2. ลักษณะของป่ าชายเลน
เป็ นป่ าทีเกิดขึนบริ เวณรอยต่อระหว่างพืนดินกับพืนนําทะเล ผสมผสาน
กันเป็ นนํากร่ อย หากบริ เวณนันเป็ นอ่าวคลืนลมสงบตะกอนทีมากับ
แม่นา จะตกตะกอนลงสู่พืน สะสมรวมตัวเป็ นหาดเลนกว้างใหญ่ ลูกไม้
ํ
ชายเลน เช่น โกงกางจะลอยมาตามนําลงปั กในพืนเลนก่อเกิดเป็ นพันธุ์
ไม้บุกเบิกรากดักตะกอนสะสมเพิมขึนจนกลายเป็ นสันดอน มีไม้ชายเลน
อืนๆมาอาศัยพัฒนากลายเป็ นป่ าชายเลน ป่ าชายเลนของไทยกระจัด
่
กระจายอยูตามชายฝังยาวประมาณ 927 กิโลเมตร ในเขตชายฝังทะเล
ภาคใต้ ภาคกลาง และภาคตะวันออก ป่ าชายเลนเป็ นระบบนิเวศที
ประกอบด้วยพืชพรรณ และสัตว์นานาชนิด

3. สภาพแวดล้ อมของป่ าชายเลน
สภาพแวดล้อมโดยทัวไปของป่ าชายเลนมีความแตกต่างไปจากป่ าทีอืน
โดยเฉพาะดิน เนืองจากมีสภาพเป็ นดินเลนในทีราบกว้างใหญ่ ดินเหล่านี
มีความอุดมสมบูรณ์สูงจากธาตุอาหารทีไหลมาจากแหล่งต่างๆ เช่น จาก
การกัดเซาะตามชายฝังและแหล่งนําลําธาร อีกส่ วนหนึงมาจากซากพืช
ซากสัตว์ในบริ เวณป่ าชายเลนเอง โดยเฉพาะใบไม้ทีร่ วงหล่นทับถมกัน
เป็ นจํานวนมาก แพลงตอนพืชและสาหร่ าย ส่ วนสภาพความเค็มของนํา
บริ เวณนีระดับค่อนข้างตํา เนืองจากมีนาจืดไหลลงมาปะปนกับนําทะเล
ํ
จึงทําให้นาบริ เวณนีเป็ นนํากร่ อย ระดับความเค็มของนําดังกล่าวยัง
ํ
เปลียนแปลงไป

4. วิธีการและเทคนิคการปลูก
1. การปลูกโดยใช้ ฝัก พันธุ์ไม้ทีใช้ฝักในการขยายพันธุ์ ได้แก่ โกงกาง
ใบใหญ่ โกงกางใบเล็ก รังกะแท้ พังกา หัวสุ มดอกแดง พังกาหัวสุ มดอก
ขาว ถัวขาวถัวดํา โปรงแดง และโปรงขาว เป็ นต้น เทคนิคการปลูกโดย
ใช้ฝักปลูกดําเนินการได้ในสองกรณี

5. 1.1 การปลูกโดยใช้ ฝักปลูกโดยตรง
1.1.1 สํ าหรับพันธุ์ไม้ ทมีขนาดของฝักยาว สามารถใช้ฝักปลูกลงใน
ี
พืนทีได้ทนที โดยเมือปลูกให้ปักฝักลงในดินจนนิวหัวแม่มือและนิวชี
ั
ชิดผิวดิน ถ้าหากพืนทีทีปลูกเป็ นดินปนทรายและแน่นทึบ ควรใช้ไม้
แหลมขนาดเท่าหรื อโตกว่าฝักของชนิดไม้ทีจะปลูกเล็กน้อยแทงนําร่ อง
ก่อน เพือลดความกระทบกระเทือนของการเสี ยดสี ระหว่างดินกับผิวของ
ฝักทีปลูก แล้วให้กดดินบริ เวณรอบโคนฝักให้แน่นแนบสนิทกับฝักเพือ
ไม่ให้โยกคลอนโดยเฉพาะจากอิทธิพลของแรงกระแสคลืนและลม

6. 1.1.2 สํ าหรับพันธุ์ไม้ ทมีฝักขนาดเล็กหรือสั น
ี
การปลูกควรจับฝักห่ างจากโคนฝักประมาณหนึงในสามลักษณะ
เหมือนจับปากกา ทังนีเพือความสะดวกในการปลูก แล้วปั กลงในดิน
ไม่ให้ลึกนัก ประมาณ 1 ใน 3 ส่ วนของความยาวของฝักทังหมด การ
ปลูกโดยใช้ฝักโดยตรงในพืนทีจะช่วยในการลดค่าใช้จ่ายในการขนส่ ง
และสะดวกในการปลูก แต่การทีปลูกแล้วจะได้ผลดีจาเป็ นจะต้องเลือก
ํ
ฝักทีมีอายุแก่เต็มทีและมีลกษณะสมบูรณ์ไม่ถูกทําลายโดยแมลง ควรเก็บ
ั
รักษาฝักให้เปี ยกชืนอยูเ่ สมอ จะช่วยในการป้ องกันการทําลายของมอด
เจาะได้

7. 1.2 เทคนิคในการเพาะชําฝักลงในถุงเพาะชํา
สามารถดําเนินการได้ดงนี จัดสร้างเรื อนเพาะชําให้มีขนาดที
ั
เหมาะสมกับปริ มาณกล้าไม้ทีต้องการใช้ในการ ปลูก และเผือไว้ปลูก
ซ่อมอีก 20% โดยใช้ตาข่ายพรางแสงประมาณ 50 – 70 % ขึงกับเสาไม้
หรื อเสาคอนกรี ตทีปั กลงในดินจนแน่น แล้วนําถุงพลาสติกทีใส่ วสดุ
ั
เพาะชํา วางไว้เป็ นบล็อกทีมีทางเดินทังสองข้างของบล็อก แล้วใช้ฝัก
ปลูกลงในถุงเพาะชํา โดยปักลงไปประมาณหนึงในสาม หรื อหนึงในสี
ของความยาวฝักได้ ตามแต่ขนาดของฝัก การจับฝักควรจับแบบจับ
ปากกา จะสามารถช่วยให้ปลูกได้สะดวกกว่า กรณี ทีเป็ นฝักยาวก็จะต้อง
ปรับให้แทงทะลุถุง และจะต้องให้ฝักตังตรงด้วย

8. ข้ อดีของการปลูกในเรือนเพาะชํา
การนําฝักมาเพาะไว้ในเรื อนเพาะชําก่อนจะนําไปปลูกในพืนที
โดยตรงนันจะช่วยให้การเจริ ญเติบโตและการรอดตายมากขึน
้
ข้อควรระวังในการใช้กล้าปลูกคือ อย่างให้รากทะลุกนถุงลงในดิน
เมือย้ายไปปลูกระบบรากจะกระทบกระเทือนอาจทําให้ตายได้

9. 2. การปลูกโดยใช้ เมล็ด
ั
สามารถดําเนินการได้กบพันธุ์ไม้ทีขยายพันธุ์โดยเมล็ด หรื อ ผล
แต่เนืองจากเมล็ดของพันธุ์ไม้ป่าชายเลน จะถูกพัดพาไปตามกระนําได้
ง่าย ในทางปฏิบติจึงไม่นิยมปลูกด้วยเมล็ดโดยตรงในพืนที และที
ั
ได้ผลดีทีสุ ดคือ ต้องนําเมล็ดไม้เหล่านีมาทําการเพาะชํา เพือเตรี ยมกล้า
ไม้ไว้ให้แข็งแรงและเพียงพอก่อนนําไปปลูกโดยตรงในพืนทีจึงจะทําให้
การปลูกได้ผลดี โดยเทคนิคในการเพาะชําจะแตกต่างกันไปตามลักษณะ
ของเมล็ดแต่ละชนิด เช่น เมล็ดลําพู ลําแพนทีมีขนาดเล็ก ควรเพาะใน
กะบะเพาะก่อน แล้วย้ายต้นอ่อนลงในถุงเพาะชํา เมล็ดตะบูนขาวทีมี
ขนาดใหญ่สามารถเพาะลงในถุงเพาะชําโดยตรงได้ เป็ นต้น

10. 3. การปลูกโดยใช้ กล้ าไม้ ทได้ จากการเตรียมกล้ าในแปลงเพาะ
ี
3.1 การเตรียมหลุมปลูก
หลุมทีจะปลูกต้องจัดเตรี ยมไว้โดยใช้เสี ยมขุด ให้มีขนาดโตและ
ลึกกว่าขนาดของถุง เพาะเล็กน้อย ทังนีเพือให้ฝังลงในดินได้มิดพอดี
หรื ออาจจะใช้ไม้หลักปั กลึกลงในดินตรงจุดทีจะปลูก แล้วโยกไม้วนไป
รอบๆ เป็ นวงกลม เพือให้ได้หลุมกว้างพอทีจะหย่อนกล้าไม้ลงไปได้
อย่างสะดวกและไม่กระทบกระเทือนต่อรากไม้ดวย โดยก่อนทีจะหย่อน
้
่
กล้าลงในหลุม ควรทําการปรับก้นหลุมให้อยูในระดับพอเหมาะกับ
ขนาดถุงเพาะชํา

11. 3.2 การปลูกและระยะการปลูก
ใช้มีดกรี ดเฉพาะก้นถุงให้ขาดออกจากกันโดยรอบก็ได้ แล้วใช้มือ
ประคองดินในถุงเพาะ แล้วหย่อนกล้าลงไปในถุงทีเตรี ยมไว้ แล้วสุ ดท้าย
ใช้ดินกลบปิ ดปากหลุมและกดอัดดินรอบๆ หลุมให้แน่นเพือไม่ให้กล้า
ไม้ทีปลูกโยกคลอนจากแรงคลืนและแรงลม สําหรับระยะการปลูกของ
พันธุ์ไม้ป่าชายเลน ส่ วนใหญ่จะใช้ระยะการปลูกประมาณ 1x1 เมตร
หรื อ 1.5 x1.5เมตร หรื อน้อยกว่า
่ ั
ซึงขึนอยูกบวัตถุประสงค์ของการใช้ประโยชน์ไม้ชนิดต่างๆ กัน และ
วัตถุประสงค์อย่างอืนของการปลูกด้วย เช่นการปลูกเพือการเป็ นกําแพง
กันคลืนลมตามชายฝังทะเล การปลูกเพือเป็ นแหล่งอนุบาลสัตว์นาอาจ
ํ
ปลูกระยะถี 0.75 x 0.75 เมตรก็ได้

12. การดูแลรักษา
การดูแลรักษากล้าไม้ในเรื อนเพาะชําและกล้าไม้ทีปลูกในพืนที
นับเป็ นเรื องสําคัญอย่างยิง และจะต้องตรวจตราดูแลอย่างสมําเสมอ
เนืองจากดินอาจจะแห้งเกินไปในช่วงฤดูแล้ง หรื ออาจจะถูกทําลายโดย
่
โรคและแมลงในกรณี กล้าไม้อยูในแปลงเพาะ ส่ วนเมือนําไปปลูกใน
พืนทีแล้วอาจจะถูกทําลายโดยแมลง ตัวหนอน ปูแสม เพรี ยงหิ นหรื อลิง
เป็ นต้น และจะต้องกําจัดวัชพืชเพือลดการแก่งแย่งและเป็ นการเร่ งการ
เจริ ญเติบโตของกล้าไม้ในพืนทีปลูกด้วย

13. พันธ์ ไม้ ทใช้ ปลูก
ี
โกงกางใบใหญ่ โกงกางใบเล็ก รังกะแท้ พังกา หัวสุ มดอกแดง พังกา
หัวสุ มดอกขาว ถัวขาวถัวดํา โปรงแดง โปร่ งขาว พังกาหัวสุ มดอกแดง
พังกา หัวสุ มดอกขาว ถัวดํา ถัวขาว ตะบูนขาว ตะบูนดํา แสมขาว แสม
ทะเล ฝาดดอกขาว ฝาดดอกแดง หงอนไก่ทะเล และหลุมพอทะเล

14. ลักษณะเด่ นของพันธ์ ไม้
ั ่
รากเหล่านีช่วยพยุงลําต้นให้ตงตรงอยูได้ไม่โค่นล้มเมือถูกพายุพด
ั
หรื อคลืนซัดสังคมพืชในป่ าชายเลนต้องมีการปรับตัวทังทางด้านสรี ระ
่
และโครงสร้าง โดยเฉพาะเมือต้องอยูในสภาพทีเป็ นดินเลนลึก พืช
จําพวกนีมีรากคําจุนจํานวนมากออกบริ เวณโคนต้น ทําหน้าทีพยุงลําต้น
ั ่
ให้ตงตรงอยูได้ไม่โค่นล้มเมือถูกพายุพดหรื อคลืนซัดและรากหายใจก็ทา
ั ํ
ั
หน้าทีหายใจให้กบพืชเหล่านีด้วย

15. ประโยชน์
เพือเป็ นแหล่งพลังงานและอาหาร
่
เพือเป็ นทีอยูอาศัยของพืชและสัตว์ตามธรรมชาติ
เพือเป็ นเครื องป้ องกันแนวชายฝังทะเล
เพือควบคุมการกัดเซาะพังทลาย
เพือซับนําเสี ย
เพือเป็ นแนวกําบังกระแสนําเชียวทีปากแม่นาและพายุหมุน
ํ

16. ประโยชน์
เพือใช้ผลิตภัณฑ์จากไม้
เพือใช้เป็ นเชือเพลิง
เพือใช้เป็ นวัสดุก่อสร้าง
เพือใช้เป็ นอาหาร ยา และเครื องดืม
เพือการผลิตกรดจากเปลือกไม้ (tannin)
เพือให้ผลผลิตมวลชีวภาพ (biomass) แก่แหล่งประมง

17. http://www.nectec.or.th/schoolnet/library/webcontest2003/100tea
m/dlss020/A2/A2-41.html
http://www.school.net.th/library/create-web/10000/science/10000-
8161.html
http://www.dnp.go.th/Pattani_botany/

18. จัดทําโดย
นางสาว สุ ปราณี มูลตรี ภกดี
ั
เลขที 31 ชันมัธยมศึกษาปี ที 5/1
ครู ทีปรึ กษา
ครู คเชนทร์ กองพิลา
โรงเรี ยนฝางวิทยายน