisinden araştırmaya uygun olmayan elemanlar çıkartılınca
araştırmaya uygun ve/veya ulaşılabilir elemanlardan oluşan çalışma
evreninin elemanları bulunur.
9

10. Sonlu evren: Araştırma problemi çerçevesinde analiz yapmak üzere ele
alınan elemanların sınırlı sayıda olduğu evrendir. Tüm elemanları çalışma
evreninin de elemanları olabilir.
Örneğin; bir okulda, öğretmenlerin verimliliğini ölçmeye çalışıldığı bir
araştırmada evren okulda görev yapmakta olan öğretmenlerle sınırlı olan
sonlu bir evrendir.
Sonsuz evren: Ele alınan elemanların sınırlı sayıda olmadığı ya da
sayılamayacak kadar çok elemanın olduğu evrendir. Tüm elemanları
çalışma evreninin elemanları olamazlar.
Örneğin; bir araştırmada tüm dünyadaki öğretmenlerin verimliliği ölçülmek
istendiğinde evren sayılamayacak kadar çok öğretmen olduğu için sonsuz
evren olmaktadır.
10

11. Evrenin bütün elemanlarıyla birlikte tek tek incelemenin mümkün
olmamasından dolayı evreni temsil etme yeteneğine sahip küçültülmüş
modeline ‘Örneklem (Sample)’ adı verilmektedir.
Bir örneklem iyi seçilmişse, araştırma sonuçları fazla kaynak harcamadan
da o evrene genellenebilecektir (Maxwell, 1996).
11
1.3. Örneklem

12. Örneklem üzerinde çalışmanın maliyet güçlükleri, kontrol güçlükleri ve etik
zorunlulukları olmak üzere üç temel nedeni vardır. Bunun yanısıra, her evreni
bir bütün olarak incelemeye gerek olmayabilir. Örneğin, bir kişinin,
vücudundaki kanın tümü boşaltılıp incelenmeden de kan grubunun
belirlenmesi vb amaçlı ‘kan tahlilleri’ yapılıp temsili sonuçlar alınabilir
(Karasar, 2009).
Örneklem üzerinde çalışılırken daha çok iş doyumu, iş tutumu, görüş gibi
konulara yer vermek anlamlı olabilir.
12

13. Araştırma örneğinin belirlenmesinde kullanılan evren elemanlarının listesine
örneklem çerçevesi denmektedir. Araştırmaya başlamadan önce;
• Amaç için uygun bir çerçeve var mı?
• Başka bir kaynaktan sağlanabilecek mi?
• Önceden düzenlenmiş bir çerçeve yoksa, yeni bir çerçeve hazırlanabilir
mi?
• Yeni çerçevenin hazırlanmasında gerekli olacak maliyet ve zamana sahip
miyiz?
sorularının yanıtlanması gerekir.
Kısaca örneklem çerçevesi, örnekte yer alması mümkün olan evren
elemanlarının listesidir.
Örneğin; internet ile yapılan araştırmalarda örneklem çerçevesi internet
siteleri/web adresleri olabilir. Örneklem çerçevesi evrenin tüm
elemanlarından oluşmayabilir.
13
1.4. Örneklem Çerçevesi

14. Araştırmaya konu olan evrenin her bir üyesine eleman denir.
Örneğin;
Nüfus sayımı yapılırken eleman insandır.
Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren bir dershane evrenin
elemanıdır.
14
1.5. Eleman (Birim)

15. Evrenin alt kümesidir, evrenin elemanlarından oluşturulur. Birçok
araştırmada tanımlanan evrenin bazı elemanları örneğe girerken bazı
elemanları örneğe girememektedir.
Yani evren verilerinin bazıları araştırmaya uygun olmaması, örneklem
çerçevesi şeklinde listelenememesi, ulaşılamaması, cevaplayıcıların
cevaplamayı reddetmesi ve cevaplama kapasitelerinin olmaması nedeniyle
örneğe alınamamaktadır.
Bahsi geçen bu nedenlere bağlı olarak evren elemanlarından bazı elemanlar
çıkartıldığında örnek elde edilmektedir.
Örneğin; Bir okulda 1000 öğrenci olduğunu düşünelim. Bu öğrencilerden
seçilen 200 öğrenci araştırmanın örneğidir.
Örnek, çalışma evreni ve örneklem çerçevesinin içinde yer alan evreni nitel
ve nicel olarak temsil etme yeteneğine uygun olan birimlerden oluşmalıdır.
15
1.6. Örnek

16. Örnek: (Özdemir, 2013; 87).
Bir işletme müşteri memnuniyetini ölçmek amacıyla bir araştırma
yapacaktır. İşletmenin ürünleri yurt içinde pazarlandığı gibi yurt dışında da
pazarlanmakta hatta internetten tüm dünyaya satılmaktadır. Satışların bir
kısmı satış listelerinde görülmemektedir.
• Araştırmanın evreni nedir ?
İşletmenin ürün ya da ürünlerini alarak kullanan herkestir.
• Araştırmanın çalışma evreni evrenine eşit midir?
Hayır. Bu ürünleri alan ancak yaşadıkları ülkeye gidilmesi ya da
yaşadığı bölge gereği ulaşılması zor olan müşteriler gibi olumsuz
durumlar araştırmanın çalışma evreninin elemanı değildir.
• Çalışma evreni nedir?
Ulaşılması mümkün olan kayıtlı ya da kayıtsız ürün alan tüm müşteriler
çalışma evreninin elemanlarıdır.
16

17. Örnek: (Özdemir, 2013; 87).
Bir işletme müşteri memnuniyetini ölçmek amacıyla bir araştırma
yapacaktır. İşletmenin ürünleri yurt içinde pazarlandığı gibi yurt dışında da
pazarlanmakta hatta internetten tüm dünyaya satılmaktadır. Satışların bir
kısmı satış listelerinde görülmemektedir.
• Örneklem çerçevesi nedir?
Ürünü alanların kayıtlı listeleridir. Kayıtlara geçmeden ürünleri alanlar
örneklem çerçevesinin elemanı değildir.
• Örnek birimleri nedir?
Araştırmaya uygun, kayıtlı ürün satın alan, araştırmadaki soruları
cevaplayabilecek ya da cevaplamaya istekli kişilerden oluşmaktadır.
17

18. Parametre (Evrendeğer): Evrenler parametre adı verilen belirleyici ölçülerle
tanımlanırlar. Örneklemenin amacı örneğin içerdiği bilgilere dayanarak
ilgilenilen belirli bir evren hakkında yargılara varmaktır. Örnek bilgisine
dayalı olarak yorum yapılması evren parametrelerinin tahminleridir.
Parametre evrendeki belirli bir değişkenin tanımlayıcısıdır.
İstatistik (Örneklemdeğer): Örneklemler istatistik adı verilen belirleyici
ölçülerle tanımlanırlar. Örneklem istatistikleri evren parametrelerini
tahminlemede kullanılır.
Karasar (2009), evrenin, bilinmek istenen (ortalama, standart sapma vb.)
değerlerine ‘parametre’ ve örneklem üzerinde gözlenen (ortalama, standart
sapma vb.) değerlere de ‘istatistik’ denildiğini söylemektedir.
18
(Özdemir, 2013;87)
1.7. Parametre (Evrendeğer) ve İstatistik (Örneklemdeğer)

19. 19
(Kaynak: Özdemir, 2013:88)
Şekil evren (anakitle) parametresi ve örnek istatistiği ilişkisini göstermektedir.

20. Örnekleme (Sampling) evrenden örneklem alma işlemidir.
20
2. Örnekleme
Bu şekilde oranlı eleman örnekleme gösterilmiştir.
(Kaynak: Karasar, 2009: 112)

21. 21
Yansızlık (randomness): Örneklemin temel kuralıdır. Araştırmacı, örneklem
seçerken kişisel yanlılığı, çok kolay bulunabilecek üniteleri seçmesi gibi
göreceli etkenlerin etkili olmasını önlemek için yansızlık kuralına uymalıdır.
Yansızlık belli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmak için evrende bulunan her
ünitenin (bireyin, nesnenin, parçanın) örneklem’e girebilme olasılığının belli,
bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur.
Ancak, alınan örneklem’in evreni tümüyle temsil etmesi, ya da belli sınırlar
içinde ve güven düzeyinde temsil etmesinin bir garantisi yoktur. Örnekleme
yanılgıları kaçınılmazdır. Yansızlık kuralı ile bu yangıların en düşük düzeye
indirildiği kabul edilir (Karasar).
2.1. Yansızlık (Randomness)

22. 22
Örnekleme Türleri: Örnekleme, temel olarak, iki şekilde yapılmaktadır
(Karasar):
• Eleman örnekleme
• Küme örnekleme
Eleman örnekleme: Evrendeki elemanların tek tek, eşit seçilme şansına
sahip oldukları durumda yapılan örneklemedir. Örnekleme tekniklerinin en
yalını ve yaygın olanıdır.
İki tür eleman örnekleme mevcuttur:
• Oransız eleman örnekleme: evrendeki tüm elemanların birbirine eşit
seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür. Basit tesadüfi
örnekleme, yalın örnekleme, yansız örnekleme, İngilizce olarak
simple random sampling gibi isimlerle de adlandırılmaktadır.
Oransız eleman örneklemede, evrendeki eleman türlerinden
herbirinden örneklem’e girenlerin sayısı, tamamen şansa
bırakılmıştır.
2.2. Örnekleme Türleri

23. 23
Oranlı eleman örnekleme: alt evrendeki bütün elemanların birbirine
eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür.
Bu örneklemeyi yapabilmek için, evren,
1) araştırma açısından önemli görülen belli bir değişkene göre, kendi
içinde benzeşikliği olan alt evren’lere ayrılır,
2) alt evrenlerden her birinden, eleman örnekleme yapılır,
3) her bir alt evrenden alınacak eleman miktarı o alt evrenin bütün
evren içindeki payı oranında belirlenir.
Bu yolla örneklemin, evreni, tüm alt dilimleri ile temsil etmesi güvence
altına alınmış olur, böylece küçük fakat araştırma için önemli
özellikleri olan bazı alt evrenlerin şans etmeni ile örneklem dışında
kalması önlenmiş olur.

24. 24
Oranlı ve Oransız Örnekleme ile ilgili bir örnek (Karasar, 2009)
• Bir kamuoyu araştırmasında, yüz bin nüfuslu bir kentten bin kişilik bir örneklem
alınsın. Evren sınırlanıp tanımlandıktan sonra, genel bir liste edinilsin. Listedekiler
genel evreni daha doğrusu çalışma evrenini oluşturur. Çalışma evreninden yansız
bir seçimle bin kişilik örneklemin alınması oransız eleman örneklemdir.
• Alınmak istenilen görüşlerin etkilenebileceği bir değişkene, örneğin sosyo-
ekonomik düzeye göre evreni alt evrenlere ayırmak ve her alt evrenden, genel
evrendeki oranlarına göre elemanlar almak da olasıdır. Örneğin, üst sosyo-
ekonomik düzeyde on bin, orta sosyo-ekonomik düzeyde otuz bin ve alt sosyo-
ekonomik düzeyde de altmış bin kişinin bulunduğu görülmüş olsun. Buna göre,
alınacak bin kişilik örneklemin %10’u (100 kişi) üst sosyo-ekonomik düzeyden,
%30’u (300 kişi) orta sosyo-ekonomik düzeyden ve %60’ı (600 kişi) da alt sosyo-
ekonomik düzeyden, eleman örnekleme yolu ile alınır. Böylece gerçekleştirilen
oranlı örnekleme, oransız örneklemeye göre, daha temsili olma şansına sahiptir.

25. 25
Tabakalı örnekleme/sınıflandırılmış/gruplandırılmış örnekleme (stratified
sampling):
Evren kendi içinde benzeşik alt evrenlere ayrıldığından daha küçük bir
örneklemle yetinilebilir. Bu örneklem türüne tabakalı örnekleme adı
verilmektedir.
Evren elemanları farklı özellikleri ile farklı tabaka veya sınıflarla ifade
ediliyorsa evren heterojen yapıdadır. Heterojen yapıdaki evren tabakalara
(gruplara) ayrılır ve tabakalar alt grup veya alt evren olarak değerlendirilir. Alt
evrenin elemanları benzer özelliği gösteren tabakadan oluştuğundan
homojen yapıda olacaktır.

26. 26
Tabakalı örneklemede evren, evrenin her elemanı sadece bir tabakaya ait
olmak üzere alt gruplara bölünmüştür.
Evrenin elemanlarını tabakalara ayırmada; gelir düzeyi, cinsiyet, yaş, bölge,
bölüm, endüstri türü gibi kriterler göz önünde bulundurulur. Tabakalı
örnekleme yöntemi evreni oluşturan elemanların araştırma konusu ile ilgili
özelliklerinin heterojen olması durumunda kullanıldığından, yöntemin
geçerliliği tabaka içindeki elemanların homojenliğine bağlıdır (Özdemir).

27. 27
Tabakalı örneklemeye örnek:
2000 kişilik evrende yüksek, orta ve düşük gelir düzeyine göre iş
doyumunun farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmak istensin. 2000 kişinin
gelir düzeyine göre dağılımı yüksek gelir düzeyinde 500 kişi, orta gelir
düzeyinde 600 kişi ve düşük gelir düzeyinde 900 kişi olacak şekilde verilsin.
Bu araştırmayı yapmak için 100 kişilik örnek oluşturmak istendiğinde hangi
tabakadan kaç kişinin örneğe alınacağı tabakalı örnekleme ile
belirlenmelidir (Özdemir).

28. 28
Küme örnekleme: Evren ya da çalışma evreni, içinde çeşitli elemanları olan,
benzer işlevli kümelerden oluşur. Araştırma, evrenden seçilecek kümeler
üzerinde yapılabilir.
Evrendeki tüm kümelerin tek tek (bütün elemanlarıyla birlikte) eşit seçilme
şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemeye küme örnekleme
denmektedir (Karasar).
Basit tesadüfi örneklemde her evren elemanı tek tek seçilir. Evren küme
denilen farklı gruplara bölünebilir ve çalışma için bu kümelerin bazıları
rastsal (tesadüfi) olarak seçilebilir. Farklı grupların rastsal olarak seçimine
küme örnekleme yöntemi denir (Özdemir).

29. 29
Küme örneklemenin iki temel yararı vardır:
1. Araştırmacının geniş bir fiziki alana yayılmasını önleyerek maliyeti
düşürür,
2. Fizik alanın daralmasıyla denetim olanakları artar.
Ancak, eşit seçilme şansının kümelerde oluşu, bireysel ayrılıkların yeterince
temsilini sağlayamaması olasılığından dolayı, küme örneklemede olası
örnekleme yanılgısının arttığı kabul edilir.
Küme örneklemenin temsili bir örneklem oluşturabilmesi için, çok sayıda
kümenin seçilmesi gerekir.
Tek bir küme ne kadar yansız seçilirse seçilsin ve ne kadar büyük olursa
olsun, evreni temsil ediyor sayılamaz. Araştırmacı bu konuda uygun bir
dengeyi gözetmelidir (80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/.../s_koc.doc).

30. 30
Kümelere göre örnekleme uygulamasında izlenen işlem sırası:
• Evren, elemanların herhangi bir özelliği açısından değil, coğrafi özellikler
açısından belirli sayıda kümeye ayrılır. Örneğin; aynı sokak ve mahallede
oturan aileler veya aynı iş yerinde çalışan insanlar, Ege Bölgesindeki sanayii
kuruluşları birer küme sayılır. Her kümeden alt kümeler tanımlanabilir.
Örneğin mahalle alt küme olarak tanımlanmış ise bu mahallenin sokakları
alt küme olarak tanımlanabilir.
• En son tanımlanan alt kümelerden belirli (m) sayıda küme rastsal olarak
seçilir.
• Rastsal olarak seçilen alt kümelerdeki bütün elemanlar örneklemi oluşturur.
Bu kümelerdeki elemanların sayısı örneklem hacmini gösterir (Özdamar vd.,
1999).

31. 31
Tabakalı Örnekleme Yöntemi ve Küme Örnekleme Yöntemi Farkı (Cooper ve Schindler
2003;196)
Tabakalı Örnekleme Küme Örnekleme
Evren az sayıda tabakaya ayrılır.
Her tabaka içinde çok sayıda
eleman vardır. Tabakalar
çalışmada incelenmekte olan
değişkenlere bağlı olarak belirlenir.
Evren çok sayıda kümeye ayrılır.
Her bir kümede az sayıda eleman
bulunur. Kümeler veri toplama için
kolaylık veya avantaj sağlamasına
bağlı olarak belirlenir.
Tabakaların içindeki elemanlarda
homojenlik varken, tabakaların
kendi arasında heterojenlik vardır.
Kümelerin içindeki elemanlarda
hetorojenlik olabilirken, kümeler
birbirlerine göre homojendir.
Her tabakadan elemanlar rastsal
(randomly) olarak seçilir.
Belirli sayıda küme tüm kümeler
arasında rastsal olarak seçilir.

32. 32
Örnek (akt. Özdemir, 2013):
10.000 dairelik bir sitenin kaç dairesinde bisiklet olduğunu belirlemek için
bir araştırma yapılsın. Bu araştırma için basit rastsal (tesadüfi) örnekleme
(simple random sampling) yöntemiyle 400 daire seçilebilir. Diğer taraftan
site bloklardan oluşsun ve her blokta 20 daire olsun. Bu durumda sitede
10.000/20=500 blok olacaktır.
Araştırmacı 500 blok içerisinden rastsal olarak 20 blok seçilip bu
bloklardaki dairelerde araştırma yapılabilir. Bloklar birincil örnekleme
birimleri olarak düşünülür ve küme olarak ifade edilebilir. Bu kümelerden
dairelerin seçilmesi ise ikincil örnekleme birimleridir (Lohr, 1999:131).

33. 33
Bu örneğe göre küme örneklemenin tabakalı örneklemeden farkları:
10.000 dairelik site : Evren
Bu evrendeki bloklar : Küme
Kümeler belirlenirken bloklar birbirlerine göre homojenken, dairelerin
homojen özellikte olması aranmamaktadır.
Blokların küme olmasında hızlı biçimde sınıflandırma yapma ve maliyetten
kaçınma avantajı gözetilmiştir.
Kümeler birbirine göre homojenken kümenin içindeki elemanlar heterojen
olabilir.
Evrenden hangi bloğun alınacağı tesadüfen belirlenmektedir.
Tabakalı örnekleme yönteminde ise her tabakadan örneğe girecek
elemanlar tesadüfi olarak seçilmektedir.

34. 34
İkinci örnek:
5 fakülteden oluşan bir üniversitenin öğrencileri üzerine yaptığı yemekhane
değerlendirmesi ve öğretim elemanı değerlendirmesi araştırmaları ele
alınsın.
Üniversitede tüm öğrenciler aynı yemekhanede aynı zaman dilimlerinde
faydalanmaktadır. Yemekhane açısından üniversitenin fakülteleri
homojendir ve tabaka oluşturmaz. Bu nedenle sadece 1 fakülte
öğrencilerinden bir örnek oluşturulabilir. Öğretim elemanı
değerlendirmesinde ise fakülteler heterojendir ve örneklemin içinde her
fakülte öğrencisi oranında temsil edilmelidir. Bu nedenle üniversitenin
öğretim elemanı değerlendirmesi tabakalı örnekleme ile yapılmalıdır.

35. 35
Alanlara göre örnekleme: Aslında kümeleme örneklemenin bir türü olan
alanlara göre örneklemede coğrafik sınıflar oluşturulmaktadır. Araştırma
bölge, şehir gibi tanımlanabilir coğrafik alanlardan oluşan bir nüfusu
kapsıyorsa bu örneklem yöntemi kullanılabilmektedir (Cavana v.d., 2001).
Yerel TV ve radyolar gibi belirli coğrafik alanlarda faaliyet gösteren işletmeler
o bölgede yaşayan bireylerin ilgi alanlarını, tutumlarını ve davranışlarını
belirlemede kullanılabilecek bir yöntemdir.
İkili örnekleme: Bu örnekleme yöntemi, hakkında bilgi toplanmış bir grubun
bir alt kümesine ile ilgili ileride tekrar bilgi toplanması gerektiğinde
kullanılabilmektedir.
Örneğin; cevaplayıcılara uygulanan bir ankette, cevaplayıcıların işletmenin o
problemine yönelik daha fazla bilgisi olacağı düşünülen bir alt grubu
oluşturulur ve ek sorularla anket o gruba yeniden uygulanır.

36. 36
Tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinde, evren elemanlarının,
örnekleme seçilmelerinde hesaplanan bir olasılık değeri yoktur. Bu da
örneklemde gerçekleştirilen çalışma sonuçlarının güvenle evren için
genellenemeyeceği anlamına gelmektedir.
Ancak, araştırmacılar için sonuçların genellenebilmesinden daha çok, hızlı
ve düşük maliyetli biçimde ön bilgiye sahip olmak önemliyse, tesadüfi
olmayan örnekleme yöntemlerine başvurabilirler (Sekaran, 1992).
Dört tesadüfi olmayan örnekleme yöntemi çok kullanılan tesadüfi olmayan
örnekleme yöntemlerindendir; kolayda örnekleme yöntemi, yargısal (kasti)
örnekleme yöntemi, kota örnekleme yöntemi ve kartopu örnekleme yöntemi.
2. 3. Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri

37. 37
Kolayda Örnekleme Yöntemi
En az güvenilirdir ancak, en düşük maliyetli ve uygulaması en kolay olan
yöntem olduğu için araştırmacılar tarafından tercih edilir. Araştırmacılar kimi
isterlerse onları örnekleme alabilirler (Cooper ve Schindler).
Yargısal (Kasti) Örnekleme Yöntemi
Yargısal örneklemede, gerekli bilgiyi en iyi sağlayabilecek elemanlar
örneklemeye seçilebilmektedir (Özdemir).
Yargısal örnekler, evreni en iyi temsil ettiği düşünülen elemanların
araştırmacı tarafından seçimiyle oluşturulur (Davis, 1996).
Kota Örnekleme Yöntemi
Örneğe girecek elemanlar araştırmacının kendi isteğine göre belirlenir ve
tabakalı örnekleme yönteminin tesadüfi olmayan biçimidir. Bu yöntem
tesadüfi olmayan yöntemlere kıyasla örneklemin evreni temsil edebilirliğini
arttırmaktadır.

38. 38
Kota Örnekleme Yöntemine bir örnek
Tüketicilerin satın alma eğilimlerini belirlemek için 1.000 kişilik bir evren
alınsın. Evrenin özelliklerinin temel belirleyicilerinden biri de yaştır. Evreni
oluşturan yaş grupları evrendeki oranlarıyla örnekleme de yansıtılır. Eğer
evreni oluşturan 25-35 yaş arasındaki tüketici sayısı 250 kişi ise bunun
evren içindeki payı %25 olarak bulunacaktır. 200 kişilik bir örnek
oluşturulmak isteniyorsa örneklemde yer alacak 25-35 yaş arasındaki
tüketici sayısı n25-25 yaş= 200 x 0,25= 50 kişi olarak bulunacaktır.
Buraya kadar tabakalı örnekleme ile aynıdır, ancak 50 kişinin kim olacağı
tesadüfen değil araştırmacının isteğine göre belirleneceğinden tabakalı
örneklemden farklılaşmaktadır (Özdemir).

39. 39
Kartopu Örnekleme Yöntemi
Evren elemanlarının spesifik özelliklerinin belirlenmesine rağmen, bu
elemanlara ulaşmanın zor olduğu durumlarda kullanılmaktadır.
Kartopu örnekleme yöntemini kullanan bir araştırmacı ulaşabileceği ilk
elemanı belirler. Bu elemandan elde ettiği bilgilerle diğer elemanlara ve bu
şekilde zincirleme olarak evreni temsil eden örneğe ulaşmaya çalışır.
Ne kadar fazla kişiye ulaşılırsa ulaşılsın kartopu örnekleme yönteminin
evreni temsil etme gücü her zaman yüksek olmayabilir. İlk kişi kendi
tanıdığını, o kişi de kendi tanıdığını önereceğinden benzer nitelikli deneklerin
örneğe girmesi söz konusu olabilir.
Örnek: Türkiye’deki üniversitelerde çalışan dekanların kariyerlerini
incelemek isteyen ve part-time olarak bu üniversitelerden birinde çalışan bir
araştırmacı öncelikle kendi fakültesinin dekanı ile görüşebilir. Sonraki
görüşmeler bu görüşmede dekanının önerdiği kişi veya kişilerle yapacaktır.

40. İyi bir örneklemede yapılması gereken işlemler:
1 Çalışma evreninin tanımlanması,
2 Evrendekilerin listelenmesi,
3 Örnekleme türünün belirlenmesi,
4 Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması,
5 Örneklemin alınması
6 Temsilliliğinin sınanması.
40
(80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/.../s_koc.doc).
2.4. Örneklemenin Yapılması

41. 41
1. Çalışma evreninin tanımlanması
Örneklemenin başlangıç yeri, araştırmanın amaçları doğrultusunda,
sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin
tanımlanmasıdır.
Örnek: Üniversite öğrencilerinin tüketim alışkanlıkları üzerine yapılacak bir
araştırmada, evren, genelde, üniversite öğrencileridir.
Çalışma evreni, örneğin, ‘İstanbul’daki üniversitelerdeki lisansın ikinci
sınıfında okuyan, yaşı 21’i aşmayan, bekar, tam zamanlı okuyan ve Türk
vatandaşı olan öğrencilerin oluşturduğu bütün’ olarak belirlenebilir.

42. 42
2. Evrendekilerin listelenmesi
Olasılığa dayalı yansız bir örneklemenin en önemli maddelerinden birisi de
çalışma evreninin elemanlarının tam bir listesine sahip olmaktır.
Ancak, çok önemli olan bu listenin hazırlanması kolay değildir. Liste
sağlansa bile düşünülen çalışma evreninin ‘tam’ bir listesi olmayabilir.
Örnek: Telefon rehberi liste olarak alınmış olsun; bazılarının birden çok
telefonla listelenmiş olması, bazılarının da rehberde yer almaması ‘tam’lığı
bozacaktır.
3. Örnekleme türünün belirlenmesi
Örneklemenin iki temel yaklaşımı (eleman örnekleme ve küme örnekleme)
arasından hangisinin izleneceğinin kararlaştırılması da önemli bir sorundur.
Buna karar verirken bu iki madde göz önünde bulundurulmalıdır:
1. Evrendeki elemanların gösterdiği dağılım ve elde edilebilecek listesinin
şekli,
2. Evreni temsilde aranan tamlık ve bu işin gerektirdiği maliyet arasında
kabul edilecek denge

43. 43
4. Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması
Örneklem alınmasında temel olan örneklemin, alındığı evreni temsil
etmesidir. Eğer örneklemin temsil yeterliliği yoksa örneklemede hata olur.
Temel kural: evren ne kadar büyük olursa olsun örneklem de o kadar büyük
olmalıdır.
5. Örneklemin alınması
Örneklemenin amacına uyması için, belirlenen büyüklükteki bir örneklemin,
yansızlık kuralına uygun bir biçimde seçilmesi ile mümkündür.
Örneklemede yansızlığı korumak için:
1. Ad çekme, yazı-tura atma vb
2. Yansız numaralar çizelgesini kullanma
3. Yansız diziden eşit aralıklarla seçme işlemi yapılabilir.

44. 44
6. Temsilliğinin sınanması
Örnekleme yapıldıktan sonra, yansızlık kuralının ne denli çalıştığı,
örneklemin ne ölçüde temsil edebildiğini bilmek için, örneklemdekilerle
evrendekilerin bilinen bazı özellikleri karşılaştırılır:
cinsiyet oranları, yaş dağılımları vb.
Bu bilinen özellikler açısından, evren ile örneklem arasında önemli
sayılabilecek bir farklılaşma yoksa, öteki özellikler bakımından da temsilliğin
sağlanacağı kabul edilir.

45. Veri:
‘Gözlem ve deneye dayalı araştırmanın sonuçları’ (tdk.gov.tr).
Veri, henüz işlenmemiş kanıtlardır (Karasar, 2009). Örneğin, bir nesnenin
rengi, ağırlığı, yaşı; bireyin belli bir konudaki görüşleri, tutum ve davranışları,
birer veridir.
Araştırmada veri, araştırma amacını gerçekleştirmek yani karar verebilmek
için gerekli olan kanıtlardır.
45
3. Veriler ve Toplanması

46. 46
Araştırma probleminin çözümünde kullanılacak veriler:
• Niteliksel (Kalitatif / Qualitative) Veriler: Sayısal olarak ifade edilemeyen,
sayıların yerine metin, fotoğraf, görüntü veya ses ile ifade edilen verilerdir.
• Niceliksel (Kantitatif / Quantitative) Veriler: Sayısal olarak ifade edilen
verilerdir.
Niteliksel veya Niceliksel Veriler iki kaynaktan toplanmaktadır:
• Birincil veriler: Araştırmacının amacına uygun verileri ikincil kaynaklardan
toplayamadığı durumlarda anket, gözlem, mülakat ve deney gibi
yöntemlerle verileri kendisinin toplaması yoludur.
• İkinci veriler: Araştırmacının bilgileri önceden derlenmiş kaynaklardan elde
etmesi durumudur.

47. 47
İkincil Veriler
Literatür aşamasında ele alınan kaynaklar genellikle ikincil veri
kaynaklarıdır. İkincil veriler niteliksel veya niceliksel olabilmektedir.
Ayrıca ikincil verilere kütüphane ve kütüphane dışı kaynaklardan da
ulaşılabilmektedir. Veri kaynakları şu şekilde verilebilir:
• Kanunlar, düzenlemeler ve mahkeme kararları
• Web siteleri, online veritabanları
• Üniversite, araştırma geliştirme kuruluşları, danışmanlık şirketleri, meslek odaları vb
kurumların çalışmaları ve raporları
• Yerel veya merkezi düzeydeki resmi kuruluşların çalışmaları, bütçeler, yabancı
yatırımlarına ilişkin ülke politikaları
• Demografik özellikler, gelir durumu ve tüketim eğilimlerine ilişkin nüfus sayımı
sonuçları
• Problem alanına ilişkin akademik ve kurumsal dergiler
• Öğrenciler tarafından yazılan tezler ve çalışma raporları
• Uluslararası karşılaştırmaların konu edildiği çalışmalar: WTO, EU, OECD gibi
• Problemle doğrudan veya dolaylı yoldan ilişkili olan her türlü basılmış kitap, dergi
gibi materyal.

48. 48
Birincil Veriler
İkincil verilerin yetersiz kalması durumunda araştırmacının kaynağından ve
doğrudan topladığı verilerdir.
Birincil verileri toplamanın bazı zor tarafları vardır.
• Zaman alıcı
• Yüksek maliyetli
• Cevaplayıcıların zamanlarının olmaması, cevaplamak istememeleri, dürüst
cevap vermemeleri
Ancak, belirli bir çalışma için toplandıkları için araştırma problemi ve
araştırmanın amacıyla daha tutarlı olabilmektedir.
Ayrıca, davranışlar, tutumlar, algılar gibi konularda birincil verilerin
kullanılması zorunlu olmaktadır.

49. 49
Birincil verilerden bazıları:
1. Statü ve mesleki durum verileri: Demografik veya sosyo-ekonomik yapıyı
(yaş, eğitim durumu, uzmanlık, medeni durum, cinsiyet, gelir veya sosyal
sınıf gibi) ortaya koyan verilerdir.
2. Psikolojik veya hayat tarzına ilişkin veriler: Kişilik ve davranış bilgileridir.
3. Tutum ve fikirlere ilişkin veriler: Bireyin belirli bir fikir, ürün, nesle veya
konu hakkındaki tutumunu ölçmeye yönelik verilerdir.
4. Farkındalık ve bilgi sahibi olmaya ilişkin veriler: Belirli bir ürün, nesne veya
işletme faaliyeti (reklam gibi) hakkında ne bilindiğini gösteren verilerdir.
5. Niyet veya eğilime ilişkin veriler: Bireyin yakın zamanda o ürünü almaya
niyeti var mı örneğinde olduğu gibi tüketicinin satın alma davranışını
açıklar.
6. Motivasyona ilişkin veriler: Tüketicinin veya işletme yöneticisinin
davranışlarını güdüleyen şeylerin neler olduğunun anlaşılmasını sağlar.
7. Davranışa ilişkin veriler: Bireyin ne yaptığının ya da yapacağının
anlaşılmasını sağlar.

50. DENEY
Araştırmacı bağımsız bir değişkeni manipüle ederek öne sürülen bağımlı
değişkenin bu müdaheleden etkilenip etkilenmediğini incelemesidir (Cooper
ve Schindler).
Örnek: Finansal yatırımcı kararlarını etkileyen faktörleri belirlemeye çalışan
bir araştırmacı aynı gün içerisinde bir grup hisse senedi yatırımcısına Merkez
bankasının faiz indirimine gidebileceğini, diğer gruba ise artıracağını
duyurmuştur. İki grubun davranışlarını inceleyerek merkez bankasının faiz
indirmesine tepkileri ölçülmüştür (Özdemir).
50
3.1. Birincil Veri Toplama Yöntemleri

51. GÖZLEM (Observation)
Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı
olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir veri toplama tekniğidir.
Gözlem yöntemiyle veri toplama planı aşağıdaki sorulara yanıt verir;
• Kim gözlemlenecek?
• Ne (hangi davranışlar) gözlemlenecek?
• Ne zaman (belirli bir zaman aralığında mı herhangi bir zamanda mı)
gözlemlenecek?
• Nasıl gözlemlenecek ve kayıt edilecek?
• Nerede (doğal ortam mı belirli bir yer mi) gözlemlenecek
• Ne kadar gözlemlenecek? (Cooper ve Shindler)
51

52. Gözlemin güçlü yönleri
• Sözel olmayan davranış
• Doğal çevre
• Zamana yayılmış (uzun süreli) analiz
Gözlemin sınırlılıkları
• Kontrolün olmaması
• Sayısallaştırma güçlüğü
• Örneklem küçüklüğü
• Alana giriş güçlüğü
• Gizliliğin ortadan kalkması
52

53. Gözlem formunun hazırlanması
Gözlem formu hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar:
• Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak gözlenmesine olanak verecek
şekilde gözlem boyutlarını belirleme
• Fiziksel ortamın tanımlanması
• Ortamın sosyal boyutunun gözlemlenmesi
• Ortamda oluşan etkinliklerin gözlemlenmesi
• Ortamda oluşan dilin gözlemlenmesi
53

54. Gözlemin Avantajları
• Objektiftir
• Güvenilir verilere ulaşılmasını sağlar
• Uygulaması kolaydır
• Hızlı bilgi toplanmasına olanak sağlar
• Araştırmacı başkalarının yaptığı fikirleri süzmek yerine doğrudan kendi
verilerini oluşturur.
• Gözlem teknikleri kamera, saat gibi mekanik araçlar kullanılarak
yapıldığında daha doğru veriler elde edilebilir.
• Gözlem verileri gerçek hayat verisidir (Farr ve Timm, 1994).
54

55. Gözlemin Dezavantajları
• Gözlem her tür bilginin toplanmasına uygun değildir.
• Gözlemciler eğitimli değilse veriler gözlemcilerin eğilim ya da ön
yargılarını yansıtabilir.
• Çok vakit alabilir.
• Elektronik aletlerin kullanılmaması durumunda olayın ayrıntıları
kaçırılabilir.
• Gözlem maliyeti yüksek olabilir.
• Davranışlar aracılığı ile gözlemler yapılsa da tutum ve davranışlarla uygun
verilere her zaman ulaşılamayabilir.
• Gözlem altında olan kişiler olağan davranışlarını yansıtamayabilirler.
55

56. ANKET (Questionnaire)
Anket; bir probleme ilgili olarak çeşitli kimselerin bilgi, tecrübe, inanış, görüş
ve düşüncelerini almak için yapılan soruşturmadır.
Hangi durumlarda ANKET kullanılarak veri toplanır?
• Büyük ve dağınık bir örneklemden veri toplanmak istendiğinde
• Toplanacak bilginin ne olduğunun açık seçik olarak bilindiği durumlarda
• Güvenilir bir veri toplama ortamının olduğuna inanıldığında
• Yüz yüze ilişkiyi gerektirmeyen ve benzer sorulara benzer cevapların
alınabileceği durumlarda
• Veri toplama için yeterli zamanın olduğu durumlarda
• Maddi imkanların anket düzenlemeye müsait olduğu durumlarda
• Veri toplanacak grubun soruları okuyup anlayabileceğinden emin olunduğu
durumlarda
56

57. Anket düzenlenmeden önce düşünülmesi gereken noktalar:
• Anketin maliyeti
• Anketin hazırlanışı ve çoğaltılması
• Dağıtım, toplama ve analiziyle ilgili organizasyon
• Zamanlama
• Anket uygulanacak yerler ve kişilerden izin alma
Anket geliştirme süreci:
1. Aşama: Problemi tanımlama; amaç ve soruları belirleme
2. Aşama: Madde yazma; taslak form oluşturma
3. Aşama: Uzman görüşü alma ve ön uygulama formu oluşturma
4. Aşama: Ön uygulama, analizler ve ankete son şeklini verme
57

58. Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar:
• Kapak sayfası
• Anketin sahibi ya da sponsoru
• Anketin amacı
• Anketlerin geri gönderileceği adres
• Gizlilik
• Gönüllü katılım
• Teşekkür
• Anketin nasıl cevaplanacağı hakkında tanıtıcı bilgi:
• Cevaplama ile ilgili bilgi
• Örnek cevaplama
• Anketlere seri numarası verme
• Cevap kodu haneleri
58

59. Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):
• Anketin uzunluğu:
• Ankette sadece araştırmanız için gerekli olan soruları sorunuz
• Aynı bilgiyi veren iki ayrı direkt soru sormaktan kaçının. Örneğin;
‘Doğum tarihinizi yazınız’ ile ‘Kaç yaşındasınız’ gibi sorulardan birini
sorun.
• Anketi cevaplaması mümkün olduğunca kolay ve hızlı olacak şekilde
düzenlemeye çalışın.
• Asıl çalışmaya geçmeden önce mutlaka bir pilot çalışma yapıp
cevaplama süresini ve anketin geneli hakkında bir değerlendirme
yapın.
59

60. Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):
• Anketin görünüşü:
• Eğer zorunlu değilse kağıdın tek yüzü kullanılmalı.
• Yazı karakterleri yeterli büyüklükte olmalı ve satır aralıkları sık
olmamalı.
• Renkli kağıt kullanılabilir.
• Anketler bilgisayar çıktısı olarak hazırlanmalı.
• Sayfa numaraları olmalı.
• Eğer kullanılmışsa cevap kodları için ayrı bir sütun bırakılmalı.
60

61. Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):
• Ankete temel olacak konuların belirlenmesi.
• Anket sorularının yazılması: Anket soruları hazırlanırken araştırmacı
aşağıdaki konuları göz önünde bulundurduğundan emin olmalıdır:
• Sorular cevap veren kişileri rahatsız edici türden olmamalı.
• Soruyu cevaplayacak kişinin soru hakkında biraz da olsa bilgi,
deneyim veya fikrinin olması gerekir.
• Soru tipi anketin uygulanacağı örneklemin yaşıyla uyumlu olmalıdır.
• Sorular cevaplayacak kişilerin kendileriyle ilişkili olmalı. Örneğin;
çocukların sevdiği TV programları anne babalarına sorulmamalıdır.
• Sorular cevap verece kişilerin cevap vermeye istekli olacağı şekilde
düzenlenmeli ve belli bir konu hakkında olmalıdır.
61

62. Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):
• Soruların sıralaması:
• İlk sırada en kolay cevaplanabilecek sorular olmalıdır.
• Daha az hassas konularla ilgili sorular başlangıçta olmalıdır.
• Soruların sıralaması cevap verecek kişiyi daha sonraki soruların
cevaplarını daha ilk baştan tahmin etmesine yol açabilecek şekilde
olmamalıdır.
• Soru tipleri:
• Açık uçlu sorular
• Kapalı uçlu sorular
62

63. Anketlerde genellikle kullanılan dokuz tür soru vardır.
1 İfade etme:
63
Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliği hakkında ne düşünüyorsunuz?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
2 Liste yaptırma:
Lütfen Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliği ile ilgili olarak önemli
olduğunu düşündüğünüz konuları listeleyiniz.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

64. 3 Evet/Hayır şeklinde cevaplanabilecek sorular:
64
Son bir yıl içinde yurtdışına seyahat ettiniz mi?
EVET HAYIR
4 Bir ifadeye Katılıyorum/Katılmıyorum tipi sorular (Thurstone Ölçeği):
Katılıyorum Katılmıyorum
İtalyan lokantalarına gitmekten hoşlanırım [ ] [ ]
İtalyan yemekleri ucuzdur [ ] [ ]
Yaşadığım yerde birkaç tane İtalyan lokantası vardır [ ] [ ]
Yalnız başıma lokantaya gitmem [ ] [ ]

65. 5 Listeden seçim yapılan tipte sorular:
65
Aşağıda verilen Avrupa Birliği ülkelerinden HANGİSİNİN ekonomik
olarak en güçlü olduğunu düşünüyorsunuz?
□ İspanya □ İngiltere
□ Belçika □ Hollanda
□ İrlanda □ Fransa
□ Almanya □ İtalya
□ Yunanistan □ Portekiz

66. 6 Bir ifadeye katılma düzeyini belirleyen sorular (Likert Ölçeği):
66
Ülkemizin geleceği için Avrupa Birliğine üyelik yararlı olacaktır.
[ ] Kesinlikle Katılıyorum.
[ ] Katılıyorum.
[ ] Tarafsızım.
[ ] Katılmıyorum.
[ ] Kesinlikle Katılmıyorum.

67. 7 Seçenekleri puanlandırma tipi sorular:
67
Önemli
değil
Çok
önemli
Politik
egemenlik
1 2 3 4 5 6 7
Milli para
birimi
1 2 3 4 5 6 7
Geçmiş
tarihimiz
1 2 3 4 5 6 7
Din farkı 1 2 3 4 5 6 7
Dil engeli 1 2 3 4 5 6 7
Avrupa Birliği’ne katılmamızda aşağıdaki faktörlerin önemini belirtiniz.

68. 8 Semantik ayırım soruları – Osgood:
68
Avrupa Birliği’ne girmemiz
Kötü 1 2 3 4 5 İyi
Az Muhtemel Çok muhtemel
Riskli Risksiz
Önemsiz Önemli
Zor Kolay

69. Anketin uygulama biçimleri:
• Yüz yüze
• Posta
• Telefon
• Online (Internet)
• Karma
Anketin güçlü yönleri:
• Ekonomiktir.
• Kolay uygulanabilir.
• Büyük örneklemlerden veri toplanabilir.
• Tek tip cevaplar verir.
• Hazır cevaplardan seçim yapmak kolaydır.
• Cevaplar önceden kodlanabilir.
• Araştırmacının cevap vereni etkileme olasılığı azdır.
69

70. Anketin sınırlılıkları:
• Çoktan seçmeli sorular cevaplayanların hoşuna gitmeyebilir.
• Çoktan seçmeli sorularda önyargı olabilir.
• Postayla gönderilen anketlerin cevaplanmasında araştırmacının verilen
cevapların doğruluğunu kontrol etme olasılığı yoktur.
• Cevap verilme oranı düşüktür.
• Cevaplanan anketlerde cevaplanmayan veya yarım cevaplanan sorular
olabilir.
• Cevaplar sınırlandırılmak zorundadır.
70

71. GÖRÜŞME/MÜLAKAT (Interview)
Mülakat; mülakat yapan kişi ile mülakat yapılan kişi arasında belli bir
konuda o kişinin görüş, düşünce ve bilgilerini açığa çıkarmayı amaçlayan
konuşmalardır.
Ne zaman mülakat yapılır?
• Gerçekten mülakatla elde edilebilecek detaylı bilgiye araştırmada ihtiyaç
olduğunda,
• Küçük bir örneklemden toplanacak veri gerçekten anlamlı ve güvenilir ise,
• Anketlere hazırlık yapmak istendiğinde,
• Anketleri takiben bilgi toplamak için,
• Diğer veri toplama yöntemlerini desteklemek ve çeşitleme yapmak için.
71

72. Mülakat yoluyla edinilen bilgiler:
• Duygu, düşünce ve deneyimlerle ilgili bilgi
• Hassas konular hakkında bilgi
• Önemli kişi ve makamlar hakkında bilgi
Mülakat türleri:
Yapısına göre Kişi sayısına göre
- Yapılandırılmış mülakatlar - Birebir görüşme
- Yarı yapılandırılmış mülakatlar - Birebir görüşme
- Yapılandırılmamış mülakatlar - Odak grup görüşmesi
72

73. Mülakatın güçlü yönleri:
• Derinlemesine bilgi alınabilir.
• Kişi ve konu hakkında bir fikir edinilebilir.
• Ekonomiktir.
• Kişiler hakkında faydalı bilgi toplanabilir.
• Esneklik payı vardır.
• Geçerliliği yüksektir.
• Cevap verilme oranı yüksektir.
• Terapi boyutu vardır.
73

74. Mülakatın sınırlılıkları:
• Zaman alıcıdır.
• Veri analizi zordur.
• Güvenirlik düşüktür.
• Mülakatı yapan kişinin etkisi vardır.
• Kayıt yapıldığını bilmek bilgi veren kişiyi ürkütebilir.
• Özel hayata müdahale olasılığı yüksektir.
• Eğer mülakat yapılacak kişiler büyük bir coğrafyaya dağılmışlarsa yüksek
maliyet gerektirebilir.
74

75. DOKÜMANLAR (Documents)
Doküman inceleme:
Doküman inceleme, araştırması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi
içeren yazılı materyallerin analizini kapsar.
Örnek dokümanlar: Raporlar, kayıtlar, planlar, yazışmalar, yönergeler,
kurallar, günlükler, özel mektuplar, itiraflar, kişisel belgeler, yazılı basın,
periyodik yazılı kaynaklar, magazin, dergi, kitaplar, filmler, fotoğraflar ve
videolar.
75

76. Doküman incelemenin güçlü yanları:
• Kolay ulaşılmayacak özneler
• Tepkiselliğin olmaması
• Uzun süreli analiz
• Örneklem büyüklüğü
• Bireysellik ve özgünlük
• Düşük maliyet (Göreceli)
• Nitelik
Doküman incelemenin güçlü yanları:
• Olası yanlılık
• Seçilmişlik
• Eksiklik
• Ulaşabilirlik
• Örneklem yanlılığı
• Sınırlı sözel olmayan davranış
• Standart bir formatın olmaması
• Kodlama zorluğu 76

77. Doküman incelenmesinin aşamaları:
• Dokümanlara ulaşma
• Orijinalliğin kontrol edilmesi
• Dokümanların anlaşılması
• Verilerin analiz edilmesi
• Analize konu olan veriden örneklem seçme
• Kategorilerin geliştirilmesi
Analiz biriminin saptanması:
• Kelime
• Tema
• Karakter veya kişi
• Cümle veya paragraf
• İçerik
77

78. KAYNAKÇA
Cooper, D. R., Schindler, P. S. (2003). Business Research Methods, Mc Graw Hill: Singapore.
Davis, D. (1996). Business Research for Decision Making, Duxbury Press: USA.
Farr, R. C. & Timm, P. R. (1994). Business Research: An Informal Guide, Crisp Learning: California.
Karasar, N. (Kasım, 2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 20. Basım, Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
Lohr, S. L. (1999). Sampling: Design and Analysis, Brooks/Cole Publishing Company: USA.
Maxwell, J. (1996). Qualitative Research Design: An Interactive Approach, Thousand Oaks, CA:
Sage.
Özdamar, K., O. Y., H. Y., B. A. A., K. G., Ö. A., U. Y. (1999). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri,
A.Ö.F Yayınları, No: 601.
Özdemir, A. (2013). Yönetim Biliminde İleri Araştırma Yöntemleri ve Uygulamalar, 3. baskı, Beta
Basım Yayım Dağıtım A.Ş.: İstanbul.
Sekaran, U. (1992). Research Methods for Business, A Skill Building Approach, Second Ed., John
Wiley & Song Inc.
Sözbilir, M. https://msbay.files.wordpress.com/2009/10/8-hafta-veri-toplama-arac3a7larc4b1.pdf
adlı siteden 09.11.2015 tarihinde indirildi.
78

79. TEŞEKKÜR EDERİM.
79