ระบบนิเวศป่าสาคูอุดมสมบูรณ์มีผลต่อสิ่งแวดล้อมที่ดี

1. 68
มหัศจรรย์ป่าสาคู
68
ความสำ�คัญของป่าสาคูต่อระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อม
สาคู จัดเป็นพืชอนุรักษ์ดินและน้ำ� ลำ�ต้นที่ทอดเลื้อยไปตามพื้นดิน มีประโยชน์
ในการช่วยยึดและกั้นดินไม่ให้ไหลลงสู่น้ำ� เป็นการช่วยป้องกันดินถูกกัดเซาะและพังทลาย
ลักษณะพิเศษของลำ�ต้นเช่นนี้ช่วยในการดักตะกอนและช่วยกรองขยะต่างๆ เอาไว้ไม่ให้
ไหลลงสู่แม่น้ำ�
ดังนั้น สาคูจึงเป็นพันธุ์ไม้ ที่มีความเหมาะสมเป็นอย่างยิ่ง ในการที่จะนำ�
มาปลูกริมน้ำ� ซึ่งอาจทำ�การปลูก โดยปลูกเป็นแถบ ลึกเข้ามาในชายฝั่ง ในรูปแบบของ
การปลูกป่าชายน้ำ� โดยเมื่อต้นไม้โตขึ้น สัตว์ป่าจะได้ใช้ เป็นที่อยู่อาศัยและหลบภัยด้วย
คนในสมัยโบราญมีความคิดอนุรักษ์แบบนี้มานานแล้ว โดยสังเกตได้ตามสวนผลไม้หรือ
ที่นา พบว่าบริเวณที่ติดกับลำ�คลอง จะเว้นไม้ใหญ่ไว้รวมทั้งปลูกสาคูแทรกไว้ ทั้งนี้เพื่อให้
ต้นไม้และสาคู ช่วยอนุรักษ์น้ำ�และดินให้กับสวนของตัวเอง (ธนิตย์ หนูยิ้ม สาคู พันธุ์ไม้,
2548)
แสดงภาพ ระบบนิเวศป่าสาคู ริมคลอง หมู่ 6 ต.โคกสะบ้า อ.นาโยง จ.ตรัง

2. L a b S c h o o l P r o j e c t
69
มหัศจรรย์ป่าสาคู
69
แสดงภาพระบบนิเวศป่าสาคู หมู่ 1 ต.โคกสะบ้า อ.นาโยง จ.ตรัง
สาคู มีผู้นำ�มาปลูกเพื่อช่วยเพิ่มคุณค่าต่อระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อม
โดยมีรูปแบบการปลูกดังนี้
1. ใช้สาคูปลูกเป็นไม้ให้ร่มด้วยสาคูเป็นปาล์มขนาดใหญ่สูงมีเรือนยอดที่
แผ่กว้างพอสมควร จึงเหมาะที่จะนำ�มาปลูกเป็นไม้ให้ร่ม อีกทั้งสาคูมีใบที่
ติดอยู่กับต้นมีอายุยาวนาน โดยไม่ร่วงหล่นลงมาง่ายๆ จะช่วยลดปัญหาขยะ
จากการร่วงหล่นของใบลงได้มาก อีกทั้งออกดอกติดผลเพียงครั้งเดียวในรอบ
วงชีวิตและเป็นผลที่มีขนาดเล็กไม่เป็นอันตรายต่อเจ้าของบ้านในขณะร่วง
หล่นลงมา จึงจัดเป็นพืชชนิดหนึ่งที่มีความเหมาะสมใช้ปลูกให้ร่มเงา
2. ใช้สาคูเป็นแนวกันลม เนื่องจากสาคูมีระบบรากที่แข็งแรง อีกทั้งชอบขึ้น
เป็นกอที่มีความสูงลดหลั่นต่างกันหลายชั้นเรือนยอด จึงมีความเหมาะสม
อย่างยิ่งที่จะนำ�มาปลูกเป็นแนวกันลมช่วยลดความแรงของลมเป็นการ
ป้องกันความเสียหายจากแรงลมให้บ้านพักอาศัยและสวนไม้ผล

3. 70
มหัศจรรย์ป่าสาคู
70
3. ใช้ปลูกเพื่อป้องกันการกัดเซาะหรือพังทลายของหน้าดินด้วยสาคูมีระบบราก
ลักษณะของลำ�ต้นและการแตกกอเป็นกอใหญ่ที่หนาแน่น ช่วยยึดเกาะดินไม่
ให้พังทลายจากการกัดเซาะของน้ำ�ได้ดี
4. ใช้ปลูกเป็นแถวหรือแนวแสดงแนวเขตพื้นที่อนุรักษ์ซึ่งปกติแนวป่า
เขตพื้นที่อนุรักษ์มักจะทำ�การสร้างถนน หรือการขุดคลองล้อมรอบพื้นที่แต่
วิธีดังกล่าวเป็นวิธีที่ค่อนข้างจะใช้เงินลงทุนจำ�นวนมากและอาจถูกใช้เป็น
เส้นทางเข้าไปลักลอบตัดฟันไม้หรือการเข้าไปล่าสัตว์อย่างผิดกฎหมาย
การขุดคลองอาจทำ�ให้มีการระบายน้ำ�ออกจากพื้นที่เป็นสาเหตุเบื้องต้นที่
ก่อให้เกิดไฟไหม้ป่า ในทางตรงกันข้าม สาคูเป็นพืชที่เจริญเติบโตได้ในหลาย
สภาพพื้นที่ มีการเจริญเติบโตเร็ว มีลักษณะของใบที่แตกต่างจากไม้ยืนต้น
ทั่วไป ทนต่อการทำ�ลายของไฟป่า และมีประโยชน์ต่อประชาชนที่อาศัยอยู่
รอบๆป่าหรือพื้นที่นั้น
ดังนั้น สาคูจึงเหมาะที่จะใช้เป็นพืชที่จะนำ�มาปลูกเพื่อวัตถุประสงค์ดังกล่าว โดย
เฉพาะการนำ�มาปลูกเป็นแนวเขตอุทยานแห่งชาติ หรือเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า เขตห้าม
ล่าสัตว์ป่า รวมทั้งป่าสงวนแห่งชาติที่เป็นป่าพรุ ซึ่งเป็นวิธีการธรรมชาติที่สิ้นเปลืองค่าใช้
จ่ายน้อยและไม่มีผลเสียต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้
ในปีพุทธศักราช 2542 โครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง อันเนื่องมาจาก
พระราชดำ�ริ จังหวัดนราธิวาส โดยสถานีทดลองปลูกพรรณไม้พิกุลทอง ได้ทำ�การปลูก
ปาล์มสาคู โดยปลูกเป็นแถบกว้าง 3 เมตร ยาวประมาณ 3 กิโลเมตร ตามแนวกันไฟ
ที่ขุดขึ้นสำ�หรับใช้ในการป้องกันไฟไหม้ป่า ณ ป่าพรุโต๊ะแดง อำ�เภอสุไหงโกลก จังหวัด-
นราธิวาส พบว่าต้นสาคูสามารถขึ้นได้ดีมาก จึงอาจนำ�มาใช้เป็นตัวอย่างเพื่อขยายผลไป
ใช้ปลูก ในพื้นที่อื่นต่อไปได้ และจากการที่สาคูมีประโยชน์ โดยเกือบทุกส่วนสามารถนำ�
มาใช้ประโยชน์ได้ ช่วยทำ�ให้เกิดความหลากหลายทางชีวภาพรวมทั้งเป็นแหล่งซับน้ำ�จืด
ที่สำ�คัญจึงจำ�เป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีการศึกษาวิจัยอย่างรีบด่วนถึงขั้นตอนการและ
เทคนิคการในผลิตกล้าสาคูให้เพียงพอต่อการปลูกต่อไป
( ที่มา : ธนิตย์ หนูยิ้ม : สาคู พันธุ์ไม้ - โครงการแผนที่ภูมิทัศน์ภาคใต้,2548)

4. L a b S c h o o l P r o j e c t
71
มหัศจรรย์ป่าสาคู
71
สาคู เป็นพืชหลัก ที่ขึ้นบริเวณพื้นที่ชุ่มน้ำ� ห้วย หนอง คลอง บึง หรือแหล่งน้ำ�
ธรรมชาติต่างๆ ในพื้นที่ ที่ต้นสาคูขึ้นหนาแน่น ก่อให้เกิดระบบนิเวศป่าสาคูที่มีความ
อุดมสมบูรณ์ มีความหลากหลายทางชีวภาพ ได้เอื้อประโยชน์ต่อชาวบ้านที่อยู่อาศัยใกล้
ป่าสาคู และบริเวณใกล้เคียง ประโยชน์ของระบบนิเวศป่าสาคูจำ�แนกได้ ดังนี้
1.แหล่งน้ำ�ป่าสาคู เป็นแหล่งกักเก็บน้ำ�ตามธรรมชาติที่สำ�คัญ ระบบรากของ
สาคูช่วยซึมซับน้ำ� ทำ�ให้ระดับน้ำ�ใต้ดินตื้นเป็นแหล่งน้ำ�ดื่ม น้ำ�ใช้ และการทำ�การเกษตร
และป้องกันการพังทลายของดินในช่วงหน้าฝนที่น้ำ�ไหลแรงและชาวบ้านนิยมขุดบ่อน้ำ�
บริเวณใกล้ป่าสาคู เพราะในช่วงหน้าแล้ง น้ำ�จะไม่แห้งขอด
2.แหล่งอยู่อาศัยและเพาะพันธุ์สัตว์น้ำ� บริเวณแหล่งน้ำ�ในป่าสาคูจะเป็นแหล่ง
หากิน อยู่อาศัยหลบซ่อน เป็นแหล่งขยายพันธุ์ของสัตว์น้ำ�หน้าแล้งสัตว์น้ำ�ได้อาศัยบริเวณ
ป่าสาคูที่มีน้ำ�ขังชุ่มชื้นเพื่อรอเข้าสู่หน้าฝนอีกครั้งอาหารที่สำ�คัญของสัตว์ชนิดต่างๆได้แก่
อาหารที่ลอยมากับสายน้ำ� การทับถมของซากพืชซากสัตว์ หรือแม้แต่หน่ออ่อน ของสาคู
และหอยโข่งชอบวางไข่บนทางสาคู
3.แหล่งพันธุ์พืชชนิดต่างๆ ป่าสาคูเป็นแหล่งอาหารเพื่อยังชีพ ชาวบ้านสามารถ
เก็บเกี่ยวผลประโยชน์ได้จากป่าสาคูไม่ว่าจะเป็นไม้ใช้สอยผลไม้พื้นบ้านพืชผักพื้นบ้าน
สมุนไพร การที่ไม่ต้องซื้อหมายถึงการประหยัดรายจ่าย และอาจเหลือขายเป็นรายได้เสริม
ซึ่งเป็นฐานเศรษฐกิจพอเพียงของคนยากจน
แสดงภาพ ระบบนิเวศป่าสาคูริมคลอง
ที่มา : http://measwatch.org/writing/802

5. 72
มหัศจรรย์ป่าสาคู
72
สรุประบบรากของสาคูช่วยซึมซับน้ำ� ทำ�ให้ระดับน้ำ�ใต้ดินตื้นเป็นแหล่งน้ำ�ดื่ม น้ำ�
ใช้ และการทำ�การเกษตร และป้องกันการพังทลายของดินในช่วงหน้าฝน ที่น้ำ�ไหลแรง
ชาวบ้านนิยมขุดบ่อน้ำ�บริเวณใกล้ป่าสาคู เพราะในช่วงหน้าแล้งระบบรากสาคูซับน้ำ�ไว้ไม่
แห้งขอด
แสดงภาพ แหล่งน้ำ�ในป่าสาคู (สมาคมหยาดฝน เอื้อเฟื้อภาพและข้อมูล)