Bài Giảng Lịch Sử Nhà Nước Và Pháp Luật Việt Nam

1. MÔN HỌC
LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
VIỆT NAM
Thời gian học: 60 tiết
Giảng viên: VÕ CÔNG NHỊ
Email: lawyertimetotime@gmail.com
Hoặc congnhi.vo@hoadaovietnam.com
Phone: 0913 609 409

2.  Nội dung:
 Đề cập đến sự hình thành, phát triển bộ máy tổ
chức hoạt động của nhà nước ở Việt Nam từ ngày
lập nước tới nay; đi kèm với nó là sự xuất hiện, nội
dung của pháp luật qua các thời kỳ lịch sử
 Mục tiêu:
 Cung cấp, trang bị cho SV những kiến thức cơ bản,
khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của
NN& PL Việt Nam, qua đó vừa giúp SV hiểu sâu sắc
về lịch sử dân tộc, về hoạt động lập pháp ở Việt
Nam, vừa có thể từ đó rút ra những bài học cho
thực tiễn làm chuyên môn sau này
 Lưu ý: Đây là môn học NC về LS NN & PL VN qua
các thời kỳ, nghiên cứu NN để hiểu PL và ngược lại
chứ không đơn thuần là học để biết LSVN – Không
nghiên cứu lại LS một cách thuần túy.

3.  Hiểu được nguyên nhân của sự hình thành cũng như quá
trình diệt vong của NN, của chế định pháp lý
 Lịch trình tiến hóa cua XH loài người, của các chế định
pháp lý
 Cải thiện, xây dựng nền PL hiện nay
 Đối tượng nghiên cứu hoàn toàn khác nhau

4.  SV phải học xong các môn Triết học, Môn LL chung về
NN &PL, Lô gíc học
 Yêu cầu một phương pháp nghiên cứu có tính khoa học
 Thái độ nghiên cứu hoàn toàn khách quan, vô tư
 Bài kiểm tra giữa môn (30%) bài kiểm tra kết thúc môn
(70%)
 Hình thức thi: Tự luận

5.  Tài liệu nghiên cứu
1. Tập bài giảng – file điện tử của GV
2. Giao trình LSNN và PL VN đại học Luật HN
3. Tài liệu tham khảo là các sách báo, tài liệu khác liên
quan đến Lịch sử VN
Kế hoạch nghiên cứu:
Giảng viên hướng dẫn theo từng bài, kết hợp nghiên cứu,
thảo luận nhóm từng vấn đề trong bài.

6. NỘI DUNG CHÍNH
CHƯƠNG I
 SỰ HÌNH THÀNH NHÀ NƯỚC ĐẦU TIÊN TRONG LỊCH
SỬ VIỆT NAM. NHÀ NƯỚC VĂN LANG – ÂU LẠC (THỜI
HÙNG VƯƠNG)
CHƯƠNG II
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM GIAI ĐOẠN BẮC
THUỘC VÀ CHỐNG BẮC THUỘC (179 TCN ĐẾN ĐẦU
THẾ KỶ X)
CHƯƠNG III
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM THỜI KỲ ĐẦU
KỶ NGUYÊN ĐỘC LẬP (905 – 1009)

7. CHƯƠNG IV
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM THỜI LÝ – TRẦN – HỒ
(THẾ KỶ XI – THẾ KỶ XV)
CHƯƠNG V
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM THỜI LÊ SƠ (1428 –
1527)
CHƯƠNG VI
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT THỜI NGUYỄN (1802 – 1858)

8. CHƯƠNG VII
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT THỜI THUỘC PHÁP (1858 – 1945)
CHƯƠNG VIII
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945 – 1954
CHƯƠNG IX.
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM GIAI ĐOẠN XÂY DỰNG
MIỀN BẮC VÀ ĐẤU TRANH THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC (1954 –
1975)
CHƯƠNG X
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM GIAI ĐOẠN XÂY DỰNG
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI TRONG CẢ NƯỚC VÀ BẢO VỆ TỔ QUỐC
THỐNG NHẤT (1975 – NAY)
 THẢO LUẬN 5 TIẾT
 THI HẾT MÔN

9. CHƯƠNG I
 SỰ HÌNH THÀNH NHÀ NƯỚC ĐẦU TIÊN TRONG
LỊCH SỬ VIỆT NAM. NHÀ NƯỚC VĂN LANG – ÂU
LẠC (THỜI HÙNG VƯƠNG)

10.  I.1.1. Tiền đề kinh tế
 Nền kinh tế nông nghiệp phát triển ở mức độ nhất
định. Nghề trồng lúa nước, chăn nuôi, nghề gốm,
cũng như sự xuất hiện của nghề luyện kim đồng thau
 I.1.2. Tiền đề xã hội
 Xã hội có những chuyển biến quan trọng, là hệ quả
từ sự phát triển của nền KT. Chế độ mẫu hệ dần
dần chuyển sang chế độ phụ hệ. Những gia đình nhỏ
trở thành những đơn vị kinh tế độc lập.
 Công xã thị tộc dần dần tan rã và nhường chổ cho
công xã nộng thôn, kết hợp cả 3 quan hệ là láng
giềng, địa lý và huyết thống

11.  Nền nông nghiệp ngày càng phát triển, yêu cầu về các
công trình thủy lợi ngày càng cấp bách.
 Giặc ngoại xâm từ phương bắc dòm ngó, chuẩn bị xâm
lược
 Bắt nguồn từ chổ nền SX phát triển cao, sản phẩm làm ra
nhiều, xã hội phân chia thành giai cấp, sự bóc lột giữa các
giai cấp dẫn đến sự đấu tranh lẫn nhau.
 TẤT CẢ CÁC ĐIỀU KIỆN CHO SỰ RA ĐỜI CỦA
MỘT NHÀ NƯỚC THEO QUAN ĐIỂM CỦA MÁC -
LÊNIN ĐÃ SẴNG SÀNG

12.  Việt sử lược – Bộ sử xưa nhất VN cho rằng vào những
năm 696 – 681 TCN, tại bộ Gia Ninh có người lạ, dùng ảo
thuật áp phục được các bộ lạc, tự xưng là Hùng Vương,
đóng đô ở Văn Lang, truyền được 18 đời đều được gọi là
Hùng Vương
 Cơ cấu tổ chức
 Đơn sơ, đứng đầu là Hùng Vương, dưới Vua có các Lạc
hầu, có thể thay mặt Vua giải quyết 1 số vấn đề. Lạc
tướng là những người đứng đầu của mỗi bộ trong 15 bộ
(cơ sở là 15 bộ lạc trước đây)
 Dưới bộ có các Công xã nông thôn, đứng đầu là Bố
Chính. Quan hệ giữa NN và Công xã là QH lưỡng hợp –
vừa đại diện cho các CX nhưng NN cũng bóc lột công xã,
cho phép CX tự trị nhưng phải thuần phục NN.

13.  I.3. Nhà nước Âu Lạc
 Theo thư truyền, vào năm 241 TCN, nhà Tần xâm
lược nước ta, Tây Âu – nơi của An Dương Vương
Thục Phán là địa bàn bị xâm lược đầu tiên. Thục
Phán đã lãnh đạo nhân dân chiến đấu chống xâm
lược và được ND suy tôn làm người chỉ huy cao nhất.
5-6 năm chiến tranh đã thắt chặt quan hệ giữa người
Tây Âu và Lạc Việt, đó là nguyên nhân dẫn đến sự
ra đời của NN Âu Lạc (kết hợp giữa Âu và Lạc) để
thay thế cho Hùng Vương.


14.  Nhìn chung là kế thừa tổ chức bộ máy NN của Văn Lang,
tất nhiên vẫn có sự tăng cường hơn trước. Điểm nỗi bật
là quân đội được chú trọng hơn (theo sử sách thì khoảng
hơn 1 vạn), lực lượng nô lệ đông đúc hơn, chủ yếu là nô
lệ gia đình.
 I.4. Tình hình pháp luật.
 Nguồn luật: Tập tục, lễ giáo
 Về HNGĐ: 1 vợ 1 chồng, người nghèo không được lấy
người giàu
 Về Dân sự: hình thành quy định về chia tài sản cho
người chết, nếu không sẽ bị XH lên án
 Về Hình luật: Chúng ta chưa có tài liệu nào cho thấy sự
xuất hiện của Hình luật. Chỉ có 1 chi tiết là An Dương
Vương giết Mị Châu khi biết tin nàng tiếp tay cho giặc

15.  Tóm lại, với sự ra đời của 2 NN kế tiếp nhau là Văn Lang
và Âu Lạc đã đánh dấu 1 bước ngoặc có tính lịch sử
trong XH nước ta trước đây. Từ chổ mông muội đi đến
thời đại có nhà nước.
 Mặc dù vậy nhưng sự tồn tại của VL – AL chỉ trong thời
gian ngắn. Cuộc chiến chống Triệu Đà xâm lược thất bại
đã đẩy đất nước lâm vào thảm họa hơn 1000 năm Bắc
thuộc. Lịch sử dân tộc sang 1 trang mới – Thời kỳ Bắc
thuộc

16.  1. Căn cứ vào đâu để khẳng định thời kỳ Văn Lang –
Âu Lạc, chế độ mẫu hệ đã nhường chổ cho chế độ
phụ hệ?
 2. Tại sao nói Nhà nước Văn Lang ra đời là kết quả
tất yếu của lịch sử?
 3. Tại sao nói Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc ra đời
“mang đậm chất Phương Đông”?
 4. Tại sao nói nhà nước Văn Lang tính đại diện cao,
tính liên kết mạnh nhưng tính giai cấp yếu.
 5. Trong các tiền đề cho sự ra đời của một nhà nước,
theo anh/chị thì tiền đề nào là đầu tiên? Tiền đề nào
quan trọng nhất?

18.  II.1.1. Tổ chức chính quyền đô hộ từ năm 129 TCN đến
năm 39 – Triệu, Tây Hán, Đông Hán
 Củng cố bộ máy chính quyền nhằm thực hiện chính sách
cai trị, bóc lột;
 Nhìn chung giặc vẫn giữ cơ sở chính quyền như trước,
chỉ tăng cường bọn đứng đầu để cai trị và bóc lột.

19.  Sau cuộc đàn áp cuộc KN của Hai Bà Trưng, Đông Hán
thay đổi căn bản bộ máy chính quyền đô hộ, đặc biệt là ở
cấp Huyện. Các huyện lệnh là người Trung Hoa. Điều đó
chứng tỏ nhà Hán đã thất bại trong chính sách “dùng
người Việt trị người Việt”.
 Cấp Châu và Quận vẫn giữ nguyên trong những năm
đầu đô hộ, nhưng sau đó, với mỗi triều đại khác nhau, họ
đã có nhiều thay đổi trong bộ máy chính quyền để thực
hiện triệt để chính sách cai trị

20.  Về chính trị:
 - Xóa bỏ chủ quyền của Âu Lạc, sáp nhập vào lãnh thổ
của Trung Hoa, những năm sau thì xóa bỏ hẳn cơ sở
chính quyền của Âu Lạc.
 - Trấn áp phòng trào đấu tranh trong nhân dân
 - Sau khi dập tắt cuộc khởi nghĩa HBT, chính quyền áp
dụng cùng lúc hai chính sách, giết rất nhiều thủ lĩnh
nhưng đồng thời áp dụng chính sách mua chuộc nhiều
quý tộc Lạc Việt.
 - Thực hiện triệt để các biện pháp nhằm đồng hóa dân
tộc ta.

21.  Du nhập và áp đặt quan hệ sở hữu phong kiến
 Chiếm đất đai lập trang trại tư nhân, hình thành tầng lớp
địa chủ người Hán trên lãnh thổ Việt
 Áp đặt các chính sách thuế ruộng, lao dịch,…bên cạnh
thủ đoạn truyền thống là cống nạp.
 Nói chung là chúng thực hiện chính sách bóc lột nặng nề
về kinh tế, thu thuế bạo ngược đối với cư dân Lạc Việt

22.  Chúng cho gia nhập, tuyên truyền các luồng tư tưởng,
tôn giáo lớn như Đạo nho, đạo lão, đạo phật…..
 Coi những tư tưởng, lễ nghi đó là những công cụ để thực
hiện chính sách đồng hóa về mặt tư tưởng đối với ND ta.
 Mở trường dạy học chữ Hán
 Tuy nhiên, tất cả những âm mưu, chính sách của chúng
đều thất bại trước sự bài trừ của nhân dân Lạc Việt

23.  Với các tài liệu ít ỏi và tản mạn, chúng ta không có
cơ hội nghiên cứu một cách toàn diện chính sách PL
thời kỳ này. Tuy nhiên, chúng ta có các tư liệu để có
thể hình dung đôi nét về CSPL như sau:
 II.2.1. Luật hình sự
 Ba nhóm tội phạm xâm phạm đến lợi ích của CQĐH
bị điều chỉnh bởi Luật HS, hình phạt nặng nhất là tử
hình, đi đày hoặc thích chữ vào mặt. Cụ thể:
 Nhóm tội chức vụ như tham ô, ăn hối lộ, tham
nhũng
 Nhóm tội mua bán nô tỳ
 Nhóm tội phạm kinh tế như mua bán muối, sắt

24.  Hai hình thức sở hữu là SHNN và SHTN
 Sở hữu NN chỉ xoay quanh đối tượng quan trọng nhất là
đất đai.
 Sở hữu TN chỉ liên quan đến 1 số thành phần quan lại và
địa chủ người Hán.
 Quyền sở hữu chia làm 3 quyền rõ ràng: CH, SD và ĐĐ
 Như vậy, LDS đã được hình thành và nhằm bảo hộ chủ
yếu cho việc bảo vệ QSH ĐĐ của CQĐH

25.  Quan hệ HNGĐ chịu nhiều ảnh hưởng của lễ giáo nho
giáo. Các quy định về đồ sính lễ, tuổi tác và các thủ tục
tốn kém khác được các Thái Thú tuyên truyền.
 Bên cạnh đó, các qui định về thuế khóa, tài chính của
Luật Trung Hoa chắc chắn đã được du nhập và áp dụng.
Tuy nhiên, phạm vi và mức độ áp dụng vẫn còn hạn chế,
nhân dân Âu Lạc vẫn cố dùng tập tục địa phương để điều
chỉnh QH nội bộ của mình.

26.  Tại sao Cơ cấu tổ chức BMNN của chính quyền đô hộ
đơn giản, gọn nhẹ?
 Tại sao pháp luật thời kỳ này không phát triển?

28.  III.1.1 Các điều kiện kinh tế
- Sở hữu ruộng đất tập thể chiếm đa số, sở hữu tư
nhân có tồn tại nhưng chỉ chiếm 1 số ít
- Về quan hệ bóc lột, công xã phải nộp tô thuế cho
NN
 III.1.2 Các điều kiện về XH
- Hệ quả từ các QHKT trên đây nên XH hình
thành 3 tầng lớp: Qúy tộc, quan lại, thổ hào giàu có
đứng đầu những vùng khác nhau.
- Nông dân công xã và nô tỳ

29.  Chính quyền họ Khúc
 Tiết độ sứ là quan đứng đầu An Nam
 Chia lại các CQ địa phương để xây dựng 1 CQ độc
lập. Các cấp CQ lần lượt là Lộ, Phủ, Châu, Xã và
Giáp và đặt thêm nhiều Giáp mới.
 Chính quyền nhà Ngô
 Sau chiến thắng Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền
xây dựng CQ nhà Ngô đóng đô ở Cổ Loa
 Sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi,
xây dựng CQ nhà Đinh, đổi tên nước là Đại Cồ Việt.

30.  ĐBL chia đất nước thành 10 đạo, không có tài liệu nào
cho thấy tên các đạo và cấp CQ dưới đạo
 Tổ chức quân đội cho mỗi đạo, tăng cường sức mạnh về
số lượng cũng như tổ chức quân đội để tránh khả năng
cát cứ địa phương.
 Năm 979, ĐTH và Đinh Liễn bị ám sát, Lê Hoàn lên ngôi
vua và bắt đầu xây dựng CQ Tiền Lê

31.  Bộ máy CQTU, nhà Lê mô phỏng cách bố trí quan lại
của Nhà Tống TQ
 Tổ chức lại quân đội, định quân ngũ, phân tướng hiệu
 Các cấp CQ: Lộ, phủ, châu, hương, xã
 Nhìn chung, qua các đời từ nhà Khúc, đến nhà Lê, bộ
máy NN đã từng bước được kiện toàn, song nhìn chung
thì cơ cấu tổ chức và chế độ quan lại vẫn chưa chặt chẽ.

32.  Tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu tình hình pháp luật
thời kỳ này hết sức ít ỏi. Chủ yếu dựa trên nguồn tài liệu
thứ cấp như Việt sử thông giám cương mục
 Theo các cứ liệu này thì các vua thời kỳ này muốn dùng
uy lực để trị vì. Thay vì ban hành luật thì lại công khai
dùng những hình phạt hà khắc để trấn áp dân chúng.
Các hình thức tủ hình như bỏ vào vạc dầu sôi, chuồng hổ,
thiêu sống, xẻo thịt, ….là những hình thức tiêu biểu nhất

33.  1. Anh/chị có nhận xét chung về nhà nước và pháp luật
các triều đại PK trong giai đoạn những năm đầu kỷ
nguyên độc lập?
 2.Vì sao nạn cát cứ và chống cát cứ là một trong những
vấn nạn cơ bản đặt ra cho CQPK giai đoạn này?

34.  IV.1. Nhà nước và pháp luật thời Lý (1009 – 1225) – 9 đời
vua trị vì trong 215 năm.
 IV.1.1. Tổ chức bộ máy nhà nước
 IV.1.1.1. Sự thành lập nhà Lý
 Năm 1009, Lê Long Đĩnh chết, Lý Công Uẩn lên ngôi, mở
ra thời kỳ xây dựng CQ nhà Lý

35.  Tổ chức bộ máy NN
 Dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long, năm 1025 đổi tên nước
thành Đại Việt
 Trong CCTC quan lại triều đình thì có phẩm trật các
hàng quan văn, quan võ, có 9 bậc, dưới quan văn, quan
võ có các thượng thư.
 Về cơ quan hành chính thì CQ chia đất nước thành 24 lộ,
dưới lộ là phủ, huyện, hương, giáp, thôn. Riêng khu vực
miền núi thì lãnh thổ chia thành châu, trại.

36.  Do nạn ngoại xâm luôn thường trực nên CQ nhà Lý một
mặt tập trung CS phát triển KT nhưng một mặt cũng lo
cho việc xây dựng lực lượng quân đội hùng mạnh
 Quân đội nhà Lý được tổ chức chặt chẽ, bao gồm quan
cấm vệ và quân các lộ.
 Do vậy, nghĩa vụ binh dịch được đặt ra đối với người
dân.Thực hiện chính sách “ngụ binh ngư ông”.

37.  Năm 1226, sau khi dẹp bỏ được các cuộc nỗi dậy dưới
thời Lý, nhà Trần lên thay thế nhà Lý, xây dựng chính
quyền mới.
 Về Bộ máy nhà nước, trên cơ sở của thời trước nhưng
nhà Trần bổ sung thêm các quan chức Thẩm hình viện
và Tam ty viện, đây là những chức quan tư pháp. (giống
với TA và VKS hiện nay).
 Ngoài ra triều Trần còn đặt thêm các chức quan như Tư
đồ, Tư mã, Tư không.

38.  Nhà Trần chia lại đơn vị hành chính, năm 1242 đổi 24 lộ
thời Lý thành 12 lộ. Dưới lộ làPhủm Châu, Huyện và Xã.
Đứng đầu mỗi lộ là hai viên quan hành chính và quan tư
pháp.
 Tùy từng địa phương mà còn có thêm các cơ quan thực
hiện các chức năng kinh tế. Như Hà đê chánh sứ, Đồn
điền chánh sứ.
 Dưới thời Trần, các nhà chùa được chính quyền PK lợi
dụng triệt để truyền bá đạo Phật, những tư tưởng có lợi
cho PK.

39.  Cũng như nhà Lý, Quân đội được tổ chức thành Cấm vệ
quân (quân triều đình) và quân các lộ (quân địa phương).
Tuy nhiên số lượng quân và chế độ tập luyện đươc tăng
cường hơn.
 Các quân vệ hiệu thời Trần bao gồm:
 Thân quân, tức Cấm quân thì bao gồm Thánh dực đô,
thần dực đô, hổ dực đô, phụng nha quân chức Lang
 Du quân, tức quân điều động đi khắp nơi, bao gồm Thiết
lâm đô, Thiết hạm đô, hùng hổ và vũ ân đô.

40.  Hoạt động đối nội
- Kinh tế được chú trọng phát triển
- Sức lao động và sức kéo được bảo vệ bằng các đạo luật
- Nông dân được cấp đất để cày cấy
- Đê điều được tu bổ, xây dựng.
- Công thương nghiệp đạt được những tiến bộ mới.
- Quan hệ buôn bán với nước ngoài được mở rộng

41.  Hệ thống giao thông được xây dựng tạo điều kiện cho
việc đi lại, lưu thông hàng hóa
 Về văn hóa:
 Bắt đầu từ nhà Lý, nền VH dân tộc được khôi phục và
phát triển.
 Giáo dục được chăm lo phát triển, việc học tập và thi cử
được coi trọng. Năm 1070 lập nên Văn Miếu và Quốc tử
giám – trường ĐH đầu tiên của VN
 Chữ Nôm đã được sử dụng phổ biến.

42.  Chính sách “thân dân”
 Chính sách này được thực hiện mạnh mẽ dưới thời Lý -
Trần.
 Mục đích thu phục lòng dân
 Thể hiện qua tác phẩm Chiếu dời đô (từ Hoa Lư và Đại
La
“Làm như thế để mưu nghiệp lớn, chọn ở chổ giữa làm kế cho
con cháu vạn đời, trên kính mệnh trời, dưới theo ý dân,
nếu có chổ tiện thì dời đổi, cho nên vận nước lâu dài,
phong tục giàu thịnh”

43.  Năm 1044, sau khi dẫn quân đi đánh Chiêm Thành về,Lý
Thái Tông đã ban chiếu có đoạn như sau:
 “Đánh dẹp phương xa, tổn hại việc nông, ngờ đâu mùa
đông năm nay lại được mùa lớn. Nếu trăm họ đã đủ thì
trẫm sao không đủ? Vậy xóa cho thiên hạ một nữa tiền
thuế năm nay để úy sự nhọc nhằn lặn lội”.
 Các vua thời Lý Trần thường gần dân, xuống tận địa
phương để thăm hỏi và động viên nhân dân.

44.  Vua Trần Thái Tông có lần nói:
 “Trẫm muốn đi ra ngoài chơi, để được nghe tiếng nói của
dân và xem xét lòng dân, cho biết tình trạng khó khăn của
nhân dân”
 Trước khi Trần Hưng Đạo từ trần, ông dặn Vua như
sau:
 “Khoan thư sức dân để làm kế bền gốc, sâu rễ, đó là
thượng sách giữ nước.”
 Nói chung, các đời vua Lý Trần đã thực hiện nhiều chính
sách cụ thể như giảm tô, thuế cho dân, đặc biệt là những
năm mất mùa.

45.  Với chính sách đối ngoại mềm dẻo nhưng cứng rắn,
CQ Lý - Trần vừa giữ vững được biên giới phía bắc,
vừa mở rộng lãnh thổ phía nam.
 Với TQ, CQ thực hiện chính sách mềm dẻo, chịu nộp
cống để kéo dài thời gian củng cố lực lượng để chuẩn
bị cho cuộc chiến sau này.
 Với cuộc chiến thắng chống quân Tống 1075 – 1077,
triều đình Tống chính thức công nhận nước ta là
Vương quốc độc lập.
 3 lần chiến thắng quân Nguyên Mông dưới thời Trần
đã chứng tỏ chính sách đối ngoại đúng đắn của ND
ta.

46.  Hai chính quyền thời Lý Trần đều đạt được những thành
tựu nhất định trong công tác xây dựng pháp luật.
 Hai bộ luật Hình thư và Hình luật là vật chứng cho thành
tựu đó.
 Tuy nhiên, việc nghiên cứu nội dung hai bộ luật này gặp
khó khăn bởi quân Minh đã cướp mất hai bộ luật này
trong cuộc xâm lược VN.
 Việc nghiên cứu sau này chủ yếu dựa vào ba bộ sử là
Cương mục, Toàn thư và Lịch triều hiến chương loại chí
của sử gia Phan Huy Chú

47.  Trong tác phẩm Đại việt sử ký toàn thư viết:
 “Ban hình thư. Trước kia việc kiện tụng trong nước phiền
nhiễu, quan lại giữ luật pháp trong nước luật văn, cốt làm
cho khắc nghiệt thêm, thậm chí nhiều người bị oan uổng
quá đáng. Vua lấy làm thương xót, sai trung thư san định
luật lệnh, châm chước cho thích ứng với thời thế, chia ra
môn loại, biến thành điều khoản, làm thành sách hình thư
của một triều đại để người xem dễ hiểu. Sách làm xong
xuống chiếu ban hành, dân lấy làm tiện.”

48.  Luật thành văn
 Xây dựng bằng cách pháp điển hóa và tập hợp hóa
 Các chiếu do các vị Vua ban hành.

49.  Luật hình sự
 Nguyên tắc chuộc tội bằng tiền áp dụng đối với người già,
trẻ em – có tiến bộ so với thời nay
 Nguyên tắc chịu trách nhiệm tập thể (tội giết trâu bò, tội
mưu phản) –có mặt hạn chế nhưng do điều kiện kinh tế.
 Hình phạt mang chính tính tàn khốc, hình phạt phụ
mang tính nhục mạ, áp dụng chế độ ngũ hình của PKTQ.
(xuy, trượng, đồ, lưu, tử)

50.  Hình phạt thường quy định cố định (có điểm tiến bộ so
với hiện nay).
 Đã sử dụng hình phạt chính và hình phạt bổ sung (thể
hiện sự tiến bộ)
 Đã phân biệt được lỗi cố ý và vô ý trong tội phạm (tiến
bộ)
 Đã xuất hiện khái niệm đồng phạm (tiến bộ)

51.  Chế định quyền sở hữu – làm rõ được nội hàm của ba
quyền CH, SD, ĐĐ.
 Lần đầu tiên quy định sở hữu cá nhân về ruộng đất, tuy
nhiên không loại trừ quyền sở hữu của Vua đối với toàn
bộ đất đai
 Nhìn chung nhà nước công nhận các hình thức sở hữu
sau: Sở hữu NN, sở hữu nhà chùa, sở hữu lớn của quý
tộc, sở hữu tư nhân nhỏ của nông dân
 Cho phép giao dịch ruộng đất giữa nông dân
 Chế định hợp đồng

52.  Hợp đồng mua bán đất (tiến bộ vượt bậc so với hiện nay)
 Hợp đồng cầm cố, vay mượn
 Luật thừa kế thừa nhận TK theo di chúc và quy định hình
thức di chúc
 Luật hôn nhân gia đình
 Đề cao và bảo vệ nguyên tắc gia trưởng
 Bảo vệ trật tự luân lý phong kiến và trật tự xã hội (cấm nô tỳ
kết hôn với dân thường)
 Luật tài chính
 Quy định chế độ thuế khóa, các loại thuế,
 Luật tố tụng quy định thủ tục khởi kiện tranh chấp ruộng đất.
Cùng với đó là những hình phạt để ngăn chặn tình trạng tranh
chấp đất đai.

53.  Cũng như PLPKTQ nói chung và pháp luật VN nói
riêng, PL thời Lý – Trần mang tính giai cấp công
khai, bảo vệ đặc quyền đặc lợi của giai cấp thống trị.
 Chế độ hình phạt trong lĩnh vực HS mang tính trả
thù, nhục mạ, tàn ác, chịu nhiều ảnh hưởng của PL
PKTQ.
 Chế tài HS được áp dụng trong cả luật dân sự (phân
tích mặt tích cực & tiêu cực của vấn đề này)
 Tuy nhiên, pháp luật có những điểm rất tiến bộ,

54.  1. Anh chị có nhận xét gì về các chính sách xây dựng NN
thời kỳ Lý Trần?
 2. Hãy dựa vào lịch sử để chứng minh rằng những chính
sách đó là đúng?
 3. Nhận xét về sự phát triển của PL thời kỳ Lý Trần?
 4. Tại sao nói, PL thời kỳ Lý Trần có ảnh hưởng lớn đối
với PL hiện nay?

55.  Năm 1397, lợi dụng sự suy yếu của triều Trần, Hồ Qúy
Ly đã dành lấy quyền lực và bắt tay xây dựng triều Hồ,
đẩy Vua Trần vào vùng đất Thanh Hóa và năm 1400 thì
phế truất hẳn ngôi vua.
 Nhà Hồ tiến hành củng cố lại sự suy tàn của nhà Trần để
lại. Thực hiện nhiều chính sách cải cách như hạn điền,
hạn nô. Ra sức lấn áp phía Nam và tập trung chuẩn bị
chống quân xâm lược phía bắc.

56.  Tuy nhiên, do thực hiện nhiều sai lầm trong chính sách
đối nội nên nội lực triều Hồ vẫn yếu. Điều đó dự báo kết
cục xấu cho cuộc chiến chống quân xâm lược phía bắc
 Về PL, do tồn tại trong thời gian ngắn nên thành tựu về
PL trong thời Hồ không có gì đáng chú ý. Một điểm lưu ý
là nhà Hồ là nhà nước đầu tiên khai sinh ra tiền giấy thay
tiền đồng. Pháp luật quy định những hình phạt để bảo vệ
tiền giấy.

57.  V.1. Khái quát về chính quyền đô hộ của nhà Minh.
 Năm 1407 cuộc chiến tranh chống nhà Minh xâm lược
của nhà Hồ thất bại. Đất nước rơi vào tay giặc cho đến
năm 1428 Lê Lợi giành chiến thắng trong cuộ chiến giải
phóng đất nước, đuổi quân Minh ra khỏi đất nước ta. Và
bắt đầu xây dựng triều đại mới – Triều Lê

58.  Năm 1428 Lê Lợi chính thức lên ngôi, đặt tên nước là Đại
Việt.
 Chia vùng bắc Bộ thành 4 đạo, đứng đầu là các viên
tướng võ, dưới đạo là các trấn , châu, huyện
 1460 Ghi Dân đặt 6 bộ, Lại, Lễ, Hình, Công, Hộ và 6
khoa. Sau đó Lê Lợi nhiều lần thay đổi các bộ và khoa
này. Cụ thể:


59.  Năm 1465, Lê Thánh Tông đổi 6 bộ thành 6 viện, thay
đổi chức quan đứng đầu mỗi viện
 Năm 1466, chính vị vua này đã đổi 6 viện thành 6 bộ, đặt
thêm 6 tự để giải quyết những công việc phụ
 Về tổ chức CQĐP thì năm 1428 Lê Thái Tổ chia cả nước
thành 5 đạo. Dưới đạo là các trấn, lộ, phủ, huyện, châu,
xã.
 Đến năm 1466 thì cả nước được chia thành 12 đạo.
 Các cấp CQĐP thì nhiều (8 cấp) nhưng Cơ cấu tổ chức
của các cấp CQĐP tương đối gọn nhẹ, điều đó thể hiện sự
chưa phát triển trong quan hệ xã hội cũng như chưa có
sự chuyên môn hóa trong QLNN nói chung.

60.  Quân đội được chú trọng phát triển, có lúc lên tới 35 vạn,
tiếp tục thực hiên chính sách “ngụ binh ư nông”.
 Năm 1466, Lê Thánh Tông tổ chức lại quân đội thành 2
loại là Thân binh và ngoại binh. Người đứng đầu mỗi đô
đốc phủ không được huy động quan đội. Chức tổng chỉ
huy quân đội thuộc về nhà vua.
 Bắt đầu từ năm 1467, cứ 3 năm nhà Vua tổ chức 1 lần
khảo hạch võ nghệ quân sĩ.
 Năm 1465 Vua ban hành ra các điều quận lệnh về thủy
trận, tượng trận, mã trận và bộ trận, điều đó cho thấy sự
chú ý của Vua trong sự chuẩn bị sức mạnh của LLQĐ.

61.  Hoạt động đối nội
 Về kinh tế nhà Lê xóa bỏ chế độ tư hữu về ruộng đất
thời Lý Trần, hạn chế lộc điền (ban đất cho dân)
 Thực hiện chính sách quân điền, theo đó CQ chia đất
định kỳ cho ND cày cấy.
 Tạo điều kiện cho kinh tế NN, tiểu nông phát triển,
hạn chế ngoại thương.
 NN thi hành nhiều chính sách để đề phòng và trấn
áp tình trạng cát cứ. Củng cố sức mạnh của chế độ
PK trung ương tập quyền.
 Về nho giáo: Đạo nho được suy tôn làm quốc giáo
bởi tính có lợi cho NN PK.

62.  Chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân
 Sử dụng Nho giáo để tuyên truyền chủ trương, chính
sách, pháp luật của NN
 Xây dựng NN PK tập quyền tuyệt đối.

63.  Không ngừng giữ vững và mở rộng lãnh thổ về phía nam.
 Kiên quyết đôí với giặc ở phương Bắc
 “Một thước đất, một tấc sông đều được giữ vựng trong
suốt thế kỷ XV” bằng chính sách ngoại giao này.
 Thực hiện đường lối đối ngoại cứng rắn. Tuyên truyền
tính tự tôn dân tộc, bảo vệ chủ quyền bằng cả chính sách,
đường lối và pháp luật.

64.  Có thể nói, pháp luật thời kỳ nhà Lê đã đạt được nhũng
thành tựu đáng học hỏi:
 Năm 1483, Lê Thánh Tông cho xây dựng bộ Luật Hồng
Đức, tên thật là Lê Triều Hình Luật. Nội dung chính của
bộ luật này như sau:
 Cơ cấu: 6 quyển
 Quyển 1, 2 quy định chương danh lệ, cấm vệ, vi chế và
quân chính.
 Q uyển 3, 4 quy định về hộ hôn, điền sản, hương hỏa,
thông gian.

65.  Đạo tắc, đấu ẩu
 Quyển 5, 6 quy định về Trá ngụy, tạp luật, bộ vong, đoản
mục, tố tụng.
 Xem thêm Quốc triều hình luật – Viện ĐH Sài Gòn 1956
 LHĐ là bộ luật tổng hợp nhiều ngành luật hình sự, dân
sự, hôn nhân gia đình, quân sự. Được xem là tiến bộ
trong các thời kỳ PKVN. Tuy nhiên các điều luật thuộc
các lĩnh vực khác nhau nằm đan xen nhau. Chưa được
phân định một cách rõ ràng. Nghiên cứu LHĐ, chúng ta
có thể phân thành các ngành luật sau đây:

66.  Luật hình sự. Nhìn chung kế thừa các quy định của
Luật thời nhà Lý Trần
 Quy định hình phạt chính và hình phạt bổ sung với
các khung áp dụng khác nhau.
 Quy định các nguyên tắc chuộc tội bằng tiền, nguyên
tắc miễn TNHS, nguyên tắc chiếu cố.
 Nguyên tắc lượng hình, phải phân biệt được 2 loại lỗi
cố ý và vô ý; phân biệt đồng phạm.
 Nguyên tắc chiếu cố, lượng hình khi áp dụng HP
 .

67.  Nguyên tắc vô luật bất hình từ triều Lý, Trần được tiếp
tục hoàn thiện
 Nguyên tắc TNHS khi tự ý nửa chừng chấm dứt phạm tội
hay tự thú, ..(trừ tội thập ác)
 Nguyên tắc miễn TNHS trong trường hợp phòng vệ
chính đáng, tình thế cấp thiết.
 Nguyên tắc thưởng người tố giác tội phạm và xử phạt
người che giấu tội phạm
 Các hình phạt cụ thể xem thêm giáo trình
Tải bản FULL (file ppt 155 trang): bit.ly/3lxVPKu
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

68.  Tiếp tục kế thừa và phát huy các điểm tiến bộ của Luật
HS thời Lý Trần;
 Tiếp tục thể hiện rõ rệt tính giai cấp, công khai bảo vệ lợi
ích giai cấp.
 Về mặt kỷ thuật làm luật thì các điều luật vẫn chưa có
tính bao quát cao, chưa chỉ rõ dấu hiệu đặt trưng của TP
mà đi vào mô tả chi tiết hành vi phạm tội và hậu quả
hành vi đó.
 Hình phạt tiếp tục là hình phạt cứng, quy định cụ thể.
Vừa tích cực nhưng cũng vừa hạn chế.

69.  Theo nho giáo, gia đình có vị trí quan trọng cho nền
chính trị quốc gia, vì vậy Luật HNGĐ trở thành 1
chương quan trọng trong LHĐ
 HNGĐ trong LHĐ xây dựng dựa trên tư tưởng PK.
Bảo vệ trật tự PK. Bất bình đẳng trong quan hệ nam
nữ. Cụ thể:
 Kết hôn cần phải có sự đồng ý của cha mẹ
 Quy định các trường hợp cấm kết hôn.
 Hình thức kết hôn là sự đặt và nhận sính lễ của hai
bên.
 Hình sự hoá các vấn đề hôn nhân, chỉ đặt ra nghĩa
vụ chung thủy đối với vợ.

70.  Về tài sản của vợ chồng
 Luật công nhận tài sản chung của vợ chồng trong
thời kỳ hôn nhân và tài sản riêng của mỗi người
trước thời kỳ hôn nhân
 Điểm đặc biệt là quyền sở hửu riêng của vợ là quyền
sở hữu riêng không tuyệt đối
 Nếu hôn nhân đổ vở do lỗi của vợ thì quyền sở hữu
tài sản riêng của người vợ cũng bị tước bỏ
 Vợ, chồng là hàng thừa kế thứ 1 của nhau. Người vợ
sẽ được sở hữu tài sản thừa kế khi chồng chết nhưng
với điều kiện là không lấy chồng khác. Nếu đi lấy
chồng khác thì phải trả lại phần TS đó. Quy định
này không áp dụng đối với chồng.

71.  Nhìn chung, mặc dù cố thoát khỏi ảnh hưởng của tư
tưởng nho giáo, nhưng cách thể hiện của LHĐ vẫn
cho thấy quyền của người đàn ông trong gia đình
vẫn được đề cao. Nếu đặt trong thời kỳ thế kỷ XV và
so với các triều đại trước thì Luật Hồng Đức vẫn có
nhiều điểm tiến bộ hơn hẳn.
 Ví dụ PL cũng bảo vệ PN như quy định các trường
hợp cho phép người PN ly hôn là:
 - Chồng bỏ vợ, không quan tâm (đi lại) 5 tháng liên
tục, nếu có con thì 1 năm.
 - Chồng mắng nhiếc cha mẹ vợ một cách phi lý

72.  Bên cạnh đó, PL HNGĐ thời kỳ này đã đặt ra vấn đề
nuôi con nuôi.
 Tuy nhiên, vấn đề phân định quyền nuôi con khi vợ
chồng ly hôn vẫn không thấy pháp luật đề cập đến.
 Vấn đề nghĩa vụ của con cháu đối với ông bà, cha mẹ,
nghĩa vụ thủy chung giửa vợ và chồng, nghĩa vụ để tang
ông bà, cha mẹ, vợ chồng. điều đó cho thấy sự ảnh hưởng
rất lớn của Nho giáo đối với PL triều Lê.
Tải bản FULL (file ppt 155 trang): bit.ly/3lxVPKu
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

73.  Chế định quyền sở hữu
 LHĐ công nhận 3 hình thức sở hữu: SH NN, SH Làng xã
và SH TN
 Tuy nhiên, chỉ QSHNN mới mang tính tuyệt đối, QSH
của LX và CN chỉ là hình thức, bị chi phối bởi QHSNN
 Chế định hợp đồng:
 LHĐ quy định các hình thức hợp đồng, điều kiện vô hiệu
của các loại hợp đồng. Ba hợp đồng phổ biến thời kỳ này
là Hợp đồng mua bán (đất), hợp đồng cầm cố và hợp
đồng vay nợ

74.  Qua các quy định về điều kiện của HĐMB ruộng đất
chúng ta thấy xuất hiện mầm mống của một số NT của
PLDSVN hiện nay:
 - Nguyên tắc tự do, trung thực: Ví dụ như quy định
ruộng đất đem ra bán là của mình và không bị ức hiếp
khi bán đất.
 Một số hợp đồng cần có chứng thực của quan lại địa
phương.
Tải bản FULL (file ppt 155 trang): bit.ly/3lxVPKu
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

75.  Chế định thừa kế
 Cũng tương tự như luật hiện nay, LHĐ đã ghi nhận hai
hình thức thừa kế là thừa kế theo di chúc và theo luật.
Quy định về các trường hợp bị truất quyền thừa kế, điều
này vừa thể hiện sự tiến bộ trong luật vừa thể hiện sự ảnh
hướng to lớn của Nho giáo.
 Chỉ có khác là quy định về hàng thừa kế trong thừa kế
theo luật có khác nhau.
 Hàng TK 1: VC, Con cái. Hàng TK 2: Cha mẹ hoặc
người thừa tự. (so sánh với PL hiện nay)