Tài liệu này có tính phí xin vui lòng liên hệ facebook để được hỗ trợ Liên hệ page để nhận link download sách và tài liệu: https://www.facebook.com/garmentspace https://www.facebook.com/garmentspace.blog My Blog: http://garmentspace.blogspot.com/ Từ khóa tìm kiếm tài liệu : Wash jeans garment washing and dyeing, tài liệu ngành may, purpose of washing, definition of garment washing, tài liệu cắt may, sơ mi nam nữ, thiết kế áo sơ mi nam, thiết kế quần âu, thiết kế veston nam nữ, thiết kế áo dài, chân váy đầm liền thân, zipper, dây kéo trong ngành may, tài liệu ngành may, khóa kéo răng cưa, triển khai sản xuất, jacket nam, phân loại khóa kéo, tin học ngành may, bài giảng Accumark, Gerber Accumarkt, cad/cam ngành may, tài liệu ngành may, bộ tài liệu kỹ thuật ngành may dạng đầy đủ, vật liệu may, tài liệu ngành may, tài liệu về sợi, nguyên liệu dệt, kiểu dệt vải dệt thoi, kiểu dệt vải dệt kim, chỉ may, vật liệu dựng, bộ tài liệu kỹ thuật ngành may dạng đầy đủ, tiêu chuẩn kỹ thuật áo sơ mi nam, tài liệu kỹ thuật ngành may, tài liệu ngành may, nguồn gốc vải denim, lịch sử ra đời và phát triển quần jean, Levi's, Jeans, Levi Straus, Jacob Davis và Levis Strauss, CHẤT LIỆU DENIM, cắt may quần tây nam, quy trình may áo sơ mi căn bản, quần nam không ply, thiết kế áo sơ mi nam, thiết kế áo sơ mi nam theo tài liệu kỹ thuật, tài liệu cắt may,lịch sử ra đời và phát triển quần jean, vải denim, Levis strauss cha đẻ của quần jeans. Jeans skinny, street style áo sơ mi nam, tính vải may áo quần, sơ mi nam nữ, cắt may căn bản, thiết kế quần áo, tài liệu ngành may,máy 2 kim, máy may công nghiệp, two needle sewing machine, tài liệu ngành may, thiết bị ngành may, máy móc ngành may,Tiếng anh ngành may, english for gamrment technology, anh văn chuyên ngành may, may mặc thời trang, english, picture, Nhận biết và phân biệt các loại vải, cotton, chiffon, silk, woolCÁCH MAY – QUY CÁCH LẮP RÁP – QUY CÁCH ĐÁNH SỐTÀI LIỆU KỸ THUẬT NGÀNH MAY –TIÊU CHUẨN KỸ THUẬT – QUY CÁCH ĐÁNH SỐ - QUY CÁCH LẮP RÁP – QUY CÁCH MAY – QUY TRÌNH MAY – GẤP XẾP ĐÓNG GÓI

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH
HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
MAI THỊ VÂN ANH
GI¶I PH¸P CHèNG THÊT THU THUÕ XUÊT KHÈU,
THUÕ NHËP KHÈU ë VIÖT NAM TRONG BèI C¶NH
HéI NHËP KINH TÕ QUèC TÕ
Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng
Mã số : 62.34.02.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS LÊ QUÂN
2. PGS.TS VƯƠNG THỊ THU HIỀN
HÀ NỘI, THÁNG 5 - 2015

2. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả số liệu nêu trong luận án là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng, chính xác của các cơ quan chức
năng đã công bố. Những kết luận khoa học của luận án là
mới và chưa có tác giả công bố trong bất cứ công trình khoa
học nào.
Tác giả luận án
Mai Thị Vân Anh

3. MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 5
1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
luận án 5
1.2. Khoang hở cho các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu 13
1.3. Điểm yếu và điểm mạnh của nghiên cứu 14
1.4. Những đóng góp mới của luận án 15
Chương 2 THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU VÀ CHỐNG
THẤT THU THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 16
2.1. Những vấn đề chung về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 16
2.1.1. Khái niệm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 16
2.1.2. Đặc điểm của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 18
2.1.3. Vai trò của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong hội
nhập kinh tế quốc tế 19
2.2. Thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 21
2.2.1. Khái niệm thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 21
2.2.2. Các hình thức thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 22
2.2.3. Nguyên nhân của thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 26
2.2.4. Hậu quả của thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 30
2.3. Chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong
bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế 33
2.3.1. Các nguyên tắc chủ yếu khi hội nhập kinh tế quốc tế 33
2.3.2 Những vấn đề đặt ra đối với công tác chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở các nước đang phát
triển trong bối cảnh hội nhập 36
2.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 39
2.4. Một số phương pháp quản lý hải quan chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu của Hải quan 44

4. 2.4.1. Áp dụng quản lý rủi ro chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu 44
2.4.2. Áp dụng biện pháp phân loại và áp mã hàng hóa chính
xác và thống nhất 46
2.4.3. Áp dụng biện pháp kiểm tra sau thông quan (PCA)
trong chống thất thu thuế 47
2.4.4. Áp dụng biện pháp chống buôn lậu và gian lận thương
mại 49
2.4.5. Áp dụng biện pháp thanh tra thuế 50
2.4.6. Hợp tác quốc tế trong chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu 51
2.5. Kinh nghiệm chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập
khẩu của cơ quan hải quan một số nước trên thế giới và
bài học cho hải quan Việt Nam 52
2.5.1. Kinh nghiệm chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu
ở các nước 52
2.5.2. Bài học kinh nghiệm 61
Kết luận chương 2 63
Chương 3 THỰC TRẠNG CHỐNG THẤT THU THUẾ XUẤT KHẨU,
THUẾ NHẬP KHẨU Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2009-2013 65
3.1 Khái quát thực trạng xuất khẩu, nhập khẩu và Kết quả
thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu của Việt Nam giai
đoạn 2009-2013 65
3.1.1 Khái quát thực trạng xuất khẩu, nhập khẩu của Việt
Nam giai đoạn 2009-2013 65
3.1.2 Kết quả thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam
giai đoạn 2009-2013 67
3.2 Thực trạng thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở
Việt Nam gia đoạn 2009-2013 71
3.2.1. Thất thu thuế do khai sai số lượng và chất lượng hàng
hóa 71
3.2.2. Thất thu thuế qua gian lận trị giá tính thuế 73

5. 3.2.3. Thất thu qua việc phân loại và áp mã hàng hóa (mô tả
sai) 76
3.2.4. Thất thu thuế qua công tác khai báo xuất xứ đối với
hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu 82
3.2.5. Thất thu thuế đối với loại hình kinh doanh tạm nhập, tái
xuất 86
3.2.6. Thất thu thuế do lợi dụng loại hình gia công 88
3.2.7. Thất thu thuế qua lợi dụng hoạt động của các khu phi
thuế quan 89
3.2.8. Thất thu thuế do lợi dụng địa bàn và sử dụng các
phương thức thủ đoạn buôn lậu 93
3.2.9. Thất thu thuế do nợ đọng thuế kéo dài 96
3.3. Thực trạng áp dụng các biện pháp chống thất thu thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu của Hải quan Việt Nam giai
đoạn 2009-2013 97
3.3.1. Thực tiễn áp dụng quản lý rủi ro trong chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 97
3.3.2. Thực trạng chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập
khẩu qua hệ thống xử lý dữ liệu của ngành Hải quan 99
3.3.3. Thực hiện cơ chế một cửa quốc gia và ASEAN trong
chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu 103
3.3.4. Áp dụng thông quan điện tử trong chống thất thu thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu 104
3.3.5. Áp dụng kiểm tra sau thông quan trong chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 108
3.3.6. Công tác điều tra chống buôn lậu trong chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 110
3.3.7. Chống thất thu thuế của nghiệp vụ giám sát quản lý 113
3.3.8. Chống thất thu thuế từ nghiệp vụ thanh tra thuế của cơ
quan hải quan 114

6. 3.3.9. Áp dụng nghiệp vụ quản lý xử lý nợ đọng thuế và các
biện pháp cưỡng chế thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 117
3.4 Đánh giá chung về thực trạng chống thất thu thuế xuất
khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam giai đoạn 2009-2013 120
3.4.1. Những kết quả đạt được 120
3.4.2. Một số tồn tại hạn chế 125
3.4.3. Nguyên nhân 128
Kết luận chương 3 133
Chương 4 GIẢI PHÁP CHỐNG THẤT THU THUẾ XUẤT KHẨU,
THUẾ NHẬP KHẨU Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH
HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 135
4.1. Bối cảnh kinh tế quốc tế và định hướng hoạt động
chống thất thu thuế nhập khẩu của Việt Nam trong thời
gian tới 135
4.1.1. Bối cảnh kinh tế quốc tế, Việt Nam trong thời gian tới 135
4.1.2. Định hướng hoạt động chống thất thu thuế xuất khảu,
thuế nhập khẩu của Việt Nam trong thời gian tới 136
4.2. Các giải pháp chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập
khẩu ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế 138
4.2.1. Hoàn thiện cơ chế phối hợp trong chống thất thu thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu giữa các đơn vị chức năng
của ngành hải quan 138
4.2.2. Đẩy mạnh biện pháp quản lý các loại hình xuất khẩu,
nhập khẩu đặc thù 144
4.2.3. Nâng cao hiệu quả áp dụng các phương pháp quản lý
hải quan hiện đại trong chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu 147
4.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế của cơ
quan Hải quan 155
4.2.5. Đổi mới công tác quản lý nợ thuế theo hướng giảm nợ
thuế quá hạn 156
4.2.6. Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để ứng dụng
phục vụ công tác quản lý thu thuế 157

7. 4.2.7. Hoàn thiện bộ máy và nhân lực tổ chức quản lý của cơ
quan hải quan trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 157
4.2.6. Các giải pháp khác 159
Kết luận chương 4 165
KẾT LUẬN 168
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 170

8. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH
Chữ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt
ACV Agreement Customs
Valuation
Hiệp định về trị giá hải quan
của WTO
AHTN ASEAN Hamonized Tariff
Nomenclature
Danh mục hài hòa thuế quan
ASEAN
AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự do
ASEAN
APEC Asia Pacific Economic
Cooperation
Diễn đàn Hợp tác Kinh tế
Châu Á - Thái Bình Dương
ASEAN Association of South East
Asian Nations
Hiệp hội Các quốc gia Đông
Nam Á
ASEM Asia - Europe Meeting Diễn đàn hợp tác Á - Âu
ASYCUDA Automated System of
Customs Data
Hệ thống số liệu hải quan tự
động
C/O Certificate of origin Chứng nhận xuấy sứ hàng
hóa
EDI Electronic Data Interchange Trao đổi dữ liệu điện tử
EU European Ụnion Liên minh Châu Âu
GATT General Agreement of Trade
and Tariff
Hiệp định chung về Thương
mại và Thuế quan
HS
SH
Harmonized System
Système Harmonisé
Hệ thống Hài hòa
KYOTO International Convention on
yhe Simplification and
Harmonization of Customs
Công ước quốc tế về đơn
giản, hài hòa hóa thủ tục hải

9. Procedures(Kyoto
convention)
quan(Công ước KYOTO)
MFN Most Favoured Nations Tối huệ quốc
TQM Total quality Management Quản lý chất lượng tổng thể
TRIPs Agreement on Trade-Related
Aspects of Intellectural
Property Rights
Hiệp định về khía cạnh liên
quan đến thương mại của
quyền sở hữu trí tuệ
USD The United States Dollar Đô la Mỹ
VAT Value Added Tax Thuế giá trị gia tăng
WAN Wide Area Network Mạng diện rộng
WB World Bank Ngân hàng thế giới
WCO
OMD
World Customs Organization
Organisation Mondial des
Douanes
Tổ chức hải quan Thế giới
WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại Thế giới

10. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT
BTC : Bộ Tài chính
CNTT : Công nghệ thông tin
CQHQ : Cơ quan hải quan
CSDL : Cơ sở dữ liệu
DN : Doanh nghiệp
HĐH : Hiện đại hóa
HQVN : Hải quan Việt Nam
KCN : Khu công nghiệp
KTCK : Kinh tế cửa khẩu
KKTCK : Khu kinh tế cửa khẩu
KT-TMĐB: Kinh tế - thương mại đặc biệt
KTSTQ : Kiểm tra sau thông quan
LĐTC : Lãnh đạo Tổng cục
NCS : Nghiên cứu sinh
NK : Nhập khẩu
NNT : Người nộp thuế
NSNN : Ngân sách nhà nước
PLHH : Phân loại hàng hóa
QC : Quá cảnh
QLNN : Quản lý nhà nước
QLRR : Quản lý rủi ro
SXXK : Sản xuất xuất khẩu
TCHQ : Tổng cục Hải quan
TNHH : Trách nhiệm hữu hạn
TN-TX : Tạm nhập tái xuất
TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh
TTĐB : Tiêu thụ đặc biệt
TTHQ : Thủ tục hải quan
XNC : Xuất nhập cảnh
XNK : Xuất nhập khẩu
XK : Xuất khẩu

11. DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Số hiệu Tên bảng biểu Trang
Bảng 3.1: Kim ngạch XNK và số tờ khai hàng hóa XNK giai
đoạn 2009-2013 66
Bảng 3.2: Số thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu giai đoạn
2009-2013 67
Bảng 3.3: Tình hình nợ thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu giai
đoạn 2009-2013 96
Bảng 3.4: Tỷ lệ kiểm tra hàng hóa từ giai đoạn 2009-2013 98
Bảng 3.5: Sốliệubắtgiữquacáctuyếnđườngtừgiaiđoạn2009-2013 111
Bảng 3.6: Số liệu thanh tra chuyên ngành và thanh tra chuyên đề
giai đoạn 2009-2013 115
Bảng 3.7: Kết quả ấn định thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu giai
đoạn 2009-2013 120
Bảng 3.8: Tình hình cưỡng chế thuế đối với các các doanh
nghiệp nợ thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu giai đoạn
2009-2013 123
Số hiệu Tên biểu đồ Trang
Biểu đồ 3.1: KếtquảxuấtnhậpkhẩucủaViệtNamgiaiđoạn2009-2013 65
Biểu đồ 3.2: Tỷ trọng số thu NSNN của ngành Hải quan năm 2014 70
Biểu đồ 3.3: Thống kê số vụ vi phạm và trị giá truy thu với hàng XNK 88
Biểu đồ 3.4: Số tiền truy thu phạt và số tiền thực thu vào ngân sách
nhà nước 100
Biểu đồ 3.5: Thống kê số cuôc Kiểm tra sau thông quan của Hải quan 109
Biểu đồ 3.6: Thống kê số tờ khai làm thủ tục hải quan giai đoạn
2009-2013 114
Biểu đồ 3.7: Thống kê số thuế thu được của Hải quan giai đoạn
2009-2013 122

12. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thuế là một trong những công cụ kinh tế chủ yếu được nhà nước sử dụng
để điều tiết vĩ mô nền kinh tế và huy động nguồn thu cho NSNN. Một trong
những yêu cầu quan trọng trong tổ chức thực thi chính sách thuế là phải thu
đúng, thu đủ, thu kịp thời theo quy định của pháp luật.
Trong những năm qua, chính sách thuế xuất khẩu, nhập khẩu đảm bảo
công bằng, minh bạch, không phân biệt đối xử và ổn định đã tạo thuận lợi hơn
cho hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, tăng cường thu hút đầu tư và thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế, góp phần huy động nguồn thu cho ngân sách, bảo hộ sản xuất
trong nước. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, trong quá trình tổ chức thực
hiện thuế xuất khẩu, nhập khẩu vẫn còn tình trạng thất thu thuế. Thất thu thuế
xuất khẩu, nhập khẩu đã xảy ra trong thời gian dài, số thuế thất thu không phải
là nhỏ, làm ảnh hưởng xấu đến cân đối thu - chi của NSNN và tạo ra sự bất bình
đẳng giữa các doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, nhiều phương thức thủ đoạn gian
lận thuế xuất khẩu, nhập khẩu không chỉ xuất hiện ở Việt Nam mà ở nhiều nước
trên thế giới. Mặc dù các thủ đoạn gian lận này vẫn thể hiện ở bề nổi như: gian
lận C/O, khai thấp giá hàng nhập khẩu, khai sai chủng loại hàng nhập khẩu, khai
sai số lượng…Hay các thủ đoạn buôn lậu qua biên giới nhưng nay lại được tiến
hành với những hình thức tinh vi hơn. Các hình thức gian lận thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu đã được thực hiện ngay từ nước xuất khẩu hàng hóa trước khi
đến nước nhập khẩu thông qua các biện pháp chuyển giá, chuyển khẩu, gian lận
chứng từ xuất kho, làm giả hợp đồng mua bán… Việc gian lận không chỉ dừng
lại ở địa bàn một quốc gia như trước mà được tiến hành tại nhiều quốc gia. Việc
hợp tác quốc tế là xu hướng của các quốc gia trong việc chống buôn lậu và gian
lận thương mại trong việc bảo vệ lợi ích của mình.

13. 2
Nhìn chung hầu hết các công trình nghiên cứu mới chỉ tiếp cận ở góc độ
khi Hải quan còn duy trì phương pháp quản lý thủ công truyền thống. Trong giai
đoạn này, khâu nghiệp vụ của hải quan Việt Nam tập trung vào các công tác như
quản lý thuế, giám sát hải quan, thanh tra, chống buôn lậu…Nhưng trong bối
cảnh hội nhập kinh tế quốc tế để chống thất thu thuế hiệu quả, Hải quan Việt
Nam phải từng bước tiếp thu và sử dụng các biện pháp nghiệp vụ quản lý hải
quan mới như quản lý rủi ro, kiểm tra sau thông quan, quản lý tuân thủ, kiểm tra
giám sát hải quan từ xa…thì mới có thể chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập
khẩu có hiệu quả. Trên thực tế, chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
không phải là đề tài mới và đã có nhiều nghiên cứu tiếp cận với nhiều góc độ
khác nhau. Đa số các công trình nghiên cứu đã có mới chỉ dừng ở góc độ đi sâu
nghiên cứu một vài thủ đoạn gian lận về thuế phổ biến mà chưa có công trình
nào nghiên cứu sâu và toàn diện về các giải pháp chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu trên cơ sở áp dụng phương pháp quản lý hải quan hiện đại, tuân
thủ các chuẩn mực của hải quan thế giới. Vì vậy, cùng với việc tổ chức, triển
khai thực hiện chính sách thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu thì việc tìm ra các giải
pháp để chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong bối cảnh hội nhập
kinh tế quốc tế là một trong những nội dung hết sức quan trọng, cần thiết và cấp
bách nhằm đảm bảo thực hiện có hiệu quả chính sách thuế của nhà nước. Với ý
nghĩa trên, tác giả đã chọn đề tài “Giải pháp chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế” để
nghiên cứu nhằm đáp ứng nhu cầu đòi hỏi của thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận về thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu và chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong bối cảnh
hội nhập kinh tế quốc tế.
- Phân tích thực trạng chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt
Nam trong giai đoạn 2009 - 2013.

14. 3
- Đề xuất một số giải pháp chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn về
chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong bối cảnh hội nhập kinh tế
quốc tế.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu bao gồm:
chống thất thu thuế thực và chống thất thu thuế tiềm năng. Tuy nhiên, trong
phạm vi luận án chỉ đi sâu nghiên cứu về chống thất thu thuế thực.
- Giới hạn về không gian:
Luận án tập trung đánh giá thực trạng về chống thất thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu ở Việt Nam trong giai đoạn 2009 đến 2013. Đồng thời, các giải
pháp chống thất thu thuế được đặt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và
được tiếp cận ở góc độ quản lý của cơ quan hải quan là chủ yếu.
3. Phương pháp nghiên cứu của luận án
Phương pháp luận nghiên cứu được sử dụng trong quá trình thực hiện
Luận án là Chủ nghĩa Mác Lênin về phương pháp luận duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử.
Các phương pháp nghiên cứu tổng hợp như: phương pháp phân tích, phương
pháp so sánh, thống kê, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp diễn giải.
Luận án kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có, tiếp thu ý kiến tư vấn của
một số chuyên gia, nhà quản lý, đồng nghiệp hải quan trong nước và nước ngoài
về những vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của luận án.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa khoa học: Trên cơ sở sưu tầm, tổng hợp, luận án đã hệ thống hoá và
làm rõ hơn một số vấn đề lý luận về thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu và chống
thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Bên

15. 4
cạnh đó, luận án cũng đã sưu tầm kinh nghiệm về chống thất thu thuế xuất khẩu,
nhập khẩu của một số quốc gia trên thế giới, từ đó rút ra những kinh nghiệm có thể
tham khảo vận dụng cho công tác chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu của Hải
quan Việt Nam.
Ý nghĩa thực tiễn: Luận án đã tổng hợp và phân tích một cách hệ thống về
thực trạng thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu và chống thất thu thuế xuất khẩu,
nhập khẩu của Hải quan Việt Nam trong giai đoạn 2009 - 2013. Trên cơ sở phân
tích những kết quả đạt được, những hạn chế, luận án cũng đã chỉ ra nguyên nhân
dẫn đến những hạn chế trong công tác chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu ở
Việt Nam. Kết hợp với kinh nghiệm chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu ở
một số quốc gia trên thế giới, luận án đã đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm góp
phần chống thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập
kinh tế quốc tế.
5. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội
dung của luận án được kết cấu thành 4 chương.
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu.
Chương 2: Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu và chống thất thu thuế xuất
khẩu, thuế nhập khẩu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
Chương 3: Thực trạng chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở
Việt Nam trong giai đoạn 2009-2013.
Chương 4: Giải pháp chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở
Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

16. 5
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu nói chung đã được giới
nghiên cứu và các nhà quản lý rất quan tâm nghiên cứu trong những năm gần
đây. Dưới các góc độ khác nhau, những công trình nghiên cứu đã đề cập đến
những vấn đề có liên quan trực tiếp đến đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ của tác
giả. Nhìn chung có thể phân chia các kết quả nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực
chống thất thu thuế XNK theo các nội dung chính như sau:
1.1.1. Những vấn đề mang tính tổng thể về chính sách quản lý với việc
chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
+ Luận án tiến sĩ của Vũ Công Nhi, 1995, “Thất thu thuế ở Việt Nam - Thực
trạng, nguyên nhân và giải pháp” [74]. Đề tài này đề cập đến thất thu thuế nói chung
và khá rộng, đi vào nghiên cứu và phân tích cũng như đánh giá chi tiết các hình thức
thất thu thuế XNK, một số giải pháp đã phản ánh một số tồn tại và đề xuất các giải
pháp có tính dài hạn cho việc chống thất thu thuế ở Việt Nam. Tuy nhiên, do nghiên
cứu đã lâu nên các thông tin trong đề tài không còn phù hợp với điều kiện kinh tế
hiện nay của Việt Nam. Do vậy, NCS tiếp tục kế thừa những kết quả đạt được và lấy
thông tin để phát triển nghiên cứu bổ sung trong đề tài của mình.
+ Tiếp cận vấn đề dưới một góc nhìn khác, TS. Nguyễn Danh Hưng, 2002
đã có công trình nghiên cứu “Các giải pháp tăng cường quản lý thuế xuất nhập
khẩu trong tiến trình gia nhập AFTA của Việt Nam” [65], đề tài đã hệ thống hóa
những vấn đề cơ bản về thuế, quản lý thuế XNK và khu vực mậu dịch tự do
ASEAN/AFTA. Tác giả đã công phu nghiên cứu những thay đổi về thuế của
Việt Nam khi hội nhập AFTA và là tài liệu tham khảo quan trọng khi đề ra các
giải pháp chống thất thu thuế trong bối cảnh hội nhập.

17. 6
+ Dưới góc nhìn về tổng thể về các chính sách thuế nói chung của Việt
Nam, TS. Nguyễn Thị Thùy Dương, 2011, với luận án tiến sĩ về đề tài “Quản lý
thuế ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” [37]. Với cách tiếp
cận của luận án khá rộng và khá bao quát các giải pháp chống thất thu thuế của
Việt Nam. Luận án đã đi sâu phân tích kỹ về những tác động của hội nhập kinh
tế quốc tế đến quản lý thuế ở Việt Nam hiện nay như vấn đề chuyển giá và đưa
ra được các giải pháp trực tiếp liên quan đến vấn đề này, phạm vi nghiên cứu
của luận án rộng nên các nhận xét còn chưa thực sự sâu. Nội dung cốt lõi về
quản lý thuế chưa được nhận dạng rõ, đặc biệt là vấn đề thất thu thuế XNK. Từ
mục tiêu là thu đúng, thu đủ, kịp thời, đến các tiêu chí phản ánh chất lượng công
tác quản lý thuế như: tỷ lệ số người đăng ký thuế, tỷ lệ doanh nghiệp nộp thuế,
tỷ lệ số người khai thuế, nộp tờ khai, khai thuế đúng, nộp thuế đủ, tỷ lệ số thuế
tồn đọng và việc thu thuế tồn đọng... Luận án giúp cho việc hoàn thiện và đưa ra
các giải pháp chống thất thu thuế phù hợp thông lệ của các nước trên thế giới.
+ Dưới góc nhìn về sơ hở trong các chính sách quản lý thuế, biện pháp
quản lý của cơ quan Nhà nước, TS. Vương Thị Thu Hiền, 2012 đề tài nghiên
cứu khoa học cấp học viện “Giải pháp chống thất thu thuế nhập khẩu ở Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế” [46]. Đề tài chỉ ra một số mặt hạn
chế trong những chính sách quản lý thuế của Việt Nam mà nhiều vấn đề đã được
giải quyết khi Luật Quản lý thuế đã được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt
Nam thông qua. Đề tài là một gợi mở cho tác giả, hữu ích cho luận án nghiên
cứu trong việc kế thừa và hoàn thiện các giải pháp chống thất thuế XNK.
+ Luận văn Thạc sỹ của Trần Đức Tiến, 2011"Hoàn thiện cơ chế quản lý
thuế đối với hàng hoá xuất nhập khẩu của ngành Hải quan Việt Nam" [86] đã đề
cập đến cơ sở lý luận và thực tiễn của cơ chế quản lý thuế đối với hàng hoá xuất
khẩu, nhập khẩu của ngành Hải quan đặt trong tổng thể cơ chế quản lý thuế xuất
nhập khẩu nói chung. Một số giải pháp đã được luận giải chi tiết và cụ thể. Đề tài
giúp cho việc hoàn thiện cơ chế quản lý thuế và thực tế về tình trạng thất thu thuế.

18. 7
+ Luận văn Thạc sỹ của Nguyễn Tiến Thành, 2011 “Chống thất thu thuế
nhập khẩu trong quản lý nhà nước về hải quan của Tổng cục hải quan Việt
Nam: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” [83]; Tác giả đã đề cập tới một số
thủ đoạn gian lận thuế như áp sai mã số thuế, gian lận C/O, do chính sách tỷ lệ
nội địa hóa, gian lận định mức, do chính sách khoanh nợ, dãn nợ…Đề tài đã
giúp phản ánh thực chất bức tranh tổng thể về thực trạng chống thất thu thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở nước ta hiện nay.
+ Luận văn Thạc sỹ của Hoàng Thị Huyền Trang, 2012 “Thuế xuất, nhập
khẩu và hiện tượng thất thu thuế nhập khẩu ở Việt nam hiện nay” [105]; Đối
tượng nghiên cứu của đề tài là tình hình thất thu thuế nhập khẩu ở Việt nam hiện
nay và các nguyên nhân của nó. Tác giả đã đề cập tới một số thủ đoạn gian lận
thuế qua các tuyến đường bộ và một số thủ đoạn chính như khai sai trị giá, lợi
dụng tình trạng tạm nhập tái xuất…
+ Đề tài cấp Bộ của tác giả Hoả Ngọc Tâm, Cục Thuế XNK, Tổng cục Hải
quan năm 2005 “Chống nợ đọng thuế xuất khẩu, nhập khẩu, thực trạng và giải
pháp” [82] quy mô và phạm vi đề tài đề cập khá rộng và liên quan nhiều lĩnh
vực, giúp đưa ra các giải pháp cụ thể để có tính ứng dụng cao trong công tác
chống nợ đọng và chống thất thu thuế xuất nhập khẩu và điều hành.
1.1.2. Những vấn đề về phương pháp quản lý của Hải quan Việt Nam với
việc chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
+ Với góc nhìn về cải cách thủ tục hải quan, Luận án Tiến sỹ của Nguyễn
Ngọc Túc, 2007 “Tiếp tục cải cách, hiện đại hoá Hải quan Việt Nam đáp ứng
yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế” [107] đã đề cập đến những yêu cầu cấp bách
của việc phải cải cách thủ tục hải quan trong tình hình mới. Việc chuyển đổi từ
phương thức quản lý thủ công truyền thống sang phương pháp mới là một yêu
cầu cấp thiết. Luận án đã đặt một nền móng cơ bản cho những vấn đề lý luận về
cải cách hiện đại hóa Hải quan. Luận án đã đi sâu nghiên cứu đổi mới những vấn

19. 8
đề còn tồn tại của ngành Hải quan. Công trình nghiên cứu này là tài liệu tham
khảo rất quan trọng trong việc nghiên cứu tiến trình hiện đại hóa việc quản lý
thuế của Hải quan.
+ Với góc nhìn về áp dụng các phương pháp quản lý hải quan hiện đại, Tiến
sỹ Nguyễn Công Bình, 2008 đã có luận án “Nghiên cứu ứng dụng phương pháp
quản lý hải quan hiện đại nhằm tạo thuận lợi cho thương mại quốc tế của Việt
Nam” [3]. Luận án đã đi sâu vào nghiên cứu các phương pháp quản lý hải quan
hiện đại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế theo các khuyến cáo của WCO
và hải quan các nước tiên tiến trên thế giới. Tuy luận án không đề cập sâu đến
các giải pháp chống thất thu thuế cho hải quan Việt Nam, nhưng là cơ sở để tác
giả tham khảo đề ra các giải pháp ứng dụng phương pháp quản lý hải quan hiện
đại cho luận án. Đặc biệt trong bối cảnh ngành hải quan đang triển khai thành
công các ứng dụng phương pháp quản lý hải quan hiện đại như Quản lý rủi ro,
thông quan điện tử, cơ chế một cửa ASEAN…Luận án đã đề cập một cách sâu
rộng và tương đối toàn diện về các phương pháp quản lý theo chuẩn mực hải
quan hiện đại. Do điều kiện Việt Nam vẫn là nước đang trong quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế nên những phương pháp quản lý hải quan hiện đại đã được
nghiên cứu và trình bày trong luận án nếu được áp dụng đầy đủ sẽ là điều kiện
rất tốt cho công tác chống thất thu thuế của hải quan Việt Nam.
+ Với góc nhìn về các giải pháp hoàn thiện, đổi mới hoạt động hải quan,
Tiến sỹ Phạm Đức Hạnh, 2008 có luận án “Đổi mới hoạt động hải quan Việt
Nam góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế” [42]. Tác giả đã đi sâu nghiên cứu
những vấn đề còn tồn tại của hải quan, trong đó có lĩnh vực thuế để đề ra các
giải pháp hoàn thiện. Tuy nhiên, do hoạt động hải quan luôn thay đổi, các tiến
trình hiện đại hóa diễn ra nhanh chóng và do phạm vi nghiên cứu rộng nên luận
án chưa đi sâu nghiên cứu những bất cập trong lĩnh vực thất thu thuế. Luận án
mới chỉ dừng ở mức độ khái quát vấn đề quản lý thuế tại thời điểm trước năm

20. 9
2008 nên hiện nay đã không còn phù hợp với tình hình hiện tại. Với phương
pháp lý luận và cách tiếp cận vấn đề khoa học, luận án đã là tài liệu tham khảo
quan trọng cho việc xây dựng các luận cứ khoa học của tác giả.
- Luận án Tiến sỹ của Đoàn Hồng Lê, 2008 “Quản lý nhà nước đối với hoạt
động xuất nhập khẩu ở nước ta trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” [69].
Luận án mới chỉ đi sâu nghiên cứu các công cụ quản lý nhà nước đang được áp
dụng trong ngành hải quan nói chung. Luận án có đề cập tới những biện pháp
quản lý thuế với hàng hóa XNK nhưng vẫn chưa đi sâu làm rõ các giải pháp
chống thất thu thuế. Đặc biệt là luận án đã đề cập tới tình hình XNK giai đoạn
trước năm 2008 giúp cập nhật các giải pháp mới, đặc biệt trong bối cảnh ngành
hải quan đang ứng dụng phương pháp quản lý Hải quan hiện đại.
+ Với một cách tiếp cận theo hướng khác là nghiên cứu hoàn thiện cách
phân loại áp mã hàng hóa, là cơ sở để cho việc thực hiện tính thuế, Luận án
Tiến sỹ của Ngô Minh Hải, 2012 đã đi sâu nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu
các giải pháp để phân loại, áp mã chính xác và thống nhất hàng hóa xuất
nhập khẩu tại Việt Nam” [44]. Công trình nghiên cứu này có liên quan trực
tiếp đến lĩnh vực thuế XNK. Một phần những gian lận trong lĩnh vực thuế hải
quan xuất phát từ khâu phân loại và áp mã hàng hóa không chính xác. Các
doanh nghiệp thường có xu hướng lợi dụng những sơ hở trong các chính sách
thuế để tiến hành các gian lận về thuế. Luận án đã mạnh dạn đề cập nhiều cơ
chế chính sách để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực
phân loại áp mã hàng hóa.
1.1.3. Những vấn đề mang tính chuẩn mực của hải quan thế giới có thể áp
dụng cho Hải quan Việt Nam chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
- Để chống thất thu thuế hiệu quả, WCO đã có 6 khuyến cáo dành cho hải
quan các nước thành viên (đã được đề cập tại chương 4 của luận án). Đây có thể
coi là chuẩn mực của hải quan thế giới. Tuy nhiên, nếu áp dụng vào từng trường

21. 10
hợp cụ thể ở mỗi nước thì đòi hỏi hệ thống pháp luật mỗi nước phải thay đổi
đáng kể thì mới có thể áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý của mình.
- “Columbus Programme- Chương trình Columbus” [120] cho Hải quan
Việt Nam, đây là cẩm nang phản ánh một số vấn đề Hải quan Việt Nam cần phải
xem xét theo chuẩn mực chung của WCO; trong đó có các khuyến cáo về lĩnh
vực chống thất thu thuế với hàng hóa XNK của Hải quan. Tuy nhiên tài liệu mới
chỉ dừng lại ở những khuyến cáo chung cho các nước thành viên WCO mà chưa
tính đến đặc thù những nước đang phát triển như Việt Nam.
- Luc De Wulf - José B. Sokol, 2004 “Customs Modernization Handbook-
Sổ tay hiện đại hóa Hải quan” [73] do Ngân hàng thế giới biên soạn năm 2006
cho các nước thành viên để hướng dẫn cho các tổ chức và cá nhân tham gia
chuẩn bị và thực thi các dự án Hiện đại hoá hải quan, trong đó có lĩnh vực thuế
XNK. Tài liệu được sử dụng để tham khảo đề ra các giải pháp chống thất thu
thuế của luận án theo các chuẩn mực của WCO.
- “Miễn nộp thuế và miễn thuế hải quan” trong cuốn “Changing Customs:
Challengs and Strategies for the Reform of Customs Administration -Thay đổi
Hải quan: thách thức và chiến lược cải cách hải quan”, 2003 Washington D.C:
IMF [119]. Trong đó ghi nhận những khuyến cáo và các thành quả đạt được khi
áp dụng miễn thuế XNK cho các nước thành viên. Tài liệu tham khảo sử dụng
để phục vụ cho việc đề ra các giải pháp nghiên cứu các nguồn thu và biện pháp
chống thất thu thuế XNK của hải quan Việt Nam.
- Tài liệu nghiên cứu chuẩn đoán và mô hình nghiệp vụ hải quan Scott
Wilson liên kết với PADECO và BFC; “Chương trình hiện đại hóa và cải cách
ngành thuế của trung tâm phát triển quốc tế, đại học tổng hợp Duke Durham,
Bắc Carolina” [45], tài liệu đưa ra một số ý kiến về cải cách hệ thống quản lý
thuế nói chung, không chi tiết đến hoạt động của thuế xuất khẩu, nhập khẩu;
- Tiến sỹ Nguyễn Công Bình với đề tài cấp Bộ N05-2013 “Xây dựng

22. 11
phương pháp tính toán và dự báo số thu ngân sách với hoạt động XNK hàng hóa
của Việt Nam” [4] lại có cách tiếp cận khác về số thu của ngành hải quan. Trên
cơ sở áp dụng các phương pháp như mô hình kinh tế lượng vĩ mô, phương pháp
sử dụng mô hình I-O, phương pháp mô phỏng vi mô, phương pháp chuỗi thời
gian, phương pháp chuyên gia, phương pháp cây quyết định, phương pháp dự
báo tổng hợp, phương pháp ma trận tác động qua lại… tác giả đã tính toán và dự
báo số thu tiềm năng của ngành hải quan, so sánh với số thu thực tế hàng năm
kết hợp với phương pháp chuyên gia để đánh giá, xây dựng và dự báo số thu
cho ngành hải quan. Đây là kết quả đáng quan tâm của đề tài vì từ kết quả
nghiên cứu này có thế định lượng một mức tương đối tỷ lệ thất thu thuế của
ngành hải quan. Việc mạnh dạn áp dụng các phương pháp dự báo của hải quan
các nước trong việc xây dựng số thu hàng năm là một bước tiến trong quá trình
xây dựng công cụ tính toán khoa học cho ngành hải quan trong việc định lượng
hóa tình trạng thất thu thuế XNK. Đề tài là tài liệu quan trọng để tác giả nghiên
cứu định lượng một cách tương đối các kết quả thất thu thuế của hải quan Việt
Nam để đề ra các giải pháp phù hợp.
- Ths Lỗ Thị Nhụ trong Đề tài 02-2013, “Nâng cao năng lực quản lý thu
ngân sách đối với hàng hóa XNK của Tổng cục Hải quan phù hợp với yêu cầu
cải cách, hiện đại hóa” [75] đã có hướng tiếp cận mới khi áp dụng các chuẩn
mực của hải quan thế giới vào việc hoàn thiện phương pháp quản lý hải quan
trong lĩnh vực thuế, chống thất thu thuế XNK. Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề
lý luận về quản lý thuế và chống thất thu thuế. Đánh giá cơ bản về thực trạng
thất thu thuế XNK của Việt Nam, qua đó phân tích đánh giá những hạn chế, bất
cập về chính sách và các điều kiện chống thất thu thuế của Việt Nam. Do đề tài
mới nên đã đề cập khá cụ thể việc áp dụng các khuyến cáo của WCO, kiến nghị
các giải pháp nâng cao vai trò quản lý của ngành hải quan, đề xuất các giải pháp
hoàn thiện các chính sách quản lý nhà nước liên quan đến lĩnh vực thuế XNK và

23. 12
có nguồn tư liệu khá phong phú. Đề tài là nguồn tư liệu tốt cho tác giả trong việc
hoàn thiện các giải pháp của mình.
1.1.4. Những vấn đề liên quan đến các giải pháp chống thất thu thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu được phản ánh khá sâu rộng và
với rất nhiều giải pháp được đề cập trên các trang báo mạng, các mạng xã hội, các công
trình nghiên cứu công khai… Ví dụ như “Giải pháp chống thất thu thuế nhập khẩu ở
Cục Thuế xuất nhập khẩu thuộc Tổng cục Hải quan” tại trang
http://thuvienluanvan.info; “Ngành Hải quan: Làm tốt công tác chống thất thu NSNN” ,
“Hải quan TP.HCM đề xuất giải pháp chống gian lận giá” tại trang
http://www.baohaiquan.vn; “Tiểu luận Giải pháp chống thất thu thuế nhập khẩu trong
điều kiện hội nhập” tại trang http://doc.edu.vn/tai-lieu; “Chống thất thu thuế nhập khẩu
trong quản lý nhà nước về hải quan của Tổng cục hải quan Việt nam: Thực trạng và giải
pháp hoàn thiện” tại trang http://khotailieu.com/luan-van-do-an-bao-cao; … Các trang
mạng có đề cập đến các vấn đề liên quan chống thất thu thuế với hàng hóa xuất khẩu,
nhập khẩu nếu tìm theo mạng www.google. com.vn có thể cho tới 660.000 kết quả.
Nhìn chung có thể thấy trong đó có nhiều ý kiến khá đa dạng và phong phú. Tuy nhiên,
mặt hạn chế là hầu hết các tác giả mới tiếp cận ở môt góc độ hẹp mà chưa thể đề ra một
giải pháp tổng thể cho việc chống thất thu thuế với hàng xuất khẩu, nhập khẩu hiệu quả,
Tuy nhiên, những vấn đề thu thập trên các trang mạng là nguồn tư liệu phong phú để tác
giả tiếp thu và hoàn chỉnh luận án của mình.
Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu khoa học đã công bố liên
quan đến đề tài nghiên cứu của luận án
Dưới nhiều góc độ khác nhau, các đề tài nghiên cứu khoa học, các luận
văn và luận án tiến sỹ gần đây đã đi vào phân tích khá toàn diện các nội dung
của việc chống thất thu thuế XNK của Việt Nam. Trong đó đã gợi mở nhiều vấn
đề có liên quan đến việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp cải cách, hiện đại

24. 13
hóa hải quan, chống thất thu thuế XNK như: cần phải tiếp tục nghiên cứu sửa
đổi và hoàn thiện Luật Quản lý thuế và các văn bản liên quan, áp dụng các
phương pháp quản lý hải quan hiện đại như QLRR, kiểm tra sau thông quan,
khai hải quan điện tử… Tuy nhiên, các gợi mở này liên quan nhiều hơn đến giai
đoạn đầu của tiến trình cải cách hiện đại hóa hải quan và chưa có một công trình
nào đi sâu nghiên cứu vấn đề chống thất thu thuế XNK thông qua việc áp dụng
các phương pháp quản lý hải quan hiện đại theo chuẩn mực quốc tế.
Tóm lại, có thể khẳng định từ trước đến nay chưa có công trình khoa học
nào đi vào nghiên cứu tổng quan chung về chống thất thu thuế XNK trong bối
cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và việc lựa chọn đề tài “ Giải pháp chống thất thu
thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc
tế” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ kinh tế của tác giả là không trùng lắp
với bất kỳ công trình khoa học nào đã công bố.
1.2. Khoang hở cho các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Thế nào là thất thu thuế XNK, thực trạng các biện pháp chống thất thu thuế
XNK của Việt Nam, kinh nghiệm nào của quốc tế có thể áp dụng cho việc chống
thất thu thuế XNK của Hải quan Việt Nam, các biện pháp chống thất thu thuế
XNK Hải quan Việt Nam đang áp dụng cần bổ sung và hoàn thiện những vấn đề
gì ? Đây là những câu hỏi nghiên cứu và câu hỏi quản lý cần phải có lời giải đáp.
Xuất phát từ tổng quan nghiên cứu cũng như xuất phát từ câu hỏi quản lý,
câu hỏi nghiên cứu nêu trên, tác giả xác định hướng tiếp cận của đề tài là: Để
chống thất thu thuế XNK cần phải tăng cường áp dụng các phương pháp quản lý
Hải quan hiện đại với các trụ cột là áp dụng quản lý rủi ro, đẩy mạnh kiểm tra sau
thông quan và mạnh dạn áp dụng CNTT vào tất cả các khâu của quy trình thủ tục
hải quan, cải cách thủ tục hành chính và hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến
hoạt động hải quan. Các giải pháp này phải đồng bộ xuất phát từ các cơ quan Bộ/

25. 14
ngành của chính phủ, từ Bộ Tài chính đến Tổng cục Hải quan và sự hợp tác của
cộng đồng doanh nghiệp có tham gia vào hoạt động XNK.
1.2.1. Nghiên cứu sẽ tìm ra điều gì ?
Nghiên cứu sẽ xác định vấn đề thất thu thuế XNK trên cơ sở đưa ra các vấn
đề lý luận thất thu thuế, nguyên nhân của thất thu thuế, tác động tiêu cực của thất
thu thuế. Từ đó đưa ra các lý giải căn bản trong quản lý chống thất thu thuế XNK
của Hải quan Việt Nam hiện nay và trong thời gian tới như: Quá trình chống thất
thu thuế XNK như thế nào? Việc áp dụng các phương pháp quản lý Hải quan có tác
động như thế nào đến hoạt động chống thất thu thuế XNK? Vai trò của các cơ quan
chức năng Hải quan trong chống thất thu thuế XNK có hiệu quả như thế nào?
Khung pháp lý cho hoạt động chống thất thu thuế XNK? Thực trạng các phương
pháp quản lý Hải quan hiện đại theo mô hình của Hải quan thế giới hoạt động như
thế nào trong chống thất thu thuế XNK? Việt Nam cần phải làm gì để chống thất
thu thuế XNK có hiệu quả nhưng vẫn đảm bảo thông thoáng, tạo thuận lợi cho
thương mại quốc tế .
1.2.2. Điều đó khác nghiên cứu khác ở đâu?
Giải pháp chống thất thu thuế XNK trên cơ sở tuân thủ các chuẩn mực của
Hải quan thế giới, bám sát định hướng, quan điểm mục tiêu hiện đại hóa của
ngành Hải quan đã được Bộ Tài chính và Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, xuất
phát từ thực trạng hoạt động chống thất thu thuế XNK của Hải quan Việt Nam
từ đó xác định các giải pháp cho phù hợp với thực tế, áp dụng các phương pháp
quản lý Hải quan hiện đại là cách tiếp cận chưa được nghiên cứu sâu, có hệ
thống mà các công trình trước đây đã công bố.
1.3. Điểm yếu và điểm mạnh của nghiên cứu
Điểm yếu của nghiên cứu này là: Đây là vấn đề không mới ở Việt Nam và
đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến nhưng lại là vấn đề khá nhạy cảm
trong xã hội, có ảnh hưởng lớn đến hoạt động XNK của cộng đồng doanh

26. 15
nghiệp Việt Nam nên có nhiều cách tiếp cận và có các giải pháp khác nhau. Ở cả
giác độ lý luận và thực tiễn không thể xác định chính xác một cách tuyệt đối số
tiền thất thu thuế để có thước đo chính xác nhất với các giải pháp chống thất thu
thuế mà Hải quan Việt Nam đã và sẽ áp dụng, nên không thể có đánh giá đầy đủ
về bức tranh thất thu thuế XNK của Hải quan Việt Nam.
Điểm mạnh của nghiên cứu này là: Đây là cách tiếp cận mới trên cơ sở Hải
quan Việt Nam đang hội nhập mở cửa nên có nhiều kinh nghiệm của Hải quan
các nước đi trước có thể áp dụng, có các chuẩn mực của WCO. Chống thất thu
thuế XNK là vấn đề thời sự nóng, được quan tâm của các cấp, các ngành … Hải
quan Việt Nam đang trong giai đoạn đổi mới hiện đại hóa mạnh mẽ, mạnh dạn
áp dụng chống thất thu thuế XNK bằng các phương pháp quản lý Hải quan hiện
đại theo chuẩn mực quốc tế…Vấn đề quan trọng là luận án cần có sự đánh giá
sâu sắc, chi tiết về thực trạng chống thất thu thuế XNK của Hải quan Việt Nam,
từ đó đề ra những giải pháp sát thực và phù hợp.
1.4. Những đóng góp mới của luận án
Về mặt khoa học: Luận án tập hợp, giới thiệu, làm rõ thêm lý luận về
chống thất thu thuế XNK, vai trò, ý nghĩa, nội dung của các biện pháp chống
thất thu thuế XNK của Hải quan Việt Nam.
Về mặt thực tiễn: Luận án thực hiện vận dụng các lý luận để làm rõ những
nguyên nhân thất thu thuế XNK, chỉ ra những ưu điểm, nhược điểm và những
kết quả đạt được, khó khăn vướng mắc còn tồn tại để từ đó đề xuất các giải pháp
hữu hiệu nhằm giảm thiểu thất thu ngân sách nhà nước.

27. 16
Chương 2
THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU VÀ CHỐNG
THẤT THU THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU TRONG
BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
2.1. Những vấn đề chung về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
2.1.1. Khái niệm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Lịch sử phát triển xã hội loài người cho thấy thuế ra đời, tồn tại và phát
triển gắn liền với sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước. Để có nguồn tài
chính đáp ứng nhu cầu chi tiêu, Nhà nước thường sử dụng bốn hình thức động
viên là: bán tài nguyên, quyên góp của dân, vay dân và dùng quyền lực bắt dân
phải đóng góp. Trong đó, quyên góp và vay thêm của dân là những hình thức
không mang tính ổn định lâu dài, thường chỉ được sử dụng giới hạn trong những
trường hợp đặc biệt. Để đáp ứng nhu cầu chi tiêu thường xuyên, Nhà nước dùng
quyền lực chính trị buộc dân phải đóng thuế. Có rất nhiều định nghĩa về thuế như:
“Thuế là một khoản tiền hay hiện vật mà người dân hoặc các tổ chức kinh
doanh, tùy theo tài sản, thu nhập, nghề nghiệp v.v... buộc phải nộp cho Nhà
nước theo mức quy định” [61, tr.15]; hoặc “Thuế là một hình thức phân phối thu
nhập tài chính của Nhà nước để thực hiện chức năng của mình, dựa vào quyền
lực chính trị, tiến hành phân phối sản phẩm thặng dư của xã hội một cách
cưỡng chế bắt buộc không hoàn lại” [62, tr.25], hoặc “Thuế là một khoản đóng
góp bắt buộc từ các thể nhân và pháp nhân cho Nhà nước theo mức độ và thời
hạn được pháp luật quy định nhằm sử dụng cho mục đích công cộng” [63, tr.15],
hoặc “Thuế là khoản nộp bắt buộc mà các pháp nhân và thể nhân có nghĩa vụ
phải nộp cho Nhà nước trên cơ sở các văn bản pháp luật do Quốc hội, Ủy ban
thường vụ Quốc hội ban hành, không mang tính chất đối giá và hoàn trả trực
tiếp cho đối tượng nộp” [108, tr.24].

28. 17
Như vậy, tổng quát lại, thuế có thể được hiểu “ Thuế là một khoản tiền hoặc
hiện vật mà các tổ chức, cá nhân thực hiện nghĩa vụ và quyền lợi đóng góp theo
luật định cho Nhà nước theo mức độ, thời hạn cụ thể nhằm đáp ứng nhu cầu chi
tiêu của Nhà nước”. Một phần thuế được trả về người dân một cách gián tiếp dưới
các hình thức như trợ cấp xã hội, phúc lợi xã hội và các quỹ tiêu dùng khác.
Thuế quan là loại thuế mà các nước đánh vào hàng hóa xuất khẩu, nhập
khẩu nhằm huy động nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước, bảo hộ sản xuất và
can thiệp vào quá trình hoạt động ngoại thương, buôn bán trao đổi hàng hóa giữa
các quốc gia. Theo Từ điển Luật học: “Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là một
loại thuế gián thu đánh vào các loại hàng hóa XK, NK qua cửa khẩu biên giới”
[110, tr 78].
Theo từ điển Kinh tế học (Anh - Việt giải thích): “Thuế nhập khẩu (Import
duty) là khoản thuế mà Chính phủ đánh vào sản phẩm nhập khẩu. Thuế nhập khẩu
được sử dụng để tăng nguồn thu cho Chính phủ và bảo vệ các ngành sản xuất trong
nước khỏi sự cạnh tranh của nước ngoài” [111]. Từ các định nghĩa khác nhau về thuế
nêu trên, ta có thể hiểu về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu như sau:
Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là sắc thuế đánh vào hàng hóa xuất khẩu
hoặc nhập khẩu trong quan hệ thương mại quốc tế. Thuế quan là cách gọi chung
của hai loại thuế trong lĩnh vực thương mại quốc tế là thuế xuất khẩu và thuế
nhập khẩu. Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là loại thuế đánh vào hàng hoá được
chuyên chở qua biên giới hoặc lãnh thổ hải quan. Thông thường, các nước đều
không đánh thuế xuất khẩu để khuyến khích hoạt động xuất khẩu ngoại trừ một
số ít mặt hàng là nguyên liệu thô, tài nguyên, khoáng sản. Ngược lại, hầu hết các
mặt hàng nhập khẩu đều bị đánh thuế nhập khẩu ngoại trừ một số mặt hàng
khuyến khích nhập khẩu.
Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là một trong những loại thuế xuất hiện từ
thời kỳ cổ đại, tồn tại và phát triển cho đến ngày nay. Vào thế kỷ thứ 17 - 18

29. 18
thuế xuất khẩu, nhập khẩu thịnh hành rộng rãi ở Anh và Pháp. Sau đó, chúng
được sử dụng ở tất cả các nước có quan hệ buôn bán hàng hoá, dịch vụ với các
nước khác trên thế giới.
2.1.2. Đặc điểm của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu có những đặc điểm sau:
- Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là loại thuế gián thu. Nhà nước sử dụng
thuế xuất khẩu, nhập khẩu để điều chỉnh hoạt động ngoại thương thông qua việc
tác động vào cơ cấu giá cả của hàng hoá xuất, nhập khẩu. Người nộp thuế là
người thực hiện hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hoá; người chịu thuế là
người tiêu dùng cuối cùng. Việc tăng, giảm thuế suất thuế xuất khẩu, thuế nhập
khẩu sẽ tác động trực tiếp tới giá cả hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu, từ đó ảnh
hưởng tới nhu cầu và việc lựa chọn hàng hoá của người tiêu dùng, buộc các nhà
sản xuất và nhập khẩu hàng hoá phải điều chỉnh hoạt động sản xuất kinh doanh
của mình cho phù hợp.
- Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là loại thuế gắn liền với hoạt động ngoại
thương. Hoạt động ngoại thương giữ một vai trò quan trọng trong sự phát triển
của nền kinh tế quốc dân, hoạt động này đòi hỏi phải có sự quản lý chặt chẽ của
nhà nước. Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu là một công cụ quan trọng của nhà
nước nhằm kiểm soát hoạt động ngoại thương thông qua việc khai báo, kiểm tra,
tính thuế đối với hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu.
- Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu chịu ảnh hưởng trực tiếp của các yếu tố
quốc tế như: sự biến động kinh tế thế giới, xu hướng thương mại quốc tế, các
thỏa thuận song phương, đa phương, chính sách kinh tế quốc gia và nhiều yếu tố
khác… Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu điều chỉnh hoạt động xuất khẩu, nhập
khẩu hàng hoá của một quốc gia. Sự biến động của kinh tế thế giới, xu hướng
thương mại quốc tế trong từng thời kỳ sẽ tác động trực tiếp tới hàng hóa xuất
khẩu, nhập khẩu của các quốc gia, nhất là trong xu thế tự do hoá thương mại,

30. 19
mở cửa và hội nhập kinh tế như hiện nay. Để đạt được những mục tiêu đề ra đòi
hỏi chính sách thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu phải có tính linh hoạt cao, có sự
thay đổi phù hợp tuỳ theo sự biến động của kinh tế thế giới và thương mại quốc
tế, phù hợp với các Hiệp định, thỏa thuận, cam kết quốc tế mà mỗi quốc gia ký
kết, tham gia.
2.1.3. Vai trò của thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong hội nhập kinh tế
quốc tế
Khi mới ra đời, thuế xuất khẩu, nhập khẩu nhằm mục tiêu chủ yếu là tạo
nguồn thu cho NSNN. Vì vậy, các quốc gia đánh thuế vào hầu hết các mặt hàng
kể cả xuất khẩu và nhập khẩu. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng của hoạt động
ngoại thương trên thế giới, mối quan tâm về thâm hụt ngoại thương và cân bằng
cán cân thanh toán quốc tế ngày càng được chú trọng nhiều hơn. Trong bối cảnh
đó, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu không chỉ có vai trò tạo nguồn thu cho ngân
sách mà còn được sử dụng như một công cụ hữu hiệu bảo vệ nền sản xuất nội địa
và thực hiện đường lối đối ngoại của một quốc gia. Tất cả các nước đều tìm cách
khuyến khích hoạt động xuất khẩu hàng hoá và kiểm soát hoạt động nhập khẩu.
Trong hội nhập kinh tế quốc tế, vai trò chủ yếu của thuế XNK có thể kể
đến là:
- Điều tiết hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu:
Trong nền kinh tế thị trường toàn cầu hoá, hoạt động thương mại quốc tế
diễn ra ngày càng lớn về quy mô, đa dạng về chủng loại. Trong các luồng hàng
hoá xuất khẩu, nhập khẩu đó có loại phục vụ nhu cầu thiết yếu cho mọi tầng lớp
dân cư trong xã hội, cũng có những mặt hàng phục vụ cho một số ít tầng lớp
dân cư giàu có trong xã hội. Có những mặt hàng phục vụ cho mục đích an ninh
quốc phòng, cũng có những mặt hàng gây tổn hại đến anh ninh, an toàn xã hội…
Để khuyến khích hay hạn chế các loại hàng hoá đó nhà nước sử dụng nhiều công
cụ khác nhau như hạn ngạch, quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật hay thuế quan…

31. 20
trong đó thuế quan vẫn là công cụ hiệu quả. Thuế quan là một bộ phận cấu thành
giá hạch toán của hàng hoá xuất nhập khẩu. Nó là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp
đến lợi nhuận của hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu. Nhà nước sẽ đánh thuế
tỷ lệ nghịch với mức độ khuyến khích đối với hoạt động xuất nhập khẩu một
mặt hàng nào đó.
- Tạo nguồn thu ngân sách:
Thuế là nguồn thu chính cho ngân sách nhà nước. Có nhiều sắc thuế được áp
dụng như thuế xuất nhập khẩu, thuế tài nguyên, thuế thu nhập, thuế giá trị gia
tăng... Tuỳ theo từng quốc gia, từng thời kỳ khác nhau mà sự đóng góp của thuế
xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong tổng thu ngân sách là khác nhau. Tỷ trọng này
thường cao hơn ở các nước đang phát triển. Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc
tế, vai trò tạo nguồn thu ngân sách của thuế xuất nhập khẩu càng ngày càng giảm.
Tuy nhiên, đối với các nước đang phát triển với nền sản xuất trong nước yếu kém
thì thuế xuất nhập khẩu vẫn đóng vai trò quan trọng. Với vai trò tạo nguồn thu cho
ngân sách thì thuế xuất nhập khẩu là một phần của chính sách tài chính quốc gia.
- Bảo hộ nền sản xuất trong nước:
Thuế quan bảo hộ được đưa ra với mục đích làm tăng giá một cách nhân
tạo đối với hàng hoá nhập khẩu làm giảm khả năng cạnh tranh của nó đối với
hàng hóa được sản xuất trong nước. Để thay thế, người tiêu dùng sẽ chuyển sang
sử dụng hàng hoá trong nước sản xuất. Thuế quan bảo hộ được tính toán và đưa
ra khi nhà nước cho rằng ở mức thấp hơn thì sản xuất trong nước sẽ gặp phải sự
cạnh tranh rất quyết liệt từ hàng nhập khẩu và về cơ bản thị phần sẽ nằm trong
tay các nhà nhập khẩu.
Bảo hộ sản xuất trong nước nhằm hỗ trợ nền sản xuất phát triển, tạo công
ăn việc làm và nguồn thu nội địa. Bảo hộ cũng làm giảm tính cạnh tranh, lãng
phí nguồn lực gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Chính vì vậy việc lựa chọn
ngành nghề bảo hộ, thời gian bảo hộ phù hợp là điều vô cùng quan trọng. Về lâu

32. 21
dài thì đầu tư đổi mới công nghệ, cải tiến phương thức quản lý để nâng cao chất
lượng, hạ giá thành sản phẩm để tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế
mới là yếu tố quyết định.
- Khẳng định vai trò chủ quyền quốc gia:
Mọi hàng hoá đều phải khai báo, kiểm tra và tính thuế (nếu có) trước khi
được xuất nhập khẩu thể hiện việc khẳng định chủ quyền của một quốc gia.
Khẳng định chủ quyền quốc gia còn thể hiện ở việc đánh thuế khác nhau đối với
hàng hóa có xuất xứ từ những quốc gia hay vùng lãnh thổ khác nhau. Trong xu
thế hội nhập kinh tế quốc tế và tự do hoá thương mại, thuế xuất khẩu, nhập khẩu
nói chung và thuế nhập khẩu nói riêng còn đóng vai trò như một công cụ đối
ngoại về mặt kinh tế giữa các quốc gia, giữa các khu vực và thực hiện các cam
kết quốc tế. Vì vậy, ngoài mức thuế suất phổ thông, thuế nhập khẩu của các
nước còn có thêm mức thuế suất đặc biệt - gọi là thuế suất ưu đãi. Thuế suất ưu
đãi áp dụng cho hàng hoá có xuất xứ từ nước hoặc nhóm nước có ký kết thoả
thuận ưu đãi hoặc đối xử tối huệ quốc. Mức thuế suất ưu đãi thường được qui
định thấp hơn mức thuế suất phổ thông.
2.2. Thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
2.2.1. Khái niệm thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Hiện nay, có rất nhiều khái niệm, cách hiểu khác nhau về thất thu thuế
xuất khẩu, nhập khẩu. Đây là một khái niệm không chỉ tồn tại ở Hải quan Việt
Nam mà còn xuất hiện ở Hải quan nhiều nước trên thế giới. Việc định nghĩa
chính xác khái niệm thất thu thuế còn phải dựa trên các cơ sở khoa học và thực
tiễn của ngành Hải quan và các khuyến nghị của Hải quan thế giới. Theo từ điển
Hán Việt, Thất thu thuế: là việc nhập tiền vào quỹ không đủ, cụ thể hơn là thu
không đạt định mức, dưới mức trung bình trong nộp thuế, sản xuất, kinh doanh
[109, tr.453]. Ngoài ra, còn có một cách hiểu khác như: Thất thu thuế được hiểu
là hiện tượng trong đó những khoản tiền từ các cá nhân, tổ chức có tiến hành các

33. 22
hoạt động sản xuất, kinh doanh hay có những điều kiện cơ sở vật chất nhất định
so với khả năng của họ cần phải động viên vào NSNN, song vì những lý do xuất
phát từ phía Nhà nước hay người nộp thuế mà những khoản tiền đó không được
nộp vào NSNN.
Thất thu thuế có thể do những nguyên nhân chủ quan hay khách quan, có
thể do những nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp, nhưng để đạt được những mục
tiêu của chính sách thuế thì mọi Nhà nước đều tìm cách hạn chế thất thu thuế.
Để đưa ra được những biện pháp thiết thực chống thất thu thuế cần nghiên cứu
các dạng thất thu thuế và nguyên nhân gây ra thất thu thuế. Như vậy có thể định
nghĩa thất thu thuế XNK như sau: Thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu được
hiểu là hiện tượng trong đó những khoản tiền từ các cá nhân, tổ chức có tiến
hành các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu theo quy định của pháp luật phải nộp
vào NSNN nhưng không được thực hiện đầy đủ.
2.2.2. Các hình thức thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
a. Nếu căn cứ vào nội dung quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu:
Thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu bao gồm hai loại:
Thất thu thuế thực: Là những khoản tiền phải thu vào NSNN đã được quy
định trong Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu nhưng thực tế vì lý do nào đó
không được nộp vào NSNN.
Thất thu thuế tiềm năng: Là những khoản tiền thuộc khả năng tiềm tàng
trong nền kinh tế đáng lẽ phải được khai thác động viên vào NSNN nhưng
không được quy định trong các Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu.
b. Nếu căn cứ vào hình thức thủ đoạn gian lận, trốn thuế:
Thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu bao gồm các loại chủ yếu sau:
- Thất thu do khai báo sai số lượng và chất lượng hàng hóa: Các đối
tượng nộp thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu thường khai số lượng hàng hoá trên
tờ khai Hải quan thấp hơn số lượng hàng hóa thực xuất khẩu, nhập khẩu. Với

34. 23
hình thức gian lận này, các đối tượng có xu hướng làm giả hợp đồng và các
chứng từ liên quan để nộp cho cơ quan Hải quan nhằm gian lận thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu.
- Thất thu do khai sai trị giá
Số thuế phải nộp được tính trên cơ sở trị giá hàng hóa, số lượng và thuế
suất nên các đối tượng có xu hướng khai thấp trị giá thực tế đã thanh toán hay sẽ
phải thanh toán nhằm giảm số thuế phải nộp. Có hai hình thức gian lận chủ yếu
là khai trị giá thấp để giảm số thuế phải nộp và khai trị giá cao để gian lận ở quá
trình thuế nội địa về sau như hoàn thuế, ưu đãi đầu tư, khấu hao tài sản…
Để khai sai trị giá tính thuế nhằm giảm số thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu,
đối tượng nộp thuế có thể sử dụng các biện pháp như: Cố tình kê khai sai, khai
thấp giá hàng nhập khẩu; Sử dụng giấy tờ giả để chứng minh hàng nhập khẩu có
giá thấp; Làm sai giá hóa đơn; Giả mạo hóa đơn sử dụng máy tính cá nhân; Tráo
đổi các tài liệu hoặc có sự đánh giá thấp trị giá hàng xuất khẩu, nhập khẩu giữa
các công ty liên quan….
- Thất thu do mô tả sai hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu
Hình thức thất thu này thường xảy ra khi đối tượng nộp thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu cố tình phân loại và áp mã số thuế hàng hóa không chính xác.
Đối tượng nộp thuế đã lợi dụng sự phức tạp trong cơ cấu sản phẩm cũng như tên
gọi, đặc biệt là những sản phẩm mới, là hỗn hợp của nhiều chất hoặc linh kiện
khó có thể phân biệt bằng cảm quan để kê khai vào mã số có thuế suất thuế thấp
nhằm giảm số tiền thuế phải nộp. Việc gian lận này thường thể hiện khi phát
sinh ở các hình thức sau: Hàng hóa có nhiều tên gọi khác nhau, cách hiểu khác
nhau; hàng hóa có nhãn mác khác nhau; hàng hóa xuất nhập khẩu có mức độ gia
công, chế biến khác nhau; hàng hóa có nhiều chi tiết tách rời; hàng nhiều thành
phần với xuất xứ khác nhau; hàng hóa hỗn hợp, đa thành phần; hàng hóa có nhiều
tác dụng.

35. 24
- Thất thu do giả mạo xuất xứ: Các đối tượng thường lợi dụng các Hiệp
định ưu đãi thuế quan của một nước ký kết với các nước khác để nhập khẩu
hàng hóa từ nước có thuế suất cao. Các đối tượng gian lận dưới hình thức này
thường sử dụng C/O giả hoặc chuyển tải qua nước có ưu đãi thuế ký kết, khai
gian xuất xứ hàng hóa để được cấp C/O của nước đó rồi nhập khẩu. Gian lận
thường thực hiện dưới các hình thức: Thay đổi xuất xứ hàng hóa tại nước thứ ba;
Sử dụng nước thứ ba và nhà cung cấp để che dấu xuất xứ thực sự của hàng hóa
và lộ trình di chuyển của lô hàng; Thay đổi xuất xứ thông qua các nước thứ ba
để tránh mức thuế suất cao hơn...
- Thất thu do buôn lậu và thông quan hàng hóa trái phép.
Đối tượng cố tình nhập khẩu những mặt hàng có thuế suất cao, nhưng vẫn
làm thủ tục Hải quan đầy đủ thông qua việc khai báo thành mặt hàng khác hoặc
lợi dụng các kẽ hở trong quy trình nghiệp vụ hải quan. Việc buôn lậu gây thất
thu thuế XNK bao gồm các trường hợp như: Buôn lậu hàng hóa ( nhập một mặt
hàng nhưng khai mặt hàng khác có thuế suất thấp để được miễn thuế hoặc
hưởng thuế suất thấp); Bốc dỡ hàng hóa trái phép khi đang quá cảnh hải quan;
Trao đổi hàng hóa dưới hình thức thủ tục nhập khẩu tạm thời; Bán lại hàng hóa
trái phép dưới sự kiểm soát hải quan; Thay đổi số series hàng hóa;…
- Thất thu thuế do giả mạo trong giao dịch: Các đối tượng thường có xu
hướng tạo các giao dịch ảo để làm thay đổi số thuế phải nộp hoặc lợi dụng các
hình thức ưu đãi như kho ngoại quan, cửa hàng miễn thuế, để thực hiện giao
dịch. Các trường hợp gây thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu thường diễn ra với
các trường hợp như: Giả mạo con dấu; Sử dụng giấy phép nhận khẩu giả; Gian
lận trong loại hình gia công; Gian lận trong loại hình đầu tư; Gian lận trong loại
hình hàng tạm nhập tái xuất, chuyển cửa khẩu, quá cảnh, kho ngoại quan, kho
bảo thuế, lợi dụng tiêu chí rủi ro, lợi dụng khu công nghiệp, khu chế xuất; lợi
dụng khu kinh tế cửa khẩu; lợi dụng ưu đãi hạn ngạch dành cho một số nước; lợi
dụng loại hình xuất khẩu tại chỗ…

36. 25
c. Nếu căn cứ vào hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hưởng ưu đãi:
Thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu có thể bao gồm các loại chủ yếu sau:
- Thất thu thuế do lợi dụng hình thức xuất khẩu, nhập khẩu nguyên liệu để
gia công được ưu đãi thuế.
Các đối tượng thường gian lận thông qua hình thức đánh tráo chủng loại
hàng gia công rồi bán vào thị trường nội địa, khai sai định mức gia công để bán
phần nguyên liệu thừa vào nội địa.
- Thất thu thuế do lợi dụng loại hình đầu tư.
Để khuyến khích đầu tư, các nước đặc biệt là các nước đang phát triển
thường có xu hướng áp dụng các ưu đãi miễn, giảm thuế nhập khẩu với một số
mặt hàng doanh nghiệp nhập khẩu như hàng nhập khẩu đê tạo tài sản cố định,
hàng hoá là nguyên liệu thuộc loại trong nước chưa sản xuất được hoặc hàng
hoá nhập khẩu đối với các ngành, lĩnh vực được nhà nước khuyến khích đầu tư
phát triển…. Các đối tượng thường có xu hướng lợi dụng qui định này để nhập
khẩu hàng hóa với thuế suất thấp hoặc hàng được miễn thuế nhập khẩu để bán
vào thị trường nội địa hoặc lợi dụng việc bán thanh lý để gian lận…
- Thất thu thuế do hàng tạm nhập tái xuất, chuyển cửa khẩu, quá cảnh:
Hình thức này chủ yếu gian lận do doanh nghiệp làm thủ tục nhập khẩu nhưng
không xuất khẩu rồi tìm cách tiêu thụ trên thị trường nội địa.
- Thất thu thuế do lợi dụng kho ngoại quan, kho bảo thuế:
Theo qui định của chính sách thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở hầu hết
các nước đều cho phép doanh nghiệp có thể gửi hàng vào các kho ngoại quan,
kho bảo thuế… chờ làm thủ tục xuất khẩu hoặc nhập khẩu. Lợi dụng qui định
này, các doanh nghiệp thực hiện hành vi gian lận thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
bằng cách đánh tráo hàng, thông đồng tìm cách lấy hàng ra khỏi kho ngoại quan,
kho bảo thuế để tiêu thụ nội địa nhằm mục đích trốn thuế.

37. 26
2.2.3. Nguyên nhân của thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Thất thu thuế XNK có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, có thể do
các nguyên nhân mang tính chủ quan, cũng có thể do các nguyên nhân mang tính
khách quan, việc tìm hiểu rõ các nguyên nhân gây ra thất thu thuế XNK là một
trong những yêu cầu quan trọng để có thể đề ra được biện pháp chống thất thu thuế
XNK. Có thể kể đến một số nhóm nguyên nhân cơ bản gây thất thu sau đây:
2.2.3.1. Thất thu thuế do nguyên nhân khách quan
Thứ nhất, do thay đổi chính sách thuế của các quốc gia
Khi tham gia hội nhập kinh tế quốc tế, mỗi một quốc gia thành viên đều
phải thay đổi và tuân thủ các nguyên tắc đã cam kết trong quá trình hội nhập,
một số chính sách phải thay đổi theo như Luật thuế Xuất khẩu, Nhập khẩu, Biểu
thuế suất thuế xuất khẩu, nhập khẩu;.... cho phù hợp với tình hình phát triển của
từng nước, để phù hợp và thống nhất với một số Luật khác. Đồng thời, cũng
phải ban hành nhiều văn bản hướng dẫn thống nhất đảm bảo mang lại nguồn thu
cho ngân sách nhà nước, bảo hộ sản xuất trong nước, định hướng tiêu dùng.
Việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cũng đồng thời tạo nên những sơ
hở mà các đối tượng buôn lậu, trốn thuế lợi dụng lách luật với mục đích là đưa
hàng hóa nhập khẩu có mức thuế suất cao về mức thuế suất thấp, giảm tiền thuế
phải nộp. Hay một số nước khi áp dụng giá tính thuế theo Hiệp định trị giá
GATT, đã tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhưng thực tế nhiều doanh
nghiệp đã lợi dụng để trốn thuế, qua một số hình thức như: Khai giá thấp hơn so
với giá thực tế đã thanh toán hay sẽ phải thanh toán, khai sai tên hàng của mặt
hàng thực nhập, gian lận trong hàng khuyến mại, hàng phi mậu dịch. Bên cạnh
đó doanh nghiệp còn lợi dụng việc ân hạn chậm nộp thuế, hay mặt hàng có thuế
suất cao phải nộp thuế ngay khai giá trị thấp, nhập ồ ạt về, sau đó thay đổi số
đăng ký kinh doanh bỏ trốn, mất tích; Khai sai số lượng, trọng lượng của hàng
hóa; Ghi sai xuất xứ của hàng hóa với mục đích là để giảm mức thuế nhập khẩu.

38. 27
Thứ hai, do ảnh hưởng môi trường kinh tế: Môi trường kinh tế là một
trong những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp bởi
một môi trường kinh tế thuận lợi sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong
hoạt động kinh doanh của mình. Thuế là công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước
đối với nền kinh tế, do đó để thực hiện chính sách bảo hộ, khuyến khích sản xuất
trong nước và khuyến khích xuất khẩu, pháp luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
có các quy định khuyến khích hoặc hạn chế việc xuất khẩu, nhập khẩu đối với
một số hàng hóa. Sự khuyến khích hoặc hạn chế này thể hiện tập trung ở biểu
thuế áp dụng có tính chất phân biệt đối với các loại hàng hóa xuất khẩu, nhập
khẩu, do đó nếu không có những nghiên cứu cụ thể sẽ gây ra những thất thu thuế
tiềm năng. Với những giai đoạn có sự thay đổi trong chính sách như vậy, cơ
quan Hải quan là đơn vị thực thi việc thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu sẽ căn
cứ vào các văn bản quy định để tính và đề xuất các chính sách thu thuế phù hợp.
Chính vì vậy môi trường kinh tế cũng ảnh hưởng đến quản lý thu thuế xuất
khẩu, nhập khẩu hàng hóa.
Thứ ba, do sự tiến bộ của khoa học, kỹ thuật: Hội nhập kinh tế quốc tế,
giúp các nước có cơ hội tiếp nhận khoa học kỹ thuật và nền công nghệ cao của
các nước phát triển làm cho sự phát triển kinh tế của các nước đang phát triển có
nhiều thuận lợi hơn. Tuy nhiên, nó luôn có tính hai mặt, bởi do sự phát triển của
khoa học kỹ thuật, các nhà làm luật không lường hết tác động của các nhân tố mới
nên không xây dựng được một mức thuế phù hợp khi sản phẩm mới xuất hiện, dễ
gây thất thu thuế tiềm năng. Thông thường phải sau một thời gian nhất định thì các
cơ quan thuế mới có thông tin đầy đủ để áp dụng mức thuế phù hợp nhất.
Thứ tư, do tác động của hội nhập kinh tế quốc tế: Hiện nay môi trường
kinh doanh của một doanh nghiệp không chỉ bó hẹp ở một quốc gia mà còn trên
rất nhiều nước khác nhau khi tham gia và phân công lao động. Các nước đang
phát triển thường phải đối mặt với tình trạng chuyển giá, khai khống hay giảm

39. 28
giá trị đầu tư với mục đích trốn thuế. Bên cạnh đó còn nhiều trường hợp lợi
dụng ưu đãi quốc gia, lãnh thổ để gian lận các chứng nhận xuất xứ gây thất thu
thuế xuất khẩu, nhập khẩu.
Thứ năm, do buôn lậu và gian lận thương mại: Thất thu thuế xuất khẩu,
nhập khẩu có nhiều nguyên nhân, song trong những nguyên nhân đó thì buôn lậu
và gian lận thương mại được đánh giá là vấn đề nhức nhối nhất hiện nay của các
nước. Hành vi buôn lậu thường do yếu tố lợi nhuận chi phối và thường diễn ra ở
những mặt hàng có thuế suất thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu cao, mặt hàng cấm
xuất khẩu, nhập khẩu hay mặt hàng có thuế suất thấp nhưng mức tiêu thụ trên thị
trường nội địa lớn nên dẫn tới lợi nhuận do buôn lậu cao.
Từ những khái quát trên đây về các nguyên nhân cơ bản gây ra thất thu
thuế mang tính phổ biến, ở đâu có thuế thì ở đó có người cố tình trốn thuế, lậu
thuế, do vậy còn thất thu thuế. Người nộp thuế khi thấy lợi ích của mình bị chia
sẻ, họ luôn luôn tìm cách làm giảm số thuế phải nộp; lúc đầu các hình thức trốn
thuế còn đơn giản, mang tính cơ học, càng về sau cùng với sự phát triển, hội
nhập kinh tế quốc tế, thì các hình thức trốn thuế được che đậy dưới những hình
dạng khác nhau, ngày càng tinh vi hơn, có hệ thống hơn. Khi một dạng trốn thuế
này bị phát hiện, thì người ta lại nghĩ ra một cách khác để trốn thuế. Tuy nhiên,
trong điều kiện từng Nhà nước khác nhau, với mục đích khác nhau trong việc sử
dụng công cụ thuế, với sự giác ngộ, ý thức tuân thủ pháp luật về thuế khác nhau
của các tầng lớp dân cư thì thất thu thuế diễn ra trên những mức độ, phạm vi, quy
mô khác nhau và việc đưa ra các biện pháp để chống thất thu thuế là cũng tùy thuộc
vào điều kiện cụ thể của mỗi một quốc gia trong từng thời kỳ nhất định, đó cũng là
nghệ thuật trong quản lý, điều hành của mỗi quốc gia đó.
2.2.3.2. Nguyên nhân chủ quan
Bên cạnh những nguyên nhân khách quan, có nhiều nguyên nhân khác
ảnh hưởng đến công tác thu thuế của Hải quan . Các nguyên nhân chủ yếu là:

40. 29
Thứ nhất, do sự yếu kém về nghiệp vụ của công chức Hải quan: Trình độ
nghiệp vụ của cán bộ Hải quan cũng là một nhân tố ảnh hưởng đến công tác
quản lý thuế. Do sự phát triển kinh tế - xã hội, xuất hiện nhiều hình thức thương
mại quốc tế, nhiều loại hàng hóa đa dạng về chủng loại, chất lượng, có thể sử
dụng nhiều mục đích. Nếu trình độ nghiệp vụ của cán bộ Hải quan không đạt
yêu cầu, thiếu kinh nghiệm sẽ dễ dẫn đến việc tiếp nhận đăng ký loại hình xuất
nhập khẩu do doanh nghiệp đề nghị hay phân tích, phân loại, áp mã sai dẫn đến
thất thu thuế xuất khẩu, nhập khẩu hoặc cho doanh nghiệp được hưởng chính
sách ưu đãi thuế không hợp lý. Tính liêm chính của cán bộ Hải quan đóng vai
trò quan trọng trong việc chống thất thu thuế cho ngân sách. Trình độ chuyên
môn nghiệp vụ yếu kém dẫn đến tạo cơ hội cho hàng hóa sai quy cách nguồn
gốc, chất lượng xấu thâm nhập vào thị trường. Đây chính là nguyên nhân quan
trọng gây ra tình trạng thất thu thuế lớn nhất.
Thứ hai, do công tác kiểm tra, kiểm soát chưa tốt: Để quản lý thuế xuất
khẩu, nhập khẩu đạt hiệu quả, đáp ứng yêu cầu quản lý của Nhà nước, thì cơ
quan quản lý thuế phải xây dựng một cơ cấu tổ chức quản lý thuế phù hợp với
tính chất, quy mô, trình độ phát triển của hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại
nước mình. Hiệu quả công tác quản lý thu thuế phụ thuộc vào khả năng vận
hành bộ máy quản lý vì tại đây tổ chức thực hiện các hoạt động của quản lý thu
thuế bao gồm: xây dựng dự toán thu thuế, tổ chức thực hiện thu thuế, thanh tra,
kiểm tra thuế, đốc thúc thu hồi nợ thuế… Tính hiệu quả của tổ chức quản lý thu
thuế xuất khẩu, nhập khẩu thể hiện ở tính chuyên nghiệp có sự chuyên môn hóa
trong các khâu nghiệp vụ, bố trí đúng người đúng việc thành một dây chuyền
liên hoàn từ khâu đăng ký tờ khai, kiểm tra khai báo thuế, thu thuế, thông quan,
phúc tập và kiểm tra sau thông quan đảm bảo giảm tối đa thời gian thông quan
cho doanh nghiệp mà vẫn thu đúng, thu đủ số thuế xuất nhập khẩu mà doanh
nghiệp phải nộp. Tùy thuộc vào khối lượng công việc của từng khâu mà bố trí số

41. 30
cán bộ phù hợp, nếu không sẽ bị ùn tắc, do sức ép về thời gian phải thông quan
hàng hóa sẽ dễ dẫn đến sai lệch về số thuế phải thu.
Thứ ba, do ý thức tuân thủ pháp luật thuế của đối tượng nộp thuế: Chủ
thể chịu sự điều chỉnh của các văn bản thuế, phải thực hiện khai báo thuế, nộp
thuế chính là những đối tượng nộp thuế. Số lượng và trình độ nhận thức của đối
tượng nộp thuế sẽ ảnh hưởng tới tổ chức bộ máy quản lý thuế. Có thể nhận thấy
rằng nếu đối tượng nộp thuế có am hiểu về pháp luật thuế cùng với ý thức chấp
hành tốt pháp luật thì chắc chắn không bao giờ có hiện tượng gian lận thuế hay
chây ỳ, nợ đọng thuế dẫn đến thất thu thuế. Hay số lượng đối tượng nộp thuế
nhiều, phức tạp thì cơ quan Hải quan cũng phải điều chỉnh, bổ sung số lượng
cán bộ cho phù hợp để vừa đạt yêu cầu về thời gian thông quan, vừa đạt yêu cầu
nhiệm vụ quản lý thuế.
Thứ tư, do đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn: Trong nền kinh tế thị
trường hiện nay sự phân hóa giàu nghèo ngày càng trở nên sâu sắc. Một số người
mong muốn giàu lên một cách nhanh chóng đã tham gia vào hoạt động buôn lậu,
gian lận để thoát khỏi cảnh nghèo đói. Những vùng nông thôn vùng núi đặc biệt
khó khăn, nên gian thương đã lợi dụng người dân để vận chuyển cho họ.
2.2.4. Hậu quả của thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu
Hiện tượng thất thu thuế gây hậu quả rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời
sống kinh tế xã hội của quốc gia. Cụ thể là:
- Về mặt kinh tế:
Thất thu thuế làm cho mục đích của thuế không đạt được, làm giảm nguồn
thu từ thuế của ngân sách Nhà nước, do đó sẽ làm thay đổi kế hoạch chi ngân
sách của Nhà nước, ảnh hưởng đến quá trình thúc đẩy kinh tế phát triển, làm cho
việc điều hành của Nhà nước đối với nền kinh tế, xã hội giảm sút. Cụ thể là:
Trước hết, để có những cơ sở vật chất phục vụ cho việc thực hiện chức
năng, nhiệm vụ của mình, Nhà nước đã động viên mọi tổ chức và cá nhân trong

42. 31
xã hội đóng góp một phần thu nhập dưới hình thức thuế cho NSNN. Cho nên,
tạo nguồn thu cho NSNN là vai trò cơ bản, đầu tiên, là chức năng vốn có của
thuế. Cho nên, thất thu thuế sẽ giảm nguồn thu NSNN, dẫn đến tình trạng bội
chi ngân sách, ảnh hưởng đến vấn đề chi tiêu của Chính phủ. Do đó gây hậu quả
làm cho việc điều hành của Nhà nước đối với nền kinh tế-xã hội bị giảm sút,
thiếu điều kiện vật chất để Nhà nước hoạt động. Bước vào cơ chế thị trường,
ngoài những ưu điểm của nó như thị trường đóng vai trò hợp lý hóa và báo hiệu
những mát cân đối của nền kinh tế, đồng thời thị trường tự điều chỉnh những
mất cân đối đó hoặc trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp được tự do
cạnh tranh để giành được những ưu thế trong việc cung cấp sản phẩm hàng hóa
cho người tiêu dùng. Nhờ đó, chất lượng sản phẩm hàng hóa được nâng cao,
chủng loại hàng hóa phong phú, số lượng hàng hóa dồi dào, hiệu quả của nền
kinh tế ngày càng cao,…, thì thị trường cũng còn có những mặt trái như: Sự
phân phối thông qua cơ chế thị trường gây nên sự không công bằng xã hội; cơ
chế thị trường chạy theo lợi nhuận là trên hết, nên không tập trung sức lực, tiền
vốn vào các mục đích xã hội, phúc lợi công cộng…. Hơn nữa, với điều kiện hiện
nay của nhiều nước là thị trường chưa hoàn chỉnh, tình trạng kinh tế ngầm và
kinh doanh phi pháp thường xuyên diễn ra, kinh doanh nhỏ, phân tán lại chiếm tỉ
trọng lớn. Điều đó làm cho công tác quản lý thu thuế gặp nhiều khó khăn do
không kiểm soát được hoạt động sản xuất kinh doanh và đây cũng là một trong
những nguyên nhân gây thất thu thuế.
Về xã hội
Thất thu thuế sẽ làm ảnh hưởng tới việc thực hiện công bằng xã hội và
gây ra những tiêu cực xã hội khác. Góp phần thực hiện công bằng xã hội là một
trong những vai trò quan trọng của thuế trong nền kinh tế xã hội. Đồng thời đây
cũng là một trong ba mục tiêu cơ bản của hệ thống thuế. Bằng các chính sách
thuế và cơ chế quản lý, điều hành công cụ thuế, một mặt Nhà nước điều tiết thu

43. 32
nhập của những người giàu có, phân phối lại cho những người nghèo thông qua
chính sách chi NSNN, mặt khác bao quát hết nguồn thu, giám sát mọi hoạt động
sản xuất kinh doanh của tất cả các thành phần kinh tế, đảm bảo cho mọi đối
tượng có hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ đều được quản lý và đều phải
nộp thuế. Sản xuất kinh doanh cùng ngành nghề, mặt hàng thuộc mọi thành phần
kinh tế trên toàn lãnh thổ quốc gia…thì phải được thực hiện nghĩa vụ thuế như
nhau. Xảy ra tình trạng thất thu thuế thì sự công bằng không thể thực hiện được,
trước hết là công bằng trong nghĩa vụ đóng thuế giữa những đối tượng sản xuất,
kinh doanh trong xã hội, giữa những đối tượng sản xuất, kinh doanh trong xã
hội, giữa những người sản xuất kinh doanh với những người hưởng chính sách
xã hội… đối với các chủ thể trốn lậu được thuế thì họ sẽ giảm giá bán, đẩy
nhanh việc tiêu thụ, thu hồi vốn và quay vòng vốn nhanh, ngược lại, người
không trốn được thuế (tức là chấp hành nghiêm nghĩa vụ nộp thuế với Nhà
nước) thì giá bán sản phẩm cao, số lượng sản phẩm tiêu thụ chậm, vòng quay
vốn chậm dẫn đến sản xuất không phát triển và có thể dẫn đến tình trạng phá
sản. Điều này được hạn chế dần khi Nhà nước tham gia vào quá trình tái phân
phối của cải xã hội bằng “chính sách phân phối lại”. Thông qua việc áp dụng
chính sách thuế lũy tiến đối với tầng lớp có thu nhập cao, đánh thuế nhẹ hoặc
không đánh thuế đối với tầng lớp có thu nhập thấp, đánh thuế nặng đối với hàng
hóa tiêu dùng xa xỉ hoặc đánh thuế nhẹ và miễn thuế đối với hàng hóa tiêu dùng
thiết yếu đối với đa số dân cư…khi nền kinh tế càng phát triển thì những khoản
chi ngân sách đảm bảo cho nhu cầu xã hội ngày càng tăng lên, vai trò điều tiết
thu nhập góp phần thực hiện công bằng xã hội của thuế càng được biểu hiện rõ
nét hơn. Việc xảy ra tình trạng thất thu thuế sẽ tạo điều kiện cho những hoạt
động sản xuất kinh doanh trái Pháp luật, những hoạt động thu lợi bất chính phát
triển, đồng thời làm ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
mọi thành viên trong xã hội, tạo điều kiện cho sự phân hóa nhanh chóng kẻ giàu,

44. 33
người nghèo trong xã hội, gây ra tình trạng bất hợp lý trong phân phối thu nhập,
bất bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, giữa các tầng lớp dân cư. Không
những thế, thất thu thuế còn làm ảnh hưởng đến trật tự xã hội, làm cho pháp luật
bị vi phạm, kỷ cương của Nhà nước không nghiêm…
2.3. Chống thất thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trong bối cảnh
hội nhập kinh tế quốc tế
2.3.1. Các nguyên tắc chủ yếu khi hội nhập kinh tế quốc tế
Quá trình quốc tế hóa nền kinh tế thế giới cùng với những xu hướng liên
kết kinh tế quốc tế và tự do hóa thương mại, đã tạo ra những nguyên tắc nhất
định nhằm tạo thuận lợi cho thương mại quốc tế. Những nguyên tắc này được áp
dụng một cách phổ biến trong Tổ chức Thương mại Thế giới GATT/WTO, cũng
như các khối mậu dịch khu vực mà mỗi nước thành viên của các thể chế này đều
phải tôn trọng. Trong khuôn khổ luận án nghiên cứu, xin chỉ tập trung chủ yếu
vào những nguyên tắc cơ bản nhất mà từ đó có thể phát sinh các nghĩa vụ, cam
kết hay quy định liên quan đến chính sách thuế xuất khẩu, nhập khẩu.
Nguyên tắc thứ nhất: Thương mại không phân biệt đối xử. Nguyên tắc
này được áp dụng bằng hai loại đãi ngộ song song, đó là đãi ngộ tối huệ quốc và
đối xử quốc gia. Nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc (MFN): nguyên tắc này đòi
hỏi sự đối xử mọi người bình đẳng như nhau. Theo qui định của các hiệp định
WTO, nguyên tắc này được áp dụng như sau: Mỗi thành viên đối xử với mọi
thành viên khác bình đẳng với nhau như là các bạn hàng được ưu đãi nhất. Nếu
như một nước cho một nước khác được hưởng lợi nhiều hơn thì đối xử "tốt
nhất" đó phải được dành cho tất cả các nước thành viên WTO khác để các nước
khác vẫn tiếp tục có được đối xử tối huệ quốc. Nguyên tắc MFN đảm bảo rằng
mỗi thành viên WTO đối xử với trên 150 thành viên khác như nhau.
Nguyên tắc này rất quan trọng vì vậy nó được ghi nhận tại điều đầu tiên
của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại GATT. Nguyên tắc MFN

45. 34
cũng được đề cao trong Hiệp định chung về Dịch vụ GATS, Hiệp định về Quyền
sở hữu Trí tuệ liên quan đến thương mại TRIMs.
Đối xử quốc gia (NT): Nguyên tắc này đòi hỏi đối xử với người nước
ngoài và người trong nước như nhau, hàng nhập khẩu và hàng sản xuất trong
nước phải được đối xử như nhau, ít nhất là sau khi hàng hoá nhập khẩu đã đi vào
đến thì trường nội địa. Theo nguyên tắc này, khi áp dụng những qui chế trong
nước và thuế nội địa đối với hàng nhập khẩu thì phải tạo các điều kiện tương tự
như đối với sản phẩm trong nước. Vì thế các thành viên của WTO không được
áp dụng thuế nội địa để bảo vệ sản xuất trong nước và không được phân biệt đối
xử đối với hàng nhập khẩu từ các nước thành viên WTO khác bằng các quy định
hay tiêu chuẩn có tính phân biệt đối xử.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho dịch vụ nhãn hiệu thương mại, bản
quyền và quyền phát minh sáng chế trong nước và của nước ngoài. Đối xử quốc
gia chỉ áp dụng được khi hàng hoá dịch vụ và đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ
đã vào đến thị trường. Vì vậy, việc đánh thuế nhập khẩu hàng hoá không vi
phạm nguyên tắc này mặc dù hàng nội địa không chịu thuế tương tự.
Nguyên tắc thứ hai: Thương mại phải ngày càng được tự do thông qua
đàm phán. WTO đảm bảo thương mại giữa các nước ngày càng tự do hơn thông
qua quá trình đàm phán hạ thấp hàng rào thuế quan để thúc đẩy buôn bán. Hàng
rào thương mại bao gồm thuế quan, và các biện pháp phi thuế quan khác như
cấm nhập khẩu, quota có tác dụng hạn chế nhập khẩu có chọn lọc, các hàng rào
kỹ thuật… đôi khi vấn đề khác như tệ quan liêu, chính sách ngoại hối cũng được
đưa ra đàm phán. Kể từ khi GATT, sau đó là WTO được thành lập đã tiến hành
8 vòng đàm phán để giảm thuế quan, dỡ bỏ hàng rào phi thuế quan và mở cửa
thị trường. Để thực hiện nguyên tắc tự do thương mại này, WTO đảm nhận chức
năng là diễn đàn đàm phán thương mại đa phương để các nước có thể liên tục
thảo luận về vấn đề tự do hoá thương mại.