nemelt-material-1

1. Хөрөнгө капиталын ашиглалт өсөлтийн шинжилгээ:
Санхүүгийн шинжилгээ нь НББ-ийн тайлан балансад тулгуурлан түүнд тусгагдсан гол
үзүүлэлтүүдийг шинжилж прогноз хийн, дүгнэлт өгч бизнесийн үйл ажиллагаандаа
голчлон хэрэглэдэг тул тайлан баланс түүний бүрдэл хэсгүүдийг товчхон авч үзвэл.
НББ–д тайлан баланс нь санхүүгийн нийтлэгдэж байгаа үндсэн маягт юм. Тайлан балансад
тухайн байгууллагад байгаа хөрөнгө эх үүсвэрийг тодорхой хугацаагаар зааглан авч үзээд
шинж чанараар нь бүлэглэн харуулдаг.
НББ-д хөрөнгийг ангилахдаа:
1. Бүрэлдэхүүнээр нь :
 Эргэлтийн хөрөнгө
 Удаан гүйлгээтэй хөрөнгө /УГХ/ буюу эргэлтийн бус хөрөнгө
2. Эх үүсвэрийнх нь хувьд
 Өөрийн капитал
 Зээлийн капитал
Баланс хязгаарлагдмал байдаг учраас санхүүгийн шинжилгээ хийхдээ.
1. Тайлан балансын баримтаас өөр баримт ашиглаж болно.
2. Балансын үзүүлэлтүүдийг ашиглан үнэлэлт дүгнэлт гаргахдаа ойролцоогоор
үнэлэх, өмнөх үеийн байдлыг баримжаа болгох орон зайн зэрэгцүүлэлт хийж
болно.
Хөрөнгийг бүрдүүлж байгаа эх үүсвэрийнх нь хувьд:
 Өөрийн эх үүсвэр
 Зээлийн эх үүсвэр гэж ангилдаг.
Өөрийн эх үүсвэрт: 1. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө
2. Нэмэгдэж төлөгдсөн капитал
3. Нөөц хуримтлалууд орно.
Зээлийн эх үүсвэрт: 1. Богино хугацаатай, зээл өр төлбөрүүд
2. Урт хугацаатай, зээл өр төлбөрүүд
Балансын дараах үндсэн тэнцэтгэлүүд хангагдаж байх ёстой.
АК / Ажлын капитал / = ЭХ – БХӨТ
ӨЭХ / Өөрийн эргэлтийн хөрөнгө/ = ӨК + УХӨг - Капитал оруулалт + УГХ
Гадаад эх үүсвэр = БХЗӨТ + УХЗӨТ

2. БК / Байнгын капитал / = ӨК + УХЗӨ
Байгууллагын мэдэлд ашиглагдаж буй хөрөнгө эх үүсвэрийн бүрэлдэхүүн хэрхэн
өөрчлөгдсөн дотоод бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хувь хэмжээ зохистой түвшинд байгаа
эсэхийг мэдэхийн тулд балансын цэвэр дүнд бүлэг зүйл анги тус бүрийн эзлэх хувийн
жинг хугацааны эхэн ба эцсийн байдлаар зэрэгцүүлж гаргана. Энэ бол шинжилгээний
тооцоо дүгнэлтийн эхний алхам бөгөөд вертикаль буюу босоо шинжилгээ гэж нэрлэдэг.
Хувийн жингийн тооцоог янз бүрийн түвшинд
 Балансын дүнд зүйл анги тус бүрийн эзлэх хувь
 Бүлэг хэсэг тус бүрийн балансын дүнд эзлэх хувь бүлэг хэсгийн дотоод
бүрэлдэхүүнээр гэх мэтчилэн авч үзнэ.
Дүгнэлт өгөхдөө хөрөнгийн хөрвөх чадвар гүйцэтгэж буй үүрэг эх үүсвэрийн тогтвортой
ашиглагдах, эргэж төлөгдөх хугацаа зориулалтын дагуу бүрэн ашиглагдаж байгаа эсэх
өгөөж үр ашиг бүтээл нь судалж буй байгууллагын үйл ажиллагааны болон салбарын
онцлогтой нь холбож үзвэл зохино.
Бүрэлдэхүүний тооцоо /хувийн жин / -г гаргахын давуу тал нь :
1. Хөрөнгийн хэмжээ хүчин чадлын хувьд ялгаатай байгууллагуудыг гагцхүү хөрөнгө
капиталын бүрэлдэхүүн өсөлтийн хурдацаар нь зэрэгцүүлэх боломжтой.
2. Хувийн жингийн хэмжигдэхүүн нь үнэ ханшны хэлбэлзэл инфляцийн сөрөг
нөлөөлөл активын үнэлгээний ялгаа зөрүүтэй байдлын нөлөөнд ордоггүй. Хувийн
жингийн тооцоог хүснэгтээр болон бүтцийн график диаграммаар харуулж болно.
Бүтцийн шинжилгээний аргыг зөвхөн хөрөнгө капиталын төдийгүй орлого, зарлага
нөлөөллийн хэмжээ үзүүлэлтүүдийн холбоо хамаарлыг тогтооход өргөн хэрэглэдэг.
Аливаа үзүүлэлтийн орон зай болон цаг хугацааны хэлбэлзлийг үнийн дүн ба
хувиар тодорхойлж дүгнэлт өгөх шинжилгээний арга зүйг горизонталь буюу хэвтээ
шинжилгээ гэж нэрлэдэг.
Бүртгэл тайлагналын нэг чухал зарчим нь үйл ажиллагааны тасралтгүй хэвийн үргэлжлэх
явдал байдаг. Энэ зарчмыг дараах 2 утгаар ойлгож болно
1. Бүртгэлийн бодлого тооцооллын арга барилын хамт тогтсон уламжлалыг хадгалсан
нэгдмэл байх
2. Үзүүлэлтийн өсөлт хөгжилт нь аль болох жигд тогтвортой цаашид хэвийн
хурдацтайгаар үргэлжлэхээр байх ёстой.

3. Үзүүлэлтийн хэлбэлзэл өөрчлөлтийг бодитойгоор үнэлэхийн тулд зэрэгцүүлэлтийн
суурийг зөв сонгон авах нь маш чухал байдаг. Шинжилгээний зорилго хамрах хүрээ цаг
хугацаанаас хамаарч зэрэгцүүлэлтийн суурийг:
1. Тайлангийн үеийн эхний байдал
2. Өмнөх мөн үеийн гүйцэтгэл
3. Тогтоосон норм стандарт, төлөвлөсөн хэмжээ
4. Өмнөх үеүдийн дундаж хэмжээ
5. Салбарын болон нутгийн дундаж хэмжээгээр авч үзэж болдог
Шинжилгээний үнэлэлт дүгнэлтийг бодитой үнэн зөв өгөхийн тулд үзүүлэлтийн хэлбэлзэл
өөрчлөлтийг тоо үнийн дүнгээр /абсолют өөрчлөлт/ төдийгүй харьцангуй
хэмжигдэхүүнээр гаргах шаардлагатай. Учир нь тухайн үзүүлэлтийн зэрэгцүүлж буй
суурь дүнгийн хэмжээнээс хамаарч тоо хэмжээний өөрчлөлт нь адил боловч хэлбэлзлийн
хувь хэмжээ нь өөр өөр гарч болно.
Ашигласан материал:
1. Б.Сайнжаргал, Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, Улаанбаатар, 1999.
2. Д.Моломжамц, Санхүүгийн шинжилгээ, Улаанбаатар, 2001
3. С.Жамъянсүрэн, Бизнесийн шинжилгээ ба үнэлгээ, Улаанбаатар, 2003
4. С.Жамъянсүрэн, Санхүүгийн гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ ба бодлогын хураамж,
Улаанбаатар, 2009
5. Л.Наранчимэг, Санхүүгийн тогтвортой байдлын шинжилгээ онол, арга зүйн
асуудал, Улаанбаатар, 2011