1. ЛЕКЦ 3: БОРЛУУЛАЛТЫН
ШИНЖИЛГЭЭ
Хичээлийн код: ВА316
Судлах анги: СМ-4

2. 3.1 БОРЛУУЛАЛТЫН ДИНАМИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ
Байгууллага нь бараа бүтээгдэхүүн борлуулснаар
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хэрэглэгчдэд хүрч мөнгөн
орлого бий болж үйлдвэрийн газрууд үйлдвэрлэлийн
зардлаа нөхөн олох, цэвэр ашиг, хуримтлал бий
болгох бодит бололцоо бүрддэг.
-Борлуулалт нь аж ахуйн газуруудын амьдрах
чадварын шалгуур, үйл ажиллагааны хамгийн эмзэг
бөгөөд анхаарал татах хэсэг юм.
-Үйлдвэрлэл борлуулалтын хэд хэдэн жилийн динамик
өсөлтөөр тухайн компаний дэвшил бууралтын
хандлагыг шинжиж болно.
3

3. 3.1 БОРЛУУЛАЛТЫН ДИНАМИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ

Үйлдвэрлэлт, борлуулалтын хэд хэдэн жилийн
динамик өсөлтөөр тухайн компаний дэвшил
бууралтын хандлагыг шинжиж болно.

Орлого үр дүнгийн цуврал тайлангуудаас
борлуулалтын мэдээллийг сонгон авч динамик
өсөлтийг шинжлэхдээ үнийн индексийг ашиглан
засварлалт хийх нь зүйтэй. Борлуулалтын
өөрчлөлтийг бодитойгоор тооцолохын тулд
инфляцийн нөлөөллийгарилгах хэрэгтэй байдаг.
4

4. 3.1 БОРЛУУЛАЛТЫН ДИНАМИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ
Статистик эдийн засгийн судалгааны байгууллагууд үнийн
индексийг тогтмод гаргах бөгөөд эдгээр нь:
I. Жижиглэнгийн /хэрэглээний/ үнийн индекс
II. Бөөний худалдааны үнийн индекс
III.Капиталын үнийн индекс
Борлуулалтын динамик шинжилгээ хийхдээ тухайн
компаний үйл ажиллагааны онцлогт тохирулан үнийн
индексийг сонгоно.
Жш. Компани хүн амд зориулан бүтээгдэхүүн үйлчилгээ гаргадаг бол
жижиглэнгийн, бүтээгдэхүүнийхээ ихэнхийг бөөнөөр худалдсан бол
бөөний, үйлдвэрлэлд зориулсан тоног төхөөрөмж хийдэг бол
капиталын индексийг тус тус ашиглана.
5

5. 3.1 БОРЛУУЛАЛТЫН ДИНАМИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ
А. Борлуулалын индекс /Ipq/=
B. Үнийн индексээр загварлагдсан
борлуулалтын индекс/Ipq/=
x100
x100
Хүснэгтээс харвал жилд борлуулалт 197,8 хувиар бус харин 19,1
хувиар өсч өмнөх жилийнхээс буурсан /0,6%/ байдалтай бөгөөд энэ
жилийн борлуулалтын өсөлтийн ихэн нь үнийн өсөлт инфляцийн
6
түвшинтэй холбоотой байна. Энэ компаний борлуулалт сүүлийн жилд
анхын жилтэй харьцуулахад 26,6% өссөн байна.

6. 3.1 БОРЛУУЛАЛТЫН ДИНАМИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ
Chapter 2
Үзүүлэлт
Хугацаа /жилээр/
Борлуулалт /мян. Төг/
Борлуулалтын индекс /%/
Үнийн индекс /%/
Үнийн индексээр засварласан
борлуулалтын индекс
2
3
4
5
5650
100
100
100
6100
107,9
106
101,8
9200
162,8
136
119,7
16830
297,8
250
119,1
Management of Business Logistics, 7th Ed.
1
19670
348,1
275
126,6
7

7. 3. 2 БОРЛУУЛАЛТАНД НӨЛӨӨЛСӨН ХҮЧИН
ЗҮЙЛСИЙН НӨЛӨӨЛЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Худалдааны байгууллагын борлуулалт буюу бараа
гүйлгээний өөрчлөлтөд дбарааны нөөц хангамж, реклам
сурталчилгаа, худалдааны зохион байгуулалт,
хөдөлмөрийн бүтээмж, үндсэн хөрөнгийн ашиглалт зэрэг
маш олон хүчин зүйл нөлөөлж байдаг. Бараа гүйлгээнд
нөлөөлөх хөдөлмөрийн хүчин зүйлийн нөлөөллийг авч
үзвэл:
Б=А*Ө *Т*ХБ
А- Бараа гүйлгээг гардан гүйцэтгэх ажилчдын тоо
Ө-Ажлын өдрийн тоо
Т-Ажлын өдрийн үргэлжлэл /цагаар/
ХБ-нэг ажилчны цагийн дундаж бараа гүйлгээ буюу
хөдөлмөрийн бүтээмж

8

8. 3. 2 БОРЛУУЛАЛТАНД НӨЛӨӨЛСӨН ХҮЧИН
ЗҮЙЛСИЙН НӨЛӨӨЛЛИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Жишээ.1 Дэлгүүрийн бараа гүйлгээ төлөвлөгөөгөөр
829840 мянган төгрөг, худалдагчдын тоо 5 хүн, жилийн ажлын
өдөр 253, өдөрт ажиллах хугацаа 8 цаг, цагийн дундаж бараа
гүйлгээ 82 мянган төгрөг тус тус болно. Тэгвэл гүйцэтгэлээр
борлуулалт 1015308 мянган төгрөг, худалдагчдын тоо 6 х үн,
жилд ажилласан дундаж хугацаа ажлын өдөр 252, өдөрт
ажилласан дундаж хугацаа 7,9 цаг, цагийн дундаж бараа
гүйлгээ 85 мянган төгрөг тус тус болно. Дээрх мэдээлэлд
тулгуурлан бараа гүйлгээнд нөлөөлсөн ажилчдын тоо,
хөдөлмөрийн
бүтээмжтэй
холбогдсон
хүчин
зүйлийн
нөлөөллийг угсран орлуулах аргаар тооцон дүгнэлт өгв өл:
9

9. Борлуулалтад нөлөөлсөн хүчин зүйлийн судалгаа
Хөдөлмөрийн бүтээмж нь үр ашгийн оцгой ач холбогдол бүхий хүчин зүйл учираас
борлууалт ба хөдөлмөрийн бүтээмжийн хоорондын хамаарлыг корреляцийн
шинжилгээний аргаар судалъя.
Тооцооллы
н вариант
Ажил
чдын
тоо /А/
Ажлын
өдрийн
тоо /Ө/
Цагийн
тоо /Т/
Цагийн
дундаж
бараа
гүйлгээ /
мян
төг/ХБ
Бараа
гүйлгээ
/мян. төг/
1 тооцоо
2 тооцоо
5
6
253
253
8
8
82
82
829840
995808
165968
Ажилчдын
тооны
өөрчлөлтөөс
3 тооцоо
6
252
8
82
991872
-3936
Ажлны өдрийн
өөрчлөлтөөс
4 тооцоо
6
252
7,9
82
979473,6
-12398,4
Ажлын өдрийн
үргэлжлэлийн
өөрчлөлтөөс
5 тооцоо
6
252
7,9
85
1015308
+35834,4
1 ажилчны
дундаж бараа
гүйлгээний
өөрчлөлтөөс10
Дүн
Нөлөөллийн Нөлөөллийн
дүн /мян төг/ шалтгаан
185468

10. ХУДАЛДААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН 24 ДЭЛГҮҮРИЙН
БАРАА ГҮЙЛГЭЭ, ХУДАЛДАГЧИЙН ТОО, НЭГ
ХУДАЛГАЧИЙН ДУНДАЖ БАРАА ГҮЙЛГЭЭ
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Бараа
гүйлгээ
34,0
26,0
93,6
64,0
10,4
20,0
42,0
45,5
67,5
16,2
69,0
22,0
Худал
тоо
5
4
12
8
2
4
6
7
9
3
10
4
Хөд/бү
тээмж
6,8
6,5
7,8
8,0
5,2
5,0
7,0
6,5
7,5
5,4
6,9
5,5
№
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Бараа
гүйлгээ
33,2
56,0
72,0
15,3
39,2
34,8
22,5
20,8
10,2
68,0
78,0
94,8
Худ
тоо
6
8
10
3
7
6
5
4
2
10
10
12
Хөд/бү
тээмж
5,5
7,0
7,2
5,1
5,6
5,8
5,25
5,2
5,1
6,8
7,8
11
7,9

11. ӨГӨГДСӨН ТОО МЭДЭЭЛЛИЙГ
ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АЖИЛД БЭЛТГЭН
МАТЕРИАЛЫН БОЛОВСРУУЛАЛТ ХИЙНЭ.
Бараа гүйлгээ
10,2
10,4
15,3
16,2
20,0
20,8
22,0
22,5
26,0
33,2
34,0
34,8
Хөдөлмөрийн
бүтээмж
5,1
5,2
5,1
5,4
5,0
5,2
5,5
5,25
6,5
5,5
6,8
5,8
Бараа гүйлгээ
39,2
42,0
45,5
56,0
64,0
67,5
68,0
69,0
72,0
78,0
93,6
94,8
Хөдөлмөрийн
бүтээмж
5,6
7,0
6,5
7,0
8,0
7,5
6,8
6,9
7,2
7,8
7,8
7,9
12

12. БАРАА ГҮЙЛГЭЭНИЙ ХЭМЖЭЭГЭЭР
АНГИЛСАН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ
БҮЛЭГЛЭЛТ
Бараа
гүйлгээ
Дэлгүүрий
н тоо
Бараа
Худалдагч
гүйлгээний ийн тоо
дүн
Дундаж бараа гүйлгээ
1
дэлгүүрий
н
1
худалдагч
ийн
10-25
25-40
40-55
55-70
70-85
85-100
8
5
2
5
2
2
137,4
167,2
87,5
324,5
150,0
188,4
17,1
33,4
43,7
68,9
75,0
94,2
5,1
5,9
6,7
7,2
7,5
7,8
27
28
13
45
20
24
13

13. ДЭЭРХ ТООЦООЛЛООС ХАРХАД ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖ БУЮУ
НЭГ ХУДАЛДАГЧИЙН ГҮЙЦЭТГЭСЭН ДУНДАЖ БАРАА ГҮЙЛГЭЭ
НЭМЭГДЭХЭД НИЙТ БАРАА ГҮЙЛГЭЭНИЙ ХЭМЖЭЭ ӨСӨЖ БАЙГАА
НЬ ХАРАГДАЖ БАЙНА. ЭНД БАРАА ГҮЙЛГЭЭ, ХӨДӨЛМӨРИЙН
БҮТЭЭМЖ ХОЁР ҮЗҮҮЛЭЛТИЙН ХООРОНД ШУЛУУН ШУГАМАН
ХАМААРАЛ БАЙГАА НЬ ТОДОРХОЙ ХАРАГДАЖ БАЙНА.
Хөд
бүт /Х/
5,1
5,9
6,7
7,2
7,5
7,8
40,2
Борлуул
алт /У/
17,1
33,4
43,7
68,9
75,0
94,2
332,3
Х2
ХУ
26,01
34,81
44,89
51,84
56,25
60,84
274,64
87,4
197,06
292,79
496,08
562,50
734,76
2370,40
11,92
33,65
55,34
68,97
77,13
85,28
332,3
Management of Business Logistics, 7th Ed.
Бүлгийн
дугаар
1
2
3
4
5
6
Дүн
Chapter 2
Бараа гүйлгээий хэмжээнд нөлөөлж буй хөдөлмөрийн
бүтээмжийн нөлөөллийн хэмжээг корреляцийн
хамаарлын аргаар тодорхойлж үзвэл:/дэлгүүр бус
бүлгээр/
14

14. 3. БОРЛУУЛАЛТЫН
ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ
ЧИГЛЭЛҮҮД
Компаний борлуулалтыг шинжлэхдээ түүний
үйл ажиллагааны чиглэл, зах зээлийн
байрлалаар задлах харуулах нь нилээд ач
холбогдолтой. Түүнчлэн нилээд хэд хэдэн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг бол бүтээгдэхүүний
нэр төрлөөр задалж авч үзнэ.
15

15. Экспортын
үйл
ажиллагаа
явуулдаг
компаниудын
хувьд
нийт
борлуулалтад
экспортын эзлэх хувийн жинг динамикаар
судлах чухал. Энэ нь гадаад зах зээл дэх
ажлын амжилтыг харуулдаг
Экспортын хувийн жин =Экспорт /Нийт
борлуулалт *100
16