1. โครงการปลูกหญ้าแฝก
พระราชดารั ส
“...การปลูกหญ้ าแฝกเหนือแหล่ งนา เพื่อเป็ นแนวปองกันตะกอนและดูด
้ ้
ซับสารเคมีตลอดจนของเสีย
ต่ างๆ ที่ไหลลงในแหล่ งนา เพราะหญ้ าแฝกจะดูดซึมสารพิษต่ างๆ ไว้ ใน
้
รากและลาต้ นได้ นาน จนสารเคมี
ีีนันสลายตัวเป็ นปุยสาหรั บพืชต่ อไป...”
้ ๋

2. ความเป็ นมา
การชะล้ างพังทลายของดินเป็ นปั ญหาที่สาคัญอย่ างหนึ่งของประเทศ มีผลต่ อความ
เสื่อมโทรมของทรัพยากรดิน พระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยู่หวทรงตระหนักถึงความสาคัญและ
ั
ความจาเป็ นในการปองกันและแก้ ไขปั ญหา จึงพระราชทานพระราชดาริให้ มีการนาหญ้ าแฝก
้
มาใช้ ในการอนุรักษ์ ดนและนา
ิ ้
เพื่อปองกันการชะล้ างพังทลายของดินและปรับปรุ งสภาพแวดล้ อมให้ ดีขีน
้ ้
เนื่องจากหญ้ าแฝกเป็ นพืชที่สามารถนามาใช้ ประโยชน์ ได้ ง่าย มีรากที่ยาว แผ่ กระจายลงไปใน
ดินตรง ๆ เป็ นแผง และง่ ายต่ อการรักษา เมื่อวันที่ ๒๒ มิถุนายน ๒๕๓๔ พระบาทสมเด็จพระ
เจ้ าอยู่หวทรงมีพระราชดาริเป็ นครั งแรกให้ หน่ วยงานต่ าง ๆ ทาการศึกษา ทดลอง และ
ั ้
ดาเนินการปลูกหญ้ าแฝกเพื่อเป็ นการปองกันการชะล้ างพังทลายของดินและเพื่อประโยชน์ อ่ ืน
้
ๆ หน่ วยงานทังหลายจึงได้ รับสนองพระราชดาริตังแต่ นันเป็ นต้ นมาโดยมีสานักงาน
้ ้ ้
คณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดาริ (สานักงาน กปร.)
เป็ นผู้ประสานงาน

3. หญ้ าแฝก
จัดเป็ นหญ้ าเขตร้ อนที่ขึนอยู่ตามธรรมชาติ กระจัดกระจายทั่วไปใน
้
สภาพแวดล้ อมต่ างๆ
ซึ่งในประเทศไทยจะพบหญ้ าแฝกขึนอยู่ตามธรรมชาติในพืนที่ท่ วไปจาก
้ ้ ั
ที่ล่ ุมจนถึงที่ดอน สามารถขึน้
ได้ ในดินเกือบทุกชนิด มีช่ ือวิทยาศาสตร์ ว่า Vetiveria zizanioides
เป็ นพืชตระกูลหญ้ าขึนเป็ นกอหนา
้
แน่ น เจริญเติบโตโดยการแตกกออย่ างรวดเร็ว ไม่ เป็ นอุปสรรคต่ อพืชที่ปลูกข้ างเคียงจัดเป็ นมาตรการ
อนุรักษ์ ดนและนาวิธีหนึ่งที่สามารถช่ วยให้ ดนมีความชืนและรักษาหน้ าดิน เพื่อใช้ สาหรับปลูกพืช
ิ ้ ิ ้
เศรษฐกิจซึ่งการใช้ หญ้ าแฝกในการอนุรักษ์ ดนและนาดังกล่ าวเป็ นวิธีการที่ง่ายน้ อยมาก ซึ่งจะเป็ นการ
ิ ้
นาไปสู่การพัฒนาระบบเกษตรกรรมในเขตพืนที่การเกษตรนาฝนให้ มีความมั่นคงและยั่งยืนสามารถนา
้ ้ ้
วิธีการนีไปใช้ ในพืนที่อ่ น ๆเพื่อรักษาสภาพแวดล้ อมและอนุรักษ์ สภาพแวดล้ อมและอนุรักษ์ ทรัพยากร
้ ้ ื
ธรรมชาติเช่ น พืนที่สองข้ างของทางคลองชลประทานอ่ างเก็บนา บ่ อนา ป่ าไม้ ปองกันขอบตลิ่งคอ
้ ้ ้ ้
สะพาน ไหล่ ถนนเป็ นต้ น

4. การใช้ ประโยชน์
จากใบหญ้ าแฝกสาหรับงานศิลปหัตถกรรมและ งานหัตถกรรมเครื่อง
จักสาน ชนิดของหญ้ าแฝกทีมใบเหมาะสมจะนามาทางานหัตถกรรมเป็ นกลุ่มหญ้ าแฝกหอม
่ ี
(Vetiveria zizanioides Nash ) ได้ แก่ สายพันธุ์ศรีลงกากาแพงเพชร 2 สุ ราษฎร์ ธานี และสงขลา 3
ั
เป็ นต้ น ลักษณะใบของหญ้ าแฝกหอมนีจะมีใบมันและยาวเมื่อโดนนาใบจะนิ่ม จึงเหมาะจะนามา
้ ้
ทางานหัตถกรรมได้ งานหัตถกรรมทีสามารถใช้ ใบหญ้ าแฝกมาประดิษฐ์ ได้ แก่งานหัตถกรรม
่
ประเภทเครื่องจักสาน เครื่องจักสานเป็ นงานหัตถกรรมทีเ่ ป็ นทีนิยมและใช้ ได้ ทุกสถานทีทุก
่ ่
โอกาสสามารถนา
มาเป็ นของใช้ ได้ หลากหลาย เช่ น
- ทาเป็ นตะกร้ าและภาชนะ
- ทาเป็ นเครื่องตกแต่ งบ้ าน
- ทาเป็ นเครื่องประดับ

5. ลักษณะของหญ้ าแฝก
หญ้าแฝกมีชอสามัญเป็ นภาษาอังกฤษว่า “Vetiver Grass” มีดวยกัน ๒ สายพันธุ์ คือ หญ้าแฝกดอน
ื่ ้
(Vetiver nemoralis A. Camus) และหญ้าแฝกหอม (Vetiveria ziznioides Nash) เป็ นพืชที่มี
อายุได้หลายปี ขึนเป็ นกอแน่น มีใบรูปขอบขนานแคบปลายสอบแหลม ยาว ๓๕-๘๐ ซม. มีสวนกว้าง
้ ่
ประมาณ ๕-๙ มม.สามารถขยายพันธุไ์ ด้ทงแบบไม่อาศัยเพศ โดยการแตกหน่อจากส่วนลาต้นใต้ดิน
ั้
หรือแบบอาศัยเพศโดยการให้ดอกและเมล็ดได้เช่นกัน ช่อดอกที่พบในประเทศไทยสูงประมาณ ๒๐-๓๐
ซม. แต่การขยายพันธุโ์ ดยดอกและเมล็ดเป็ นไปค่อนข้างยาก หญ้าแฝกจึงไม้ใช้วชพืชเช่นหญ้าคา
ั
ปกติหญ้าแฝกจะมีการขยายพันธุที่ได้ผลรวดเร็วโดยการแตกหน่อจากลาต้นใต้ดิน นอกจากนีจากกา
์ ้
ศึกษาพบว่า หญ้าแฝกในบางโอกาสสามารถแตกแขนงและรากออกในส่วนของก้านช่อดอกได้ เมือ ่
แขนง
ดังกล่าวมีการเจริญเติบโตจะเพิ่มนาหนักมากขึน ทาให้หญ้าแฝกโน้มลงดินและสามารถเจริญเติบโต
้ ้
เป็ น
กอหญ้าแฝกใหม่ได้

6. การเสื่อมโทรมและการพังทลายของดินเกิดจากปั จจัยหลายประการ เช่ น
๑. การถูกกัดเซาะของผิวหน้ าดินไม่ ว่าจากฝนที่ตกลงมา หรื อนาที่ไหลบ่ าเป็ น
้
จานวนมากเป็ นจานวนมาก
ทาให้ หน้ าดินสูญเสียความอุดมสมบูรณ์
๒. นาฝนและนาที่ไหลบ่ าก่ อให้ เกิดปั ญหาดินพังทลาย สร้ างความเสียหายต่ อ
้ ้
พืนที่ทางการเกษตรกรรม
้
ทาให้ ผลผลิตลดลง แม้ จะเป็ นพืนที่ท่ ีได้ รับปริมาณนาฝนมากเพียงพอ
้ ้
๓. พืนดินไม่ สามารถเก็บกักนาฝนได้ เต็มที่เนื่องจากไม่ มีส่ งใดมาชะลอกันไว้
้ ้ ิ ้
นอกจากจะทาให้ เกิดการพัง
ทลายของหน้ าดินแล้ ว ยังทาให้ พนดินขาดความชุ่มชืนไม่ สามารถเก็บกักนาไว้
ื้ ้ ้
ในผืนดินได้

7. การเสื่อมโทรม
พระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยู่หัวทรงตระหนักถึงสภาพ
ปั ญหาและสาเหตุท่ เกิดขึน โดยทรงศึกษาถึง
ี ้
ศักยภาพ
“หญ้ าแฝก” ซึ่งเป็ นพืชที่มีคุณสมบัตพเศษในการช่ วย
ิ ิ
ปองกันการ ชะล้ างพังทลายของหน้ าดินและอนุรักษ์
้
ความชุ่มชืนใต้ ดนไว้ อีกทังเป็ นพืชพืนบ้ านของไทย
้ ิ ้ ้
วิธีการปลูกใช้ เทคโนโลยีแบบง่ ายๆเกษตรกร
สามารถ
ดาเนินการได้ เองโดยไม่ ต้องให้ การดูแลหลังการปลูก
มากนัก อีกทังประหยัดค่ าใช้ จ่ายกว่ าวิธีอ่ ืนๆอีกด้ วย
้
จึงได้ มีพระมหากรุ ณาธิคุณพระราชทานพระราชดาริ
ให้ ดาเนินการศึกษาทดลองเกี่ยวกับหญ้ าแฝกเป็ น
ครั ง
้

8. ลักษณะเด่นของหญ้าแฝก
1.มีการแตกหน่อรวมเป็ นกอ เบียดกันแน่น ไม่แผ่ขยายด้านข้าง
2. มีการแตกหน่อและใบใหม่ ไม่ตองดูแลมาก
้
3. หญ้าแฝกมีขอที่ลาต้นถี่ ขยายพันธุ์โดยใช้หน่อได้ตลอดปี
้
4. ส่ วนใหญ่ไม่ขยายพันธุ์ดวยเมล็ด ทาให้ควบคุมการแพร่ ขยายได้
้
5. มีใบยาว ตัดและแตกใหม่ง่าย แข็งแรง และทนต่อการย่อยสลาย
6. ระบบรากยาว สานกันแน่น และช่วยอุมน้ า ้
7. บริ เวณรากเป็ นที่อาศัยของจุลินทรี ย ์
8. ปรับตัวกับสภาพต่าง ๆ ได้ดี ทนทานต่อโรคพืชทัวไป ่
่
9. ส่ วนที่เจริ ญต่ากว่าผิวดิน ช่วยให้อยูรอดได้ดี

9. การรักษาสภาพแวดล้ อม
หญ้ าแฝกเป็ นพืชที่มีระบบรากหนาแน่นจานวนมาก และเจริ ญในแนวลึกมากกว่าด้ านข้ าง
ประกอบกับหญ้ าแฝกเจริ ญเติบโตได้ ในสภาพที่มีโลหะหนัก ลักษณะดังกล่าว จึงมีการนาหญ้ า
แฝกมาปลูกเพื่อใช้ บาบัดน ้าทิ ้งจากโรงงานอุตสาหกรรมบางประเภท และดูดซับโลหะหนักจากดิน
สาหรับวิธีการที่นาหญ้ าแฝกไปปลูกเพื่อจุดประสงค์ในการรักษาสภาพแวดล้ อม ได้ แก่
1. การปลูกหญ้ าแฝกรอบขอบบ่อบาบัดน ้าทิ ้ง เพื่อให้ หญ้ าแฝกช่วยดูดโลหะหนักบางชนิด
2. การปลูกหญ้ าแฝกในดินเพื่อดูดโลหะหนักจากดิน
3. การปลูกหญ้ าแฝก แล้ วให้ น ้าทิ ้งไหลผ่านในอัตราการไหลที่เหมาะสม
อย่างไรก็ตาม ในปั จจุบนยังมีนกวิจยดาเนินการ เพื่อศึกษาวิจยการนาหญ้ าแฝกมาใช้
ั ั ั ั
ประโยชน์ในการรักษาสภาพแวดล้ อม และบาบัดน ้าทิ ้งในรูปแบบต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง

10. การฟื ้ นฟูทรั พยากรดิน
การปลูกหญ้ าแฝกในพืนที่ทาการเกษตรส่ วนใหญ่ จะมุ่งเน้ นในเรื่ องของการ
้
อนุรักษ์ ดนและนา ลดการชะล้ างพังทลายของหน้ าดิน การช่ วยเก็บกักตะกอน
ิ ้
ดินในพืนที่ลาดชัน แต่ จากผลของการศึกษาวิจัยพบว่ า หญ้ าแฝกยังมีลักษณะ
้
ในด้ านการฟื ้ นฟูทรั พยากรดินด้ วย ซึ่งช่ วยให้ ดนมีศักยภาพในการให้ ผลผลิต
ิ
เพิ่มขึน ได้ แก่
้
1. การเพิ่มปริมาณอินทรี ยวัตถุ
2. การเพิ่มปริมาณความชืนใน ้
3. การเพิ่มอัตราการระบายนาและอากาศ
้
4. การเพิ่มกิจกรรมของจุลินทรี ย์ดน ิ
จากปั จจัยดังกล่ าว การปลูกหญ้ าแฝกในพืนที่ดนเสื่อมโทรม หรื อพืนที่ดนมี
้ ิ ้ ิ
ปั ญหา จึงมีส่วนช่ วยฟื ้ นฟู และปรั บปรุ งดินมห้ มีสภาพดีขน เนื่องจากผลของ
ึ้
อินทรี ยวัตถุท่ เพิ่มขึน และกิจกรรมของเชือจุลินทรี ย์บริเวณรากหญ้ าแฝก รวมทัง
ี ้ ้ ้
การมีความชืนที่ยาวนานขึน สภาพดินจึงมีการพัฒนา และความอุดมสมบูรณ์
้ ้
เพิ่มขึนเป็ นลาดับ
้ *** นางสาวนัฐตยาพร ศรีนวล ชัน ม.4/7 เลขที่ 23
้