ตู้กับข้าวที่มีชีวิต

1. มหัศจรรย์
ป่าสาคู
หนังสืออ่านเพิ่มเติม
กันทิมา จารุมา
โรงเรียนสวัสดิ์รัตนาภิมุข
สำ�นักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 13

2. มหัศจรรย์ป่าสาคู
130
ป่าสาคู : ตู้กับข้าวและเครื่องทำ�ความเย็นในดินแดนด้ามขวาน
Sat, 2009-10-31 00:00 | by editor
ผู้เขียน : พรพรรณ ศรีคัฒนพรหม
ที่มา : โพสทูเดย์ วันเสาร์ที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2552
ต้นสาคูเป็นพืชตระกูลปาล์มซึ่งเกิดในที่ชุ่มน้ำ�จืด สามารถพบได้โดยทั่วไปบริเวณ
ริมห้วยหนองคลองบึงหรือตามสายคลองต่างๆเกือบทั่วทุกจังหวัดในภาคใต้(ชุมพรตรัง
สุราษฎร์ธานีสงขลาพัทลุงยะลาปัตตานีและนราธิวาส)สาคูให้ประโยชน์ทั้งทางตรงและ
ทางอ้อมต่อมนุษย์และสิ่งแวดล้อม อาทิ เป็นแป้งสาคูที่ได้จากลำ�ต้นที่แตกเขากวางอ่อน
(ต้นสาคูที่มีอายุประมาณ10-15ปี)ใบสาคูสามารถนำ�มาเย็บทำ�จากมุงหลังคาก้านสาคู
นำ�มาจักสานทำ�เป็นเสื่อส่วนรากสาคูเป็นยาส่วนสรรพคุณของอาหารจากแป้งสาคูคือเป็น
ยาแก้ร้อนใน
นอกจากนี้ จากงานวิจัยของนักศึกษาจากคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลา
นครินทร์ (มอ.) พบว่าจากลักษณะภายนอกของแป้งสาคู ซึ่งเป็นผงละเอียดสีขาว และมี
คุณสมบัติที่มีความเป็นไปได้สูงในการนำ�มาใช้เป็นวัตถุดิบในการผลิตเครื่องสำ�อางประเภท
แป้งฝุ่นโรยตัวในประเทศไทยแป้งฝุ่นโรยตัวประกอบด้วยผงทัลคัม(Talcum)เป็นส่วนใหญ่
แต่ในสหรัฐนิยมใช้แป้งจากพืชเช่นแป้งข้าวโพดและแป้งข้าวเจ้าการใช้แป้งจากพืชมีข้อดี
กว่าการใช้ผงทัลคัม เพราะผงทัลคัมเป็นสารที่ไม่สลายตัว หากผู้บริโภคสูดเอาผงทัลคัม
เข้าไปในปริมาณมาก อาจเกิด Solicosis ในปอดได้
ในขณะที่แป้งจากพืชสามารถสลายตัวได้ ในป่าสาคูยังเป็นระบบนิเวศเฉพาะ
ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิดรวมถึงผักพื้นบ้านและสมุนไพรโดยเฉพาะ
ด้วงสาคูที่อาศัยอยู่ในตอสาคูที่ถูกตัดลำ�ต้นเพื่อนำ�ไปทำ�แป้ง ด้วงสาคูมีรสชาติถูกปากคน
ท้องถิ่น ซึ่งชาวบ้านสามารถนำ�ไปขาย เป็นรายได้เสริมหรือบริโภคในครัวเรือน

3. L a b S c h o o l P r o j e c t
มหัศจรรย์ป่าสาคู
131
นอกจากนี้ชาวบ้านยังอาศัยภูมิปัญญาท้องถิ่นอื่นๆ ในการใช้ประโยชน์สูงสุดจาก
ต้นสาคู หากเปรียบเทียบกับพืชชนิดอื่นแล้ว สาคูก็คล้ายกับกล้วยที่มนุษย์สามารถใช้
ประโยชน์ได้จากทุกส่วนของต้นเลยทีเดียว นอกจากคุณประโยชน์โดยตรงต่อการบริโภค
หรือชีวิตประจำ�วันของมนุษย์แล้วคุณค่าทางสิ่งแวดล้อมของป่าสาคูคือเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำ�ที่มี
ระบบนิเวศเฉพาะตัวและให้ความเย็นกับโลกใบนี้จากการสัมภาษณ์คุณดวงใจชาญเสนาะ
เจ้าหน้าที่อาวุโสสมาคมหยาดฝนซึ่งเป็นองค์กรที่เสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนใน
การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและพึ่งตนเองด้านเศรษฐกิจมีศูนย์ประสานงานอยู่ในจ.ตรังทำ�ให้
ได้รับข้อมูลว่าเมื่อไม่นานมานี้มีกลุ่มนักศึกษาอาสาสมัครลงไปวัดอุณหภูมิเปรียบเทียบ
ระหว่างป่าสาคูกับพื้นที่รอบนอกพบว่ามีความแตกต่างกันเกือบ10องศาเลยทีเดียวโดยพื้นที่
ป่าสาคูมีอุณหภูมิต่ำ�กว่า(หรือมีความเย็นกว่า)เราลองนึกดูว่าถ้าประเทศเรามีพื้นที่ป่าสาคู
มากขึ้นจะช่วยให้โลกเรามีอุณหภูมิลดลงมากเพียงใด อย่างไรก็ตาม ต้นสาคูไม่สามารถ
เกิดได้ในทุกสภาพพื้นที่ ฉะนั้นพื้นที่ภาคใต้ถือว่าโชคดีที่สามารถเพาะปลูกพืชชนิดนี้ได้ดี
สาคูที่คนต่างจังหวัดได้บริโภคส่วนใหญ่ทำ�มาจากแป้งมันสำ�ปะหลังเพราะต้นสาคูแท้ที่เก็บ
เกี่ยวไปทำ�แป้งสาคูนั้นมีไม่เพียงพอกับความต้องการของท้องตลาดดังนั้นเฉพาะคนในพื้นที่
ภาคใต้เท่านั้นถึงจะมีโอกาสได้รับประทานแป้งสาคูแท้
ในส่วนของสภาพปัญหาในปัจจุบันเกี่ยวกับการลดลงของพื้นที่ป่าสาคูคือ การถูก
บุกรุก ขุดลอก ปลูกยางพารามากขึ้น เมื่อหน้าแล้งมาถึงยางพาราผลัดใบหมดจะทำ�ให้
อากาศร้อนมาก และแห้ง แล้ง เพราะการขุดลอกทำ�ลายป่าสาคูทำ�ให้สูญเสียความชุ่มชื้น
ของผิวดินไป กลับกันมุมมองของภาครัฐกลับมีแนวคิดพัฒนา โดยมองว่าป่าสาคูทำ�ให้น้ำ�
ในลำ�คลองไหลช้า ทำ�ให้เกิดน้ำ�ท่วม นาข้าวที่ติดกับป่าสาคูก็ไม่สวยเนื่องจากมีวัชพืชมาก
ทำ�ให้ข้าวมีผลผลิตน้อย

4. มหัศจรรย์ป่าสาคู
132
จากแนวคิดเหล่านี้จึงก่อให้เกิดโครงการของรัฐเข้ามาทำ�การขุดลอกป่าสาคูออกไป
จากลำ�คลองและที่ชุ่มน้ำ�ผลที่เห็นหลังจากขุดลอกคลองก็คือน้ำ�ไหลเร็วขึ้นจริงแต่ไม่ดันน้ำ�
เข้าที่นากลับไหลลงทะเลหมดและไม่กักน้ำ�ไว้ใช้หน้าแล้งทั้งๆที่ป่าสาคูนั้นช่วยอุ้มน้ำ�ให้อยู่
ได้นาน ให้ชุมชนได้กินได้ใช้ แถมยังช่วยดันระดับน้ำ�ให้สูงขึ้นไหลเข้าที่นา กุ้ง หอย ปู ปลา
ที่อาศัยในป่าสาคูในช่วงฤดูแล้งก็ได้ออกมามีชีวิตอีก เหล่านี้เป็นระบบนิเวศทางธรรมชาติ
ที่ดีอยู่แล้ว เฉพาะผักที่ขึ้นในป่าสาคูนั้น มีอยู่ถึง 70 - 80 ชนิด สมุนไพรมี 40-50 ชนิด
สามารถนำ�มารักษาโรคพื้นบ้านได้ สัตว์อื่นๆ ก็มีให้จับให้ล่ากินได้อีก ดังนั้นป่าสาคูนี้ มัน
มีค่ามหาศาลที่ชุมชนอาศัยพึ่งพามาแต่ปู่ย่าตายาย เพิ่งมาถึงคนรุ่นหลังนี้เองที่ไม่ใส่ใจ
ปล่อยให้มีการทำ�ลายจนเกือบหมด
ด้วยตระหนักถึงคุณประโยชน์อันมหาศาลของป่าสาคู “สมาคมหยาดฝน” ตั้งอยู่ที่
ถนนบ้านโพธิ์ต.ทับเที่ยงอ.เมืองจ.ตรังซึ่งมีบทบาทในการส่งเสริมสนับสนุนให้องค์กรชุมชน
เกิดจิตสำ�นึกและตระหนักถึงความสำ�คัญของทรัพยากรในท้องถิ่น และสร้างศักยภาพให้
องค์กรชุมชนมีขีดความสามารถในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมท้องถิ่น
โดยเฉพาะความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ง ป่าชายเลนชุมชน
และวิถีการประมงพื้นบ้าน รวมทั้งการส่งเสริมอาชีพของท้องถิ่นควบคู่กับการอนุรักษ์
ความหลากหลายทางชีวภาพจึงริเริ่มจับมือกับประชาชนท้องถิ่นและอีกหลายฝ่ายเพื่อสร้าง
เครือข่ายระดับหมู่บ้าน ตำ�บลใน จ.ตรัง และสุราษฎร์ธานี (พิศิษฐ์ ชาญเสนาะ) ในการส่ง
เสริมการปลูกและอนุรักษ์ป่าสาคูนับว่าเป็นการเคลื่อนไหวครั้งสำ�คัญของประชาชนท้องถิ่น
ที่จะได้ฟื้นฟูระบบนิเวศเพื่อการพึ่งตนเองด้านเศรษฐกิจ เพราะคุณประโยชน์มากมายที่ได้
จากต้นสาคู อีกทั้งยังเป็นการสร้างเงื่อนไขเชิงบวกเพื่อลดภาวะโลกร้อนได้อีกทางหนึ่งด้วย
ที่มา : http://measwatch.org/writing/802
ป่าสาคูกับดนตรี
ขณะนี้มีการแต่งเพลงเกี่ยวกับป่าสาคูขึ้นมาหลายเพลง และเปิดแพร่หลาย

5. L a b S c h o o l P r o j e c t
มหัศจรรย์ป่าสาคู
133
ทั่วไป ตามสถานีวิทยุในท้องถิ่นและตามงานประเพณีต่างๆ ซึ่งเนื้อหา ก็แสดงให้เห็นถึง
ความสำ�คัญของป่าสาคู ต่อชีวิตและดุลธรรมชาติ
ตัวอย่าง บทเพลงสาคู
ประโยชน์มากมาย จากต้นไม้ที่อยู่ชายคลอง
บางก็ขึ้นรึมบึงหนอง ได้หันมองทุกคนต้องรู้
ว่าต้นนั้นหนา ไม้ชื่อว่าต้นสาคู
เดี๋ยวนี้เบาบางจังหู เพราะคนดูไม่รู้คุณค่า
หลังคามุงจาก หลายหลากมาจากสาคู
ขนมมากมายได้รู้ ก็สาคูด้วยกันนั้นหนา
เป็นที่อาศัย ปลาน้อยใหญ่ฟักไข่ออกมา
ช่วยกันเถิดครับท่านจ๋า ช่วยกันมาร่วมใจประสาน
สืบทอดกันมา ตั้งแต่บรรพบุรุษ
อย่าให้สาคูมาหยุด สะดุดตรงจุดลูกหลาน
มาช่วยต่อเติม มาช่วยส่งเสริมเพาะพันธุ์
อย่าให้สาคูเรานั้น ต้องสูญพันธุ์ช่วยกันเถิดหนา
เมืองตรังนางประหลาด ประกาศให้ชนชาติรู้
ว่าเราร่วมกันเป็นหมู่ เพื่อเชิดชูสาคูนี่หนา
ให้โลกได้รู้ ว่ารุ่นปู่ให้สาคูมา
สาคูต้องอยู่คู่ฟ้า ด้วยศรัทธาเรารักสาคู
คำ�ประพันธ์ โดย อิ่ม อุตะปะละ
ต้นสาคู เป็นภาษามลายู ประปรายอยู่ ทางใต้หลายจังหวัด
สกุลปาล์ม ชอบพื้นดินชื้นจัด ขึ้นเป็นชัดให้หน่อ กออัดแอ
"มีป่าคูที่ไหน ที่นั่นไม่ขาดน้ำ�"

6. มหัศจรรย์ป่าสาคู
134
มองดูไกล ดังว่า ป่าต้นจาก โคนใหญ่ รากลึกหนา ต้านกระแส
มียางกาวที่ก้าน อ่อนใสแล เคยทาแผล รอยสิว รอยนิ้วนวล
ส่วนยอดปรุงอาหาร ทานอร่อย แต่มีสร้อย บางถิ่น คล้ายสงวน
สิ่งคุ้มหัว กินหน่อ ก่อปิดมวน คำ�เชิญชวน จึงไม่ นิยมกิน
ไส้ในต้น เรียกว่า แป้งสาคู เราต่างรู้ กันทั่ว ทุกท้องถิ่น
ลำ�ต้นก้าน สมัยนี้ สุดแต่จินต ให้ประโยชน์ ทั้งสิ้น ถ้ามองเห็น
แสดงภาพ เรืออนุรักษ์ป่าสาคูในท้องถิ่น