๑. ปฐมปีฐวิมาน ว่าด้วยวิมานตั่ง เรื่องที่ ๑

1. 1
ปฐมปีฐวิมาน
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๘ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย วิมาน-เปตวัตถุ เถร-เถรีคาถา
พระสุตตันตปิฎก
ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ
๑. อิตถีวิมาน
๑. ปีฐวรรค
หมวดว่าด้วยตั่ง
๑. ปฐมปีฐวิมาน
(คาว่า วิมาน หมายถึง ที่เล่น
ที่อยู่ของเหล่าเทวดาซึ่งถือว่าเป็ นสถานที่อันประเสริฐ และคาว่าวิมานวัตถุ
หมายถึง เรื่องวิมาน หรือที่ตั้งวิมานนั้นๆ)
ว่าด้วยวิมานตั่ง เรื่องที่ ๑
(พระมหาโมคคัลลานเถระถามว่า)
[๑] เทพธิดาผู้ประดับองค์ ทรงมาลัย ทรงภูษาสวยงาม
วิมานตั่งทองคาของเธอช่างโอ่อ่า ล่องลอยไปในที่ต่างๆ ได้รวดเร็วสมใจปรารถนา
เธอเปล่งรัศมีสว่างไสว ดังสายฟ้ าแลบออกจากกลีบเมฆ
[๒] เพราะบุญอะไรผิวพรรณเธอจึงงามเช่นนี้
ผลอันพึงปรารถนาจึงสาเร็จแก่เธอในวิมานนี้ และโภคะ (โภคะ คือ
เบญจกามคุณที่เป็นทิพยสมบัติ ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ
อันเป็นเครื่องอุปโภคบริโภค) ทั้งมวลล้วนน่าพอใจจึงเกิดแก่เธอ
[๓] เทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก อาตมาขอถามว่า
เมื่อเธอเกิดเป็นมนุษย์ได้ทาบุญอะไรไว้ เพราะบุญอะไรเธอจึงมีอานุภาพรุ่งเรือง
และมีรัศมีกายสว่างไสวไปทั่วทุกทิศอย่างนี้
[๔] เทพธิดานั้นดีใจที่พระมหาโมคคัลลานเถระถาม
จึงตอบปัญหาผลกรรมตามที่พระเถระถามว่า
[๕] เมื่อดิฉันเกิดเป็นมนุษย์อยู่ในหมู่มนุษย์
ได้ถวายตั่งแด่บรรดาภิกษุผู้เพิ่งมาถึง ได้กราบไหว้ ประคองอัญชลี
และถวายทานตามกาลังทรัพย์
[๖] เพราะบุญนั้นผิวพรรณดิฉันจึงงามเช่นนี้
ผลอันพึงปรารถนาจึงสาเร็จแก่ดิฉันในวิมานนี้
และโภคะทั้งมวลล้วนน่าพอใจจึงเกิดขึ้นแก่ดิฉัน
[๗] ข้าแต่ภิกษุผู้มีอานุภาพมาก ดิฉันขอกราบเรียนว่า
เพราะบุญที่ได้ทาไว้สมัยเมื่อเกิดเป็นมนุษย์ ดิฉันจึงมีอานุภาพรุ่งเรือง
และมีรัศมีกายสว่างไสวไปทั่วทุกทิศอย่างนี้

2. 2
ปฐมปีฐวิมานที่ ๑ จบ
------------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนี้ นามาจากบางส่วนของ
อรรถกถา ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ ปิฐวรรคที่ ๑
๑. อรรถกถาปฐมปีฐวิมาน
เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ ณ พระเชตวัน
อารามของท่านอนาถบิณฑิกะ กรุงสาวัตถี
พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงถวายอสทิสทาน ๗
วันแด่พระภิกษุสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน.
ท่านอนาถบิณฑิกะมหาเศรษฐีก็ถวาย ๓ วันพอสมควรแก่อสทิสทานนั้น
นางวิสาขามหาอุบาสิกาก็ถวายมหาทานเหมือนอย่างนั้น.
ประวัติความเป็ นไปแห่งอสทิสทาน ได้ปรากฏทั่วชมพูทวีป.
ครั้งนั้น มหาชนยกเรื่องขึ้นพูดกันในที่นั้นๆ ว่า ทานจักมีผลมาก
ด้วยการบริจาคสมบัติอันโอฬารอย่างนี้ หรือๆ จักมีผลมาก
แม้ด้วยการบริจาคพอสมควรแก่ทรัพย์สมบัติของตน.
ภิกษุทั้งหลายฟังคานั้นแล้ว ก็กราบทูลแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ทานมิใช่จักมีผลมาก
ด้วยการถึงพร้อมแห่งไทยธรรมอย่างเดียว. ที่แท้ ทานจักมีผลมาก
ก็ด้วยความถึงพร้อมแห่งจิตที่เลื่อมใส และด้วยความถึงพร้อมแห่งเขต
[ทักขิไณยบุคคล] เพราะฉะนั้น ทานวัตถุเพียงสักข้าวกามือหนึ่งก็ดี
เพียงผ้าเก่าผืนหนึ่งก็ดี เพียงเครื่องลาดทาด้วยหญ้าก็ดี
เพียงเครื่องลาดทาด้วยใบไม้ก็ดี เพียงสมอดองน้ามูตรเน่าก็ดี
บุคคลมีจิตเลื่อมใสแล้วตั้งไว้ในทักขิไณยบุคคล ทานแม้นั้นก็จักมีผลมาก
รุ่งเรืองมาก แผ่ไพศาลมาก ดังนี้.
จริงอย่างนั้น ท้าวสักกะจอมทวยเทพก็ตรัสคาเป็นคาถา ดังนี้ว่า
เมื่อจิตเลื่อมใสในพระตถาคตสัมพุทธเจ้า หรือพระสาวกของพระสัมพุทธเจ้านั้น
ทักษิณาไม่ชื่อว่าน้อยเลย.
ถ้อยคานั้นได้แพร่ไปทั่วชมพูทวีป.
มนุษย์ทั้งหลายพากันให้ทานตามสมควรแก่ทรัพย์สมบัติ
แก่สมณพราหมณ์คนยากไร้ คนเดินทางไกล วณิพกและยาจกทั้งหลาย
ตั้งน้าดื่มไว้ที่ลานเคหะ ปูอาสนะไว้ที่ซุ้มประตู.
สมัยนั้น พระเถระผู้ถือปิณฑปาติกธุดงค์เป็ นวัตรรูปหนึ่ง
มีอากัปกิริยาก้าวไปถอยกลับ เหลียวแล คู้แขนเหยียดแขน น่าเลื่อมใส
ทอดจักษุลง ถึงพร้อมด้วยอิริยาบถ เที่ยวบิณฑบาต ก็มาถึงเรือนหลังหนึ่ง
ในเวลาจวนแจ.

3. 3
ในเรือนหลังนั้น กุลธิดาผู้หนึ่งถึงพร้อมด้วยศรัทธาเห็นพระเถระ
ก็เกิดความเคารพความนับถือมาก เกิดปี ติโสมนัสอย่างโอฬาร
จึงนิมนต์ให้ท่านเข้าไปยังเรือน ไหว้ด้วยเบญจางคประดิษฐ์ จัดตั่งของตน
ปูผ้าเนื้อเกลี้ยงสีเหลืองบนตั่งนั้นถวาย. เมื่อพระเถระนั่งเหนือตั่งนั้นแล้ว
นางคิดว่าบุญเขตสูงสุดนี้ปรากฏแก่เราแล้ว ก็มีจิตเลื่อมใสเลี้ยงดูด้วยอาหาร
ตามสมควรแก่ทรัพย์สมบัติ ทั้งนางก็ถือพัดพัดถวาย.
พระเถระฉันเสร็จแล้ว กล่าวธรรมีกถาประกอบด้วยทานมีถวายอาสนะ
ถวายอาหารเป็นต้นแล้วก็ไป. สตรีผู้นั้นพิจารณาถึงทานของตนและธรรมกถานั้น
อันปีติถูกต้องกาซาบไปทั่วเรือนร่าง จึงได้ถวายตั่งแม้นั้นแก่พระเถระ.
สมัยต่อมาจากนั้น สตรีผู้นั้นเกิดโรคอย่างหนึ่งตาย
ไปบังเกิดในวิมานทองขนาด ๑๒ โยชน์ ณ ภพดาวดึงส์ นางมีเทพอัปสร ๑,๐๐๐
เป็นบริวาร. ก็ด้วยอานาจที่นางถวายตั่งเป็นทาน จึงบังเกิดบัลลังก์ [เตียง, ตั่ง,
แท่น] ทอง ลอยไปในอากาศแล่นเร็ว ชั้นบนมีราชรถทรวดทรงดังเรือนยอด.
ด้วยเหตุนั้น วิมานนี้จึงเรียกว่า ปีฐวิมาน.
แท้จริง วิมานตั่งนั้นเป็ นทองส่องให้เห็นความเหมาะสมกับกรรม
เพราะนางลาดผ้าสีทองถวาย ชื่อว่าแล่นไปเร็ว เพราะกาลังปีติแรง
ชื่อว่าไปได้ตามชอบใจ เพราะนางถวายแก่ทักขิไณยบุคคลโดยจิตชอบ
ได้ชื่อว่าประกอบด้วยความงดงาม น่าเลื่อมใสพร้อมสรรพ
เพราะสมบัติคือความเลื่อมใสโอฬาร.
ต่อมาวันมหรสพวันหนึ่ง เมื่อเทวดาทั้งหลายพากันไปสวนนันทนวัน
เพื่อเล่นกรีฑาในอุทยาน ด้วยอานุภาพอันเป็นทิพย์ของตนๆ
เทวดาองค์นั้นทรงนุ่งผ้าทิพย์ประดับด้วยทิพยาภรณ์ มีเทพอัปสร ๑,๐๐๐
เป็ นบริวารก็ออกจากภพของตน ขึ้นสู่วิมานตั่งนั้น ส่องแสงสว่างดั่งดวงจันทร์
ดวงอาทิตย์โดยรอบ ด้วยเทวฤทธิ์ยิ่งใหญ่ด้วยสิริโสภาคย์ตระการไปยังอุทยาน.
ก็สมัยนั้น
ท่านพระมหาโมคคัลลานะเที่ยวเทวจาริกไปโดยนัยที่กล่าวแล้วในหนหลัง
เข้าไปยังภพดาวดึงส์ แสดงองค์ไม่ไกลจากเทวดาองค์นั้น.
เทวดาองค์นั้นเห็นท่านก็มีความเลื่อมใสมีความเคารพมีกาลังพรั่งพร้อม
จึงรีบลงจากบัลลังก์เข้าไปหาพระเถระ
กราบด้วยเบญจางคประดิษฐ์แล้วยืนนมัสการประคองอัญชลีอันรุ่งเรืองด้วยทศนัข
สโมธาน [ชุมนุม ๑๐ นิ้ว].
พระเถระเห็นประจักษ์ถึงกุศลและอกุศลตามที่เทวดาองค์นั้นและสัตว์เ
หล่าอื่นสั่งสมไว้ ด้วยความแตกฉานแห่งกาลังปัญญา
โดยอานุภาพแห่งยถากัมมูปคญาณ [ญาณที่รู้ถึงสัตว์ทั้งหลายเข้าถึงภพนั้นๆ
ตามกรรม] ของท่าน เหมือนผลมะขามป้ อมที่วางไว้บนฝ่ามือ ก็จริงอยู่

4. 4
ถึงอย่างนั้น เพราะเหตุที่ปัญญาทบทวนเฉพาะภพในอดีต
และกรรมตามที่สั่งสมไว้
ส่วนมากสาเร็จโดยธรรมดาแก่เทวดาทั้งหลายในลาดับอุปปัตติภพเท่านั้นว่า
เราจุติจากไหนหนอจึงอุบัติในภพนี้ เราทากุศลกรรมอะไรหนอจึงได้สมบัตินี้
และญาณย่อมเกิดแก่เทวดานั้นตามเป็นจริง ฉะนั้น
พระเถระประสงค์จะให้เทวดาองค์นั้น กล่าวกรรมที่ทาไว้แล้ว
กระทาผลกรรมให้ประจักษ์แก่โลกพร้อมทั้งเทวโลก
จึงถามว่า ดูก่อนเทพธิดา ผู้ประดับองค์
ทรงมาลัยดอกไม้ ทรงพัสตราภรณ์สวยงาม วิมานตั่งทองของท่านโอฬารเร็วดังใจ
ไปได้ตามปรารถนา ท่านส่องแสงประกายดังสายฟ้ าแลบลอดหลืบเมฆ
เพราะบุญอะไร วรรณะของท่านจึงเป็ นเช่นนี้ เพราะบุญอะไร
ผลนี้จึงสาเร็จแก่ท่าน และโภคะทุกอย่างที่น่ารัก จึงเกิดแก่ท่าน
ดูก่อนเทพี ผู้มีอานุภาพมาก
อาตมาขอถามท่าน ครั้งเกิดเป็นมนุษย์ท่านทาบุญอะไร
เพราะบุญอะไร ท่านจึงมีอานุภาพรุ่งเรืองอย่างนี้
และวรรณะของท่านจึงสว่างไสวไปทุกทิศ.
เทวดานั้นดีใจ
ถูกท่านพระโมคคัลลานะถาม ครั้นแล้วจึงพยากรณ์ปัญหาของกรรมที่มีผลอย่างนี้
ว่า
ครั้งเกิดเป็นมนุษย์ในหมู่มนุษย์
ดีฉันได้ถวายอาสนะแก่เหล่าภิกษุที่มาถึง [เรือน] ได้กราบไหว้ได้ทาอัญชลี
[ประนมมือ] และได้ถวายทานตามกาลัง
เพราะบุญนั้น วรรณะของดีฉันจึงเป็นเช่นนี้ เพราะบุญนั้น
ผลนี้จึงสาเร็จแก่ดีฉัน และโภคะทุกอย่างที่น่ารัก จึงเกิดแก่ดีฉัน
ข้าแต่ท่านภิกษุผู้มีอานุภาพมาก ดีฉันขอบอกแก่ท่าน
ครั้งเกิดเป็นมนุษย์ ดีฉันได้ทาบุญอันใดไว้เพราะบุญอันนั้น
ดีฉันจึงมีอานุภาพรุ่งเรืองอย่างนี้ และวรรณะของดีฉันจึงสว่างไสวไปทุกทิศ.
ครั้นเทวดาองค์นั้นพยากรณ์ปัญหาอย่างนี้แล้ว
ท่านพระมหาโมคคัลลานะก็แสดงธรรมโดยพิสดาร
เทศนานั้นเป็นประโยชน์แก่เทวดาองค์นั้นพร้อมกับบริวาร.
พระเถระจากเทวโลกนั้น กลับมาสู่มนุษยโลก
กราบทูลเรื่องนั้นถวายแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าทุกประการ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทาเรื่องนั้นให้เป็ นอัตถุปปัตติเหตุเกิดเรื่องแล้ว

5. 5
ทรงแสดงธรรมโปรดบริษัทที่มาประชุมกัน.
แต่คาถาอย่างเดียว ท่านพระธรรมสังคาหกาจารย์ยกขึ้นสู่สังคายนาแล.
จบอรรถกถาปฐมปีฐวิมาน
-----------------------------------------------------