Family Education

1. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik
Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)
Anadolu Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri Birimi (BAP)

2. 5.4 Sağlık Sorunları ile Baş Edebilme 2

3. Zihinsel
yetersizliği olan
çocuklarda
sağlıkla ilgili bazı
sorunlara
normalden daha
sık
rastlanmaktadır.
Bu sorunların
giderilmesi ya da
azaltılması hem
çocuğun
performansını
hem de ailenin
yaşam kalitesini
arttırır.
Bu bölümde
zihinsel
yetersizliği olan
çocuklarda
görülen genel
sağlık sorunları ve
bu sorunlarla baş
edebilme yolları
ele alınmaktadır.
5.4 Sağlık Sorunları ile Baş Edebilme 3

4. 5.4.1 Genel Sağlık Sorunları 4

5. 5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 5
Epilepsi (Sara) Nöbetleri

6. Epilepsi (Sara) Nöbetinin Belirtileri
1. Hastada sonradan oluşan ve ön haberci denilen normalde olmayan kokuları
alma, adale kasılmaları gibi ön belirtiler oluşur.
2. Bazen hasta bağırır, şiddetli ve ani bir şekilde bilincini kaybederek yığılır.
3. Yoğun ve genel adale kasılmaları görülebilir, 10-20 saniye kadar nefesi
kesilebilir.
4. Dokularda ve yüzde morarma gözlenebilir.
5. Ardından kısa ve genel adale kasılması, sesli nefes alma, aşırı tükürük
salgılaması, altına kaçırma görülebilir.
6. Hasta dilini ısırabilir, başını yere çarpıp yaralayabilir, nöbet anında aşırı
kontrolsüz hareketler gözlenir.
7. Son aşamada hasta uyanır, şaşkındır, nerede olduğundan habersiz, uyku hali
vardır.
5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 6

7. Bazı kişilerde, epilepsi nöbeti aşağıdaki hafif belirtilerle görülebilir;
1. Bir noktaya doğru dalgın bakış ve kişinin hayal âlemine dalmış gibi
görünmesi,
2. İstemsiz mimik ve hareketler, dudak ısırma gibi hareketler,
3. Anlamsız konuşma ve tekrarlayan hareketler,
4. Dikkati dağıtacak derecede bellek yitimi.
5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 7

8. Nöbet Anında Yapılması ve Yapılmaması Gerekenlere İlişkin Bazı Basit
Kurallar
1. Sakin ve güven verici olun, çocuğun yanından ayrılmayın, yardım
gerekiyorsa bir başkasını bu işle görevlendirin.
2. Nöbete engel olamazsınız. Bu yüzden nöbetin kendi sürecini tamamlamasını
bekleyin. Tehlike olmadıkça onu taşımaya çalışmayın.
3. Başını ve kollarını ritmik olarak bir yerlere vuruyorsa battaniye, ceket vb.
malzemelerle destekleyerek kendisini yaralaması engelleyin.
4. Çocuğu bağlamaya, yumruk şeklindeki ellerini zorla açmaya çalışmayın.
5. Çocuğu yere yatırın, yaralanmalara karşı koruyun. Yakınında ona zarar
verebilecek, yaralanmasına neden olabilecek nesneleri ortadan kaldırın.
6. Çocuğu yan döndürüp tükürüğünün dışarı akması ve daha rahat nefes alıp
vermesi için başını hafif yana eğin.
7. Elbiselerini gevşetin, şayet takıyorsa gözlüklerini çıkartın, çocuğun dilini
ısırmasını engellemek amacıyla elle veya bir cisimle çeneyi açmaya çalışmayın,
ağzına hiçbir şey koymayın. Ancak ağızdaki yiyecek maddelerinin çıkartılması
yararlı olur.
5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 8

9. Nöbet Anında Yapılması ve Yapılmaması Gerekenlere İlişkin Bazı Basit
Kurallar
8. Üzerine su dökmeyin, zorla nefes aldırmaya çalışmayın, çocuğu sallayarak ya da
yüzüne vurarak, bazı maddeler koklatarak uyandırmaya çalışmayın.
9. Nöbet esnasında ilaç vermeye çalışmayın, doktorunuzun önerileri dışında kendi
kendinize nöbetin geçmesine yönelik hiçbir şey yapmayın.
10. Unutmayın ki nöbet sonrasında çocuk yorgun, ne yaptığını bilmez haldedir, bu
aşamada elinizden geldiğince sakin bir şekilde teskin ederek bu durumun düzelmesini
bekleyin, güven verici olun.
11. Nöbet bittikten sonra çocuğu dinlenme pozisyonuna hafifçe yerleştirerek nefes
almasına yardımcı olun.
12. Nöbetler hakkında verebileceğiniz tüm bilgiler hem çocuğunuza, hem de
doktorunuza yardımcı olacağından dikkatli bir gözlem daha sonra doktorunuzun
sorularını cevaplamada çok işe yarayacaktır.
13. Çocuğunuzun ilk nöbeti ise ya da siz öyle düşünüyorsanız, nöbet beş dakikadan fazla
devam ederse, ya da kısa bir süre sonra tekrarlarsa doktorunuza haber verip
tavsiyelerine uyun ya da en yakın sağlık merkezine başvurun.
14.Düzenli olarak çocuk nöroloğunuzu ziyaret edin ve çocuğunuzun kontrollerini
yaptırın. İlaç uygulamalarında; ilacın artırılması, azaltılması ya da bırakılmasında çocuk
nöroloğunuzun önerilerini dinleyin
5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 9

10. Ambulans Çağırılması Gereken Durumlar
1. Nöbet sırasında çocuğunuz yaralandıysa,
2. Hastanın ilk nöbeti ise ya da siz öyle düşünüyorsanız,
3. Nöbet beş dakikadan fazla devam ederse,
4. Nöbet suda olduysa,
5. Çocuğunuzun diyabet gibi sistemik bir hastalığı varsa,
6. Acil tıbbi müdahale gerektiren bir durum olduğuna inanıyorsanız,
7. Nefes almaya başlamazsa veya nöbet durduktan sonra bilinci geri dönmezse,
8. Bilincini kazandığı gibi başka bir nöbet başlarsa,
9. Arka arkaya iki veya daha fazla nöbet geçirirse ambulans çağırmalısınız.
5.4.1.1 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 10

11. 5.4.1.2 Görme ve İşitme Sorunları 11

12. 5.4.1.2.1 Görme Sorunları 12
Görme Sorunları

13. Zihinsel yetersizliği olan
bireylerde katarakt,
kırılma kusurları,
nistagmus, kornea
anormallikleri toplumun
geneline göre daha
yaygın görülmektedir.
Zihinsel yetersizliğin
şiddeti görme sorunlarını
artırır.
Görme kusurları
düzeltilmediği takdirde
çocuğun hem günlük
yaşamındaki başarısı
hem de akademik
başarısı aksar.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 13

14. Nistagmus:
Gözlerde sağa-sola,
yukarı-aşağı veya
dönme tarzında
titreşimler meydana
gelmesidir.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 14

15. Şaşılık: Gözlerin uyum içerisinde
bakamaması ve farklı yönlere
doğru dönmüş olmasıdır. Bir göz
düzgün bakarken diğer göz içe,
dışa, yukarı veya aşağı doğru
kaymıştır.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 15

16. Katarakt: Gözdeki doğal
merceğin saydamlığını
kaybetmesidir. Çocuk
sisli, gölgeli ve bulanık
görür.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 16

17. Miyop: Gözlerin yakındaki
cisimleri net olarak
gördüğü ama uzaktaki
cisimleri net olarak
göremediği bir durumdur.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 17

18. Hipermetrop: Gözlerin
uzaktaki cisimleri net olarak
gördüğü ama yakındaki
cisimleri net olarak
göremediği bir durumdur.
5.4.1.2.1 Görme Sorunları 18

19. 5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 19
İşitme Sorunları

20. Zihinsel yetersizliğin nedenine bağlı
olarak değişen oranlarda işitme sorunları
olabilir.
Erken yaşta fark edilip uygun zamanda
tanı konması ve tedavi edilmesiyle,
işitme kaybının neden olduğu gelişimsel
ve toplumsal sorunlar azaltılabilir.
Erken, uygun tanı ve tedavi, dil ve
konuşma bozukluklarının önlenmesinde
önemlidir.
5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 20

21. İşitme kaybı tanısı alan bir
çocukta yapılması gereken
en önemli uygulamalardan
biri, çocuğun işitme kaybına
uygun işitme cihazının
önerilmesidir.
5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 21

22. İşitme cihazları, işitme
kaybını ortadan kaldırmaya
veya olumsuz etkisini
azaltmaya yönelik çeşitli
tıbbi/cerrahi yaklaşımların
sonuç vermediği
durumlarda kullanılır.
5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 22

23. Çocuğunuzun göz
ve işitme
muayenelerini
düzenli olarak
yılda bir kez
mutlaka
yaptırınız.
Çocuğunuz hem
kulak burun
boğaz uzmanı
hem de bir
odyolog
tarafından düzenli
olarak kontrol
altında olmalıdır.
Gerekli durumda
işitme–konuşma
terapistlerinden
yardım
alınmalıdır.
5.4.1.2.2 İşitme Sorunları 23

24. 5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 24

25. Engelli bireylerde
doğumsal diş eksikliği,
dişlerdeki şekil
bozuklukları ve diş
dizilerindeki çapraşıklık
sıkça görülmektedir.
En sık görülen ağız
bulgusu; diş etlerinde
kanama, çürük oluşumu,
koku, yutma ve
yutkunma, salya akıtma
problemleridir.
Engelli çocuklarda
dudak, yanak ve dil
kaslarındaki
koordinasyon bozukluk
tükürüğün temizleyici
özelliğini ortadan
kaldırmaktadır.
5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 25

26. Zihinsel yetersizliği olan
çocuklarda ağız ve diş sağlığı
sorunlarının başlamadan
önlenmesi çok önemlidir.
Diş fırçalamaya macunsuz olarak
dişler çıkar çıkmaz
başlanmalıdır.
Düzenli olarak çocuk diş hekimi
tarafından kontrollerin yapılması
gerekmektedir.
Yeme-yutma bozuklukları için
yeme-yutma terapistlerine
başvurulmalı, fizyoterapistlerden
de yemek yeme sırasında gerekli
uygun pozisyonların öğrenilmesi
gerekmektedir.
5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 26

27. Ağız ve diş bakımında dikkat
edilmesi gerekenler:
Dişler Fluroidli bir diş macunu ile her gün fırçalanmalı.
Eğer fırçalanması mümkün değilse gazlı bez veya
parmak şeklinde fırçalarla temizlik yapmak mümkün
olabilir.
Eğer çocuğunuz dişlerini kendisi fırçalayabiliyorsa işlemi
ona uygulayarak gösterin. Elinden tutarak ilk
fırçalamasında ona rehberlik edin.
5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 27

28. Fırçalama işlemini
kolaylaştırmak için
Kavrama yeteneği
az olan çocuklarda
fırçanın tutma yeri
tenis topu, plastik el
yastıkları gibi
malzemelerle
kalınlaştırılabilir.
Fırça çocuğun eline
geniş yüzeyli elastik
bir bantla
tutturulabilir.
Çocuk ağzını
açmakta
zorlanıyorsa tahta
bir çubuğun etrafına
bez sarılarak
çocuğun bunu
ısırması sağlanıp
dişler bu şekilde
fırçalanabilir.
5.4.2 Ağız ve Diş Sağlığı 28

29. 5.4.3 Beslenme Sorunları 29

30. Zihinsel yetersizliği olan bireyde
kötü-yetersiz-beslenme, obezite,
çiğneme ve yutma güçlüğü, diş
problemleri, reflü, pika sorunu, gizli
yemek yeme, aşırı yemek yeme
isteği, yemeği döküp dağıtmak gibi
yeme bozuklukları
bulunabilmektedir.
5.4.3 Beslenme Sorunları 30

31. Obezite
Zihinsel yetersizliği olan bireylerde yeme dürtü kontrolünün
azlığından ya da beyinde iştah merkezinin yetersiz
çalışmasından dolayı aşırı kilo alma sorunu sık gözlenir.
Bu bireylerde obezitenin temel nedeninin uygun olmayan
beslenme alışkanlığı ve hareketsizliktir.
5.4.3 Beslenme Sorunları 31

32. Öneriler:
Diyetisyen
eşliğinde düşük
enerjili dengeli
diyet planlanmalı,
yüksek enerji
içeren besinlerden
sakınılmalıdır.
Aşırı kilo alımının
önlenmesinde ve
boya göre vücut
ağırlığının
dengelenmesinde
öğün
atlanmamalıdır.
Yeterli ve dengeli
beslenme
programları
uygulanmalı ve
besinler sağlıklı
pişirme
yöntemleri ile
pişirilmelidir.
5.4.3 Beslenme Sorunları 32

33. Kötü ve Yetersiz Beslenme
Gereksinim duyulan besinlerin uzun süre eksik alınmasıdır.
Yanlış beslenme düzeni, besin alım kapasitesinin azlığı, besin
gereksiniminin tam olarak belirlenmemesi veya bunu karşılayacak
uygun beslenmenin planlanmamış olması yetersiz beslenmenin temel
nedenlerindendir.
5.4.3 Beslenme Sorunları 33

34. Çiğneme
ve yutma
güçlüğü
Disfaji: Yutma
güçlüğüdür.
Reflü: Ters yönde
akış, ileri doğru
seyreden sıvı
akımının tersine
dönmesidir.
5.4.3 Beslenme Sorunları 34

35. Öneriler:
Çocuğunuzda reflü varsa az az ve sık sık beslenmelidir.
Besinlerin oda sıcaklığında olması, fazla tatlı ve baharatlı
olmaması gerekir.
Ailenin ve bakım verenlerin bilgilendirilmesi, düzenli kilo
takibi, iyi seçilmiş gıdalar, eğlenceli egzersizler ve ilaç
kullanılıyorsa şeker ve yağ düzeylerinin takibi çocukların
beslenme problemlerini önlemek için yararlıdır.
5.4.3 Beslenme Sorunları 35

36. 5.4.4 Fiziksel Etkinlik ve Spor 36

37. Zihinsel yetersizliği olan
bireylerde motor yetersizlik
ve hareket kısıtlılığı
nedeniyle etkinlikte
bulunmaları yetersizdir.
Düzenli yapılan egzersizler
engelli bireylerin sağlıklı bir
yaşam sürmeleri açısından
önem taşımaktadır.
Fiziksel aktiviteden yoksun
zihinsel yetersizliği olan
bireyler hareketsizlikten
dolayı çeşitli hastalıklara
maruz kalmaktadırlar.
Zihinsel yetersizliği olan
çocukları spora
yönlendirmek oldukça
önemlidir.
5.4.4 Fiziksel Etkinlik ve Spor 37