1. ЛЕКЦ №2
УДИРДЛАГЫН БҮРТГЭЛИЙН
ЗОРИУЛАЛТААР ЗАРДЛЫГ
АНГИЛАХ
Хичээлийн индекс: ВА308
Ноогдох кредит: 3
Судлах мэргэжил: СМ – 4, НББ-4

2. СЭДВИЙН АГУУЛГА
1.
2.
3.
4.
Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд ашиглагддаг
түгээмэл ангиллаар зардлыг ангилах
Санхүүгийн
бүртгэлийн
зориулалтаар
зардлыг ангилах
Төлөвлөлт,
хяналт,
шийдвэр
гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах
Дэвшүүлж байгаа шийдвэр үйл явдал болон
өөрчлөлттэй уялдуулан зардлыг ангилах

3. Зардал гэдэг нь ирээдүйд олох ашгийн төлөө
өнөөдөр зарж буй хөрөнгө болон хөдөлмөрийн
зарцуулалт юм.
 Удирдлагын бүртгэлд зардал гэсэн нэр томъѐо
нь төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
асуудалтай холбогдон янз бүрийн агуулгатай
байдаг. Учир нь нэг төрлийн зардал шийдвэр
гаргах,
төлөвлөх
зэрэг
зориулалтаасаа
хамаарч удирдлагын хэрэгцээнд төрөл бүрийн
ангиллаар ангилагдахтай холбоотой.


4. Зардлыг удирдлагын бүртгэлд дараах ерөнхий
ангиллаар ангилна. Үүнд:
 Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд ашиглагддаг
түгээмэл ангиллаар зардлыг ангилах
 Санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар зардлыг
ангилах
 Төлөвлөлт,
хяналт,
шийдвэр
гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах
 Дэвшүүлж байгаа шийдвэр үйл явдал болон
өөрчлөлттэй уялдуулан зардлыг ангилах зэрэг
болно.


5. Òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
Áèçíåñèéí
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí
çàðäàë
¯éë èëãýýíèé
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
Õóäàëäààíû
He;
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
¯éëäâýðëýëèéí
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
Ò¿ÃÝÝÌÝË ÀÍÃÈËËÀÀÐ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
ÇÀÐÄÀË
Áèçíåñèéí áóñ
áàéãóóëëàãûí çàðäàë

6. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
Ò¿ÃÝÝÌÝË ÀÍÃÈËËÀÀÐ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
Үйлдвэрлэл эрхэлсэн аж ахуйн нэгжийн зардлыг
1. Үйлдвэрлэлийн зардал
2.Үйл ажиллагааны зардал гэж 2 ангилах бөгөөд
эдгээрийн нийлбэр нь нийт үйл ажиллагааны
зардал болно.
 Үйлдвэрлэлийн
зардал
нь
худалдааны
байгууллагад худалдан авсан барааны өртгөөр,
үйлдвэрлэл эрхэлсэн байгууллагад бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхтэй холбогдон гарсан шууд ба шууд
бус зардлаас бүрдэнэ.


7. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНД АШИГЛАГДДАГ
ТҮГЭЭМЭЛ АНГИЛЛААР ЗАРДЛЫГ АНГИЛАХ

Үйл ажиллагааны зардал нь маркетингийн буюу
борлуулалт, хуваарилалтын зардал, удирдлага
буюу ерөнхий зардлын нийлбэр байдаг.

Үйлдвэрлэл
худалдаа
эрхэлсэн
байгууллагын
үйлдвэрлэлийн болон үйлдвэрлэлийн бус зардлыг
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн болон цаг үеийн
зардал гэж ангилна.

Тодорхой хугацаанд буюу тухайлбал тайлангийн
хугацаанд орлого олохтой холбогдсон зардлыг цаг
үеийн зардал гэнэ. Энэ зардал нь орлого олоход
чиглэгдсэн байдаг учраас орлогын тайлан дээр үйл
ажиллагааны зардал болж тусгагдана.

8. Санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар
зардлыг ангилах нь
Санхүүгийн жилтэй холбогдох байдлаар нь
зардлыг хөрөнгөжүүлэх, орлого олох зардал гэж
2 хуваадаг.
 Хөрөнгөжүүлэх буюу капиталжуулах зардал нь
урт хугацаанд орж ирэх хөрөнгийг бэлтгэхтэй
холбоотой зардал бөгөөд түүнийг балансад
хөрөнгөөр бүртгэнэ.
 Орлого олох зардал нь тухайн тайлангийн
хугацаанд ашиг олоход чиглэгдсэн орлогын
тйалан дээр тусгагддаг зардлууд юм.


9. Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах зориулалтаар
зардлыг ангилах
Бүтээгдэхүүний
өртгийг
тодорхойлоход
ашигладаг зардлын ангилалт нь хяналтын үйл
ажиллагаа болон шийдвэр гаргах ирээдүйн үйл
ажиллагааг төлөвлөхөд ашиглагддаг ангиллаас
ялгаатай.
 Удирдлагын
бүртгэлийн зорилгоор зардлыг
ангилахдаа гол төлөв түүний төлөв байдлаар
ангилдаг.
 Төлөв байдлаар ангилах гэдэг нь бизнесийн үйл
ажиллагааны өөрчлөлттэй холбож ангилах
ангилал юм.


10. Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах






Хяналтын болон шийдвэр гаргах зориулалтаар
зардлыг тогтмол болон хувьсах шууд ба шууд бус
хянагдах үл хянагдах зардал гэж ангилдаг.
Хувьсах
зардал
гэдэг
нь
үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүний хэмжээ өөрчлөгдөхөд нийт хэмжээ нь
өөрчлөгддөг зардлыг хэлнэ. Энэ зардал нь дараах
шинжүүдийг өөртөө агуулсан байдаг. Үүнд:
Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй шууд хамааралтайгаар
нийт дүн нь өөрчлөгдөнө.
Холбогдлын хүрээний дотор үйлдвэрлэлийн хэмжээ
өөрчлөгдөхөд нэгжид ногдох хэмжээ нь харьцангуй
тогтмол байна.
Хэрэглэхэд чөлөөтэй үнэн зөв байх нөхцөлтэй буюу
нормативын
шинжтэйгээр
үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүний нэгжид ногдох зардал байна.
Үйл ажиллагааны анхан шатны удирдлагад хянаж
болохуйц зардал байна.

11. Òºëºâëºëò, õÿíàëò, øèéäâýð ãàðãàõ çîðèóëàëòààð
çàðäëûã àíãèëàõ





Үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэмжээ өсөж буурсан ч
харьцангуй тогтмол байдаг зардлыг тогтмол зардал
гэх бөгөөд дараах шинжүүдтэй байна. Үүнд:
Холбогдлын хүрээний дотор бүтээгдэхүүний хэмжээ
өөрчлөгдөвч нийт дүн тогтмол байна.
Холбогдлын хүрээний дотор бүтээгдэхүүний хэмжээ
өсөх ба буурахад нэгжид ногдох хэмжээ урвуу
пропорцианалаар өөрчлөгдөнө.
Тохиолдлын чанартай удирдлагын шийдвэр буюу
зардал хуваарилах аргаар бүтээгдэхүүний нэгжид
хуваарилагддаг.
Хяналтын
хариуцлага
нь
үйл
ажиллагааны
удирдлагад байхаасаа илүү гүйцэтгэх удирдлагад
байдаг зардлыг хэлнэ

12. Òºëºâëºëò, õÿíàëò, øèéäâýð ãàðãàõ çîðèóëàëòààð
çàðäëûã àíãèëàõ
Õÿíàãäàõ áà ¿ë õÿíàãäàõ çàðäàë – òóõàéí
çàðäëûí òºâèéí ìåíåæåðò õÿíàãäàæ, ò¿¿íèé
ç¿ãýýñ
èãëýñýí çîðèëãîòîé íºëººëæ, çàëæ
èãë¿¿ëæ áîëäîã çàðäëóóäûã õÿíàãäàõóéö
çàðäàë, ýñðýãýýð íü ¿ë õÿíàãäàõ çàðäàë ãýäýã.
 Õàìààðàõ áà ¿ë õàìààðàõ çàðäàë – áîëîìæèò
õóâèëáàðóóäûã ¿íýëæ, óäèðäëàãûí øèéäâýð
ãàðãàõàä
çàéëøã¿é
íºëººòýé
çàðäëóóäûã
øèéäâýð ãàðãàëòàä õàìààðàõ çàðäàë, õàðèí
øèéäâýð
ãàðãàõàä
íºëººëºë
¿ç¿¿ëýõã¿é
çàðäëóóäûã øèéäâýð ãàðãàëòàä ¿ë õàìààðàõ
çàðäàë ãýäýã.


13. ÄÝÂØ¿¿ËÆ ÁÀÉÃÀÀ ØÈÉÄÂÝÐ ¿ÉË ЯÂÄÀË ÁÎËÎÍ
ӨӨÐ ËӨËÒÒÝÉ ÓЯËÄÓÓËÀÍ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
¯éë àæèëëàãààíû 2 ò¿âøíèé õîîðîíäûí çàðäëûí
ÿëãàâðààð òîäîðõîéëîãäñîí õóâèëáàðûí áîëîìæèò
çàðäëûã ÿëãàâàðò çàðäàë ãýíý. ¯éë ÿâцûí
èðýýä¿éí
ýõ
ñóðâàëæèéã
øèíæëýõýä
àøèãëàãäàõã¿é çàðäëûã õºâºõ áóþó ºíãºðñºí
çàðäàë ãýæ íýðëýäýã. Ýíý íü àëü ýðò ãàðñàí
áîëîâ îäîî áîëîí èðýýä¿éí ÿìàðâàà íýãýí øèéäâýð
ãàðãàõàä ººð ëºãääºãã¿é çàðäàë þì.
 Àëäàãäñàí áîëîìæèéí ºðòºã ãýäýã íü öàã õóãàöàà
ýñâýë õ¿ èí ç¿éëèéã õýðýãëýõ õóâèëáàðóóä
äîòðîîñ ñîíãîîã¿é þìóó àøèãëàõààñ òàòãàëçñàíû
óëìààñ àëäñàí îðëîãûã õýëíý.


14. ÀØÈÃËÀÕ ÌÀÒÅÐÈÀË
1.
2.
3.
Ö. Áàÿíìºíõ “Çàðäàë, óäèðäëàãûí íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýë” (II äýâòýð) ÓÁ õîò 2009 îí
Ä. Ìîëîìæàìö “Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 1999
îí
Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü
“Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 2005 îí