ว่าด้วย เหตุให้เกิดความรัก พระศาสดา เมื่อประทับอาศัยเมืองสาเกต ทรงปรารภสาเกตพราหมณ์ ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ส่วนเรื่องราวในชาดกนี้ ทั้งที่เป็นอดีตและปัจจุบันกล่าวไว้ในเอกนิบาต ในหนหลังแล้ว.

1. 1
สาเกตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๗. สาเกตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๓๗)
ว่าด้วยทรงปรารภพราหมณ์ชื่อสาเกต
(ภิกษุทั้งหลายทูลถามพระศาสดาว่า)
[๑๗๓] ข้าแต่พระผู้มีพระภาค เหตุใดหนอ เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้
พอพบกันเข้า จิตใจก็เมินเฉย แต่บางคนพอพบกันเข้าเท่านั้น จิตก็เลื่อมใส
(พระศาสดาทรงแสดงเหตุแห่งความรักแก่ภิกษุเหล่านั้นว่า)
[๑๗๔] ความรักนั้นเกิดด้วยสาเหตุ ๒ ประการ คือ (๑)
ด้วยการอยู่ร่วมกันในชาติปางก่อน (๒) ด้วยการเกื้อกูลกันและกันในปัจจุบัน
เหมือนดอกอุบลเกิดในน้า (เหมือนดอกอุบลเกิดในน้า
หมายถึงดอกอุบลและดอกไม้ชนิดอื่นๆ ที่เกิดในน้า ต้องอาศัยเหตุ ๒ ประการ
คือน้าและเปลือกตม)
สาเกตชาดกที่ ๗ จบ
----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สาเกตชาดก
ว่าด้วย เหตุให้เกิดความรัก
พระศาสดา เมื่อประทับอาศัยเมืองสาเกต ทรงปรารภสาเกตพราหมณ์
ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ส่วนเรื่องราวในชาดกนี้
ทั้งที่เป็นอดีตและปัจจุบันกล่าวไว้ในเอกนิบาต ในหนหลังแล้ว.
ก็ในเวลาที่พระตถาคตเสด็จไปสู่วิหาร ภิกษุทั้งหลายทูลถามว่า
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ชื่อว่า ความรักนี้ตั้งอยู่ได้อย่างไร กล่าวคาถาแรกว่า :-
ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า เหตุไรหนอ เมื่อบุคคลบางคนในโลกนี้
พอเห็นกันเข้าก็เฉยๆ หัวใจก็เฉย บางคนพอเห็นกันเข้าก็เลื่อมใส.
เนื้อความแห่งคาถานั้นว่า
อะไรหนอแลเป็นเหตุให้บุคคลบางคนในโลกนี้ พอเห็นกันเข้าเท่านั้น
หัวใจก็สงบนิ่งสนิท คือเยือกเย็นดังเอาน้าหอมพันหม้อมารด บางคนไม่สงบ
บางคนพอเห็นกันเข้าเท่านั้นก็มีจิตผ่องใส อ่อนละมุนละไม เยื่อใยต่อกัน
ด้วยอานาจความรัก บางคนก็ไม่เยื่อใยต่อกัน.
ลาดับนั้น พระศาสดา
เมื่อจะทรงแสดงเหตุแห่งความรักแก่ภิกษุเหล่านั้น จึงตรัสคาถาที่ ๒ ว่า :-
ความรักนั้นย่อมเกิดขึ้นด้วยเหตุสองประการ คือ

2. 2
ด้วยการอยู่ร่วมกันในกาลก่อน ๑ ด้วยความเกื้อกูลต่อกันในปัจจุบัน ๑ เหมือนดอ
กอุบลเมื่อเกิดในน้า ย่อมเกิดเพราะอาศัยเหตุสองประการ คือน้าและเปือกตม
ฉะนั้น.
เนื้อความแห่งคาถานั้นว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมดา ความรักนี้ย่อมเกิดด้วยเหตุสองประการ
คือได้เป็นมารดาบิดา ธิดาบุตร พี่น้องชายพี่น้องหญิง สามีภรรยา
หรือสหายมิตรกันในภพก่อน เคยอยู่ร่วมที่เคียงกันมา ความรักนั้นย่อมไม่ละ
คงติดตามไปแม้ในภพอื่น เพราะการอยู่ร่วมกันในกาลก่อนอย่างหนึ่ง.
อีกอย่างหนึ่ง
ความรักนั้นย่อมเกิดเพราะความเกื้อกูลกันในปัจจุบันอันได้ทาในอัตภาพนี้.
ความรักนั้นย่อมเกิดขึ้นด้วยเหตุสองประการฉะนี้
เปรียบเหมือนอุบลในน้าฉะนั้น คือเหมือนอุบลและบุปผชาติที่เกิดในน้าต่างๆ
เกิดในน้า ก็ได้อาศัยเหตุสองอย่าง คือน้าและเปือกตมฉันใด
ความรักก็ย่อมเกิดด้วยเหตุสองประการนี้ฉะนั้น.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
พราหมณ์และพราหมณีในครั้งนั้น ได้เป็ นชนทั้งสองนี้ในครั้งนี้
ส่วนบุตร คือ เราตถาคต แล.
จบ อรรถกถาสาเกตชาดกที่ ๗
-----------------------------------------------------