1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Аж ахуйн нэгжийн санхүү
Лекц 3
Санхүүгийн тайлангууд ба
мөнгөн урсгал
Хичээлийн индекс: MG 301
Ногдох кредит: 2
Судлах анги : НББ-3
2. Сэдвийн агуулга
Санхүүгийн тайлангууд ба түүний
бүрэлдэхүүн хэсгүүд
II. Үлдэгдлийн тэнцэл буюу баланс
III. Орлого үр дүнгийн тайлан
IV. Хуримтлагдсан ашгийн тайлан
V. Мөнгөн урсгалын тайлан
I.
3. Санхүүгийн тайлангууд түүний
бүрэлдэхүүн хэсгүүд
Аж ахуйн нэгж компаниуд санхүүгийн үйл
ажиллагааныхаа үр дүн тайланг нийтээр хүлээн
зөвшөөрөгдсөн стандартын дагуу гаргаж, хяналт
шалгалтын
байгууллагууд,
хувьцаа
эзэмшигчид, зээлдэгчид, удирдлагад байнга
хүргэж байдаг. Хяналт шалгалтын байгууллагууд
компаний
гаргасан
санхүүгийн
тайлан
мэдээллийн үнэн бодитой эсэхэд хяналт тавих
зорилгоор, хувьцаа эзэмшигчид компаний
санхүүгийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгч
компаний хувьцааг худалдан авах, худалдах
шийдвэр гаргахад ашигладаг ба удирдлага
компаний үйл ажиллагааг удирдаж хянах явцад
санхүүгийн тайлан зориулагдана.
4. Санхүүгийн тайлангууд нь санхүүгийн
мэдээллүүдийг хувьцаа эзэмшигчдэд хүргэх
мэдээллийн эх сурвалж болдог.
Санхүүгийн
тайлан
нь
дараах
тайлангуудаас бүрдэх бөгөөд энэ нь
НББОУС-д хүлээн зөвшөөрөгдсөн
байна.
1. Үлдэгдлийн тэнцэл
2. Орлого үр дүнгийн тайлан
3. Хуримтлагдсан ашгийн тайлан
4. Мөнгөн гүйлгээний тайлан (мөнгөн
урсгалын тайлан)
5. Үлдэгдлийн тэнцэл буюу СТ-1
Үлдэгдлийн тэнцэл буюу СТ-1 нь тодорхой
хугацаан дахь пүүс компанийн санхүүгийн
байдлыг харуулдаг ба хөрөнгө болон эх үүсвэр
гэсэн хоѐр хэсгээс бүрдэнэ.
Аж ахуйн нэгжийн тайлан балансын актив ба
пассив талын аль аль нь дотроо хугацаагаар
ялгагдана. Эргэлтийн хөрөнгө ба эх үүсвэр нь 1
жил ба түүнээс доош хугацаатай байдаг бол
үндсэн хөрөнгө ба урт хугацаат эх үүсвэрийн
ихэнх нь 5 ба түүнээс дээш жилийн хугацаатай.
Ялангуяа хувьцаат капиталд тодорхой
тогтоосон хугацаа байдаггүй.
6. Үлдэгдлийн тэнцэл буюу СТ-1
Тайлан
балансын
хөрөнгө
талын
үзүүлэлтүүд хөрвөх чадварынхаа эрэмбээр
байршсан байна.
Аливаа активын хөрвөх чадвар нь хэр
хурдан мөнгө болж хувирах чадвараар
тодорхойлогдоно.
Бэлэн мөнгө хамгийн хөрвөх чадвар өндөр
байдаг ба түүний дараагаар ТБҮЦууд, авлага, бараа материал тус тус орно.
Хамгийн хөрвөх чадвар багатай актив нь
үндсэн хөрөнгө байдаг.
7. Орлого үр дүнгийн тайлан буюу СТ-2
(Income statement)
Тодорхой хугацааны турш дахь
компанийн үйл ажиллагааны эцсийн үр
дүнг нэгтгэн харуулсан санхүүгийн
тайлан юм.
Орлого үр дүнгийн тайланг ихэвчлэн 1
жилийн үр дүнг жилийн эцэс болох 12-р
сарын 31-ны байдлаар харуулдаг
боловч зарим тохиолдолд хагас
жил, улирал, сараар гаргадаг.
9. Мөнгөн урсгалын тайлан буюу СТ-4
Бэлэн мөнгөний урсгалын тайлан нь тухайн
тайлангийн хугацаанд компанийн хамгийн сайн
хөрвөх чадвар бүхий актив болох бэлэн мөнгө болон
түргэн борлогдох үнэт цаас нь хэрхэн өөрчлөгдсөн
, энэ өөрчлөлтөнд компанийн бэлэн мөнгөний
үндсэн 3 урсгал болох үйл ажиллагааны бэлэн
мөнгөний урсгал, хөрөнгө оруулалтын бэлэн
мөнгөний урсгал, санхүүжилтийн бэлэн мөнгөний
урсгал хэрхэн нөлөөлснийг нэгтгэж харуулдаг
санхүүгийн чухал 1 тайлан юм.
10. Мөнгөн урсгалын тайлан буюу СТ-4
Элэгдэл. Үндсэн хөрөнгийн анхны өртгийг
түүний ашиглалтын хугацаанд хуваарилсныг
элэгдэл гэж тодорхойлдог.
Хөрөнгийн анхны өртгийг тодорхой хугацаанд
нөхөхөөр
төлөвлөж
жил
бүр
тогтоосон
хэмжээгээр бодож хорогдуулан зардалд тусгаж
байдаг.
Гэвч элэгдэл бол бэлэн мөнгөөр гарч буй
зардал биш. Иймээс компаний үйл ажиллагааны
мөнгөн урсгалыг тооцохдоо татварын дараах
цэвэр ашиг дээр элэгдэл ба бусад бүх мөнгөн бус
зардлуудыг эргүүлэн нэмдэг
11. Компаний мөнгөн урсгалыг шинжлэх
Үйл ажиллагааны мөнгөн урсгалд үйлдвэрлэлийн үйл явц
ба бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний болон борлуулалттай
холбоотой орох ба гарах мөнгөн урсгалыг хамруулна.
Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн урсгалд үндсэн хөрөнгө
худалдах ба худалдан авахтай холбогдож гарсан мөнгөн
урсгалууд, мөн хийсэн хөрөнгө оруулалттай холбоотой
мөнгөн урсгалууд хамрагдана.
Санхүүжилтийн мөнгөн урсгалд зээл ба хувьцааны
санхүүжилттэй холбоотой мөнгөн урсгалыг хамруулна.
Тухайлбал зээл авах ба төлөх, хүүгийн төлбөр төлөх, хувьцаа
гаргаж худалдах, буцаан худалдаж авах, ногдол ашиг төлөх
зэрэг нь санхүүжилтийн орох ба гарах мөнгөн урсгал болно.
Үйл ажиллагааны, хөрөнгө оруулалтын, санхүүжилтийн
мөнгөн урсгалын эцсийн цэвэр дүн нь тухайн хугацааны
мөнгөн хөрөнгийн өөрчлөлттэй тэнцэнэ.
12. Эх үүсвэр ба зарцуулалтын тайлан
Мөнгөн урсгалын тайланг гаргахын тулд
эх үүсвэр зарцуулалтын тайланг бэлтгэнэ.
Бэлэн мөнгөний урсгал тайланг дараах 3 үе
шаттайгаар бэлтгэдэг.
1-р үе шат. Бэлэн мөнгөний эх үүсвэр болон
зарцуулалтын тайланг хийх
2-р үе шат. Орлогын тайлангаас хэрэгцээтэй
мэдээллүүдээ авах
3-р үе шат. Нэг ба хоёрдугаар үе шатуудад
бэлтгэсэн тоон мэдээллүүдээ зохих
дарааллаар нь нэгтгэж бэлэн мөнгөний
урсгалын тайланг зохионо.
13. Эх үүсвэр ба зарцуулалтын тайлан
1)
2)
Нэгдүгээр үе шат
Дотроо мөн 3 алхамуудаас бүрдэнэ.
Тайлант хугацааны эхэн болон эцэс дэх
үлдэгдлийн тэнцлийн үзүүлэлтүүдийн
зөрүү болох өөрчлөлтийг хөрөнгө, өр
төлбөр, өөрийн эх үүсвэр тус бүрээр нь
тооцож гаргах
Дээр тооцоолсон өөрчлөлт тус бүрээ
бэлэн мөнгөний эх үүсвэр болох уу
зарцуулалт болох уу гэдгээр нь ангилна.
Ингэж ангилахдаа дараах шалгуурыг
ашиглана.
14. Эх үүсвэр
Зарцуулалт
Аливаа активын бууралт
Аливаа өр төлбөрийн
өсөлт
Татварын дараах цэвэр
ашиг
Элэгдэл болон бусад
мөнгөн бус зардлууд
Хувьцаа худалдах
Аливаа активын өсөлт
Аливаа өр төлбөрийн
бууралт
Цэвэр алдагдал
Төлсөн ногдол ашиг
Хувьцаагаа буцааж
худалдаж авах
15. Бэлэн мөнгөний урсгалын тайлан
Нэг
болон
хоёрдугаар
алхамуудад
тодорхойлсноо эх үүсвэр, зарцуулалт гэж
ангилан уг тайланг бэлтгэнэ. Хэрэв зөв
тодорхойлсон бол нийт бэлэн мөнгөний эх
үүсвэр нь нийт зарцуулалтын дүнтэй тэнцүү
байх ёстой.
Хоёрдугаар үе шат
Бэлэн мөнгөний урсгалын тайлан нь дараах
бүтэцтэй. Үүнд: үндсэн 3 төрлийн бэлэн
мөнгөний урсгалын тайлан байна.
Үйл ажиллагааны бэлэн мөнгөний урсгал
Хөрөнгө оруулалтын бэлэн мөнгөний урсгал
Санхүүжилтийн бэлэн мөнгөний урсгал
3)
16. Бэлэн мөнгөний урсгалын тайлан
Гуравдугаар үе шат
Дээр
цуглуулсан тоон материалуудаа
ашиглаж нэгтгэн бэлэн мөнгөний урсгалын
тайланг зохионо.
17. Бэлэн мөнгөний урсгалын тайлангийн
ерөнхий загвар
Үйл ажиллагааны бэлэн мөнгөний урсгал:
Татварын дараах цэвэр ашиг /алдагдал/
Элэгдэл болон бусад мөнгөн бус зардлууд
Бэлэн мөнгө болон ТБҮЦ-наас бусад бүх эргэлтийн хөрөнгийн өөрчлөлт
Банкны зээлээс бусад бүх эргэлтийн эх үүсвэрүүдийн өөрчлөлт
Хөрөнгө оруулалтын бэлэн мөнгөний урсгал:
Нийт үндсэн хөрөнгийн өөрчлөлт
Бусад урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын өөрчлөлт
Санхүүжилтийн бэлэн мөнгөний урсгал:
Богино хугацаат зээлийн өөрчлөлт
Урт хугацаат зээлийн өөрчлөлт
Хуримтлагдсан ашгаас бусад өөрийн эх үүсвэрүүдийн өөрчлөлт
Төлсөн ногдол ашиг
Татварын дараах цэвэр ашиг, алдагдал
(элэгдлийн зардал, төлсөн ногдол ашиг г.м мэдээллүүдийг СТ-2 олж авна)
18. Ашигласан материал
1.
2.
3.
4.
5.
Л. Жаргал, Ж. Бат-Өлзий “Санхүүгийн
менежмент” гуравдугаар хэвлэл, УБ хот 2008
он
Р. Баянсан “Бизнесийн санхүү” УБ хот 2003 он
Б. Бүжинлхам “Санхүүгийн удирдлага” УБ хот
2004 он
Ц. Аюурзана “Компаний санхүү” УБ хот 2009
он
Stephen
A.Ross,
Randolph
W.Westerfield, Jeffrey F.Jaffe “ Corporate
finance” 1996 In the United States of
America
