bichih

1. Бүлэг сэдэв: Хивэгч
малын өвчин
Сэдэв: Үнээний үтрээн
халдварт үрэвсэл

2. Тодорхойлолт
O Үнээний үтрээн халдварт үрэвсэлт евчин
үтрээний салст бүрхүүлийг улайлгаж идээт
салсдаг үрэвсэл, өвөрмөц яршилт зангилаа
үүсгэж өвчлүүлдгээс гадна бухын чив, шамархайд
ширхэгэнцэрт үрэвсэлт үүсгэн өвчлүүлдэг
халдварт евчин юм.
O Энэ өвчнөөр хонь, ямаа, гахай өвчилсөн тухай
мэдээ байдаг боловч адуу тэмээ өвчилсөн
одоогоор ховорхон .

3. Үүсгэгч.
O Үтрээний халдварт үрэвсэлт өвчин үүсгэгчийн
сүүлийн үед өвс тэжээл, хашаа байр, бэлчээр
маллагааны дутагдлаас биеийн эсэргүүцэл
суларсан үед нөхцөлт эмгэг төрүүлэгч
стрептококк, диплококк, стафилококк гэдэсний
савханцрын хоруу чанар нэмэгдэн өвчин үүсгэдэг.

4. Тэсвэр, эмгэг төрүүлэх чадвар
O Үтрээний халдварт үрэвсэлт үүсгэгчийн бүлэгт
хамрагдах стрептококк гадаад орчин, хими,физик
хучин зүйлд тэсвэр чанар муутай Тухайлбал;
Сулемагийн 1:5000-ын харьцаат уусмал, 1—2 хувийн
лизол, креолины ууемалуудад 1—3 минутын дотор
үхнэ. Харин хуурай хатаахад тэсвэр сайнтай аж.
Өвчтэй унээний утрээнээс гоожсон салст шингэнээр
хаягдаж мод зомголд наалдаж хатсан стрептококк 3-
3,5 жил хүртэл амьд байж болох тухай мэдээлэл бий.
O Үтрээний халдварт үрэвсэлтээр 4 сартай охин
тугалаас 10 хүртэлх насны үнээ үүлдэр угсаа, цаг
улирлын ялгаагүй өвчлөхийн хамт бух өвчилнө. 10:аас
дээш насны үнээ ховор өвчилдөг байна.

5. Халдварын эх уурхай, халдварг тархах
замууд.
O Энэ өвчин үүсэх эх уурхай нь өвчтэй мал бөгөөд ийм
малын үтрээнээс гоожсон идээт салслаг шингэнээр
бохирлогдсон хашаа байр, хэвтэр,бууц, саальчин,
малчны гар, хувин сав тоног хэрэглэлээр дамжин
эрүүл мал өвчилнө, Үүнээс гадна халдвар тархах
ноцтой нөхцөлиин нэг бол өвчтэй үнээ, бухыг
хээлтүүлэгт ашиглах явдал юм. Бас өвчтэй эхийн
сүүгээр дамжуулан тугал ходоод гэдэсний замаар
халдвар авч болно. Зохиомол хээлтүүлгийн багаж
төхөөрөмжийг ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зохих
шаарддагын дагуу бэлттэж хэрэглээгүйгээс өвчин
үүсэн гарах бололцоо гардаг байна.
O Өвчин үүсэхэд нөлөөлөх урьдчилсан хүчин зүйлийн
нэг бол малын тэжээлд каротин, фосфор дутагдах
явдал болно.

6. Эмгэг жам.
O Одоогоор энэ өвчний эмгэг жам бүрэн
төгс судлагдаагүй авч үүсгэгч нь
үтрээний салст бүрхүүлд нэвтрэн орж
үрэвсэлт үүсгэдэг нь тодорхой болжээ.
Ингэж нэвтэрсэн микробууд үтрээний
салст бүрхүүлийг улайлгаж цустай,
салсархаг шүүс үүсгэн үрэвсүүлэхийн
зэрэгцээ үтрээнд шилэнцэр маягийн
салс үүсгэн өвчлүүлдэг байна.

7. Өвчний хэлбэр, эмнэл-зүйн шинж
тэмдэг.
O Өвчлөлтийн нууц хугацаа зориуд халдварлуулахад дунджаар 20 цагаас 10
өдөр хүрэх боловч үүсгэгчийн хоруу чанар, малын тарга хүч, чадал
тэнхээнээс шалтгаалан хэлбэлзэлтэй байдаг.
O Өвчлөлт ихэвчлэн цочмог, цочмогдуу хэлбэрээр тусна. Хурц цочмог
хэлбэрийн үед үтрээний салст бүрхүүл улайж хавдах, эмзэглэх байдлаар
эхлэх бөгөөд салст бүрхүүл дээр идээт салслаг өнгөр буй болгоно. Ийм
үтрээнд 1—2 хоногийн дараа хэлүү үүдэвчийн эргэн тойронд гөлгер
гадаргатай, хар хүрэн өнгийн шилэнцэр байдалтай зангилаанууд үүсэж
хялбархан хагарч цус гоожно. Зангилаа бог будааны үр түүнээс ч том
хэмжээтэй маш олон тоотой байхаас гадна хоорондоо нийлэн хавтгайрч
үтрээний салст бүрхүүлийг хамрахын зэрэгцээ эвгүй унэртэй идээт салст
шингэн гарна. Зангилааг хагарсны дараа үтрээн доод уруүл, сүүлний дотор
талд бохир хүрэн өнгийн тав тогтон яршина. Өвчилсөн буханд эмнэл-зүйн
тодорхой шинж тэмдэг илрэхгүй, зөвхөн номой даруй заримдаа тогтворгүй
болж олон дахин шээж, тээрхий чивний үзүүр улайж эмзэглэнэ.
Үнээнийхтэй адил зангилаанууд бухын чив, тээрхийд илрэхгүй, харин 21—
28 хоногийн хугацаанд шар сааралдуу өнгийн шилэнцэр мэт зүйл
ажиглагдана. Бух энэ өвчнөөр ужиг хэлбэртэй өвчилж, хэдэн сараар үр-
гэлжлэн үе үе сэдэрнэ.

8. Онош, ялгах онош
O Үнээний үтрээн халдварт үрэвсэлтииг эпизоотологийн
хүчин зүйлүүд, эрхтний эмгэгт хувиралт, эмнэл- зүйн
шинж тэмдгүүдээр оношилно. Үүнд:
O Өвчтэй үхрийн үтрээн салст бүрхүүл улайж, ялангуяа,
үүдэвчинд 1-2 мм хэмжээний жижигхэн, гялгар
гадаргатай хатуурч улайсан зангилаат товруунууд
гарсан байна.
O Өвчлөлт түргэн хугацаанд олон мал хамарна. Цэврүүт
эсэргэнэ, трихомоноз, вибриоз өвчнүүдээс ялган
танина, Цэврүүт эсэргэнээр өвчлөхөд халуурах ба
вандуйн хэмжээний эсэргэнэ гарч дотроо идээ
агуулсан байна. Эсэргэнийг хагарахад өнгөнд нимгэн
яр үүсэж 21-30 хоногийн дотор арилж эдгэнэ.

9. Эмчилгээ
O Үтрээний халдварт үрэвсэлттэй малыг эмчлэгдэж байгаа малын шээс
бэлэгийн замаар ялгаран гарч байгаа идээ, бээр, буртаг салст шингэнээр
эрүүл малын хэвтэр бууц хашаа саравч, тоног хэрэгсэл бохиртохоос
урьдчилан сэргийлэхийн тулд эмчилгээг малын нэгдсэн байр, хэвтрээс
зайдуу тусгай бэлтгэгдсэн газар явуулбал зохино. Эмчилгээг юуны өмнө
үтрээн салслаг шингэнээс цэвэрлэх зорилгоор 1 хувийн сод, хлорт натри,
ногоон савангийн 37—40° бүлээн уусмалаар угаана. Ингэж цэвэрлэсний
дараа 0,5—2 хувийн лизол, лизоформ, креолин, марганец хүчлийн калийн
01—0,2 хувь уусмал, 3 хувийн борын хүчил, 0,5—2 ху вийн протаргол, 1
хувийн риванол болон 0,5 хувийн зэсийн цэнхэр, азот хүчлийн мөнгөний
уусмалуудын аль нэгээр өдөрт 2—3удаа шавшиж эмчилнэ. Эдгээр
эмүүдийг үтрээнд удайн тогтоож, эмчлэх хугацааг уртасгах зорилгоор
тампоонд шингээж 12—24 цаг тавина. Ингэж эмчилгээ хийхийн зэрэгцээ
зангилаануудад аргаах чанартай 1 — 10 хувийн пиоктанин, люголийн
уусмал, иодот глицерин (1:1), загасны тосонд найруулсан (1:500)
фурациллин түрхэж эмчилнэ