Μία παρουσίαση για τη θεωρία των προσδιορισμών.

1. προσδιορισμοί
Ονοματικοί – ομοιόπτωτοι
1
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ

2. Τι είναι οι προσδιορισμοί;
2
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ

3. Προσδιορισμοί
είναι οι λέξεις
μιας πρότασης
που
προσδιορίζουν
κάποιον από
τους κύριους
όρους ή
κάποια άλλη
λέξη της
πρότασης.
3
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ

4. Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται;
4
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ

5. προσδιορισμοί
Ονοματικοί: είναι
ονόματα και
προσδιορίζουν ονόματα
ομοιόπτωτοι ετερόπτωτοι
1. Γενική
2. Δοτική
3. Αιτιατική
Επιρρηματικοί:
προσδιορίζουν συνήθως
ρήματα αλλά και άλλα
μέρη του λόγου
α. επιρρήματα
β. πλάγιες πτώσεις
γ. επιρρηματικές
μετοχές
δ. επιρρηματικές
προτάσεις
ε. εμπρόθετες
φράσεις
στ. απαρέμφατα
ζ. επιρρηματικά ή
προληπτικά
κατηγορούμενα
5
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ

6. 6
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ
ομοιόπτωτοι
ουσιαστικά
παράθεση
επεξήγηση
επίθετα
Επιθετικός
προσδιορισμός
Κατηγορηματικός
προσδιορισμός

7. Τι είναι οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι
προσδιορισμοί;
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 7

8. Οι ονοματικοί
προσδιορισμοί
είναι ονόματα
(ουσιαστικά ή
επίθετα ή άλλες
λέξεις με σημασία
επιθέτου).
Είναι ομοιόπτωτοι,
γιατί βρίσκονται
στην ίδια πτώση με
τη λέξη που
προσδιορίζουν.
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 8

9. Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται;
Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί χωρίζονται σε
αυτούς που ως προσδιορισμοί είναι:
α) ουσιαστικά
β) επίθετα
Όσοι προσδιορισμοί είναι ουσιαστικά χωρίζονται σε:
α) παράθεση
β) επεξήγηση
Όσοι προσδιορισμοί είναι επίθετα χωρίζονται σε:
α) επιθετικό
β) κατηγορηματικό
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 9

10. Τι είναι ο επιθετικός
προσδιορισμός;
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 10

11.  Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο
ομοιόπτωτος προσδιορισμός, που συνήθως
είναι επίθετο, ο οποίος δίνει
μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που
προσδιορίζει.
Τὴν δὲ ἑλληνικὴν δύναμιν ἤθροιζεν
Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ἑλληνικὴν
είναι επίθετο που τοποθετείται κοντά σε
ουσιαστικό (δύναμιν) ως ονοματικός ομοιόπτωτος
προσδιορισμός, αποδίδοντας μια μόνιμη ιδιότητα.
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 11

12. Μόνο το επίθετο χρησιμοποιείται
ως επιθετικός προσδιορισμός;
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 12

13. ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 13
Ως επιθετικός προσδιορισμός εκτός από επίθετο χρησιμοποιείται:
α) αντωνυμία
→ Οἱ στρατιῶται οἱ ἡμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.
(= Οι δικοί μας στρατιώτες έγιναν άνδρες αγαθοί.)
β) αριθμητικό
→ Ἡ ζημία ἦν χίλιαι μναῖ.
(= Η ζημιά ήταν χίλιες μνες.)
γ) επιθετική μετοχή
→ Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.
(= Οι εκλεγμένοι στρατηγοί ήταν δέκα.)
δ) ουσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα,
αξίωμα, ιδιότητα κ.ά
→ Ἀνὴρ γέρων > ηλικία
→ Ἄνδρες Ἀθηναῖοι > εθνικότητα
→ Ἀνὴρ μάντις > επάγγελμα
→ Ἀνὴρ στρατηγός > αξίωμα
→ Ἀνὴρ συκοφάντης > ιδιότητα

14. ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 14
ε) ονομασία γεωγραφικού όρου με άρθρο
→ Ἡ Ἀχερουσία λίμνη
→ Ὁ Εὐφράτης ποταμὸς
→ Τὸ Πήλιον ὄρος
Παρατήρηση: Για να είναι επιθετικός προσδιορισμός η ονομασία του
γεωγραφικού όρου θα πρέπει να συμφωνεί με τον γεωγραφικό όρο
στο γένος· διαφορετικά είναι παράθεση.
→ Εἶδον τὸ ὄρος Ὄσσα. > όρος = ουδέτερο, Ὄσσα = θηλυκό
> παράθεση
στ) επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο
→ Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.
ζ) γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο
→ Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος
→ Ὁ τῶ ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.
→ Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὐτῶν παρέδοσαν.
η) δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
→ Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἵ ἦσαν ἐκπεπτωκότες.

15. Τι είναι ο κατηγορηματικός
προσδιορισμός;
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 15

16. ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 16
Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος
προσδιορισμός, που συνήθως είναι άναρθρο επίθετο, ή
αντωνυμία ή μετοχή, ο οποίος δίνει μια παροδική ιδιότητα
στο έναρθρο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Η ιδιότητα αυτή είναι
αντίθετη σε μιαν άλλη ιδιότητα του ίδιου ουσιαστικού. Με άλλα
λόγια δεν την έχει πάντα αυτήν την ιδιότητα, αλλά μόνο για
κάποιο χρονικό διάστημα.
→ Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην.
(= Κατέλαβαν την πόλη που ήταν έρημη.)
> Η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της (παροδική ιδιότητα)
και όχι πάντα (μόνιμη ιδιότητα).
→ Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.
(= Ο Αλέξανδρος προχωρούσε με συντεταγμένο το στράτευμα.)
Το στράτευμα ήταν συντεταγμένο την ώρα που προχωρούσε
(παροδική ιδιότητα) και όχι πάντα (μόνιμη ιδιότητα).
Στα παραπάνω παράδειγματα οι λέξεις ἐρήμην, συντεταγμένῳ
είναι άναρθρα επίθετο - μετοχή που τοποθετούνται κοντά σε
ουσιαστικά (τὴν πόλιν, τῷ στρατῷ) ως ονοματικός ομοιόπτωτος
προσδιορισμός, αποδίδοντας μια παροδική ιδιότητα.

17. Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως
κατηγορηματικοί προσδιορισμοί;
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 17

18. Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός
χρησιμοποιούνται οι λέξεις:
πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος,
ἔσχατος, αὐτός, μόνος, ἕκαστος
όταν είναι άναρθρες.
→ Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Οι παραπάνω λέξεις όταν
είναι έναρθρες χρησιμοποιούνται ως
επιθετικός προσδιορισμός.
→ Κοινὸν τὸν ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. >
επιθετικός προσδιορισμός
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 18

19. Διάκριση του
επιθετικού
προσδιορισμού
από τον
κατηγορηματικό ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 19

20. α) Ο επιθετικός προσδιορισμός
είναι έναρθρος, ενώ
ο κατηγορηματικός προσδιορισμός
είναι άναρθρος:
→ Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος.
> επιθετικός προσδιορισμός > έναρθρος
→ Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον.
> κατηγορηματικός προσδιορισμός
> άναρθρος
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 20

21. ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΠΑ - 53ο ΓΕΛ
ΑΘΗΝΩΝ 21
προσδιορισμός ουσιαστικό ο προσδιορισμός
είναι
παράδειγμα
έναρθρος άναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον ξίφος
έναρθρος έναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος
άναρθρος άναρθρο επιθετικός ὀξύτατον ξίφος
άναρθρος έναρθρο κατηγορηματικός ὀξύτατον τὸ ξίφος
Σημείωση: Από τους διάφορους συνδυασμούς
θυμόμαστε τον τελευταίο (άναρθρος-έναρθρο), αφού
είναι η μοναδική περίπτωση του κατηγορηματικού.