Μία μαθητική εργασία για τη Βυζαντινή Ιστορία της Β΄ Λυκείου

1. Εργασία της μαθήτριας του Β1
Χριστίνας Γιουβρέκα
για το μάθημα της Ιστορίας
Δικέφαλος αετός
1

2. 2

3. Η γενική του σημασία ως σύμβολο
Το σύμβολο του δικέφαλου αετού
συνδέεται με τη βυζαντινή
αυτοκρατορία, καθώς τη
βυζαντινή οικοσημολογία.
Ο σταυρός και η σφαίρα στα νύχια
του αετού αντιπροσωπεύουν τη
διπλή εξουσία του αυτοκράτορα
(κοσμική και πνευματική), και ο
δικέφαλος αετός την κυριαρχία των
βυζαντινών αυτοκρατόρων από την
ανατολή έως τη δύση.
Ανάγλυφος υπάρχει στο οικουμενικό
Πατριαρχείο της
Κωνσταντινούπολης.
3

4. Η ιστορία του
Η μορφή του αετού, συνήθης
απεικόνιση της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας, αποτελούσε
έμβλημα και στη Νέα Ρώμη
του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Σύμφωνα με ένα θρύλο, αετοί
πετούσαν πάνω από την
περιοχή του Βυζαντίου,
προκειμένου να υποδείξουν
στον Κωνσταντίνο το χτίσιμο
της νέας πρωτεύουσας στο
συγκεκριμένο σημείο.
4

5. Εκτός από την ανάκληση της ένδοξης ρωμαϊκής παράδοσης, η
μορφή του αετού χρησιμοποιούνταν και από την ανερχόμενη
θρησκεία, το χριστιανισμό, για να εκφράσει τη θεία έμπνευση
του ευαγγελιστή Ιωάννη. Όλα αυτά συνέτειναν στη σταθερή
παρουσία του αετού στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως κυρίαρχης
παράστασης της βασιλικής εξουσίας. Η επίσημη σημαία του ήταν
απεικόνιση αετού με την κεφαλή γερμένη προς τα δεξιά, σε
χρώμα κόκκινο.
5

6. Η συγκεκριμένη
σημαία διατηρήθηκε
έτσι ως την εποχή
του αυτοκράτορα
Ισαάκιου Κομνηνού.
6

7. Ο αυτοκράτορας, που είχε καταγωγή
από την Παφλαγονία, θέλησε να
μεταβάλει την επίσημη σημαία του
κράτους, επιβάλλοντας ως κυρίαρχη
παράσταση μία μυθική οντότητα της
πατρίδας του, το αετόμορφο δικέφαλο
θηρίο με την ονομασία Χάγκα.
Το συγκεκριμένο ον θεωρείτο από τον
τοπικό πληθυσμό προικισμένο με
υπερφυσικές ικανότητες και η
παράστασή του κοσμούσε το οικόσημο
των Κομνηνών. Ἡ αντικατάσταση του
προηγούμενου συμβόλου κρίθηκε
απαραίτητη, καθώς ὁ νέος αυτοκράτορας
θεωρούσε ότι ο δικέφαλος αετός
συμβόλιζε τη διάδοχη κατάσταση και
εκπροσωπούσε την πολεμική ανδρεία
και αποφασιστικότητα που απαιτούσαν
οι καιροί.
7

8. Το έμβλημα αυτό
καθιερώθηκε και από το
Οικουμενικό
Πατριαρχείο, που το
χρησιμοποιούσε ως
σύμβολο της
θρησκευτικής εξουσίας
της Μεγάλης Εκκλησίας.
Η Άλωση της
Κωνσταντινούπολης από
τους σταυροφόρους, το
1204, επέφερε και τη
διάχυση του συμβόλου σε
πολυάριθμους
διεκδικητές της
συνέχειας της
Αυτοκρατορίας.8

9. Ο Θεόδωρος Λάσκαρις, πρώτος
ηγεμόνας της Αυτοκρατορίας της
Νίκαιας, παρέλαβε το έµβληµα και
το χρησιμοποίησε µε µία
τροποποίηση. Στεφάνωσε το διάµεσο
των κεφαλών, για να ενισχύσει
περαιτέρω την εγκυρότητα του νέου
κράτους.
9

10. Το ίδιο έµβληµα
χρησιμοποίησε και το
Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τα
δύο κράτη επρόκειτο να
συγκρουστούν για τη
διαδοχή της
Αυτοκρατορίας. Το
γεγονός αυτό οδήγησε σε
νέα τροποποίηση του
συµβόλου από τον Ιωάννη
Βατάτζη. Ο δικέφαλος
πλέον έφερε στο δεξί πόδι
ρομφαία και στο αριστερό
την υδρόγειο µε σταυρό
στην κορυφή.
10

11. Η τελική επικράτηση της Αυτοκρατορίας
της Νίκαιας στον αγώνα διαδοχής, το 1261,
επισφράγισε και την οριστική αλλαγή της
επίσημης σημαίας, μέχρι την Άλωση της
Πόλης, στις 29 Μαΐου 1453. Η τελευταία
μορφή του δικέφαλου αετού εγκαινιάστηκε
από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ιδρυτή της
τελευταίας δυναστείας, πού είχε την τιμή να
ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη από
τούς Φράγκους. Συγκεκριμένα,
στεφανώθηκαν και οι δύο κεφαλές του
αετού, προκειμένου να τιμηθούν οι δύο
πρωτεύουσες της δυναστείας: η Νίκαια
και η Κωνσταντινούπολη. Η σημαία µἐ
τον δικέφαλο αετό κυμάτιζε στη
Βασιλεύουσα μέχρι την ημέρα της
Άλωσης.
11

12. Όλοι οι γείτονες του Βυζαντίου που
είχαν ή μη αξιώσεις επί του
Βυζαντινού κράτους ή τμημάτων
αυτού υιοθέτησαν το ίδιο σύμβολο.
Ο δικέφαλος αετός, που ήταν το
έμβλημα της αυτοκρατορικής
δυναστείας των Παλαιολόγων, έγινε
σύντομα και το σύμβολο της
ανατολικής χριστιανοσύνης.
12

13. Έτσι, ο βυζαντινός δικέφαλος αετός εμφανίστηκε στα
εθνόσημα και τους θυρεούς της Σερβίας και του
Μαυροβουνίου, έγινε το έμβλημα της Αγίας Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας (Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του
Γερμανικού Έθνους), της Ρωσικής Αυτοκρατορίας
παλιότερα και της Αρμενίας.
Συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν ως εθνικό σύμβολό τους
μέχρι σήμερα η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία, και
η Αρμενία .
13

14. Αλλά και η Αυστρία, διάφορες
Γερμανικές πόλεις, και η επαρχία
Μπόλτσβαλντ της Ολλανδίας
χρησιμοποιούν τον δικέφαλο.
Tον κληρονόμησαν από την
«Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία»
του Καρλομάγνου κατά το 1250.
Πιθανότατα μετά την άλωση του
1204 κάποιοι Ιππότες έφεραν
«πίσω» στην «πραγματική
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» το
σύμβολο της Ανατολικής
Αυτοκρατορίας δεδομένου ότι
υπήρχε μεγάλη αντιζηλία μεταξύ
των δύο Αυτοκρατοριών.
14

15. Η «Τρίτη Ρώμη»…
Ο δικέφαλος αετός καθιερώθηκε από
τον Ιβάν Γ′ έπειτα από το γάμο του με
τη Βυζαντινή Πριγκίπισσα Σοφία
Παλαιολογίνα, ανιψιά του
τελευταίου Αυτοκράτορα του
Βυζαντίου, Κωνσταντίνου ΙΑ′. Έτσι, η
Ρωσία από το γάμο αυτό υιοθέτησε το
επίσημο βυζαντινό κρατικό σύμβολο,
που ήταν ο αετός με τα δύο κεφάλια.
Η πρώτη γνωστή αναφορά του
δικέφαλου αετού ως ρωσικό σύμβολο
είναι το 1497.
15

16. Ο αριθμός των στεμμάτων άλλαζε συνεχώς
πάνω από τα κεφάλια του αετού. Αρχικά,
ήταν δύο κορώνες, που συμβόλιζαν την
ισότητα της κοσμικής και της
εκκλησιαστικής εξουσίας. Μετά την
επικράτηση της εξουσίας του τσάρου
πάνω στον ορθόδοξο Πατριάρχη Μόσχας,
εμφανίστηκαν τρεις κορώνες. Οι δύο
ακριβώς πάνω από τα κεφάλια του αετού
υποδήλωναν την ισότητα της κοσμικής και
εκκλησιαστικής εξουσίας και η τρίτη, πολύ
μεγαλύτερη σε μέγεθος, αιωρούταν πάνω
από τις δύο πρώτες. Συμβόλιζε την υπεροχή
του τσάρου ως κεφαλή της εκκλησίας και
άρχοντα όλων των κρατικών εξουσιών,
ενός ηγεμόνα πάνω από το κράτος. Στο
στήθος του αετού τοποθετήθηκε η μορφή
του Αγίου Γεωργίου.
16

17. 17

18. Η θρησκευτική σημασία του
δικέφαλου αετού
18

19. 19
Συμβολίζει το πνεύμα, την πνευματική προσπάθεια. Είναι ο
φτερωτός Λόγος. Το να κοιτάει ο αετός τον ήλιο χωρίς να
τuφλώνεται, παρομοιάζεται με τον Χριστό που ατενίζει την δόξα του
Θεού. Πίστευαν ότι ο αετός ανανεώνει το φτέρωμά του πετώντας
προς τον ήλιο και μετά βουτώντας στην θάλασσα, γι‘ αυτό και
συμβόλιζε την ανάσταση και την νέα ζωή στο βάπτισμα.
Επίσης αντιπροσωπεύει την έμπνευση των Ευαγγελίων, γι αυτό
χρησιμοποιείται στο αναλόγιο. Το πιάσιμο του φιδιού στα νύχια του
είναι η νίκη επάνω στην αμαρτία. Η δύναμη του αετού, ο
χαρακτήρας του σαν φύλακας της φωτιάς, κρατώντας στα νύχια του
τις φιδίσιες αστραπές εξηγεί την αφιέρωση αυτού στον μυητικότερο
των Ευαγγελιστών, τον Ιωάννη.
Στην χριστιανική τέχνη συμβολίζει την ανάσταση του Χριστού. Η
αναπαράσταση του αετού υπάρχει σε πάρα πολλά πρωτοχριστιανικά
μνημεία, μαζί με το μονόγραμμα του Χριστού.
Στην εκκλησία αετός λέγεται ένα στρογγυλό κομμάτι από ύφασμα
όπου απεικονίζει ένα αετό με ανοιχτά φτερά πάνω από μία πόλη.
Κατά την χειροτονία του νέου επισκόπου ο χειροτονούμενος λέει το
«πιστεύω», πατώντας πάνω σε αυτό το ύφασμα.

20. Η χρήση του δικέφαλου αετού ως
σύμβολο ελληνικών αθλητικών
ομάδων
20

21. ΑΕΚ (Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως)
 Ο δικέφαλος αετός της ΑΕΚ
μαύρος σε κίτρινο φόντο, είναι
παρόμοιος με αυτόν της
βυζαντινής αυτοκρατορίας με τα
δύο κεφάλια να
αντιπροσωπεύουν τη διπλή
εξουσία του αυτοκράτορα. Η
αριστερή κεφαλή (που είναι
στραμμένη προς την δύση)
συμβολίζει τη Ρώμη, ενώ η δεξιά
(ανατολή) την
Κωνσταντινούπολη.
 Ο σταυρός και η υδρόγειος
σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν
την πνευματική και κοσμική
εξουσία αντίστοιχα. Ο αετός
στέκει επάνω σε δάφνινο στεφάνι
 Η ΑΕΚ ιδρύθηκε το 1924 από
Έλληνες της Πόλης.
21

22. ΠΑΟΚ (Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος
Κωνσταντινουπολιτών)
 Ο Αετός κρατούσε ένα σπαθί και μία
κορώνα, με τα δύο κεφάλια να
ατενίζουν την Ανατολή και τη Δύση. Η
διαφορά του εμβλήματος από αυτό της
ΑΕΚ - που είναι και το σύμβολο της
Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας -
είναι πως του ΠΑΟΚ έχει τα φτερά του
κλειστά, σε ένδειξη του μακροχρόνιου
πένθους, λόγω του ξεριζωμού από την
πατρίδα. Κατά μία εκδοχή «ο αετός θα
φτερουγίσει ξανά όταν έρθει η
ανάκαμψη του Ελληνισμού», δεν φορά
κορόνα, δεν κρατά σπαθί, κρύβει όμως
μέσα του την καρδιά των προσφύγων.
 Ο ΠΑΟΚ ιδρύθηκε το 1926 στη
Θεσσαλονίκη από Κωνσταντινουπολίτες
πρόσφυγες που ακολούθησαν την
ανταλλαγή των πληθυσμών μετά τη
Μικρασιατική καταστροφή και τη
Συνθήκη της Λωζάνης που ακολούθησε.
22

23. Ο δικέφαλος αετός ως σύμβολο
στη σημαία σύγχρονων κρατών
23

24. Σημαία της Αλβανίας
Η σημαία της Αλβανίας είναι
ένας δικέφαλος αετός,
χρώματος μαύρου στη μέση της σημαίας.
Το φόντο είναι κόκκινο και συμβολίζει το
αίμα που χύθηκε για την ανεξαρτησία της
χώρας. Ο δικέφαλος αετός προέρχεται
από το θυρεό του εθνικού ήρωα της
χώρας, Γεωργίου Σκεντέρμπεη ή
Καστριώτη. O δικέφαλος αετός
χρησιμοποιείται ως ενωτικό σημείο
αναφοράς ενός πληθυσμού με χριστιανούς
και μουσουλμάνους.. Σημειώνεται ότι η
σημαία της χώρας είναι παρόμοια με τη
πολεμική σημαία της πάλαι ποτέ
πανίσχυρης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
24

25. Σημαία του Μαυροβουνίου
Η σημαία του
Μαυροβουνίου
καθιερώθηκε στις 12
Ιουλίου 2004 από το
Κοινοβούλιο της
χώρας. Αποτελείται
από το εθνόσημο
του Μαυροβουνίου.
Είναι κόκκινη και
έχει στο κέντρο της
έναν δικέφαλο αετό.
25

26. Σημαία της Σερβίας
Ο λευκός δικέφαλος
αετός και τα τέσσερα
πυρέκβολα
διακρίνονται ξεκάθαρα
στη σημαία της Σερβίας.
Σε αυτήν την περίπτωση
τα τέσσερα Β
αποδίδονται ως C και
ερμηνεύονται ως «Samo
Sloga Srbina Spasava»
(«Само Cлога Србина
Cпасава» – «Μόνο η
ενότητα σώζει τον
Σέρβο»).26