สาคูมีคุณค่าและประโยชน์มากมายหลายอย่างเลย

1. L a b S c h o o l P r o j e c t
49
มหัศจรรย์ป่าสาคู
49
ประโยชน์และคุณค่าของสาคู
สาคู เป็นพืชที่ให้คุณประโยชน์กับชาวบ้าน ทั้งทางตรง และทางอ้อม อันเกี่ยว
เนื่องกับวิถีชีวิตวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปัญญาท้องถิ่น รวมทั้งชนพื้นเมืองบางประเทศ
ยังใช้แป้งสาคูเป็นอาหารหลักรับประทานแทนข้าวรวมทั้งผลิตแป้งส่งออกไปขายต่าง
ประเทศ
ประโยชน์ทางตรงจากต้นสาคูมีดังต่อไปนี้
1. ยอดอ่อน : ใช้ทำ�อาหาร แกงส้ม แกงเผ็ด แกงเลียง
2. ผลสุก : ใช้รับประทานได้ เป็นยาพื้นบ้าน
3. ใบ : ใช้เย็บจากมุงหลังคา ห่อขนมจาก
4. ก้าน : ใช้ทำ�ไม้กวาด จักสาน
5. ยาง : ใช้ทำ�กาวติดกระดาษ ยารักษาเริม สาวรุ่นคุณยาย
คุณป้าใช้ลอกหน้า
6. ทาง : ทำ�คอกสัตว์ ขนำ� จุกข้าวหลาม
7. หน้าสาคู : ใช้ทำ�จักสานทำ�เสื่อ ฝาบ้าน ตะกร้า เครื่องมือหาปลา
8. เนื้อในลำ�ต้น : ใช้เลี้ยงสัตว์ ทำ�แป้ง ทำ�ปุ๋ย เลี้ยงด้วงสาคู
9. เปลือกนอกลำ�ต้น : ใช้ทำ�เรือ ทำ�ไม้ปูพื้น ทำ�กระถางต้นไม้ ทำ�เชื้อเพลิง
10. ราก : ใช้ทำ�ยา
(ที่มา : สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อข้อมูล)

2. 50
มหัศจรรย์ป่าสาคู
50
แสดงภาพ อาหารพื้นบ้าน ใช้พืช-ผักจากระบบนิเวศป่าสาคู (สมาคมหยาดฝน เอื้อเฟื้อภาพ)
แสดงภาพ สาคูผลสุก ใช้รับประทานได้ เป็นยาพื้นบ้าน
ที่มา : Species Profiles for Pacific Island Agroforestrywww.traditionaltree.org

3. L a b S c h o o l P r o j e c t
51
มหัศจรรย์ป่าสาคู
51
ใบ : ใช้เย็บจากมุงหลังคา ห่อขนมจาก
ชาวบ้านในภาคใต้ของไทยรู้จักวิธีการนำ�ใบสาคูมาทำ�จากมุงหลังคามาเป็นเวลา
กว่าร้อยปีแล้ว หลังคาที่ทำ�จากใบสาคู สามารถป้องกันความร้อนจากแสงอาทิตย์ได้ดี และ
มีความทนทานมากกว่าหลังคาจากที่ทำ�มาจากใบของต้นจาก (Nypa fruticans Wurmb.)
ขั้นตอนการทำ�จากใบสาคู
เริ่มจากนำ�ใบย่อยของใบสาคูมาพับที่จุดประมาณหนึ่งในสามจากฐานใบ แล้วนำ�
มาจัดเรียงซ้อนกัน โดยใช้ไม้ไผ่หรือไม้หมากซึ่งผ่าให้มีขนาดโตประมาณ 2 เซนติเมตร เป็น
แกนกลาง แล้วจึงเย็บด้วยเปลือกนอกของต้นคล้า (Schumannianthus spp.) หรือหวาย
หลังจากนั้นนำ�ไปตากแดด
แสดงภาพ บ้านหลังคามุงจากในชนบท ต.นาข้าวเสีย อ.นาโยง จ.ตรัง

4. 52
มหัศจรรย์ป่าสาคู
52
แสดงภาพขั้นตอนการทำ�จากมุงหลังคา จากใบสาคูในท้องถิ่น
(ภาพจากอินเทอร์เน็ต)
แสดงภาพ การใช้ใบสาคูทำ�ฝาบ้าน

5. L a b S c h o o l P r o j e c t
53
มหัศจรรย์ป่าสาคู
ขนมจาก เป็นชื่อขนมหวานที่ทำ�จากแป้ง
มะพร้าวและน้ำ�ตาล โดยห่อด้วยใบจาก หรือใบ
สาคู เมื่อนำ�ไปปิ้งหรือย่าง จะให้กลิ่นหอม
(น่ารับประทาน)จนถือได้ว่าขนมจากเป็นอาหาร
พื้นเมืองของชาวใต้
แสดงภาพการใช้ใบสาคูห่อขนมจากในท้องถิ่น
แสดงภาพไม้กวาดจากก้านสาคู
ก้านใบย่อย หรือชาวบ้านเรียกว่า ก้านสาคู
นำ�มาเหลาเอาใบออก โดยใช้ก้านของต้นสาคู
อายุ 2 ปีขึ้นไป และต้องการให้มีความทนทาน
ชาวบ้านเลือกใช้ก้านที่แข็งโดยนำ�มามัดรวมกัน
ขนาดกำ�มือใช้เป็นไม้กวาดและตีแมลงต่างๆ
ที่มารบกวน

6. 54
มหัศจรรย์ป่าสาคู
54
แสดงภาพเครื่องจักสานทำ�จากสาคูแสดงภาพยางเหนียวจากทางสาคู
(สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อภาพและข้อมูล)
น้ำ�เลี้ยง ที่ไหลออกมาจากรอยตัดของก้านใบ มีสีขาวขุ่นและเหนียวหนืด
สามารถนำ�มาใช้เป็นกาวได้ กาวนี้ในชนบทใช้ในการประดิษฐ์ว่าว โดยใช้เชื่อมระหว่าง
กระดาษกับตัวว่าว นอกจากนี้ชาวบ้านจะตัดทางสาคูสดจากลำ�ต้น แล้วตัดเป็นท่อนๆ
มีความยาวประมาณท่อนละ 1 คืบ ทิ้งไว้ประมาณ 20 - 30 นาที ก็จะมีน้ำ�ยางไหลออกมา
ชาวบ้านรู้จักที่จะนำ�ยางสาคูมาใช้เป็นยาพื้นบ้านเพื่อรักษาโรคเริมและการนำ�ยางสาคูมา
ใช้ทาใบหน้าเพื่อรักษาสิวฝ้า ของผู้หญิงในสมัยก่อน
ภาพแสดงลักษณะของทางสาคู
(ภาพจากอินเทอร์เน็ต)

7. L a b S c h o o l P r o j e c t
55
มหัศจรรย์ป่าสาคู
ทางสาคู : ทำ�คอกสัตว์ ขนำ� จุกปิดข้าวหลาม ทางสาคูแต่ละอันยาวประมาณ 3-4 เมตร
เลยส่วนกาบขึ้นไปจะกลมและเรียว ไปหาปลายทาง ตัดปลายทิ้งให้เหลือ
ความยาวประมาณ 1.5-2 เมตร
แสดภาพทางสาคูใช้ทำ�จุกปิดข้าหลาม
(สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อภาพ)
หน้าสาคู : ใช้ทำ�จักสานทำ�เสื่อ ฝาบ้าน ตะกร้า เครื่องมือหาปลา โดยทางสาคู
แต่ละอันยาวประมาณ3-4เมตรเลยส่วนกาบขึ้นไปจะกลมและเรียวไปหาปลายทาง ตัด
ปลายทิ้งให้เหลือความยาวประมาณ 1.5 -2 เมตร นำ�มาลอกเอาเฉพาะส่วนเปลือกนอกซึ่ง
เรียกว่าหน้าสาคูทำ�เป็นตอกใช้สานเสื่อ หรือทำ�เป็นแผงใช้สำ�หรับรองกุ้ง ปลา หรือผลไม้
ทำ�ได้ง่ายกว่าไม้ไผ่และถ้าใช้งานที่ไม่ต้องรับน้ำ�หนักมากๆจะทนทาน มีอายุการใช้งาน
เหมือนกับไม้ไผ่ เหมาะที่จะทำ�ฝาบ้านได้เพราะน้ำ�หนักเบาและมอดไม่ทำ�ลายนอกจากนี้
ยังทำ�เครื่องจักสานชนิดอื่นไว้ใช้ในท้องถิ่น
แสดงภาพ เสื่อจักสานจากหน้าสาคู ลายลูกแก้ว

8. 56
มหัศจรรย์ป่าสาคู
56
แสดงภาพ เครื่องมือจับปลาพื้นบ้านจักสานจากสาคู
(สมาคมหยาดฝน:เอื้อเฟื้อภาพ)
ข้องนั่งข้องยืน
นาง : เครื่องมือหาปลาชนิดหนึ่ง

9. L a b S c h o o l P r o j e c t
57
มหัศจรรย์ป่าสาคู
57
ลำ�ต้นของสาคู เมื่อโตเต็มที่ที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับลำ�ต้นของมะพร้าว แต่มี
ขนาดใหญ่กว่า เนื้อในประกอบด้วยแป้งจำ�นวนมาก จึงสามารถนำ�เนื้อในมาใช้เลี้ยงสัตว์
เช่น ไก่ เป็ด และหมูได้ การนำ�เนื้อในของส่วนลำ�ต้นสาคู มาใช้เลี้ยงสัตว์ของประชาชนใน
ภาคใต้ ทำ�กัน 4 วิธี คือ
1.ตัดลำ�ต้นให้เป็นท่อนสั้นๆประมาณ 50 เซนติเมตร และปล่อยให้ สัตว์เลี้ยงแทะ
หรือ จิกกินโดยตรง ซึ่งส่วนใหญ่เป็นสัตว์เลี้ยงประเภท เป็ด ไก่ และ แพะ สามารถ
พบเห็นท่อนสาคู วางขายตามข้างถนน ในบริเวณจังหวัด นราธิวาส ปัตตานี ใน
ราคาท่อนละ 50 บาท
2. ทำ�การผ่าลำ�ต้นให้เป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อยก่อนที่จะให้สัตว์กิน
3. ถากเปลือกนอกออกจากส่วนของลำ�ต้นก่อน แล้วจึงสับหรือขูดหรือบดให้
ละเอียดนำ�ไปผสมกับวัตถุดิบชนิดอื่น ก่อนนำ�ไปให้สัตว์เคี้ยวกิน
4. นำ�เส้นใยส่วนที่เหลือ จากการสกัดเอาแป้งออกแล้ว มาใช้เป็นวัตถุดิบ
แสดงภาพการใช้สาคูบดเลี้ยงโค กากสาคูทำ�ปุ๋ย
(ภาพจากอินเทอร์เน็ต)

10. 58
มหัศจรรย์ป่าสาคู
58
ในการผสมกับวัตถุดิบชนิดอื่น ก่อนนำ�ไปเป็นอาหารสัตว์ การใช้ประโยชน์ทั้ง
4 วิธีนี้ เป็นที่แพร่หลายมากใน จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส และยังมีงานวิจัย
เกี่ยวกับการใช้ประโยชน์ในด้าน การนำ�เนื้อในของส่วนลำ�ต้นสาคู มาใช้เป็นอาหารสัตว์
บ้าง ดังโครงการเกษตรตามแนวพระราชดำ�รัส “เศรษฐกิจพอเพียง”
โครงการอบรมเกษตรตามแนวพระราชดำ�รัส “เศรษฐกิจพอเพียง”
ฟาร์มสาธิตโคนม อบต.ปากพูน โดยคุณ วาริวัตน์ ถาวรพราหม์ ได้มีความคิดใช้
ต้นสาคูนำ�มาบดใช้เลี้ยงโคนมในฟาร์มโดยได้ปรึกษาและรับคำ�แนะนำ�จากอาจารย์และ
นักวิชาการที่เกี่ยวข้อง โดยนำ�ต้นสาคูมาบด ใช้เลี้ยง แม่โคนม จำ�นวน 65 ตัว และให้ใช้
ต้นสาคูตรงส่วนกลางของลำ�ต้น ซึ่งเป็นส่วนที่มีแป้งมากที่สุดและสามารถนำ�มาทดแทน
คาร์โบไฮเดรตจากแหล่งอื่นได้
ภาพจากอินเทอร์เน็ต