Өвчний тодорхойлолт, үүсгэгч шалтгаан, эмгэг жам, эмнэл зүйн шинж тэмдэг, эмгэг хувиралт, эмчилгээ, тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ

1. Сэдэв 5: Шинэ болон дахин сэргэж байгаа өвчнүүд
• Үхрийн арьсны товруут үрэвсэл,
• Хэл хөхрөх өвчин,
• Шмаленбергийн вирусын халдвар,
• Акабаны өвчин)

2. АРЬСНЫ ТОВРУУТ ҮРЭВСЭЛ
/Lumpy skin disease, Нодулярный дерматит крупного рогатого скота,
кожная бугорчатка, кожно-узелковая сыпь, узелковая экзантема/
1. Өвчний тодорхойлолт
• Арьсны товруут үрэвсэл /АТҮ/ нь үхэр байнга халуурах, тунгалагийн
тогтолцоо эмгэгших, арьсан доорхи эслэг болон дотор эрхтэнүүдэд хаван
хуралдах, арьсанд зангилаат товруу үүсэх, нүд үрэвсэх, амьсгал, тэжээл
боловсруулах эрхтэнүүдийн салст бүрхүүл гэмтэх байдлаар илэрдэг, хил
дамжин халдварладаг онц аюултай хавьтал халдварт өвчин болно.
• Энэ өвчин анх 1929 онд Мадагаскарт бүртгэгдсэн бөгөөд 1945 онд
Кениид, 1963 онд Румынд гарсан байна. Өвчин одоо Өмнөд болон Дорнод
Африк, Ойрхи дорнод, Завказын орнууд, ОХУ, тэрчлэн Энэтхэгт
тархалттай.
• Манай улстай эдийн засгийн болон зорчигч тээврийн өргөн харилцаатай
Казахстанд ихээхэн тархалттай байна.

3. АРЬСНЫ ТОВРУУТ ҮРЭВСЭЛ

4. Үүсгэгч, түүний онцлог
• Poxviridae язгуур, Capripoxvirus-ийн төрлийн ДНХ агуулсан Neethling
ийлдсийн хэв шинж бүхий вирус энэ өвчнийг үүсгэдэг. Хонь, ямааны
цэцгийн вирустэй антигены гарал үүсэл нь адил байна.
• Гадаад орчны хүчин зүйлсийн үйлчлэлд вирус тэсвэртэй, ялангуяа гэмтсэн
арьсны хуурай таванд зангилаа үүссэнээс хойш 35 хоногийн дараа илэрч
байжээ.
• Вирусын нуклейн хүчил нь 3 сар хүртэл хадгалагдаж байсныг дээжинд
хийсэн ПГУ-аар илрүүлсэн байна.

5. • Вирус нарны шууд цацрагийн үйлчлэлд мэдрэмтгий боловч сүүдэр газар
хадгалсан өвчтэй малын арьсанд хэдэн сараар хадгалагдаж болно.
• Вирус 6.6-8.6 рН бүхий орчинд тэсвэртэй.
• Халдварлагдсан амьтны гэмтсэн арьс, салст бүрхүүл, цус, сүү, шүлс, нус,
нулимсанд вирус 11-22 өдөр, үрийн шингэнд 4 сар хүртэл хугацаанд
хадгалагддаг.
• Үүсгэгч +55 хэм хүртэл халаахад 2 цагийн дотор, +65 хэмд 30 минутанд
идэвхигүй болно, 1%-ийн формалин, 2%-ийн фенол, 2-3%-ийн гипохлорид
натрийн уусмалд мэдрэмтгий.
Үүсгэгч, түүний онцлог

6. Өвчний эмгэг жамын хөгжил
Вирус арьсны хучуур эд, амьсгал, тэжээл боловсруулах эрхтэний салст
бүрхүүлд үрждэг.
• Вирус эхэлж нэвтэрсэн газартаа үржиж олшроод, дараа нь цусанд орж
цаашдын мэдрэмтгий эсүүдэд очдог. Вириеми болох үзэгдэл 1-2 долоо
хоног үргэлжилнэ.
• Вирус салст бүрхүүлүүд, шүлсний болон сүүний булчирхайнууд, бусад
эрхтнүүдэд цусаар зөөгдөнө.
• Вирус биеийн булчингууд, уушиг, тунгалагийн зангилаа, дэлүүнд илэрнэ.
Арьсанд хаван үүсэх нь судасны тромбозтой холбоотой
бөгөөд энэ нь орчны эдийн хуурай үхжилд хүргэнэ.
• Сальмонелл, пастерелл зэрэг хоёрдогч халдварын бохирдлын улмаас
тунгалагийн судал ба зангилаануудын үрэвсэлт, яршилтын хүндрэл үүснэ.

7. Өвчний эпидемиологи
• Өвчний халдварт саалийн үнээ, тугал хамгийн их өртөнө. Африкийн буйвол,
анааш, импала зэрэг амьтадад өвөрмөц эсрэг бием илэрсэн байна.
• Халдварын эх булаг нь өвчтэй болон далд өвчилсөн вирус тээгч амьтад
байдаг.
• Вирус малын гаргаж байгаа амьсгал, шүлс, нус, нүд, ам, хамрын бусад
гоождос, гэмтсэн арьсан бүрхүүл, үрийн шингэн, сүүгээр гадагшилдаг.
Өвчтэй болон өвдөөд өнгөрсөн амьтны шүлсний булчирхайнуудад
үүсгэгч хамгийн их концентрацитай агуулагддагаас гадаад орчны
зүйлсийг бохирдуулахад хүргэнэ.
• Халдвар дамжих гол зам нь завсрын цус сорогч шавьжууд, ялаа, зарим
зүйлийн шувуу, арчилгаа, маллагаанд ашиглаж байгаа багаж хэрэгсэл
мөн шууд хавьталтай байгаа бол хонь байна.
• Мөн вирус бохирлогдсон тэжээл, ус, агаар, үрийн шингэн, сүүгээр болон
шууд, шууд бус хавьтлын замаар дамжиж болно.

8. • Өвчин цаг агаар дулаарч, чийглэг болсон үед байнга гардаг бөгөөд энэ үед
өвчний вирусыг зөөвөрлөдөг шавьжуудын популяцийн тоо, тархалт хамгийн
их ихэсдэгтэй энэ нь холбоотой.
• Өвчний халдвар анхлан гарч байгаа тохиолдолд мал сүргийн 50-75%-аас
100 хувь /ялангуяа өндөр ашиг шимтэй Европ үүлдрийн үхэр/ хүртэл өвчилж
болно. Өвчин малын 50 хувьд хэв шинжит хэлбэрээр илэрнэ. Сүүний
үүлдрийн нимгэн арьстай үхэрт өвчин илүү хүнд хэлбэрээр тусдаг.
• Өвчний эндемик гаралттай бүсүүдэд малын үүлдэр болон биеийн байдлаас
хамааран өвчлөлийн хэмжээ 5-45%-д хэлбэлздэг.
• АТЗҮ өвчний үед хорогдол 10-45%-д хэлбэлзэх боловч ерөнхийдөө 1-ээс
5 хүртэл хувь байна. Өвчилсөн малын 90 хувь нь байгалийн жамаараа
эдгэрдэг. Өвчин ойролцоогоор 4 долоо хоног үргэлжлэх ба хүндэрсэн
үед энэ нь сунадаг.
Өвчний эпидемиологи

9. Эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг
• Өвчний нууц хугацаа 3-30 хоногт хэлбэлзэнэ. Өвчин хурц, мөн далд
хэлбэрээр илрэх болно.
• Хурц хэлбэрийн үед халдвар авснаас хойш үхэр 7 хоногийн турш 41 хэм
хүртэл халуурна, 7-12 дахь хоног дээр хүзүүний гурав хуваасны дунд
хэсэг, мөр, хөл, гэдэс, хоёр гуяны завсар, цавь, хуухнаг, дэлэн,
хоншоор болон нүдний эргэн тойронд 2-5 см диаметртэй
зангилаанууд гарч ирэх ба эдгээр нь дараагийн 2 долоо хоногийн
хугацаанд үхжинэ.
• Өвчин бүх биеэр тархах хэлбэрт шилжиж, үрэвсэлтийн процесс зөвхөн
арьс төдийгүй арьсны доорхи эслэг, заримдаа булчингийн эдийг хамарна.
• Өвчтэй амьтанд удаан хугацаагаар халуурах, дарамтад орох, тэжээлийн
дуршил буурах, амьсгалын тоо олшрох, зүрхний хэм алдагдах, ам, хамрын
салст бүрхүүл улайх шинж тэмдэг гарна. Усархаг нулимс гоожиж байснаа
салслаг болж хувирна, улмаар хатаж, тав үүснэ. Зовхин дээр шалбархай,
шарх үүснэ. Нүд үрэвсэж, эвэрлэг нь булингартаж сохроход хүргэнэ.

10. • Ихэнх өвчтэй малын хамраас эхний үед шар ус-салстай шүүрдэс гоожих ба
дараань муухай үнэртэй, идээ, салс болно.
• Хоёрдогч халдвараар хүндэрсэн үед бүдэрхийн орчим болон хөлийн сагагны
үеүүдийн арьсан доорхи эслэгт хаван үүснэ.
• Биеийн зарим хэсэгт зангилаанууд хоорондоо нийлнэ. Арьсны гэмтсэн хэсэг
эмзэглэлтэй байна.
• Өвчтэй мал жингээ алдана. Хээлтэй үнээ хээл хаяж болно, үржлийн бух
тодорхой хугацаанд үржлийн чадвараа алдана, эсвэл бүрмөсөн үргүй болно.
• Өвчлөөд өнгөрсөн үнээ, гунжны хээл авалт маш бага болно.
• Өвчтэй үнээний ороо ирэхгүй, сүүний гарц багасаж, улмаар бүр ширгэнэ.
• Өвчтэй үнээний сүү ямагт ягаан өнгөтэй болж өтгөрнө.
• Тугалын ходоод-гэдэсний зам гэмтэж, биеийн халуун нэмэгдэж, цустай чацага
алдана.
• Тугалын ходоод-гэдэсний зам гэмтэж, биеийн халуун нэмэгдэж, цустай чацага
алдана.
Эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг

11. Бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлт
• Үхсэн малыг задлахад тураалд орсон, усгүйжсэн, цус багассан, шалбархай,
шархлаа үүссэн онцлог эмгэгт өөрчлөлт ажиглагдана. Арьсны доорх эслэг
шүүрдсээр нэвчирсэн, орчин тойрных нь эдүүд хавагнасан байна.
• Зангилааг зүсэж үзэхэд ээзгий маягтай байна. Тунгалагийн зангилаануудад
цусархаг үрэвсэлт үүссэн, зүсэхэд шүүслэг, зангилаатсан, идээт массаар
дүүрсэн байна.
• Судаснууд цусаар дүүрсэн, хана нь зузаарсан байна.
• Уушиг сахуулайт үрэвсэлтийн маягтай, эмфизем үүссэн, эсвэл
хавагнасан, гялтангуудад наалдалт үүссэн, цулцангууд идээгээр
дүүрсэн байна.
• Тугалд ходоод-гэдэсний замын салст салст үрэвссэн, шархаар хучигдсан,
тунгалагийн зангилаа томорсон байна.

12. 5. Бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлт

13. Оношлох, ялган оношлохуй
• Оношийг эпизоотологийн мэдээлэл, эмнэл зүйн шинж тэмдэгүүд, эмэг
анатомын өөрчлөлтийг харгалзан лабораторийн шинжилгээ
/гистологийн шинжилгээ, ба халдвар авснаас хойш 20 дахь хоногоос
эсрэг бием илрүүлэх ийлдэс судлалын шинжилгээ/-ний үндсэн дээр
тогтооно.
• АТҮ өвчнийг арьсны тууралт, арьсны хэлбэрийн сүрьеэ, цэцэг,
булчирхайн хамуу, хулгана яр өвчнөөс ялган оношлох шаардлагатай.

14. • Цус сорогч шавьжаар зөөвөрлөгдөн вирус тархахаас урьдчилан
сэргийлэхийн тулд цус сорогч шаьжийн устгал хийх хэрэгтэй. Үүний тулд
цифлон бэлдмэлийг 300 кг-аас дээш амьдын жинтэй малд 10 мл тунгаар
тооцож боловсруулалт хийнэ.
• Сүргийн дунд вирус тээгч малын тоог бууруулахын тулд бүх малд
ИБР(Интерферон бычий рекомбинантный) бэлдмэлээр 48 цагийн
завсартайгаар 2 удаа боловсруулалт хийнэ. Мал тутамд: А/Ж нь 100-500
кг– 10 мл; 500 кг – аас дээш бол 15 мл; 100 кг – аас доош бол А/Ж-ийн 10
ог тутамд 1,0 мл -ийг булчинд тарина.
• Вакцин тарихаас 48 цагийн өмнө ИБР бэлдмэлийг дараах тунгаар булчинд
1 удаа тарина:
- 100-500 кг а/ж-тэй мал бүрт– 10 мл;
- 500 кг –аас дээш а/ж-тэй жинтэй мал бүрт 15 мл;
- 100 кг –аас доош а/ж-тэй малд а/ж-ийн 10 кг тутамд нь 1,0 мл.
Эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлт

15. ҮАТ өвчинтэй тэмцэх арга хэмжээ нь дараах арга хэмжээнүүдээс
бүрдэнэ:
• АТҮ-ийн халдвар зөөгдөж орж ирэхээс сэргийлэх арга хэмжээ;
• Үхэрт АТҮ-ийн сэжиг илэрсэн тохиолдолд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ;
• Оношлогоо явуулах арга зүйг тодорхой болгох, эмгэгт материалын дээж
түүвэрлэж авах;
• Үхэр сүрэгт АТҮ өвчнийг устгах арга хэмжээ;
• Эпизоотын голомтод хэрэгжүүлэх арга хэмжээ;
• Эрсдэлд өртөж болзошгүй бүсэд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ;
• Хяналтын бүсэд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ;
• Хорио цээрийн арга хэмжээг дараагийн шатны хязгаарлалтад шилжүүлэх
үеийн арга хэмжээ.
Өвчний халдвартай тэмцэх, устгах арга хэмжээ

16. ШМАЛЕНБЕРГИЙН ВИРУСЫН ХАЛДВАР

17.  2011 оны 8-10 сарын хооронд Недерланд, Герман 2-д бүдүүн үхэр
бага зэрэг халуурах, сүүний гарц буурах, тэжээлдээ дургүй болох,
тарга хүчээ алдах, чацга гоожуулах, шинж тэмдэгтэй өвчний дэгдэлт
бүртгэгдсэн.
 Мэдэгдэж байгаа адил төстэй өвчний шинжилгээгээр бүгд сөрөг
урвалтай гарсан.
 2011 оны 11 сараас хонь голдуу, гэхдээ бас үхэр, ямаанд гажигтай төл
гарах, хээл хаях, зулбах үзэгдэл Недерланд, Герман, Белгид гарсан.
 2011 оны 12 дугаар сард энэ янзаар өвчилсөн малаас шинэ вирус
илрүүлж ялгаж авсан. Анх энэ вирусыг илрүүлж гаргасан тосгоны
нэрээр Шмаленбергийн вирус гэж нэрлээн.
Шмаленбергийн вирус

18. Schmallenberg virus is the informal
name given to a recently isolated
orthobunyavirus, which has not been
given a formal name as of January
2013, initially reported in October
2011[1] to cause congenital
malformations and stillbirths in
cattle, sheep, goats, and possibly
alpaca.[2][3] It appears to be
transmitted by midges (Culicoides
spp.) which are likely to have been
most active in causing the infection
in the northern hemisphere summer
and autumn of 2011, with animals
subsequently giving birth from late
2011.[2] Schmallenberg virus falls in
the Simbu serogroup of
Orthobunyaviruses; as of January
2013, it is considered to be most
closely related to the Sathuperi and
Douglas viruses.[4]

19. In March 2012, scientists of the
Friedrich-Loeffler-Institut first
succeeded in producing an
electron microscope image of the
Schmallenberg virus.[14]

28. Infected adult ruminants show either no signs
(subclinical infection) or only mild, nonspecific
clinical signs such as fever, diarrhea, or reduced
milk production for a few days. Of considerably
greater significance is the capacity of the virus
to cross the placenta to cause premature birth,
stillbirth, or the birth of severely malformed
offspring after naïve dams are infected during a
vulnerable period of gestation.
The outcome of congenital infection of ruminants with
Schmallenberg virus mirrors that described for Akabane
virus. Congenitally infected lambs or calves may show
varying degrees of arthrogryposis, hydranencephaly,
torticollis, kyphosis, lordosis, scoliosis, ankylosis, and
brachygnathia, the severity of which reflects the
gestational age of the fetus at infection (Fig. 22.3). The
adverse impact of Schmallenberg virus infection is
greater in sheep than in cattle.

29. • Adult sheep, cattle, and goats can develop fever, diarrhea, and reduced
milk production associated with viral infection;
• however, the most important lesions are observed in fetuses secondary
to circulating viremia and viral replication in the developing fetus.
• Similar to other members of the Bunyaviridae family like Akabane virus
and Aino virus, fetal malformations are the primary manifestation of in
utero infection with the virus.
• Gross lesions include congenital malformations of the fetus such as
torticollis, ankyloses, arthrogryposis, brachygnathia inferior,
hydranencephaly, porencephaly, and cerebral/cerebellar hypoplasia.

30. Schmallenberg virus is
vector-borne, being
transmitted principally by
Culicoides biting midges
(C. obsoletus sensu
stricto, C. scoticus, C.
chiopterus, C. dewulfi, C.
nubeculosus).

31. • The diagnosis of Schmallenberg virus-induced abortion and/or
congenital abnormalities is confirmed by the detection of viral nucleic
acid in fetal tissues (brain, placenta, meconium, or hair swabs),
• or by the detection of virus-specific antibodies in fetal heart blood
(aborted foetuses)
• or in serum collected prior to ingestion of colostrum (neonates).
• Viremia is transient (1–6 days) in adult ruminants, but viral nucleic acid
may be detected by RT-PCR for an extended period in lymphoid tissues,
particularly in the mesenteric lymph nodes.
• Schmallenberg virus-specific antibodies are detectable in the serum for
at least 2 years after infection.

32. Immunity can possibly be
acquired naturally against SBV.
It is possible that the
seasonality of the infection
cycle would not entail a second
epidemic circulation next year,
due to the shortness of the
viraemic period (about 4 to 6
days post exposure, longer in
affected foetuses).
Vaccination is a possible option
for controlling the disease as a
vaccine exists for the similar
Akabane virus.[13]

33. ХОНИНЫ САЛСТЫН ХАЛДВАРТ ХАЛУУРАЛТ
(ХЭЛ ХӨХРӨХ)

34. • Хонины салстын халдварт халуурал нь хэл хавдаж, амны
хөндий, ходоод гэдэсний салст бүрхүүл үрэвсэж мал амьтан
ихээр халуурдаг, турууны титмийн үеийн арьс, хучуур эд
үрэвсэж, их биеийн булчинд үрэвсэлт үүсэх, доголох, амьсгалын
замын эрхтэнүүд үрэвсэж амьсгалах нь төвөгтэй болох зэрэг
шинж тэмдгээр илэрдэг, цус сорогч шавьжаар дамждаг вирусын
хурц халдварт өвчин юм.
• Энэ өвчин олон тооны мал өвчлүүлж үхэл ихтэй байдаг тул
эдийн засгийн үлэмж хохирол учруулдаг.
Өвчний тодорхойлолт, түүний онцлог

35. Үүсгэгч түүний онцлог
• Өвчний үүсгэгч нь реовирусын
язгуурын орбивирус бөгөөд РНХ
агуулсан байдаг. Вирионы хэмжээ
нь 68 нм.
• Өвчтэй хонины цусанд өвчний
эхний үед вирус элбэг тохиолдоно.
• Вирион нь эдийн шингэн, дотор
эрхтэнд хадгалагдана.
• Вирусыг тахианы үр хөврөлд
өсгөвөрлөж болно. Хэдэн удаа
зорчуулсны дараа түүний хоруу
чанар суларна.

36. • Сүүлийн үеийн судалгаанаас үзэхэд дархлаа үүсгэх идэвхтэй 4 янзын хүрээг
нээжээ. Нэг хүрээгээр өвчилж эдгэрсэн малд зөвхөн тэр хүрээний эсрэг
дархлаа үүсдэг байна. Нэг удаа өвчилсөн хонь дахиад энэ өвчнөөр 3 удаа
өвчлөх боломжтой гэсэн үг.
• Үүсгэгчийн тэсвэр- Орбивирус гадаад орчинд нилээд тэсвэртэй.
Тасалгааны нөхцөлд удаан хугацаагаар (25 жил) идэвхээ алдахгүй
хадгалагдаж чаддаг. Сулхан найруулсан фенолын уусмал вирусыг алж
чаддагүй, цусанд хинозилийг 1:2000–ын харьцаатай хийхэд вирусыг 10
минутын дараа үхүүлнэ. + 60 хэмийн халуун вирионыг 15 минутын дотор
үхүүлнэ. рН 6.5-8.0-д нилээн тэсвэртэй. 370С-д 6.0-аас доош рН-д амархан
үхнэ.
Үүсгэгч түүний онцлог

37. Өвчний эмгэг жамын хөгжил
• Өвчин үүсгэгч БМБ-д нэвтрэн орсны дараа дотор эрхтэн, тэжээл
боловсруулах эрхтэний салст бүрхүүлийн хучуур эд, эсэд үрждэг. Үүний
улмаас бүх биеийн бодисын солилцоо эрс хямардаг.
• Амны хөндий, тэжээл боловсруулах замд үрэвсэл үүссэнээс мал эмзэглэх,
тэжээлдээ дургүй болж улмаар турж доройтдог.
• Нөгөө талаар вирус араг ясны булчингийн ширхгийг бас гэмтээдэг. Вирусын
нөлөөгөөр цусны хялгасан судсууд нарийсч арьс тэжээлээр дутагдаж, үс
ноос унах юмуу, арьс хатуурч хагарна.
• 2-дахь халдвар БМБ-ыг улам доройтуулж өвчнийг хүндрүүлдэг байна. Уушиг
үрэвсэж, амны хөндийд идээт процесс явагдана. Вирус удаан хугацаагаар
биед хадгалагддагаас өвчний эдгэрэлт туйлын удаан явагдах онцлогтой.

38. • Энэ өвчнөөр хонь, үхэр, ямаа, зээр өвчилнө. Хамгийн мэдрэмтгий нь хонь юм.
Бага насны хонь илүү өвчилнө.
• Энэ өвчин улирлын шинжтэй. Зуны улиралд бороо хур ихтэй, нам дор
намагтай нутагт гардаг. Өвчин үүсгэгч вирусыг шавьж дамжуулдаг.
• Байгалийн халдварын голомт нь гөрөөс, зээр, мэрэгчид гэж үздэг бөгөөд
дээрхи амьтдын биед өвчний үүсгэгч гэм хоргүй өсөн үржиж амьдралаа
үргэлжлүүлдэг байна.
• Халдварын гол эх булаг нь өвчтэй ба өвчлөөд эдгэрсэн мал болно.
• Өвчний нууц үе зохиомлоор халдварлуулахад 2-4 өдөр болох ба ердийн
нөхцөлд хэдэн хоног үргэлжлэх боловч дунджаар 7 хоног гэж үзнэ.
Өвчний эпидемиологи

39. ӨӨвчин үүсгэгчийг дамжуулагч шавьж

40. Өвчний эпидемиологи

41. Өвчний эпидемиологи

42. Өвчний эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг
• Өвчний хэлбэрийг хурц, хурцавтар болон аль нэгэн шинж тэмдэггүй өвчлөл
гэж хуваадаг.
• Өвчлөлтийн эхний шинж нь өвчтэй малын халуун 40.5-42 хэм хүртэл
нэмэгдэж долоо хоног үргэлжлэнэ. Заримдаа 2-11 хоног хэлбэлзэнэ. Мөн
халуурахгүй тохиолдол ч бас байдаг.
• Хурц хэлбэр –эхний шинж маш их халуурч идэш тэжээлд дургуй болно.
Амны хөндийн салст бүрхүүл улайж, уруул, буйл, хэл, тагнай хавагнана.
Амны салст бүрхүүл хууран оронд нь яр, шарх бий болж хөөс, цустай шүлс
гоожно. Хэлний өнгө мэдэгдэхүйц өөр болно.Эхний үед хүрэн улаан
байгаад дараа нь хөх болно. Хэл томорч амандаа багтахаа больж унжина.
Өвчтэй мал ус ууж чадахгүй усанд хошуугаа дүрж зогсоно.

43. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг

44. 4. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг

45. • Мөн хамрын хөндий үрэвсэнэ. Хамарт байгаа цус, шингэн хатаж амьсгалхад
түвэгтэй болно. Үрэвслийн хаван тэлж хамар, чихний уг, эрүү, багалзуур орчмыг
хамарна.
• Сул дорой биетэй хурга цустай чацга алддаг. Зарим үед уушиг үрэвсэх, хөлний
арьс гэмтэж доголох шинж үзэгдэнэ. Хурц хэлбэрийн өвчлөлтийн үед мал
хэдхэн хоноод үхнэ. Заримдаа хэд хоногийн дараа тэнхэрч эдгэрэх ч
тохиолдол бий.
• Хурцавтар хэлбэр- Энэ үед хурц хэлбэрийн үед илэрдэг шинж тэмдэг
үзэгдэнэ. Өвчтэй мал маш их турж хөл нь гэмтэнэ. Туурайн орчимд идээт
үрэвсэл явагдсанаас заримдаа туруу нь мултарч унана. Энэ үед зогсож
чадахгүй болж үргэлж хэвтэх буюу өвдгөөрөө мөлхөж явна. Өвчний үргэлжлэх
хугацаа дунджаар сар орчим байна.
• Аль нэгэн шинж тэмдэггүй өвчлөл – ийн үед шинж тэмдэг маш бүдэг,
хөнгөн хэлбэртэй байна. Үе үе бага зэрэг халуурах, амны хөндий хөнгөвтөр
үрэвсэх шинж илрэх ба богино хугацаанд эдгэрдэг. Ийм хэлбэрийн өвчлөлт
голдуу үхэрт тохиолдоно.
Өвчний эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг

46. Бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлт
• Өвчний гол өөрчлөлт тэжээл боловсруулах замд тохиолдоно. Амны хөндийн
салст бүрхүүл үрэвсэж улайх ба цус хурж, яршилт үүсч хэл нь үхэжнэ.
• Толгой, хүзүү, дал, нурууны арьсан доорхи эслэгт цус харваж нэвчсэн
байна.
• Булчингийн холбогч эд улаавтар өнгөтэй, шар уст шингэнээр дүүрдэг.
• Түүнчлэн гүзээ, ходоод, нарийн гэдэс зэрэг эрхтэний салст бүрхүүл улайж
цус хурахаас гадна зүрхний эндо, эпикардад цус харвалт явагдах ба
булчинд цус харваж улмаар сөнөрөл үүссэн байна.

47. Бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлт

48. Оношлогоо, ялган оношлохуй
• Хонины салстын халуурал өвчний онош тогтооход халдвар судлалын хүчин
зүйлс, өвчний шинж тэмдэг, бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлтийг анхаарна.
• Мөн лабораторийн шинжилгээг зайлшгүй хийх шаардлагатай. Лабораторийн
шинжилгээгээр шинжлэгдэж буй эмгэгт материалд вирус буй эсэх, цусны
ийлдсэнд эсрэгбием буй эсэхийг тодорхойлно.
• Вирус байгаа үгүйг шалгахын тулд тахианы үр хөврөлд халдвар хийж
туршина. Шаардлагатай бол мэдрэмтгий амьтанд биосорил тавина.
• Хонины салстын халуурал өвчнийг юуны өмнө шүлхийгээс ялган таних
шаардлагатай. Мөн ойролцоо шинж тэмдэгтэй шөвөг яр, үхрийн салстын хорт
халуурал, балцруу өвчнөөс ялган оношилбол зохино.

49. Эмчилгээ, халдвартай тэмцэх, устгах арга хэмжээ
• Өвчтэй малыг эрүүлээс тусгаарлаж амны хөндийг
сулхан найруулсан марганц хүчлийн калийн
уусмалаар угааж бага тунгаар туулгах эм өгч болно.
Бусад шинж тэмдгийн эмчилгээг хийнэ.
• Дархлаа- Өвчилж эдгэрсэн хонинд удаан хугацааны
идэвхтэй дархлаа тогтоно. Өвчилж эдгэрсэн хониноос
гарсан хурга 3 сарын хугацаанд дархлаатай байна.
Тэмцэх арга хэмжээ - Тайван бус нутгийн мал сүргийг цус сорогч үе хөлтнөөс аль
болох хол байлгах, хамгаалахыг хичээ. Малаа шөнийн цагт битүү байранд байлгах,
эсвэл өндөр сэрүүн газар бэлчээвэл зохино. Ер нь тайван бус нутгийн малыг
вакциндаж хамгаалах нь хамгийн сайн арга юм. Энэ өвчин гарсан үед өвчтэй сүргийн
малыг бүгдийг нь нядлах нь зүйтэй гэж зарим хэвлэлд тэмдэглэсэн байна.

50. Ашигласан мэдээллийн эх сурвалж
1. Под редакцией проф. А.А. Конопаткина Эпизоотология и инфекционные
болезни сельскохозяйственных животных Москва “Колос” 1984;
2. Под редакцией проф. И.А.Бакулова. Руководство по общей эпизоотологии
Москва “Колос” 1979;
3. Б.Яримпил, М.Занаа, Г.Цэвэгмэд Мал, амьтны халдварт өвчин судлал.
Улаанбаатар 1988;
4. Г.Цэвэгмэд Мал, амьтны халдварт тахал өвчин Улаанбаатар. 2000;
5. А.Хөхөө. Мал, амьтны халдварт өвчин Улаанбаатар 2015;
6. Мал эмнэлгийн холбогдолтой журам, заавруудын эмхэтгэл. Улаанбаатар
2012;
7. Pedro N. Acha Boris Szyfres Zoonoses and Communicable Diseases Common
to Man and Animals Second Edition Washington, D.C. 20037, U.S.A. 1994.
8. https://vetvo.ru/infekcionnyj-laringotraxeit-ptic.html Ветеринарная служба
Владимирской области © www.vetvo.ru