ว่าด้วย นางพราหมณีหาชายชู้ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการเล้าโลมของภรรยาเก่า (ของภิกษุรูปหนึ่ง) ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ความย่อมีว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่าเธอกระสันจริงหรือ ภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า ตรัสถามว่า ใครทำให้เธอกระสัน กราบทูลว่า ภรรยาเก่าพระเจ้าข้า. ลำดับนั้น พระศาสดาตรัสกะภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ หญิงนี้เป็นผู้ทำความเสื่อมเสียให้เธอ แม้ในครั้งก่อนได้ให้เธอบริโภคอาหารเหลือเดนของชายชู้ตน แล้วทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
อุจฉิฏฐภัตตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. อุจฉิฏฐภัตตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๑๒)
ว่าด้วยพราหมณ์บริโภคอาหารที่เป็นเดน
(พราหมณ์ถามนางพราหมณีว่า)
[๑๒๓] ข้าวข้างบนมีอุณหภูมิอย่างหนึ่ง ข้าวข้างล่างมีอุณหภูมิอย่างหนึ่ง
แม่พราหมณี ฉันขอถามเธอหน่อยเถิด ทาไมข้าวข้างล่างจึงเย็น
ส่วนข้าวข้างบนจึงร้อน
(บุตรนักฟ้ อนโพธิสัตว์ได้บอกพฤติกรรมทั้งหมดกับพราหมณ์ว่า)
[๑๒๔] ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้าเป็นนักฟ้ อนราเที่ยวขอมาจนถึงที่นี่
ส่วนชายชู้ของนางพราหมณีนี้ลงไปซ่อนตัวอยู่ในฉางข้าว
คนที่ท่านเสาะแสวงหานั้นก็คือชายชู้นี้แหละ
อุจฉิฏฐภัตตชาดกที่ ๒ จบ
--------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
อุจฉิฏฐภัตตชาดก
ว่าด้วย นางพราหมณีหาชายชู้
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภการเล้าโลมของภรรยาเก่า (ของภิกษุรูปหนึ่ง) ตรัสพระธรรมเทศนานี้
ดังนี้.
ความย่อมีว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ
ได้ยินว่าเธอกระสันจริงหรือ ภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า ตรัสถามว่า
ใครทาให้เธอกระสัน กราบทูลว่า ภรรยาเก่าพระเจ้าข้า. ลาดับนั้น
พระศาสดาตรัสกะภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ หญิงนี้เป็นผู้ทาความเสื่อมเสียให้เธอ
แม้ในครั้งก่อนได้ให้เธอบริโภคอาหารเหลือเดนของชายชู้ตน
แล้วทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในตระกูลคนฟ้ อนราที่ยากจน
เที่ยวขอภิกษาเขาเลี้ยงชีพตระกูลหนึ่ง. ครั้นเติบใหญ่ เป็ นคนเข็ญใจ
รูปชั่วเที่ยวขอภิกษาเลี้ยงชีพ ในครั้งนั้น
พราหมณีของพราหมณ์คนหนึ่งในหมู่บ้านแคว้นกาสี เป็ นหญิงทุศีล ลามก
ประพฤตินอกใจผัว.
อยู่มาวันหนึ่ง เมื่อพราหมณ์ไปทาธุระนอกบ้าน
ชายชู้ของพราหมณีเห็นได้โอกาส จึงเข้าไปเรือนนั้น

2. 2
นางประพฤตินอกใจร่วมกับชายชู้แล้วกล่าวว่า เชิญบริโภคอาหารสักครู่หนึ่ง
จึงค่อยกลับไป จัดแจงหาอาหารคดข้าวร้อนๆ พร้อมด้วยแกงและกับให้ชายชู้นั้น
กล่าวเชิญให้บริโภค นางเองยืนที่ประตูคอยดูพราหมณ์กลับมา.
พระโพธิสัตว์ยืนคอยขอก้อนข้าวอยู่ในที่ชายชู้ของพราหมณ์บริโภค.
ขณะนั้น พราหมณ์เดินตรงมาบ้าน พราหมณีเห็นพราหมณ์มา
จึงรีบเข้าไปบอกว่า ลุกขึ้นเถิด พราหมณ์กาลังมา แล้วให้ชายชู้ลงไปในยุ้งข้าว
ในเวลาที่พราหมณ์เข้าไปนั่งแล้ว นางจึงเอาแผ่นกระดานไปให้ ให้น้าล้างมือ
คดข้าวร้อนๆ ไว้ข้างบนข้าวเย็นที่เหลือจากชายชู้บริโภคให้พราหมณ์.
พราหมณ์เอื้อมมือลงไปในข้าว เห็นข้าวข้างบนร้อน ข้างล่างเย็น
จึงคิดว่าข้าวนี้คงเป็ นข้าวเหลือเดนจากคนอื่นกิน.
พราหมณ์ เมื่อจะถามพราหมณี จึงกล่าวคาถาแรกว่า :-
อาการข้าวข้างบนเป็ นอย่างหนึ่ง อาการข้าวข้างล่างเป็ นอย่างหนึ่ง ดูก่อ
นพราหมณี ฉันขอถามเจ้าหน่อยเถิด เหตุไร ข้าวข้างล่างจึงเย็น
ข้างบนจึงร้อนนิดหน่อย.
แน่ะนาง ธรรมดาข้าวที่คดข้างบนควรจะเย็น ข้างล่างควรจะร้อน
แต่นี่ไม่เป็ นเช่นนั้น เพราะเหตุนั้น เราจึงถามเจ้าว่า
เพราะเหตุไรข้าวข้างบนจึงร้อน ข้างล่างจึงเย็น.
พราหมณี แม้เมื่อพราหมณ์ถามอยู่บ่อยๆ ก็ยังนิ่งเฉย
เพราะเกรงว่ากรรมที่ตนทาไว้จะเปิดเผยขึ้น. ในขณะนั้น
บุตรคนฟ้ อนมีความคิดว่า บุรุษที่ถูกให้นั่งในยุ้งคงจะเป็ นชายชู้
บุรุษผู้นี้คงเป็ นเจ้าของบ้าน ส่วนพราหมณีไม่พูดอะไรๆ
เพราะเกรงว่ากรรมที่ตนทาจะปรากฏ เอาเถิด เราจะประกาศกรรมของหญิงนี้
จักบอกถึงความที่ชายชู้ถูกซ่อนไว้ในยุ้งแก่พราหมณ์.
บุตรคนฟ้ อนจึงบอกพฤติกรรมทั้งหมด ตั้งแต่พราหมณ์ออกจากเรือนไป
ชายชู้เข้าไปในเรือนประพฤติล่วงเกิน บริโภคอาหารอย่างดี
พราหมณียืนคอยดูทางที่ประตู จนถึงชายชู้ถูกให้ลงยุ้ง แล้วกล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
ดูก่อนท่านผู้เจริญ ฉันเป็ นคนฟ้ อนรา เที่ยวขอมาจนถึงที่นี่
ก็ชายชู้ของพราหมณีนี้ลงไปซ่อนอยู่ในยุ้ง ท่านเสาะหาผู้ใด ผู้นั้นคือชายชู้ผู้นี้เอง.
ก็ชายชู้ของหญิงนี้กาลังบริโภคอาหารอยู่ ลงไปเพราะกลัวท่าน
จึงลงไปซ่อนอยู่ในยุ้ง. เขาผู้นั้นแหละคือผู้ที่ท่านค้นหาอยู่ว่า
ข้าวเหลือเดนนี้เป็ นของใครหนอ.
ท่านจงจับมวยผมของชายชู้ผู้นั้น แล้วโบยนาออกจากยุ้ง
จงสั่งสอนเขาไม่ให้กระทาอย่างนี้อีก พระโพธิสัตว์กล่าวแล้ว ก็หลีกไป.
พราหมณ์ก็สั่งสอนคนทั้งสองไม่ให้ทาความชั่วเช่นนี้อีกด้วยการขู่และตบตี
เสร็จแล้วก็ไปตามยถากรรม.

3. 3
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศสัจธรรม ทร
งประชุมชาดก. เมื่อจบสัจธรรม ภิกษุกระสันตั้งอยู่ในโสดาบัน
พราหมณีในครั้งนั้น ได้เป็ นภรรยาเก่าในครั้งนี้
พราหมณ์ได้เป็น ภิกษุกระสัน
ส่วนบุตรคนฟ้ อนราคือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถาอุจฉิฏฐภัตตชาดกที่ ๒
----------------------