Thiếu hụt kẽm và bổ sung kẽm ở trẻ em

1. 1
Thiếu hụt kẽm và bổ sung kẽm ở trẻ em (Zinc
deficiency and supplementation in children)
Bs.Nhữ Thu Hà
1. Kẽm là yếu tố vi lượng (trace element) cần thiết đóng vai trò trong tăng
trưởng, sửa chữa mô và lành vết thương, giúp trẻ ăn ngon miệng, tổng hợp
hormones sinh dục và đáp ứng miễn dịch.
2. Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị (RDA) trẻ nhũ nhi 2 mg/ngày-9 mg/ngày
cho trẻ thiếu niên nữ và 11 mg/ngày cho thiếu niên nam. Nhu cầu tăng nhẹ
trong giai đoạn mang thai và cho con bú (lactation)
3. Nhu cầu dinh dưỡng cao nhất được phép (UL) , nhu cầu kẽm cao hơn kéo
dài còn bàn cãi và có thể thay đổi, theo Food and Nutrition Board từ 4
mg/ngày ở trẻ nhũ nhi -40 mg/ngày ở người trưởng thành.
4. Nguồn kẽm chủ yếu từ động vật và thực vật. Kẽm trong thực vật bị ức chế
hấp thu do phytate trong ngũ cốc.
5. Nguyên nhân gây thiếu hụt kẽm :
• Chế độ ăn thiếu kẽm
*** Yếu tố nguy cơ gây thiếu kẽm trong chế độ ăn
(1) Bú sữa mẹ hoàn toàn kéo dài và trì hoãn việc cho ăn dặm khi trẻ >6 tháng
(2) Thức ăn dặm (complementary foods) có hàm lượng kẽm thấm
(3) Ăn cùng với phytates và fiber, phytates có trong hạt ngũ cóc và đậu .
• Viêm da đầu chi ruột (Acrodermatitis enteropathica) là khiếm khuyết di
truyền lặn 1 phần hấp thu kẽm. Do đột biến gen SLC39A4, mã hóa protein vận
chuyển kẽm.
• Các tình trạng bệnh lý :
(1) bệnh Crohn và viêm loét ruột
(2) bệnh xơ nang
(3) Hồng cầu hình liềm
(4) Nuôi ăn đường tĩnh mạch
(5) bệnh lý thận
(6) bệnh gan
6. Các biểu hiện lâm sàng thiếu hụt kẽm
• Thiếu hụt kẽm nhẹ : giảm miễn dịch, giảm vị giác và khứu giác , quáng gà
(night blindness), giảm sinh tinh và viêm da dạng vảy nến.
• Thiếu hụt kẽm nặng: viêm da (ban đỏ, bong vảy, mụn nước, tổn thương
mủ xung quanh miệng và hậu môn hoặc bề mặt chi) , giảm chức năng miễn
dịch nặng, hay mắc bệnh nhiễm trùng, tiêu chảy và rụng tóc (alopecia).

2. 2
7. Chẩn đoán thiếu kẽm :
Đo nồng độ kẽm trong huyết tương là xét nghiệm lâm sàng hưu ích nhất, mắc
dù độ nhạy và đặc hiệu hạn chế.
Thiếu hụt kẽm được xác định < 60 micrograms/dL (<9.2 micromol/L)
Tuy nhiên xét nghiệm này thường đòi hỏi phải lấy máu và không sẵn có ở các
phòng xét nghiệm. Điều này làm nó không phù hợp cho chỉ định xét nghiệm
sàng lọc thường quy ở trẻ khỏe mạnh không có chỉ định y học rõ ràng.
8. Điều trị
• TH chế độ dinh dưỡng không đủ hoặc có bệnh lý nền
-Liều bổ sung đường uống : 1-2 mg/kg/ngày kẽm nguyên tố
-Thời gian dùng ít nhất : 4-6 tuần (phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nặng
của bệnh )
• Viêm da đầu chi ruột :
-Liều kẽm được khuyến cáo ~3 mg/kg/ngày kẽm nguyên tố (13.2 mg/kg/ngày
zinc sulfate hoặc 10.1 mg/kg/day cho zinc acetate)
*** ngộ độc từ việc bổ sung kẽm rất hiếm, mặc dù chỉ định liều cao có thể gây
thiếu hụt các vi lượng khác như sắt và đồng.
9.Những tác động có lợi khi bổ sung kẽm trong 1 số bệnh lý
(1) Tiêu chảy cấp hoặc kéo dài (>14 ngày):
-WHO khuyến cáo bổ sung kẽm trong điều trị tiêu chảy cấp hoặc kéo dài ở
các quốc gia có nguồn tài nguyên hạn chế (resource-limited countries)
+Trẻ <6 tháng : 10 mg/ngày trong 10-14 ngày
+Trẻ >=6 tháng : 20mg/ngày trong 10-14 ngày.
-Bổ sung kẽm liên quan tới tăng nguy cơ nôn
Các thử nghiệm tiếp theo cho thấy liều kẽm thấp hơn (10mg hoặc 5mg) dùng
hàng ngày ở trẻ >6 tháng làm giảm nguy cơ nôn được so sánh với liều tiêu
chuẩn 20 mg nhưng có hiệu quả tương đương trong điều trị tiêu chảy .
(2) Dự phòng tiêu chảy : Những nghiên cứu ở các quốc gia có nguồn tài
nguyên hạn chế cho thấy bổ sung kẽm bằng đường uống thường quy làm giảm

3. 3
tỉ lệ mắc bệnh tiêu chảy và tử vong do tiêu chảy ở trẻ có nguy cơ thiếu hụt
kẽm.
(3) Dự phòng viêm phổi: Một phân tích tổng hợp cho thấy bổ sung kẽm cho trẻ
từ 2-5 tuổi ở các quốc gia có nguồn tài nguyên hạn chế làm giảm tỉ lệ viêm
phổi được xác nhận trên lâm sàng ~20 %(RR 0.79, 95% CI 0.71-0.88)
(4) Không rõ về việc cải thiện tăng trưởng : việc bổ sung kẽm không hiệu quả
trong cải thiện tăng trưởng ở các đối tượng không thiếu hụt kẽm.
(5) Hiệu quả trong điều trị hỗ trợ kẽm ở bệnh nhân viêm phổi hoặc các nhiễm
trùng khác không rõ.
(6) Dự phòng và điều trị sốt rét : mặc dù hàm lượng kẽm có xu hướng giảm
trong giai đoạn đáp ứng phase cấp ở trẻ sốt rét do falciparum, bổ sung kẽm
không có lợi ích .
10. Ngộ độc kẽm ít khi xảy ra khi bổ sung kẽm, tiêu thụ >10 lần nhu cầu hàng
ngày được khuyến cáo không có triệu chứng. Tiêu thụ liều cao kẽm kéo dài có
thể liên quan đến thiếu hụt đồng vì kẽm ức chế sự hấp thu đồng tại ruột.
Tiêu thụ kẽm sulfate 1-2 gam gây buồn nôn và nôn liên quan tới sự kích thích
và ăn mòn đường tiêu hóa. Liều kẽm lớn cũng có thể gây suy thận cấp do hoại
tử ống thận hoặc viêm thận kẽ.