çOcuk ve şiddet(fazlası için www.tipfakultesi.org)

Çocuk ve Şiddet
Prof. Dr. Betül Ulukol
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD.
Sosyal Pediatri BD.
Ankara Çocuk Koruma Birimi (AÇOK)

Şiddet
• «Bireyin kendisine, diğer bir kişiye ya da
grup veya topluluğa yaralanma, ölüm,
psikolojik zarar, yoksunluk ya da gelişim
bozukluğuna yol açacak ya da yol açma
olasılığı yüksek olacak şekilde, kasıtlı olarak
fiziksel güç ya da kudret uygulaması ya da
bununla tehdit etmesi»
DSÖ, 2002
Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

ŞİDDET
Duygusal
Cinsel
Ekonomik
Fiziksel

Şiddetin Görülme Sıklığı
• Fiziksel İstismar % 13 – 36
• Cinsel İstismar % 10 – 44
• Çocuklar ve ergenler arasında zorbalık % 7 -34
• Ceza evindeki çocukların ceza evine girmeden
önceki 3 ayda şiddetle
karşılaşma sıklığı % 70
• Çocuk işçi % 5.9
TUİK, 2011
TBMM, Şiddet raporu, 2007
Alikaşifoğlu M ve ark, 2006
Karaman-Kepenekci & Cinkir, 2006
Pekel-Uludagli & Ucanok, 2005
Eskin M ve ark, 2005
Alikasifoglu M ve ark., 2004
Kapci E,2004
Zoroğlu SS ve ark, 2003
Oral R ve ark, 1996
Atamer TA, 1988
Bilir S, 1986Ulukol - Milli Pediatri Kongresi, 2012

Şiddetin Görülme Sıklığı
• Ailelerin
• %34ˊünde fiziksel şiddet
• % 53ˊünde sözel şiddet
• Çocukların % 46ˊsı fiziksel şiddetgörüyor
• Kadınların % 71.4ˊü geçmişteki ya da şimdiki
gebelik döneminde ruhsal/sözel, fiziksel ya da
cinsel şiddete maruz kalmış
Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu-1995
Ayrancı ve arkadaşları , 2002

 Ölüm
 “Yere vura vura dövüyorum”
 “Bana yardım edin, yoksa ya onu, ya kendimi öldüreceğim”
 “Çok huysuz, bir kere ağlamaya başlayınca
durduramıyorum”
 Fiziksel sakatlıklar
 Körlük
 Sağırlık, konuşma bozuklukları
 Kol ve bacaklarda kırıklar
 Motor yetersizlikler
 Kafada, yüzde, gövdede kalıcı izler
Şiddete uğrayan çocuklara neler
oluyor?

 Bilişsel yetersizlik
 Davranış sorunları, ruh sağlığında
bozulma
 Uyuşturucu, alkol, sigara kullanımı
 Arkadaş ilişkilerinde başarısızlık
 Aile ilişkilerinde başarısızlık
 Akademik başarıda yetersizlik
 Dissosiyatif davranış bozuklukları
 İntihar sıklığında artış
Şiddete uğrayan çocuklara neler
oluyor?

ŞİDDETE TANIK OLMAK…

AİLE İÇİ
ŞİDDET
ÇOCUĞU
NASIL
ETKİLİYOR?
Şiddet gören kadınların
annelik işlevleri ve
çocuklarıyla ilişkileri
bozulur
Çocuğun şiddet görme
riski artar
Çocuklar ana baba
arasında şiddete tanık
olur

Sessiz, unutulmuş ya da görünmez kurbanlar
(Edleson 1999)
Doğrudan şiddete maruz kalmasalar da,
bu çocuklar diğer istismar edilmiş ya da
ihmal edilmiş çocuklarla aynı türden
belirtiler göstermektedir
(McDonald ve Jouriles 1991)
(Stephens 1999)

Şiddete Tanık Olan Çocuk...
• Çocukların yarısı şiddete fiilen müdahale
ettiğinin bildirilmekte
• Kısa dönemde saldırganlıkta artış, edilgenlik,
çekilme, somatik belirtiler, bunaltı ve intihar
girişimi sık
• Ana baba ya da çocuktan sorumlu olan kişilerce
yüzüstü bırakılma, kandırılma, ihanete uğrama
nedeniyle, olağan koruyucu mekanizmalar daha
katı yada daha az kullanılabilir hale gelir

• Yardıma gereksinimi olan berelenmiş bir
annenin ruhsal ve hatta birçok kez fiziksel
bakımını üstlenmek zorunda kalır
• Çocuk, annesine annelik yapmak gereksinimi
duyar
• İçselleştirilen bu ilişki biçimi, gelecekteki
kötüye kullanılma ilişkilerindeki bağımlılığın
temellerinden birini oluşturur

• Şiddet gördüğü için muhtemelen depresif
olan annenin çökkünlük duygularını da
içselleştirir
• Çocuk tam olarak ne beklediğini bilemeden
anneye yapışır, çökkün bir anneyi kendi
haline bırakıp da kendi yoluna gidemez,
suçluluk duyar

• Şiddet uygulayan baba, çocuğun dünyasında
güven ve sevgi kaynağı değil; korku kaynağı,
öfke kaynağı, tutarsız, güvenilmez biri haline
gelir.
• Çocuk şiddet uygulayan baba imgesi ile
ailenin bakımını üstlenen, çocuğa sevgi
duyan baba imgesi arasındaki değişimlere
uyum sağlama güçlüğü yaşar.

Çocuklar büyüdüğünde…

Çocukluk çağında şiddete
uğrayan erişkin
• Davranış sorunları
• Psikolojik sorunlar
• Somatik yakınmalar
• Hastalıklar
• Erken ölüm

Yaygın ve süregen etkiler
• Nörodevelopmental gecikme
• HPA Aks disfonksiyonu
• Metabolik sendrom
• İmmün sistem disfonksiyonu
• Major depresiv hastalıklar
• Travma sonrası stres
bozuklukları
• Riskli cinsel davranışlar
• Madde bağımlılığı
• Sonraki nesillere aktarılan
etki
Somaini ve ark, 2011
Neigh ve ark, 2009
Danese ve ark, 2007, 2008
Caspi ve ark, 2006
Gunstad ve ark, 2006
Pace ve ark, 2006
Yehuda ve ark, 1993, 95, 2005
Goodwin ve ark, 2004, 2005
Forbes ve ark, 2005
Armony ve ark, 2005
Wessa ve ark, 2005
Guthrie ve ark, 2005
Batten ve ark, 2004
Dong ve ark, 2004
Carpenter ve ark, 2004
Hendler ve ark, 2003
Orr ve ark, 1995, 2003
Miller ve ark, 2002
Rauch ve ark, 2000
Heim ve ark, 2000
Dietz ve ark, 1999
Felitti ve ark, 1998
Smith ve ark, 1998
McCauley ve ark, 1997
Lissau ve ark, 1994

Yaşam boyu devam eden
bedensel sorunlar
• 23 çalışmanın meta analizi
– Kronik ağrı
– Fibromyalji
– Fonksiyonel mide-barsak sistemi hastalıkları
– Baş ağrıları
– Psikojenik nöbetler
– Obezite
– Pelvik ağrı
Paras ve ark. JAMA, 2009

• 554 genç erişkinden “mutsuz çocukluk” öyküsü
olanlarda....
– Limbik İrritabilite semptomları
• İktal temporal lob epilepsi
– Disosiyatif bozukluklar
– Anksiyete
– Depresyon
– Öfke
– Somatik yakınmalar...
Ebeveynin sözel saldırganlığı
Teicher NH ve ark. Am J Psychiatry, 2006
Psikopatolojilerin
duygusal istismarla ilişkisi
fizksel istismara göre daha belirgin

Alkolizm, İlaç bağımlılığı, Depresyon, İntihar girişimi
Sigara bağımlılığı, Sağlığını riske atacak davranışlar,
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, Cinsel partner
sayısının fazlalığı (≥ 50), Kronik akciğer
hastalıkları, Hepatit
Fiziksel inaktivite, Ciddi obezite, Diyabetes mellitus
Felitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences (ACE) Study, Am J Prev Med, 1998
X 12
X 2-4
X 1.4 – 1.6

Ġstismarın düzeyine ve sıklığına bağlı;
İskemik kalp hastalığı,
Kanser,
İskelet sorunları,
Karaciğer hastalıkları,
Akciğer hastalıkları
Felitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences (ACE) Study, Am J Prev Med, 1998

Çocukluk çağında olumsuz denyimler erken öldürüyor…
(ACE study)
ÖLÜM
Hastalık,
sakatlık ve
sosyal sorunlar
Sağlıkla ilişkili risk
taşıyan davranışları
benimseme
Sosyal, duygusal ve bilişsel
bozulma
Çocukluk çağındaki olumsuz
deneyimler
ÖLÜM
KONSEPSİYON
Felitti FJ ve ark. The Advers Childhood Experiences Study, Am J Prev Med, 1998

Çocukluk çağı olumsuz yaşam
deneyimleri çalışmaları (ACE
Studies)
• Brown DW ve ark, USA, 2009
– 17.337 erişkin
• Bynum L ve ark, USA, 2010
– 26.229 erişkin
• Ramiro LS ve ark, Filipinler, 2010
– 1068 erişkin
• Ford ES ve ark, USA, 2011
– 25.800 erişkin

Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam Deneyimleri
Pilot çalışma sonuçları, 2012
(Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi )
• Toplam örneklem; 2.500 üniversite
öğrencisi
• Pilot çalışma; 574 öğrenci
– Tıp Fakültesi 1. ve 2. sınıf öğrencileri
• Anket formu; 110 soru, «The Adverse Childhood
Experiences Study» (CDC, USA- Preventing child
maltreatment: a guide to taking action and generating
evidence, WHO, ISPCAN, 2006)’den adapte edildi.

Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam
Deneyimleri (ÇÇOYD) Sıklığı, AÜTF, 2012
ÇÇOYD Erkek
(%)
Kız
(%)
Toplam (%)
Yok 26,4 45,9 35,6
1 28,1 27,2 27,7
2 23,6 13,2 18,7
3 9,7 8,2 9,0
≥ 4 12,2 5,4 9,0
* Bu alanlardaki sorulardan bir yada daha fazlasına evet yanıtı verenler
ÇÇOYD Kategorileri*
• İstismar
• İhmal
• Aile içi şiddete
tanıklık
• Ailede ciddi
sorunlar

26.4
45.9
35.6
28.1
27.2
27.7
23.6
13.2
18.7
9.7
8.2
9.0
12.2
5.4 9.0
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Erkek Kız Toplam
≥4
3
2
1
Yok
Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşam Deneyimleri
(ÇÇOYD) Sıklığı (%)

Sigara kullanımı (%) Madde kullanımı (%)
14.0
17.3
27.0 28.6
55.1
0
10
20
30
40
50
60
None 1 2 3 ≥4
OR:7,5
OR:2,5
1.6 2.0
7.1
12.8 12.8
0
2
4
6
8
10
12
14
None 1 2 3 ≥4
OR:9,1
OR:4,8
OR:9,1
OR:2,3
ÇÇOYD- AÜTF, 2012

Alkol kullanımı (%)
45.3
42.3
50.0
58.3
61.2
8.4
12.2
15.2
31.9
23.4
0
10
20
30
40
50
60
70
None 1 2 3 ≥4
Use Over-use
OR:5,1
OR:3,3
OR:1,9

17.4
25.9
20.0
23.9
34.0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
None 1 2 3 ≥4
Kabızlık (%)
6.4
13.0
21.9
15.6
19.6
0
5
10
15
20
25
None 1 2 3 ≥4
Sık İshal (%)
OR:2,4
OR:2,1
OR:4,1
OR:3,5

5.9
11.7
14.6
10.9
21.3
0
5
10
15
20
25
None 1 2 3 ≥4
Baş dönmesi atakları (%)
15.5
24.8 25.5
17.8
32.6
0
5
10
15
20
25
30
35
None 1 2 3 ≥4
Hasta olma endişesi (%)
OR:4,3
OR:1,8 OR:1,9 OR:2,6
OR:2,7

19.1
22.2
31.3 29.8
54.2
0
10
20
30
40
50
60
None 1 2 3 ≥4
Öfke kontrolsüzlüğü (%)
41.1
51.0
54.1 53.3
60.9
0
10
20
30
40
50
60
70
None 1 2 3 ≥4
Sinirlilik (%)
OR:5,0
OR:1,7
OR:2,2
OR:1,9

31.4
36.7
43.4
56.5
50.0
0
10
20
30
40
50
60
None 1 2 3 ≥4
Depresyon (%)
9.1
14.9
13.4
23.4
19.6
0
5
10
15
20
25
None 1 2 3 ≥4
Ağlama nöbetleri…
OR:2,2
OR:3,1
OR:2,4
OR:1,7
OR:2,8

25.8
27.2
33.3
40.4 39.1
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
None 1 2 3 ≥4
Uyku sorunları (%)
42.1
44.9
55.1
52.2
54.3
0
10
20
30
40
50
60
None 1 2 3 ≥4
Yorgunluk (%)
OR:1,7OR:1,9

1.6
3.4
7.1
17.0
21.3
0
5
10
15
20
25
None 1 2 3 ≥4
Aile ile ilgili (%)
15.5
19.5
32.3
36.2
50.0
0
10
20
30
40
50
60
None 1 2 3 ≥4
Okulla ilgili (%)
OR:2,6
OR:12,5
4.3
9.5
14.1
27.7
38.4
0
10
20
30
40
50
None 1 2 3 ≥4
Ekonomik (%)
OR:16,6
OR:2,4
OR:5,4
OR:3,1
OR:13,9
OR:8,5
OR:3,4
Ciddi sorunların varlığı

Şiddet nasıl etkiliyor?

Thompson, 2001; Casey, 2005

Shore, 1997; Brotherson, 2005
• Doğduğumuz sırada
beynimizde 100 milyardan çok nöron vardı...
– Nöronlar arası bağlantı mucizesi;
• Tek bir hücre, diğer 15.000 hücre ile bağlantı
kurabilir.
• 3 yaşına geldiğimizde beynimizde 1.000
trilyon bağlantı vardı – şimdikinin iki katı !

Beyin nasıl gelişir
– Genetik yapı
– Gıda ve beslenme
– Ana-babanın ilgisi, duyarlılığı
– Çocuğun deneyimleri
– Çevresel uyaranlar
– Fiziksel aktivite
– Sevgi
Hücreler arası
sinaptik
bağlantının
oluşumu
çocuğun
deneyimleri ile
ilişkilidir.

• Önemli gelişimsel süreçler etkilenir
– Sinir hücrelerinin gelişimi
– Sinir hücreleri arasındaki bağlantı düzeyi
– Myelinizasyon süreci
Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarının
nörobiyolojik sonuçları-I
Neigh ve ark. Trauma, Violence & Abuse, 2009
Teicher MH ve ark. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003

• Yapısal ve fonksiyonel değişiklikler
– Korpus kallozum boyutunda azalma
– Neokorteks, hipokampus ve amigdalanın gelişiminin
yavaşlaması
– Hipokampusta nöron kaybı / hücre ölümü
– Limbik yapılarda elektriksel uyarılabilirliğin artışı
– Serebellar vermisin fonksiyonel aktivitesinde azalma
Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarının
nörobiyolojik sonuçları-II
Dannlowski ve ark. Biol Psychiatry, 2012
McCrory ve ark. J Child Psychol Psychiatry, 2010

• Hipokampus;
– Hafıza, olayların kodlanması,
hareketin davranışa dönüşmesi.
– Disosiyatif bulguların, anksiyete ve
panik hastalıkların patofizyolojisinde rol alır
• Temporolimbik yapılar;
– Temporal lob epilepsi, parsiyel kompleks
nöbetler
Erken çocuk dönemindeki stres ve
istismarın beyinde etkilediği
bölgeler

• Amigdala;
– Duygusal hafıza
– Korkunun, agresivitenin, oral ve
cinsel davranışların kontrolü
– Tekrarlayan kontrol bozukluğu,
İmpulsiv şiddet
• Korpus Kallozum;
– Sağ ve sol hemisferlerin görevleri
farklıdır, korpus kallozum aradaki
bağlantıyı sağlar
bölgeler

• Serebellum;
Dikkat, dil, bilişsel, tepkisel gelişmede
kritik rol oynar
Serebellar vermis lezyonlarında
Bilişsel, dille ilgili, sosyal davranışlar ve
duygusal alanlarda karmaşa
Şizofreni, Otizm, Depresyon
Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu,
bölgeler

Beynin olumsuz deneyimlere
ve strese yanıtı
Hipotalamik
Pitüiter
Adrenal Aks
(HPA)
STRES
Norepinefrin
Epinefrin
Sempatik sinir
sistemi
Glukokortikoidler

Kronik stresin HPA üzerine etkisi
Hipotalamik
Pitüiter
Adrenal Aks
Glukortikoidler
CRF
Neurohumoral
değişiklikler
Oksitosin

STRES – ŞİDDETLE
KARŞILAŞMA
KORTİZOL
DÜZEYİNDE
ARTIŞ
NÖROBİYO-
LOJİK
ETKİLER
Organik beyin disfonksiyonu değil, sağlıklı
beynin çevresindeki olumsuz yaşam
denyimlerine fizyolojik yanıtı

Sonraki nesillere aktarılan
etki
• Gebelik ve stres
• Çevresel etki
• Maternal davranışın/bakımın etkisi
• Epigenetik etki
McCrory ve ark, 2010, 2011
Neigh ve ark, 2009
Oberlander ve ark, 2008
Weaver ve ark, 2006
Bredy ve ark, 2004

Epigenetik: DNA dizisinde değişiklik
oluşturmadan, mitoz ve/veya mayoz
bölünme ile kalıtılabilinen, gen
fonksiyonundaki - expresyonundaki
değişiklikler
Epigenetik etki

Epigenetik etki
Gebelik döneminde annenin
yaşadığı stres
DNA metilasyonu
Histon modifikasyonu
Bebekte
Hipotalamo-Pitüiter-Adrenal
Aks işlevinde bozulma Oberlander ve ark, 2008
Weaver ve ark, 2006
Bredy ve ark, 2004

Çocukluk çağında yaşanan
istismar ile ergenlik, genç
erişkinlik, erişkinlik
dönemlerindeki
davranışsal bozukluklar ve
suçluluk arasındaki ilişki
çok net

 Şiddetin-suçun öğrenilmesi
 Şiddetin sonraki nesillere aktarımı
Şiddet şiddeti çeker !
George C. CURTIS, 1963

• 11 meta-analiz çalışmasının 10'unda;
– Ahlaki değerleri içselleştirmede azalma
– Çocuğun agresyonunda (saldırganlığında) artma
– Çocuk suçluluğu ve antisosyal davranışlarda artma
– Ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişkinin kalitesinde azalma
– Çocuğun bilişsel kapasitesinde azalma
– Fiziksel istismar kurbanı olma riskinde artma
– Erişkin olduğunda saldırganlıkta artma
– Erişkin suç ve antisosyal davranışlarında artma
– Erişkin bilişsel kapasitesinde azalma
– Kendi çocuğunu veya eşini istismar riskinde artma
Ana-baba dayağı ile çocuk davranışının ilişkisi
(Meta-analiz sonuçları)
Gershoff ET. Psychological Bulletin, 2002

ŞİDDETİN NESİLLERE AKTARIMI
Sosyal öğrenme teorisi
Sosyal kontrol teorisi (Sosyal bağlanma teorisi)
Sosyal-Psikososyal gerginlik teorisi
Currie J ve ark. Andrew Young School of Policy Studies, Research Paper Series, 2006

Sosyal Öğrenme Teorisi
• Çocuk bu davranışların pozitif çıktılarını
gözlemleyerek motive olur
– Diğerlerini kontrol etmek
– Bir şeyler kazanmak
– Sosyal kazançlar
Çocuk şiddeti ya da suçu taklit yoluyla
kopyalayarak büyür

Sosyal Kontrol Teorisi
• Kişilerin suça ve şiddete doğal bir eğilimi vardır.
Ancak bu eğilim sosyal bağlarla, sosyal ilişki
düzenleri ile engellenir.
• Çocuğun bakımdan sorumlu kişilerin yaptığı
istismar bu bağların, ilişkilerin dağılmasına neden
olur.
Çocuğu suçtan ya da şiddetten uzak
tutacak mekanizmaların
etkisi azalır

Sosyal-psikososyal Gerginlik
Teorisi
• Şiddete tanık olmak ve istismar akut stres
kaynaklarıdır
– Şiddet ve istismar; çocukları riskli, kendine
zarar verecek ya da agresif davranışlar için
yatkın hale getirir.
Çocukların çevresel uyaranlara
yanıtı değişir

Şiddet-suç ilişkisini etkileyen faktörler
Şiddetin cinsi, süresi, ağırlığı
Cinsiyet (Suçun tipi)
Aile özellikleri
Aile ilişkileri
Red / Destek / İzlem
Arkadaş ilişkileri
Yaşanan çevreye ait özellikler
Gelir düzeyi, yaşam koşulları
Şiddete tanık olma
Okul çevresinin özellikleri
Güvenli / Güvensiz
Okul başarısı
Crooks CV. Child Maltreatment, 2007
Lansford JE ve ark. Child Maltreatment, 2007
Leeb RT ve ark. Journal of Adolescent
Health, 2007
Mersky JP ve ark. Child Maltreatment, 2007
Salzinger S ve ark. Child Maltreatment, 2007
Williams LM ve ark. Child Maltreatment, 2007
Currie J ve ark. Andrew Young School of Policy
Studies, Research Paper Series, 2006
Teicher NH ve ark. Am J Psychiatry, 2006
Teicher NH ve ark. Neuroscience and
Biobehavioral Reviews, 2003
Siegel JA ve ark. Lournal of Research in Crime and
Delinquency, 2003
Benda BB ve ark. Youth and Society, 2002
Gershoff ET. Psychological Bulletin, 2002
Herrera VM ve ark. Child Abuse and Neglect, 2001
Weiler BL ve ark. Criminal Behaviour and Mental
Health, 1996
Zingraff MT ve ark. Journal of Research in Crime
and Delinquency, 1994
Widom CP. Criminology 1989

ÇOCUK SUÇLULUĞU
İSTİSMAR/ŞİDDET
Tamponlayan
faktörler
Artıran
faktörler
Kişisel özellikler
Ailesel özellikler
Çocuğun bulunduğu çevreye ait özellikler
Anneye bağlanma
Babaya bağlanma
Özgüven
Babanın eğitim durumu
İnançlar
Dindarlık
İntihar eğilimi
Engellenme
Hayal kırıklığı
Yabancılaşma

ŞİDDET

ÖLÜM
Hastalık, sakatlık
ve sosyal
sorunlar
Sağlıkla ilişkili risk
taşıyan davranışları
benimseme
Sosyal, duygusal ve bilişsel
bozulma
Çocukluk çağındaki olumsuz deneyimler

Teşekkürler…

çOcuk ve şiddet(fazlası için www.tipfakultesi.org)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to çOcuk ve şiddet(fazlası için www.tipfakultesi.org)

Similar to çOcuk ve şiddet(fazlası için www.tipfakultesi.org) (20)

More from www.tipfakultesi. org

More from www.tipfakultesi. org (20)

çOcuk ve şiddet(fazlası için www.tipfakultesi.org)