Olasılık kurallarına dayanan ve dayanmayan örnekleme yöntemleri anlatılmıştır.

1. ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ
Toplumdaki N birim içinden n birimin toplumu temsil edecek niteliklere
sahip olacak şekilde seçilmesi amacıyla kullanılan yöntemlere Örnekleme
Yöntemleri denir. Örnekleme yöntemleri iki ana başlık altında incelenir.
A) Olasılık KurallarınaDayanmayan Örnekleme Yöntemleri
Bu tür yöntemlerde olasılık kurallarıörnek seçiminde dikkatealınmaz. “Örnek
toplumu temsil eder.”, “Örnek hacmiaraştırılan sorunu belirlemede yeterlidir.”
Gibi varsayımlarıönceden kabul ederek örnek seçiminin yapıldığı yöntemlerdir.
Araştırıcı tarafından yukarıdakiöngörüler dikkatealınarak istenilen sayıda ve
istenilen birimler örneğe alınarak örnekleme yapılır.
1) Kontenjans (Keyfi) Örneklemesi
2) Kota Örneklemesi
3) Dilim(Saha) Örneklemesi
4) Monografi
Bu örnekleme yöntemlerinde örnekleme hatası hesaplanamadığıiçin bilimsel
araştırmalarda kullanılmazlar.
B) Olasılık KurallarınaDayanan Örnekleme Yöntemleri
N hacimli toplumdan n örnek hacmini belirlemek için olasılık kurallarının
kullanıldığı örnekleme yöntemleridir. n birimlik grubun N birim içinden seçimi
kombinasyon ile yapılır. Topluma ilişkin genel yargılar bu örneklerden herhangi
biri ile elde edilebilir. Her birimin örneğe girme şansı eşittir. Bu örnek
kombinasyonlarından herbirinin örnek olarak alınmasışansı da eşittir.

2. Olasılık Kurallarına Dayanmayan Örnekleme Yöntemleri
NON-PROBABILITY SAMPLING METHODS
 CONVENIENCESAMPLING
Yakın çevrede bulunan ve ulaşılması kolay, gönüllü bireyler üzerinde veri
toplamaya dayanan örnekleme yöntemidir.
 PURPOSIVE SAMPLING
Belirli, sınırlayıcı ve ulaşılması güç bireyselözellikler üzerinde yapılmasıuygun
olan örnekleme yöntemidir. Örneğin beş yıldır evli, tek çocuklu, 30 yaşında ve
çalışan kadınlar.
 QUOTA SAMPLING
Kota örneklemede sınırlı bir evren, araştırmanın amacına uygun olarak
araştırmacının öngördüğü belirli değişkenlere göre sınıflandırılır. Bu değişkenler
yaş, cinsiyet, eğitim durumu, meslek, hastalık olabileceği gibi, etnik köken, kırsal
ve kentsel değişkenler de olabilir.
Araştırmacı seçtiği değişkenler açısından evreni benzer alt gruplara ayırır.
Çalışacağı birim sayısınıda kendi olanaklarıçerçevesinde saptar. Örneğin belirli bir
hastalık üzerindeyapılacak araştırmada, hastanedeyatan hasta sayısı500 ise ve
araştırmacı bunlardan 100 kişiyle görüşmeye karar vermişsearaştırmada
kullanılacak kota Q= 100/500=1/5 dir. Araştırmacısaptadığı değişkenlerin
oluşturduğu her alt gruptan 20 hasta ile görüşecek demektir. Kota saptandıktan
sonra tanımlanan her alt gruptan kota oranına uygun olmak kaydıyla istenilen
hasta ile görüşülebilir.

3.  HAPHAZARD SAMPLING
Bu tür örnekleme, araştırmacının saptanan örneklembüyüklüğünegöre
herhangibir şekilde evrenin bir parçasınıseçmesidir. Herhangibir fakülteye gidip
saptanacak sayıda rastlanan öğrenciyiörnekleme alma gelişigüzel örneklemedir.
 SNOWBALL SAMPLING
Kartopu örneklemede öncelikle evrene ait birimlerden birisi ile temas kurulur.
Temas kurulan birimin yardımıyla ikinci birime, ikinci birimin yardımıyla üçüncü
birime gidilir. Bu şekilde, sankibir kartopunun büyümesigibi örneklem büyüklüğü
genişler.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin kuruluşyıllarındaki felsefesini çalışmak
isteyen bir araştırmacı için, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ndeemekliliği yaklaşmış
veya emekli olmuş birkaç öğretim üyesiçalışmanın ilk örneklemini oluşturabilir.
Araştırma süreciilerledikçe, ulaşılan kişilerin yardımıyla daha fazla kişi listeye dahil
edilecek ve liste kartopu gibi büyüyecektir.
 CHUNK SAMPLING
Bazı durumlarda evrenioluşturan birimler o kadar homojendir ki, birimler tek
tek tanımlanamaz. Bu durumlarda evrenden alınacak bir dilim örnek, evreni temsil
edebilir.
 JUDGEMENTSAMPLING
Geçmiş yaşantılara, kayıtlara ve araştımacının deneyimlerine dayanarak evreni
temsil ettiği düşünülen bir örneklemseçme yöntemidir. Örneğin bir ülkeyi iyi
temsil ettiği varsayılan küçük bir yerleşim yeri üzerindeçalışarak tüm ülkeye
sonuçlarıgenellemek.

4. Olasılık Kurallarına Dayanan Örnekleme Yöntemleri
1) Basit Rasgele Örnekleme
Toplum hacminin 1000’den küçük olduğu vetoplumdaki tüm birimlerin türdeş
olduğu toplumlarda uygulanan bir yöntemdir. Çerçevesi tanımlı toplumda tüm
birimlere 1, 2, 3, …, N e kadar sıra numaralarıverilir. n birim sayısıkadar birim
a) Piyango Yöntemi b) Rasgele Sayılar Tablosu ve c) Bilgisayar Programı
kullanarak belirlenir.
Piyango Yöntemi daha kolay bir yöntemdir. Tüm birimler numaralarını
içeren eşit büyüklüktetop ya da kağıtlar bir torbaya konur ven kadar rasgele
çekim yapılır.
Rasgele Sayılar Tablosu kullanmak bilimsel bir uygulamadır. RST’da rakamlar
olasılık kurallarına göre rasgeledizilmiştir. Bu tablolarda uygun sıra ya da sütun
seçilerek bu sütunlarda yer alan ve N sayısısınırları içindei sayılara karşılık
gelen birimler örnek alınır. İşlem hacmi doluncaya kadar devameder.
Bilgisayar Programıaracılığıyla N sayıda birim içinden n birim çekimi
yapılabilir. Bu amaçla yazılmış paket programlardan yararlanılabilir.
2) Sistematik Örnekleme
Toplum hacminin küçük ve çerçevenin tanımlı olduğu, birimlerin türdeş olduğu
durumlarda uygulanan bir yöntemdir. Toplum birimlerine 1’den N’e kadar
numaralar verilir. Toplum hacmi N, örnek hacmi n’e bölünerek bir devir sayısı
(d) belirlenir (d=N/n). Sonra 1’den d’yekadar olan sayılar içinden başlangıç
sayısıa rasgele seçilir. İlk örnek biriminin numarası a olmak üzere diğer örnek
birimlerinin numaraları;
a, a+d, a+2d, a+3d, …, a+(n-1)d şeklindde belirlenir.
Örneğin, 100 birimlik bir toplumdan 20 birimlik bir örnek seçiminde
d=100/20’den d=5 bulunur.

5. 1’den d’ye kadar olan sayılar sıralanır (1 2 3 4 5) içlerinden biri başlangıç sayısı
olarak seçilir (3 olsun). Öyleyseilk birim 3 ikincisi 3+5=8, üçüncüsü 3+10=13,
dördüncü 18, beşinci 23, …, yirminci 98 olarak belirlenir.
3) Tabakalı Örnekleme
Toplumdaki birimlerin sosyal, kültürel, sağlık, ekonomik vb. kriterler
bakımından türdeş dağılım göstermediği durumlarda uygulanan bir yöntemdir.
Toplumdaki birimler, birimler arasındakitürdeşliği bozan kriterlere göre
tabakalara ayrılır. Bu tabakalama, birimlerin tabaka içinde türdeş, tabakalar
arasında ise türdeş olmayan (heterojen) bir yapıda olacak şekilde yapılır. Her
tabaka gerekirsekendi içinde alt tabakalara varsa alt tabakacıklara ayrılarak
araştırılan değişken yönünden olabildiğince türdeş altgruplar oluşturulur. Her
bir tabaka, alt tabaka ve tabakacığın birim sayılarıbelirlenir. Genel örnek oranı,
örnek hacmi toplam birim sayısına bölünerek bulunur. Daha sonra her alt
tabaka/tabakacıktaki birim sayılarıgenel örnek oranı ile çarpılır ve o
tabaka/tabakacığın örnek birim sayısıbelirlenir.
Toplum birimlerini tabakalara ayırmada aşağıdaki kriterlerden yararlanılır. B u
kriterlere tabakalama kriterleri adı verilir.
Demografik Kriterler: Yaş, Cinsiyetvb.
SosyalKriterler: Meslek, Eğitim düzeyi, Sosyalsınıf, Din vb.
Ekonomik Kriterler: Gelir düzeyi, Kişi başına milli gelir, Bağımlılık oranıvb.
Eğitim Kriterleri: En son bitirilen okul, Okur-yazar oranı, Okullaşma sayısıvb.
Yerleşim Yeri Kriterleri: Köy, Kasaba, Kent, Büyük kent vb.
Sağlık Kriterleri: Kaba ölüm hızı, Bebek ölüm hızı, Doktor başına düşen kişi
sayısı, 65+yaş nüfus/toplamnüfus oranı, 0 yaşta beklenen yaşam süresi,
Ortalama yaşam süresivb.
4) Küme Örneklemesi
Toplumdaki birimler, konumlarıve yerleşim yerleri bakımından heterojen bir
durumda iseler tabakalama mümkün değildir. Tabakalama için birimlerin
konumunu değiştirmek gerekir. Birimlerin incelenen özellik(ler) bakımından

6. karma bir durumgösterdiğizaman örnek seçimi Küme Örneklemesiyolu ile
yapılır. Toplumdakifarklıözelliklere sahip birimler bir arada bulunuyorsa
gruplar küme olarak alınır. Bu kümelerden k kadar kümerasgele seçilir ve
kümedeki birim sayısıne olursa olsun araştırmaya dahil edilir. Bu yöntem
hastane arşivlerinde yapılacak araştırmalarda uyhulanabilecek en uygun
yöntemdir.
5) Kademeli Örnekleme
Toplumda birimlerin kademeli bir yapıda (kategorisel) dağılım göstermesive
örneklemenin bu kademelerden en alt kademedeki birimlerden yapılmak
istenmesi durumunda uygulanan bir yöntemdir.
Örneğin, ülkenin kırsalkesimsağlık sorunlarıhakkında veritoplanmak
isteniyor. Toplumda birimler idari bölünme olarak il, ilçe bucak ve köy
biçiminde alt kademelere ayrılmıştır. Örnek kırsalkesimden alınacağından önce
k sayıda rasgeleil seçilir. Bu illerin l sayıda ilçeleri rasgele seçilir.Bu ilçelerin m
sayıda köyü rasgeleseçilir. Bu köylerden veri toplanır. Köy nüfuslarıağırlık
olarak alınarak gerekli parametre tahminleri yapılır.