Φυσική Στ΄ δημοτικού http://users.sch.gr/dimylonaki/mathimata_fisiki_st_pos_vlepoume.htm

1. ΦΕ5: ΠΩΣ ΒΛΕΠΟΥΜΕ

2. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείς συγκρίνοντας
τη φωτογραφική μηχανή οπής με το μάτι;
Από πού περνά το φως στο εσωτερικό της φωτογραφικής μηχανής οπής;
Υπάρχει τέτοια οπή στο μάτι; Εάν ναι, πώς ονομάζεται;
Πού σχηματίζεται το είδωλο στη φωτογραφική μηχανή οπής;
Πού πιστεύετε ότι σχηματίζεται το είδωλο στο μάτι;

3. Σε ένα σκοτεινό
δωμάτιο στερεώστε
ένα αναμμένο κερί
μπροστά από ένα
λευκό χαρτόνι, όπως
βλέπετε στη
φωτογραφία.
Τοποθετήστε
ανάμεσά τους έναν
συγκλίνοντα φακό.
Μετακίνησε τον φακό
και το χαρτόνι, μέχρι
να φανεί
καθαρά η εικόνα του
κεριού στο χαρτόνι.
Τι παρατηρείτε;
Συμπληρώστε τη
φωτογραφία
ζωγραφίζοντας την
εικόνα του κεριού
στο χαρτόνι.

4. Παρατηρήστε το μάτι στο παρακάτω σχήμα. Ποιες ομοιότητες παρατηρείτε
με το προηγούμενο πείραμα; Συμπληρώστε το σκίτσο ζωγραφίζοντας την
εικόνα του κεριού στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.

5. Τι μπορούμε να συμπεράνουμε;

6. Το είδωλο των αντικειμένων που βλέπουμε σχηματίζεται αντεστραμμένο
στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Η εικόνα μεταφέρεται μέσα από το οπτικό
νεύρο στον εγκέφαλο.
Τι σχέση έχουν ο φακός του ματιού και ο μεγεθυντικός φακός στο
προηγούμενο πείραμα;
Υπάρχει σχέση ανάμεσα στο λευκό χαρτόνι του προηγούμενου
πειράματος και στον αμφλιβλιστροειδή χιτώνα του ματιού;

7. Από πού περνά το φως στο
εσωτερικό της φωτογραφικής
μηχανής οπής;
Υπάρχει τέτοια οπή
στο μάτι; Πώς ονομάζεται;

8. Στη φωτογραφική μηχανή το φως περνά μέσα από την οπή.
Στο μάτη το φως περνά από την κόρη.

9. Πού σχηματίζεται το είδωλο
στη φωτογραφική μηχανή
οπής;
Πού σχηματίζεται το είδωλο
στο μάτι; Ποια είναι η
διαφορά των δύο;

10. Το είδωλο στη φωτογραφική μηχανή σχηματίζεται στο πέτασμα.
Στο μάτι σχηματίζεται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.
Μπορείτε να διακρίνετε τη διαφορά τους;

11. Το πέτασμα είναι επίπεδο ενώ ο αμφιβληστροειδής χιτώνας είναι καμπύλη
επιφάνεια. Τα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή είναι ευαίσθητα στο φως και
το οπτικό νεύρο συνδέει τον αμφιβληστροειδή χιτώνα με τον εγκέφαλο.
Αφού το είδωλο σχηματίζεται στον αμφιβληστροειδή ανεστραμμένο,
εμείς πώς γίνεται και το βλέπουμε κανονικά;

12. 1 2 3
4
Οι φωτεινές ακτίνες ανακλώνται και διαχέονται πάνω σε όλα τα αντικείμενα.
Έτσι κάποιες από αυτές φτάνουν στα μάτια μας. Οι φωτεινές ακτίνες περνά-
νε από την κόρη (1), διαθλώνται στον κρυσταλλοειδή φακό (2) και εστιάζο-
νται πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα (3), όπου σχηματίζεται
το είδωλο της εικόνας που παρατηρούμε ανάποδα. Το
οπτικό ερέθισμα, η εικόνα που βλέπουμε, μεταφέρε-
ται στον εγκέφαλο μέσα από το οπτικό νεύρο (4).
Παρόλο που τα είδωλα
σχηματίζονται
αντεστραμμένα
στον αμφιβληστροειδή χιτώνα (3), ο εγκέφαλός μας
τα επεξεργάζεται και τα «αναλύει» αυτόματα, οπότε
βλέπουμε τα αντικείμενα κανονικά και όχι… ανάποδα.

13. Φως αγγελιαφόρος...
Το φως μεταφέρει πληροφορία.
Τα φωτόνια, το ηλεκτρομαγνητικό
κύμα, ξεκινούν από τη φωτεινή
πηγή και μεταδίδονται
ευθύγραμμα, ωσότου να
συναντήσουν κάποιο διαφανές,
ημιδιαφανές ή αδιαφανές σώμα.
Εκεί είτε συνεχίζουν την πορεία
τους είτε αλλάζουν κατεύθυνση
είτε απορροφώνται. Σε κάθε
περίπτωση, αν στη συνέχεια
συναντήσουν το μάτι μας, μας
πληροφορούν για την ύπαρξη, τη
μορφή και τις ιδιότητες του
σώματος και της φωτεινής
πηγής. Το ηλεκτρομαγνητικό
κύμα, λοιπόν, ή τα φωτόνια
λειτουργούν στο μικρόκοσμο ως
«αγγελιαφόροι» πληροφορίας.

14. Προσέχω τα μάτια μου σαν τα μάτια μου!
Τα μάτια μας είναι πολύτιμα. Είναι σημαντικό να φροντίζουμε για την καλή
τους υγεία υιοθετώντας κάποιους απλούς βασικούς κανόνες:
• Το έντονο φως είναι επικίνδυνο. Προστατεύουμε τα μάτια μας
τοποθετώντας μπροστά τους τα χέρια μας, όταν το φως είναι έντονο.
• Κατά την παραμονή μας στον ήλιο φοράμε οπωσδήποτε γυαλιά ηλίου, που
προστατεύουν τα μάτια μας από την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία.

15. • Φοράμε πάντα προστατευτικά γυαλιά, όταν εργαζόμαστε με ουσίες που
μπορεί να πεταχτούν στα μάτια μας ή όταν κάνουμε εργασίες κατά τις οποίες
μπορεί να μπουν στα μάτια μας θραύσματα.
• Τα μάτια μας κουράζονται, όταν εργαζόμαστε πολλές ώρες στον
υπολογιστή, ιδιαίτερα όταν καθόμαστε πολύ κοντά στην οθόνη. Πρέπει,
λοιπόν, να κάνουμε τακτικά διαλείμματα και η απόστασή μας από την οθόνη
να είναι τουλάχιστον 50 εκατοστά. Για τον ίδιο λόγο καθόμαστε μακριά από
την οθόνη της τηλεόρασης.
• Η σωστή διατροφή είναι σημαντική για την καλή υγεία των ματιών μας. Η
βιταμίνη Α που παίρνουμε από τα
καρότα, το άσπρο λάχανο, τις
ντομάτες και το σπανάκι είναι
πολύτιμη για τα μάτια μας.

16. Ερώτηση του 1 πόντου
Τα μάτια μας μας λένε πάντα την αλήθεια;

17. Σίγουρα θεωρείς
τα μάτια σου
αξιόπιστα.
Μπορείς άραγε
να τα
εμπιστεύεσαι
πάντα; Οι
παρακάτω
εικόνες θα σε
μπερδέψουν.
Γιατί όμως
μπερδευόμαστε
όλοι το ίδιο;

20. Λαγός ή πάπια; Ή και τα δύο;

22. Και όμως δεν είναι
σπιράλ, είναι κύκλοι.

23. Μεγαλύτερο ή μικρότερο;

25. Ο εγκέφαλος επειδή
παίρνει πολλές
πληροφορίες από
τα μάτια που δεν
προλαβαίνει να
επεξεργαστεί,
συμπληρώνει μόνος
του τα κενά με
υποθέσεις και
εκτιμήσεις, για να
αποφασίσει τι είναι
τελικά αυτό που
βλέπει. Στις
οφθαλμαπάτες δε
μας εξαπατούν
λοιπόν τα μάτια
μας, αλλά ο
εγκέφαλός μας.

26. Κινούμενα σχέδια
Κόψε ένα χαρτόνι με πλευρά περίπου 10 εκατοστά. Ζωγράφισε στη μία όψη
του ένα κλουβί και στην άλλη έναν παπαγάλο. Άνοιξε μία τρύπα αριστερά και
μία δεξιά από το κλουβί, στο μέσο του χαρτονιού. Δέσε στις τρύπες τις δύο
άκρες μιας χοντρής κλωστής με μήκος περίπου 80 εκατοστά, όπως βλέπεις
στην εικόνα. Πέρασε τα
δάχτυλά σου στην κλωστή
και τέντωσέ την. Ζήτησε
από μια φίλη ή ένα φίλο
σου να γυρίσει το χαρτόνι
πολλές φορές και να το
αφήσει, όταν η κλωστή
τυλιχτεί αρκετά. Τέντωσε
την κλωστή και
παρατήρησε το χαρτόνι
που περιστρέφεται.

27. Ο εγκέφαλος διατηρεί την εντύπωση μιας εικόνας για κάποιο χρονικό
διάστημα. Η ιδιότητα αυτή του εγκεφάλου ονομάζεται μεταίσθημα. Αν στο
χρονικό διάστημα δούμε μια άλλη εικόνα, ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει τις δύο
εικόνες. Στην ιδιότητα αυτή στηρίζεται η λειτουργία του κινηματογράφου και
της τηλεόρασης. Οι εικόνες προβάλλονται γρήγορα η μία μετά την άλλη κι
έτσι έχουμε την αίσθηση της κίνησης.

28. Ανάγλυφη γραφή για τυφλούς
Ο γραπτός λόγος είναι βασικό μέσο επικοινωνίας. Τον τρόπο αυτό επικοινω-
νίας δε στερούνται ούτε οι συνάνθρωποί μας που δεν μπορούν να δουν. Η
αίσθηση που χρησιμοποιούν, για να διαβάσουν, είναι η αφή. «Διαβάζουν»
ακουμπώντας το χέρι τους πάνω από ανάγλυφα γράμματα, συνδυασμούς
από μικρές τελίτσες και γραμμές. Η γραφή αυτή ονομάζεται γραφή Βraille,
προς τιμή του Louis Braille που την εφηύρε.

29. Η γραφή Braille δε χρησιμοποιείται μόνο σε ειδικά βιβλία αλλά και σε
πινακίδες σε δημόσιους χώρους, στους ανελκυστήρες, ακόμη και σε πολλά
μηχανήματα. Ανάγλυφα σύμβολα και ειδικά σημάδια παρατηρούμε και σε
διάφορες συσκευές, όπως για παράδειγμα στο τηλέφωνο, όπου μια
ανάγλυφη τελίτσα στο πλήκτρο με τον αριθμό 5 βοηθά στον εντοπισμό των
πλήκτρων. Ακόμη και στα χαρτονομίσματα υπάρχουν ειδικά σύμβολα που
βοηθούν τους συνανθρώπους μας που δεν μπορούν να δουν.

30. 1. Αφού θυμηθείς τα μέρη του ματιού, μπορείς να αναφέρεις ποια
είναι σημαντικά για την όραση; Ποια μέρη του ματιού δεν είναι
σημαντικά για την όραση, αλλά προστατεύουν το μάτι;

31. Σημαντικά για την όραση: κόρη, ίριδα, κερατοειδής χιτώνας,
αμφιβληστροειδής χιτώνας, οπτικό νεύρο. Προστατεύουν το
μάτι: φρύδια, βλέφαρα, βλεφαρίδες.

32. 2. Στο φύλλο εργασίας 3 κατασκεύασες μία απλή «φωτογραφική
μηχανή». Μπορείς να αναφέρεις ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα
στη «φωτογραφική μηχανή» και το μάτι;

33. Ομοιότητες: Σχηματίζεται ανάποδα το είδωλο. Το φως περνά μέσα από
μικρό άνοιγμα.
Διαφορές: Στο μάτι υπάρχει φακός. Το πέτασμα είναι επίπεδο, ενώ ο
αμφιβληστροειδής καμπύλος.

34. Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ