Μία παρουσίαση για την 3η διδακτική ενότητα του Φακέλου Υλικού, αρχαία Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου

1. ΕΝΟΤΗΤΑ 3Η
Η φιλοσοφία ως προϋπόθεση
για την ευδαιμονία
1
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

2. Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΜΕΝΟΙΚΕΑ
ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ
ΛΟΓΟΣ.
Ο Επίκουρος προτρέπει τον
Μενοικέα να ασκήσει τη
φιλοσοφία.
Επιστολή στον
Μενοικέα, 122
2
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

3. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
 Η επιστολή Πρὸς Μενοικέα, μία από τις τρεις
ακέραιες επιστολές του Επίκουρου που σώζονται
μέχρι σήμερα, συνοψίζει την ηθική φιλοσοφία του
φιλοσόφου της ελληνιστικής εποχής (341-271 π.Χ.).
 Δεν πρόκειται για πραγματική επιστολή. Η σύνταξη
κειμένων με μορφή επιστολής, η επιστολογραφία,
αποτελεί γραμματειακό είδος που αναπτύχθηκε
ιδιαίτερα κατά την ύστερη ελληνική αρχαιότητα.
3
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

4. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
 «Ο προτρεπτικός αυτός προς τη φιλοσοφία είναι, μάλλον για
πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφίας, μια ανοιχτή (στον
αντίποδα της πολιτικής ή πνευματικής αριστοκρατίας)
πρόσκληση σε όλους τους ανθρώπους: νέους και γέρους
πρώτα, αλλά και προς άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και
δούλους, μορφωμένους και αμόρφωτους, πλούσιους και
φτωχούς. Ίσως η μόνη διάκριση που υφίσταται να είναι
ανάμεσα σε αυτούς που επιθυμούν να φιλοσοφήσουν και σε
εκείνους που δεν επιθυμούν. Ωστόσο, και οι τελευταίοι, αν
ακούσουν την αληθινή (την επικούρεια) φιλοσοφία και τον
σκοπό της, θα προστρέξουν στο κάλεσμά της».
Γ. Ζωγραφίδης, Επίκουρος. Ηθική. Η θεραπεία της ψυχής. Εισαγωγή, μετάφραση,
σχόλια, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 556
4
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

5. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
 Στο κείμενο που ακολουθεί, που αποτελεί την
πρώτη παράγραφο της επιστολής, ο Επίκουρος
υμνεί τον φιλοσοφικό στοχασμό προβάλλοντας
τον πραγματικό στόχο της φιλοσοφίας, ο οποίος
είναι να οδηγήσει τον άνθρωπο στην
ευδαιμονία. Πρόκειται για ένα εγκώμιο στη
φιλοσοφία, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την
ευτυχία. Με δεδομένο λοιπόν ότι η φιλοσοφία
έχει πρακτική στόχευση και είναι συνδεδεμένη
με τον υπέρτατο σκοπό του ανθρώπινου βίου
προκύπτει το ερώτημα: Από πότε μπορούμε
να ασχολούμαστε μαζί της;
5
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

6. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ο Επίκουρος αυτό θεώρησε και αυτό έζησε ως
το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρώπινης
ζωής: το «πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος»,
δηλαδή ποια είναι η ιδανική μορφή ζωής που
μπορώ να ζήσω. Και δεν ήταν ένα θεωρητικό
ερώτημα. Την εποχή εκείνη οι φιλόσοφοι
πίστευαν ότι μπορεί να απαντηθεί όχι μόνο στα
λόγια αλλά και στην πράξη. Και το πρώτο βήμα
ήταν η επιλογή της κατάλληλης φιλοσοφικής
σχολής: όταν την επέλεγες, δεν επέλεγες
απλώς μία μέθοδο να γνωρίζεις, ένα τρόπο να
σκέφτεσαι ή κάποιες συγκεκριμένες γνώσεις·
επέλεγες έναν τρόπο να ζήσεις».
Γ. Ζωγραφίδης, ό.π., σελ. 54 6
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

7. ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΜΕΝΟΙΚΕΑ, 122
Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν,
μήτε γέρων ὑπάρχων κοπιάτω
φιλοσοφῶν· οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς
ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ
ψυχὴν ὑγιαῖνον. Ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω
τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν ἢ
παρεληλυθέναι τὴν ὥραν, ὅμοιός ἐστιν
τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μήπω
παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι.
Ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ
γέροντι, τῷ μὲν ὅπως γηράσκων
νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν χάριν τῶν
γεγονότων, τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ
παλαιὸς ᾖ διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν
μελλόντων. Μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ
ποιοῦντα τὴν εὐδαιμονίαν, εἴπερ
παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν,
ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ
ταύτην ἔχειν.
Ούτε όταν κάποιος είναι νέος να
αργοπορεί να φιλοσοφήσει, ούτε όταν
είναι γέρος να καταπονείται
φιλοσοφώντας. Γιατί κανένας δεν είναι
ανώριμος ή υπερώριμος για εκείνο που
διασφαλίζει την υγεία της ψυχής.
Όποιος, μάλιστα, λέει ότι δεν ήρθε
ακόμη ο καιρός για να φιλοσοφήσει ή
ότι κιόλας πέρασε, μοιάζει με εκείνον
που λέει ότι δεν έφτασε ακόμη η ώρα ή
ότι δεν έμεινε πια καιρός για να
ευτυχήσει. Πρέπει, λοιπόν, να
φιλοσοφεί και ο νέος και ο γέρος: ο ένας
ώστε, καθώς γερνά, να παραμένει νέος
μέσα στα αγαθά ¯από ευγνωμοσύνη
προς τα όσα έγιναν¯, και ο άλλος, αν
και νέος, να είναι συνάμα και ώριμος,
καθώς θα είναι απαλλαγμένος από τον
φόβο για όσα θα γίνουν. Είναι ανάγκη,
συνεπώς, να μεριμνούμε για τα όσα
φέρνουν την ευδαιμονία, γιατί, όταν την7
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

8.  Μήτε νέος τις
ὢν μελλέτω
φιλοσοφεῖν,
μήτε γέρων
ὑπάρχων
κοπιάτω
φιλοσοφῶν·
 Κύριες προτάσεις επιθυμίας
(προτρεπτικές προστακτικές) που
συνδέονται μεταξύ τους με τους
αποφατικούς συμπλεκτικούς
συνδέσμους μήτε- μήτε.
 Προτρεπτικό, διδακτικό ύφος
 Πρόταση σε όλους τους ανθρώπους να
ασχοληθούν με τη φιλοσοφία.
 Αντίθεση: νέος/γέρων
 Προβολή της αξίας της φιλοσοφίας για
όλους τους ανθρώπους (ανεξάρτητα
από την ηλικία)
8
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

9.  Όπως και στον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη,
κεντρική θέση στο συγκεκριμένο απόσπασμα
της προτρεπτικής επιστολής του Επίκουρου
έχει το ρηματικό επίθετο φιλοσοφητέον.
 Αν το αναλύαμε σε πρόταση, αυτή θα ήταν:
«χρὴ νέον καὶ γέροντα φιλοσοφεῖν»
 Ο Επίκουρος τονίζει ότι η προτροπή του
προς τη φιλοσοφία αφορά τόσο τους νέους
όσο και τους γέρους.
9
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

10. ΕΝΝΟΙΕΣ - ΛΕΞΕΙΣ
 φιλοσοφεῖν: Για τον Επίκουρο η φιλοσοφία
είναι συνυφασμένη με τη μελέτη των
φυσικών φαινομένων (φυσιολογία) και την
άσκησή της στον ευρύτερο χώρο μιας
κοινότητας φίλων (συμφιλοσοφεῖν). Ο
σκοπός της είναι διπλός: θεραπευτικός,
καθώς απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον
φόβο για τη φύση, τους θεούς, τον θάνατο
και τον πόνο, και διδακτικός, καθώς μαθαίνει
τον άνθρωπο να βρίσκει τα όρια του πόνου
και της ηδονής.
10
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

11.  Οι προτροπές αποκαλύπτουν επίσης ότι η βούληση
του ανθρώπου είναι η κινητήρια δύναμη των ενεργειών
του. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει και να
διαμορφώσει τον τρόπο της ζωής του και γι αυτό
κρατάει στα χέρια του τη δυνατότητα να γίνει
ευτυχισμένος.
 Οι προτροπές για ενασχόληση με τη φιλοσοφία
απευθύνονται στους ανθρώπους κάθε ηλικίας, νέους
και γέρους.
 Από αυτό κατανοούμε ότι κατά τον Επίκουρο η
φιλοσοφία δεν έχει ελιτίστικο χαρακτήρα, δεν είναι για
τους λίγους και εκλεκτούς, είναι για όλους, για κάθε 11
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

12.  οὔτε γὰρ
ἄωρος οὐδείς
ἐστιν οὔτε
πάρωρος
πρὸς τὸ κατὰ
ψυχὴν
ὑγιαῖνον.
 Στήριξη της προτροπής για
φιλοσοφία με συμμετρικές για τους
νέους και τους ηλικιωμένους
αιτιολογήσεις, οι οποίες αναιρούν
πιθανές αντιρρήσεις.
 Για τη φιλοσοφία δεν υπάρχει ὤρα.
Αυτό ακριβώς υπογραμμίζει η
χρήση των αντίθετων και συγγενών
ετυμολογικά επιθέτων ἄωρος και
πάρωρος.
 Προβολή του βασικού
επιχειρήματος: ο φιλοσοφικός
στοχασμός λειτουργεί ιαματικά-
θεραπευτικά διασφαλίζοντας την
ψυχική υγεία και, μέσω αυτής
οδηγεί στην εὐδαιμονίαν. 12
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

13. ΕΝΝΟΙΕΣ - ΛΕΞΕΙΣ
Εὐδαιμονία: για τους περισσότερους φιλοσόφους της
αρχαιότητας η εὐδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός της
ανθρώπινης ζωής, η επιδίωξη όλων των ανθρώπων,
το απώτατο αγαθό –αλλά δίνουν διαφορετικό
περιεχόμενο στην έννοια. Στην επικούρεια φιλοσοφία η
εὐδαιμονία έχει κεντρική θέση, αποτελώντας ένα
ιδανικό εφικτό σε όλους τους ανθρώπους,
ανεξαρτήτως φυλετικής καταγωγής, φύλου, ηλικίας,
κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης. Η
ἡδονὴ είναι το κεντρικό περιεχόμενο της ανθρώπινης
ευδαιμονίας: τὴν ἡδονὴν ἀρχὴν καὶ τέλος λέγομεν εἶναι
τοῦ μακαρίως ζῆν (Επιστολή στον Μενοικέα, 129).
Συνίσταται στη, μέσα από νηφάλιο στοχασμό,
μετρημένη απόλαυση φυσικών και πνευματικών
αγαθών, που οδηγεί στην ἀπονία και στην ἀταραξία,
την ψυχική γαλήνη. Ο ευδαίμων άνθρωπος, έχοντας
απαλλαγεί από τον πόνο της ζωής αλλά και τον φόβο
του θανάτου, παρομοιάζεται με τον θεό. 13
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

14. ΕΝΝΟΙΕΣ - ΛΕΞΕΙΣ
 ὥρα (ἄωρος, πάρωρος): στην αρχική της σημασία η λέξη
σημαίνει: ορισμένος χρόνος, χρονική περίοδος, εποχή του
έτους, μέρος της ημέρας ή του ημερονύκτιου. Στη συνέχεια,
όμως, η λέξη ὥρα έφτασε να δηλώνει τον κατάλληλο χρόνο,
την κατάλληλη εποχή για κάτι (συνώνυμη της λέξης καιρός).
Έτσι προέκυψε και η απρόσωπη έκφραση ὥρα ἐστί: είναι
ώρα, ο κατάλληλος καιρός για να γίνει κάτι. Και αντίστοιχα το
επίθετο ὡραῖος δηλώνει αυτόν που γίνεται την κατάλληλη
στιγμή, που βρίσκεται στην ακμή του, τον ώριμο. Στην αττική
διάλεκτο η λέξη ὥρα δήλωνε και την ώριμη ηλικία, μετά την
νεότητα και πριν τα γηρατειά.
14
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

15.  Την προτροπή του για φιλοσοφία ο Επίκουρος την
υποστηρίζει με συμμετρικές για τους νέους και τους
ηλικιωμένους αιτιολογήσεις, αναιρώντας με
διαλογικό ύφος υποθετικές αντιρρήσεις των μεν και
των δε:
Α1: οι νέοι δεν πρέπει να θεωρούν τον εαυτό τους ανώριμο για
τη φιλοσοφία.
Α2: οι ηλικιωμένοι δεν πρέπει να θεωρούν τον εαυτό τους
υπερώριμο γι αυτήν (ότι δηλαδή έχουν περάσει πια την
ώριμη για τη φιλοσοφία περίοδο της ζωής τους).
Και για τους δύο το επιχείρημα είναι το ίδιο: το
ζητούμενο της ψυχικής υγείας δεν γνωρίζει ηλικία.
15
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

16. ΑΝ ΘΕΛΑΜΕ ΝΑ ΑΝΑΣΥΣΤΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ
ΠΟΥ ΥΠΟΚΕΙΤΑΙ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ, ΑΥΤΟΣ
ΘΑ ΕΜΦΑΝΙΖΟΤΑΝ ΩΣ ΕΞΗΣ:
1η προκείμενη
2η προκείμενη-
εννοείται
Συμπέρασμα
• Η ψυχική υγεία
αφορά τους
πάντες, νέους και
ηλικιωμένους
• Η φιλοσοφία
εξασφαλίζει την
ψυχική υγεία
• Οι πάντες, νέοι
και ηλικιωμένοι,
πρέπει να
φιλοσοφούν.
16
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

17. λόγο του αυστηρά συστηματικό
χαρακτήρα, να τον φορτώσει με
εξειδικευμένους τεχνικούς όρους και
πολύπλοκα λογικά σχήματα. Και αυτό
επειδή απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό,
που μπορεί και να μην έχει συστηματική
φιλοσοφική παιδεία. Το χαρακτηριστικό
αυτό της διδασκαλίας του σίγουρα
λειτούργησε θετικά -δίπλα ασφαλώς στο
ίδιο το περιεχόμενό της- στην ευρεία
διάδοση της επικούρειας φιλοσοφίας στον
ελληνορωμαϊκό κόσμο, επί πέντε
ολόκληρους αιώνες.
17
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

18. ΧΡΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑΣ
 Ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω
τοῦ φιλοσοφεῖν
ὑπάρχειν ὥραν ἢ
παρεληλυθέναι τὴν
ὥραν, ὅμοιός ἐστιν
τῷ λέγοντι πρὸς
εὐδαιμονίαν ἢ μήπω
παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ
μηκέτι εἶναι.
 Το αρχικό επιχείρημα
αναδιατυπώνεται στη
δεύτερη περίοδο με όρους
συνωνυμίας:
ἄωρος= μήπως ὑπάρχειν
ὥραν/ μήπω παρεῖναι τὴν
ὥραν
πάρωρος= παρεληλυθέναι
τὴν ὥραν/ μηκέτι εἶναι τὴν
ὥραν
πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν
ὑγιαῖνον = πρὸς
εὐδαιμονίαν
18
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

19. ΠΟΙΑ ΕΝΝΟΙΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ Η ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ;
 Είναι ένα ιδανικό εφικτό σε όλους τους ανθρώπους,
ανεξαρτήτως φυλετικής καταγωγής, φύλου, ηλικίας,
κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης.
 Συνδέεται με τον φιλοσοφικό στοχασμό, με το «φιλοσοφεῖν»
ως «σταθερή προσωπική επιλογή του ανθρώπου, ως
στάση ζωής.
 Είναι θέμα προσωπικό, καθώς κάθε άνθρωπος μπορεί να
οικοδομήσει τη δική του, προσωπική, ευτυχία, ανεξάρτητα
από τις υπάρχουσες εξωτερικές συνθήκες.
 Βρίσκεται στην κατάσταση της απόλυτης ανεξαρτησίας του
ανθρώπου από καθετί που διαταράσσει την ηρεμία της
ψυχής του. Αυτή η ευχάριστη ηρεμία και εσωτερική ειρήνη
(«ἀταραξία») επιτυγχάνεται με μακροχρόνια άσκηση.
19
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

20. ΣΕ ΠΟΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΙ ΑΥΤΕΣ
ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ;
 Η φιλοσοφία του Επίκουρου αντιπροσωπεύει μια εποχή που
έχει χάσει το αίσθημα της ασφάλειας και ανταποκρίνεται
στην ανάγκη των ανθρώπων – που νιώθουν ξεριζωμένοι
από την πολιτική κοινότητα και φοβισμένοι από την
αναταραχή της πολιτικής ζωής – να βρουν ψυχική γαλήνη
και δύναμη να αντιμετωπίσουν την επικίνδυνη αβεβαιότητα
των εξωτερικών περιστάσεων. Γι αυτό, η φιλοσοφία
παρουσιάζεται ως σύντροφος, πολύτιμος βοηθός του
ανθρώπου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, εγγυήτρια της
εσωτερικής σταθερότητας και της ψυχικής ισορροπίας και
ευφροσύνης, ως στάσης ζωής που τον παρηγορεί και τον
στηρίζει στη, συχνά χαώδη και ακατανόητη, ζωή του.
20
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

21. ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ
 Αριστοτέλης
Εισαγωγή
«Φιλοσοφικός
Λόγος σελ. 138-
139»
 Επίκουρος
Βλέπε
προηγούμενη
διαφάνεια.
21
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

22.  Ὥστε
φιλοσοφητέον
καὶ νέῳ καὶ
γέροντι
 Στην πρόταση διατυπώνεται με
σαφήνεια το συμπέρασμα του
συλλογισμού με τον οποίο
υποστηρίζονται η αξία και η
λειτουργία της φιλοσοφίας.
 Με μία νέα διαίρεση η οποία
πλαισιώνεται από δύο
δευτερεύουσες τελικές προτάσεις
προσδιορίζεται ακριβέστερα η
προσφορά του φιλοσοφικού
στοχασμού τόσο στους γέροντες
όσο και στους νέους.
 Η διαφορά του γέρου από τον νέο
είναι ως προς τη βιωμένη ευτυχία.
Αν ο νέος έχει την ελπίδα αλλά και
τον φόβο, ο άλλος έχει τη μνήμη.
22
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

23. τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ
τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν χάριν τῶν
γεγονότων
τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ
παλαιὸς ᾖ διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν
μελλόντων.
 Η συμμετρία στις συντακτικές δομές ολοκληρώνεται με δύο
εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας, έναν σε κάθε
δευτερεύουσα πρόταση (διὰ τὴν χάριν τῶν γεγονότων, διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν
μελλόντων).
 Οι πολλές αντιθέσεις (τῷ μὲν - τῷ δὲ, γηράσκων νεάζῃ, τῶν γεγονότων -
τῶν μελλόντων , νέος - παλαιὸς) και τα δύο οξύμωρα σχήματα
προσδίδουν στο ύφος λογοτεχνικές αρετές, κομψότητα και χάρη.
 Με το διπλό οξύμωρο, ο Επίκουρος τονίζει ότι η φιλοσοφία
συμβάλλει και στην υπέρβαση, ως ασήμαντων τελικά, των ηλικιακών
διαφοροποιήσεων. Κατά προέκταση, η φιλοσοφία αναιρεί και άλλες
διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Και δεν είναι τυχαίο ότι η
φιλοσοφική σχολή του Επίκουρου, ο Κήπος, ήταν ανοιχτός σε όλους
(Αθηναίους και μη, άντρες, γυναίκες, δούλους, φτωχούς ή
αμόρφωτους).
 Η διπλή αντίθεση (τῷ μὲν νέῳ… γηράσκων νεάζῃ- τῷ δὲ γέροντι … νέος
ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ) υπογραμμίζει τον συγκερασμό των ιδιοτήτων της
νεότητας και της ώριμης-γεροντικής ηλικίας που προσφέρει η
ενασχόληση με τη φιλοσοφία. 23
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

24. • Οι νέοι, καθώς θα γερνούν, θα
μπορούν να διατηρήσουν τη νεότητά
τους ενθυμούμενοι όσες ωραίες
στιγμές έχουν γευτεί σε έναν
φιλοσοφημένο βίο και νιώθοντας
ευγνωμοσύνη για τη ζωή.
1η
προκείμενη
• Οι ηλικιωμένοι θα αισθάνονται νέοι
μέσα στα γηρατειά τους, διότι η
φιλοσοφία θα τους οπλίζει με αφοβία
απέναντι στα μελλοντικά δεινά.
2η προκείμενη
• Τόσο η ευγνωμοσύνη όσο και η
αφοβία για τη ζωή και τα μελλούμενα
συνιστούν μια φιλοσοφική στάση
ζωής.
3η προκείμενη
(εννοούμενη)
• Επιβάλλεται να φιλοσοφεί κάθε
άνθρωπος, ανεξαρτήτως ηλικίας.συμπέρασμα
24
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

25.  Μελετᾶν οὖν χρὴ
τὰ ποιοῦντα τὴν
εὐδαιμονίαν
 Πρόταση- κατακλείδα της
παραγράφου: διατύπωση του
τελικού συμπεράσματος: η
αναγκαιότητα «μελέτης» όσων
διασφαλίζουν την ευτυχία.
 Προτρεπτικός- διδακτικός τόνος.
Για να κατανοήσουμε το νόημα
της προτροπής πρέπει να
προσδιορίσουμε τη σημασία του
«μελετᾶν»
25
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

26. ΕΝΝΟΙΕΣ - ΛΕΞΕΙΣ
 μελετῶ: φροντίζω για κάτι, δίνω προσοχή σε
κάτι, το σπουδάζω. Αντίστοιχα μελέτη
σημαίνει φροντίδα, επιμέλεια, άσκηση. Στον
πλατωνικό διάλογο Φαίδων (81a) ο
Σωκράτης αναφέρεται στη φιλοσοφική
δραστηριότητα της ψυχής ως μελέτη
θανάτου. Ο Επίκουρος συμβουλεύει τον
άνθρωπο να θυμάται και να μελετά διαρκώς
τις βασικές αρχές της (επικούρειας)
φιλοσοφίας και αναλόγως να διαμορφώνει τη
26
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

27. Ποιος είναι ο χαρακτήρας και ο ρόλος της
φιλοσοφίας κατά τον Επίκουρο;
 Πρακτικός χαρακτήρας. Η φιλοσοφία έχει σκοπό να
αντιμετωπίσει τα πρακτικά προβλήματα της ζωής και να
οδηγήσει στην ευδαιμονία τον άνθρωπο. Δεν έχει αξία
ως θεωρητική αναζήτηση, όσο ως πράξη που οδηγεί
στην ευτυχία. Είναι υπηρετική της ζωής, γιατί συνιστά
πρόταση τρόπου ζωής που κάνει τον άνθρωπο
ευτυχισμένο.
 Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας. Η φιλοσοφία δεν
υπηρετεί τον εαυτό της αλλά έχει ως στόχο να φέρει
στον άνθρωπο εκείνη την ηρεμία και την ικανοποιητική
γαλήνη που αποτελούν το αληθινό νόημα της ζωής και
οδηγούν στην ευδαιμονία.
27
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

28. Σύγκριση φιλοσοφίας Επίκουρου με Πλάτωνα –Αριστοτέλη.
 Βασικό στοιχείο της ευδαιμονίας
για Πλάτωνα-Αριστοτέλη είναι η
«ἀρετή», ανωτερότητα, η
τελειότητα της ψυχής που
συνδέεται με την ηθική πράξη.
Επίσης, στην πλατωνική και
αριστοτελική σκέψη το άτομο δεν
επιδιώκει την ευδαιμονία αυστηρά
και μόνο για τον εαυτό του, αλλά
χάριν του συνόλου, της πολιτικής
κοινότητας.
 Ο φιλόσοφος είναι «πολιτικός
ἀνήρ», ενδιαφέρεται για την
ευημερία του συνόλου.
 Ο Πλάτωνας θεωρούσε τη
φιλοσοφία κατάληξη μιας μακράς
πορείας , που δεν μπορεί να
απευθύνεται σε όλους, αλλά στους
λίγους και εκλεκτούς.
 Κατά τον Επίκουρο, η αρετή είναι
απαραίτητη για την ευδαιμονία,
όχι όμως ως ουσιώδες συστατικό
στοιχείο της, αλλά ως μέσο για
την κατάκτησή της.
 Η φιλοσοφία του Επίκουρου,
στηριγμένη σε βάσεις
περισσότερο ρεαλιστικές και
λιγότερο θεωρητικές, συνδέει την
ανθρώπινη ευτυχία με την
εξάλειψη κάθε πόνου και φόβου.
Γι αυτό θεωρεί ιδανικό ζωής την
ψυχική γαλήνη, την αταραξία.
 Στο κέντρο του ενδιαφέροντος του
Επίκουρου δεν είναι το σύνολο
και η ευδοκίμησή του, αλλά το
άτομο και η καθημερινότητά του.
 Ο Επίκουρος κατεβάζει τον πήχη
της φιλοσοφίας σε συγκεκριμένη
στάση ζωής που μπορούν να
υιοθετήσουν οι πάντες.
28
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών

29. Με τα παραπάνω σχετίζεται και η ερώτηση του σχολικού βιβλίου
(σελ. 32):
Γ1. Ο Επίκουρος αποφεύγει τη χρήση φιλοσοφικών τεχνικών
όρων. Πώς θα χαρακτηρίζατε το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί;
Σχετίζεται με τον πρακτικό προσανατολισμό της φιλοσοφικής
του διδασκαλίας;
Πέρα από τα χαρακτηριστικά της φιλοσοφίας του Επίκουρου, χρήσιμο θα
ήταν να αναφερθείτε και στα χαρακτηριστικά του κειμένου: είδος- επιστολή,
καθώς και στην εποχή.
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών
29

30. Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών
30
Επίκουρος,
όπως εικονίζεται
στη "Σχολή των
Αθηνών" του
Ραφαήλ.

31.  εἴπερ παρούσης
μὲν αὐτῆς πάντα
ἔχομεν, ἀπούσης
δὲ πάντα
πράττομεν εἰς τὸ
ταύτην ἔχειν.
 Η ευδαιμονία καταξιώνεται ως "τέλος"
της ανθρώπινης ζωή, ως απώτατος
ανθρώπινος στόχος, θέση η οποία
αποτελεί κοινό τόπο σε όλες τις
φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας.
 Οι δύο δευτερεύουσες υποθετικές
προτάσεις οι οποίες συνδέονται
αντιθετικά προσφέρουν τα τεκμήρια
που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω.
 Η παρουσία της ευδαιμονίας
εξασφαλίζει τα πάντα ενώ η απουσία
της μας ωθεί να κάνουμε τα πάντα
ώστε να την αποκτήσουμε.
 Φιλοσοφία για την ευτυχία, λοιπόν.
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών
31

32. ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ Η
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΕΤΗ (ΠΡΩΤΑΓΟΡΕΙΟΣ ΜΥΘΟΣ)
Ολοκληρώνεται η 1η
Θεματική ενότητα με
τίτλο: Η αντίληψη για
τη φιλοσοφία: Η
φιλοσοφία και η
διαμόρφωση του
ανθρώπου
και υποενότητες:
1. Γιατί φιλοσοφεί ο
άνθρωπος;
2. Η πρακτική και
πολιτική διάσταση της
φιλοσοφίας
3. Η φιλοσοφία ως
προϋπόθεση για την
ευδαιμονία.
Ε. Παππά - 53ο ΓΕΛ Αθηνών
32