биет бус хөрөнгийн зах зээлийн хандлагын зарим онцлог

2. Өртөг тодорхойлох аргууд
 Өртөг, үнэ, үнэ цэнэ
 Зардлын хэлбэр
 Өртөг бүрдүүдэгч хүчин зүйлс
 Ямар үед өртөг үнэ цэнийг илэрхийлэх вэ?
 Зардлыг тодорхойлох шинжилгээнүүдийг тусгасан
мэдээллийн судалгаа
 Удирдлагуудад чиглэсэн өнөөгийн өртөг
 Өртөг тодорхойдох шинжилгээнүүд

3.  Өртөг тооцох аргууд нь биет бус хөрөнгөтэй
холбоотой эдийн засгийн шинжилгээний олон
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн тохиромжтой хэлбэр юм.
Мэдээж өртөг тооцох аргууд нь биет бус хөрөнгө
тооцооллын чухал хэсэг байдаг. Мөн өртөг тооцох
арга нь мөнгөн шилжүүлэг болон эзэмшигчийн
үнэлгээний шинжилгээнд оролцдог. Учир нь зарим
биет бус хөрөнгийн мөнгөн шилжүүлэг эсвэл
эзэмшигчийн үнэлгээ нь биет бус суурь зардлын
өртгийн эргэлтийн шударга үнэлгээнээс бүрддэг.

4. ӨРТӨГ, ҮНЭ, ҮНЭ ЦЭНЭ
 Дахин давтагддаг зардал, үнэ, өртөг нь гурвуулаа өөр
бөгөөд өртгийг тодорхойлоход ялгаатай ойлголтууд
юм. Зардал нь үнэ болон өртөгтэй тэнцүү гэж үзэх нь
буруу ойлголт юм. Үнэндээ энэ нь үнээс эсрэг ойлголт
бөгөөд зардал нь үнэ, өртөгтэй тэнцүү биш. Судлаачид
эдгээрийг хангалттай судалгаа шинжилгээ хийгээгүй
бол үнэ, зарпал, өртөг нь тэнцүү биш гэх хандлагатай
байдаг. Энэ бол үнэ, өртөг, зардал нь хоорондоо
хамааралгүй гэх санаа биш юм. Эдгээр нь хоорондоо
шууд хамааралтай.

5. Үнэ тооцоолоход дээрх хоёр аргаас гадна таван журам
баримтална.
 Зах зээлийн нөхцөл байдал
 Зах зээлийн талбар
 Худалдагч, худалдан авагчийн идэвхижүүлэлт
 Төлбөрийн нөхцөл
 Шилжүүлгийн эх үүсвэр

6. ӨРТГИЙН ТӨРӨЛ
 Өртөг тооцоолох хоёр арга байдаг.
 Үйлдвэрлэлийн өртөг
 Энэ нь тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд гарч
байгаа бүхий л зардлыг хамруулан өртөг тооцно.
 Сэргээн засах өртөг
 Тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэсэн өртөг дээр
нэмэлт засварын зардал нэмэгдэж тооцогдоно.

7. ӨРТГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН ХЭСЭГ
Өртөг тооцоход таван хүчин зүйлс нөлөөлнө.
 Материал
 Хүний хүч буюу хөдөлмөр
 Нэмэгдэл зардал
 Гүйцэтгэлийн ашиг
 Зохион байгуулалтын урамшуулал

8. Үнэлгээчинд доор дурдсан зүйлийг хийж сурсан байна:
 Харилцагчийн эрхэлж буй бизнесийн зардлын бүтцийг тодорхойлох
 Харилцагчийн санхүүгийн зардлын бүртгэлийн мэдээлэлээс
бүтээгдэхүүнүйлчилгээний өртөгийн мэдээлэлийг цуглуулан авч
чаддаг болох
 Хувьсах болон тогтмол зардлуудыг ялгаж ангилж чаддаг болох
 Бүтээгдэхүүн/үйлчилгээний нэгж өртгийг шаардлагатай тайлант
хугацаагаар тооцоолох
 Бүтээгдэхүүний одоогийн үнэ тохиромжтой эсэхийг шинжлэх
 Зардлыг бууруулах арга зам
 Бүтээгдэхүүн тус бүрээс гарах ашиг болон өгөөжийг тооцоолон гаргаж
бизнесийн шийдвэр гаргалтанд ашиглахад зөвлөж чаддаг болох

9. АРГА ЗҮЙН ҮЕ ШАТУУД
 Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний онцлог болон өдөр тутмын үйл
ажиллагаа, үйлдвэрлэлтийн үйл явц, борлуулалт, бараа
материал татан авалтын талаар тодорхой ойлголттой болох
(энгийн ярилцлага, үйлдвэрлэлийн процеесийг үзэж
танилцах)
 Харилцагчийн бүтээгдэхүүнүйлчилгээнийхээ үнийг хэрхэн
тогтоосон болон бүтээгдэхүүний өртөг тооцсон үйл явцыг
үзэж танилцах (асуулгын хуудас бөглөх, боломжит зардлын
бүртгэлийг үзэх)
 Харилцагчийн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох үйл явцтай
танилцах явцад тухайн харилцагчийн бүтээгдэхүүний
өртөг тооцох аргачлал нь боломжийн эсэхэд дүгнэлт өгч,
тооцоологдоогүй зардлууд болон бэрхшээлийг тодорхойлж,
шаардлагатай маягтуудыг боловсруулах

10.  Хэрэв харилцагч бүтээгдэхүүний өртгийг тооцоолдоггүй бол
бүтээгдэхүүний өртгийг тооцоолоход хэрэглэх маягтуудыг
хэрхэн ашиглах болон өртөг тооцох аргачлалыг зааж сургана
 Хэрэв шаардлагатай гэж үзвэл тухайн харилцагчтай тохирсоны
дагуу тодорхой тайлант хугацааг сонгон авч өртгийн
мэдээлэлийг цуглуулан бүтээгдэхүүн тус бүр дээр нэгжийн
өртгийг тооцоолон гаргана.
 Дээрх тооцоололтын үр дүнд хэрхэн шинжилгээ хийх болон
хэмнэх боломжтой зардлууд, цаашид нэмэгдэх буюу гарч
болзошгүй зардлуудыг харилцагчтай хамтран тодорхойлж,
бизнесийн шийдвэрт хэрхэн ашиглаж болох талаар заавар
зөвлөмж өгнө (үнэ тогтоох, зардлын хяналт, хувилбарт сонголт
хийх, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, шинэ технологий нэвтрүүлэх, )

11. Эдийн засгийн элэгдлийн тоо хэмжээг тодорхойлох олон
дүрмийн холбоо хамаарал байхад, тэд бүгд л ерөнхийдөө
эдийн засгийн богино хугацааны хамаарлын тодорхойлолт
байдаг. Эдийнг засгийн богино хугацаа нь дараах
жишээнүүдэд тодорхойлогддог.
 Хөрөнгийн бодит буцах хөрөнгө оруулалт нь эзэмшигчийн
шаардлагатай хөрөнгө оруулалтаас бага байна.
 Хөрөнгийн бодит буцах хөрөнгө оруулалт нь хөрөнгийг
хувьслын тухайн цаг үеийн эзэмшигчийн түүхэн хөрөнгө
оруулалтаас бага байга
 Бодит орлогын хэмжээ нь эзэмшигчийн шаардлагатай бодит
орлогоос бага байна.
 Бодит орлогын хэмжээ нь хувьссан хөрөнгийн тухайн цаг
хугацаан дахь эзэмшигчийн түүхэн бодит орлогоос бага байна.

12. Зардал тооцох шинжилгээнүүд
Зардал боловсруулах нь дараах зүйлсээс үндэслэлтэй.
 Хөрөнгийн шинжтэй материалд цор ганц бичиг
баримтын дүн
 Харьяат материалын амралтанд хамрагдсан хувь
хүний бүрэн ажилласан цалин
 Амралтын материалын үйл явцад зориулсан дүнгийн
үнэлгээ
 Нийтлэг эмнэлгийн оюуны өмчид хамаарагдах
материалуудад бичиг баримт , дүрэм журам заавар
болон үйл ажиллагааны зарим хэсгийн зүйлс ордог.

13. Дүгнэлт
 Өртөг тооцооллын арга бол оюуны өмч болон биет бус
хөрөнгийн үнэлгээний дүгнэлт шинжилгээ хийх нэг
үндсэн арга юм. Үнийн өртгийг тооцох олон төрлийн
арга замууд байдаг бөгөөд хамгийн их ашиглагддаг нь
дахин үйлдвэрлэлтийн болон нөхөн өртгийн аргууд
юм. Хэрвээ өртгийг бодитоор оруулан тооцсон бол аль
ч өртөг тооцооллын арга замуудын үр дүн эцсийн
байдалдаа хоорондоо ойролцоо дүнтэй гардаг.

14.  Зах зээлийн болон ашиг, орлогын дүгнэлт шинжилгээний
олон элэментүүд өртөг тооцооллын аргад байдаг нь
анхаарууштай юм. Жишээ нь, материаллаг боловсон
хүчин, биет бус хөрөнгийн субъектын дэвшилтийн нэмэлт
зардлын одоогийн өртөгийг зах зээлийн талбар дахь эрэлт,
нийлүүлэлтийн хүчин зүйлс тодорхойлдог. Биет бус
хөрөнгийн хөгжил дэвшлийн төсөлтэй холбоотой
боловсруулагчийн ашиг болон зохион байгуулалтын
урамшууллын хэмжээнд дүгнэлт шинжилгээ хийж байгаа
үед ашиг орлогын алдагдлыг илүүтэйгээр анхаарах
хэрэгтэй. Дээрх бүхий өртөг бүрэлдүүлэгч хүчин зүйлсүүд
нь өртөг тооцооллын хатуу дүн шинижилгээнд
харъяалагдах ёстой.

15.  Өртөг нь үнэтэй ижил байдаггүй ч үнэ мөн адил үнэ
цэнэтэй ижилхэн байдаггүй. Гэсэн хэдий ч одоогийн
өртгөөс бүхий л зардлыг зөв тодорхойлж, тоолж,
элэгдлийг салгавал өртөг тооцооллын аргаар үнэ
цэнийг бодитоор тооцох боломжтой. Зөвхөн биет
хөрөнгө дээр элэгдэл үүсдэг учраас биет бус хөрөнгө
дээр элэгдэл тооцох боломжгүй юм.