1. BIZNESI I VOGËL DHE ROLI I TIJ NË
EKONOMI
Kriteret evropiane: pronësia dhe afarizmi
janë të pavarur, menaxhimi i ndërmarrjes
është i pavarur, rajoni i veprimit
relativisht i vogël dhe madhësia e
ndërmarrjes relativisht e vogël, kapitali i
investuar pronë e një ose disa individëve
Kriteret e Adm Shba: b.v.në fushën e
veprimit nuk është dominant, Pronësia
dhe aktiviteti afariste janë të pavarur, nr i
të punësuarve prej 250-1500 të punësuar
Kriteret bazë: b.v nuk duhet të dominojë
në vendin ku vepron, nr relativisht të
vogël të punësuarve, pavarsia e biznesit,
sigurimi i resurseve dhe
distribucionibëhet në vendin lokal, të
ardhurat vjetore nga realizimi
Kriteret në formulimin e definicionit:
-kualitative: nr i të punësuarve (deri në
50)
-kuantitative: qeverisja dhe drejtimi në
mënyrë të pavarur, pronësia, pushtimi i
tregut, të ardhurat vjetore
ELEMENTET VENDIMTARE QË
KUSHTËZOJNË RRITJEN DHE ZHVILLIMIN
E NDËRMARRJEVE TË VOGLA
1.Faktorët – resurset fillestare:
papunësia, motivimi, arsimimi, mosha,
gjinia, përvoja paraprake, nr i
themeluesve, etj
2. Tiparet e subjektit afarist: bransha,
forma organizative, lokacioni, madhësia,
pronësia
3. Qëllimet afatgjate e ndërmarrjes:
konkurrenca, informacionet, pozicionimi
në treg, trajningu i punëtorëve,
produktet- shërbimet e reja, etj.
THEMELIMI I NDËRMARRJES
Mundësitë e themelimit: formimi i një
ambienti të volitshëm socio-ekonomik;
krijimi i një strukture operative; definimi
dhe aplikimi i një legjislacioni të
favorshëm tatimesh; angazhimet e stafit
të kualifikuar
Përpilimi i Fasibility studimit, faktorët:
Lokacioni i ndërmarrjes; Tregu dhe
potenciali absorbues; Mundësitë
financiare; Legjislacioni ekzistues juridik
Avantazhet e themelimit të ndërmarrjes:
pronari zgjedh sferën e fushëveprimit
afarist, zgjedh lokacionin, është edhe
menaxher edhe sipërmarrës, zbatimi i
inovacioneve të ndryshme teknikoteknologjike
Disavantazhet: risku fillestar, vështirësitë
e sigurimit të kapitalit fillestar, koha e
shpenzuar dhe mjetet financiare gjatë
themelimit, mundësitë e tregut lokal për
një konkurrent të ri
BLERJA E BIZNESIT EKZISTUES
Gjatë vendimit për blerjen e biz.ekzistues
duhet të kemi parasysh këta faktorë:
definimi i llojit të biznesit që dëshirojmë
ta ushtrojmë; sigurimi i mjeteve të
nevojshme financiare; përcaktimi i cmimit
më të përshtatshëm për blerje; sigurimi i
personalit kualifikues për atë biznes, etj.
Faktorët e rëndësishëm gjatë blerjes së
ndërmarrjes: shkaqet e shitjes; mundësitë
e profitabilitetit; gjendja fizike dhe niveli
teknologjik; obligimet ndaj partnerëve
afarist, analiza e rrethinës,
dokumentacioni juridik.
Avantazhet: lokacioni më reprezentativ
dhe më konvenues për blerësin dhe ai e
kursen kohën për gjetjen e lokacionit;
mjetet fillestare qarkulluese janë më të
vogla; puntorët, konkurentet, furnitorët
etj janë të njohur; zvogëlimi i riskut nga
puna; objektet, pajisjet dhe resurset fizike
janë të njohur dhe të instaluar; akti i
vendimit të blerjes së ndërmarrjes
paraqet mundësi për marrëveshje për
cmimin.
Disavantazhet: lokacioni joadekuat;
cmimi i blerjes së ndërmarrjes; vullneti
demotivues; punëtorët mund të mos jenë
të disponuar për bashkëpunim me
pronarin e ri; kapaciteti dhe inventari
mund të jenë të vjetëruar.
FRANSHIZA
Avantazhet: aftësimi professional dhe
përkrahja e menaxhimit; huazimi i emrit
të firmës; produkte dhe shërbime me
cilësi të standardizuara, aftësia e bërjes së
reklamave; përkrahja financiare; franshiza
si një mundësi më e madhe për biznes të
suksesshëm, rëndësia e lokacionit.
Disavantazhet: pagesat franshize; liria e
kufizuar afariste; obligimet e zbatuesit për
blerjen e produkteve, lëndëve të para apo
pajisjeve; premtimet që nuk realizohen
SOCIO KOMPONENTA- tregon per
rendesine e familjes si njesi themelore
reproduktive shoqerore, qe kujdeset per
antaret e vet si dhe per edukimin e tyre.
Komponenta ekonomike - ka te beje me
ceshtjen esenciale ekonomike - ekzistenca
e familjes si burim i vetem i fuqise
punetore, e cila eshte parakusht
elementar per aktivitetet ekonomike ne
shoqeri. Ne lidhshmerine socio ekonomike te familjes me biznesin ,
biznesi ka nevoje per prodhim dhe
distribuim te te mirave materiale dhe
sherbimeve, ne raporte te ngushta te
varshmerise se anetareve.
AKTIVITETI PËR FILLIM ME BIZNES TË
VOGËL: paraqitja e idesë për biznes;
profilimi i tregut; niveli i konkurrencës;
vendosja afariste; sigurimi dhe disponimi
me resurset e ndryshme.
RESURSET - paraqesin te hyra te
ndryshme ne procesin e prodhimit dhe ne
kombinim me faktore tjere afariste,
ndikojne ne realizimin e qellimeve te
ndermarrjes. Resurset mund te jene:
Resurse te dukshme - jane inpunte qe
jane te natyres kuantitaive dhe te
prekshme dhe kane te bejne me njerez
dhe mjete te ndryshme fizike, materiale,
financiare dhe organizative.
Resurset e padukshem - jane inpute qe
nuk munden te kuantifikohen te preken,
te shihen, dhe jane resurse te sferes
juridiko - pronesore qe kane te bejne me
te drejten e prones, aftesite dhe kulturen
afariste te ndermarrjes. Kane rendesi te
madhe per suksesin e ndermarjes.
PARTNER TE KUFIZUAR - që kanë
përgjegjësi të kufizuar, këta partner
paraqiten në rast të investimit të mjeteve
të ndryshme në ndërmarrje por që nuk
dëshirojnë ta rezikojnë pasurinë e tyre.
Ekzistojnë 4 lloje të partnerëve të
kufizuar:
- partneri secret - është partner i kufizuar,
që ka rol aktiv në biznes por që nuk
dëshiron të identifikohet publikisht në
opinionin e gjërë si partner.
- partneri që hesht - është partner i
kufizuar qëështë i njohur për opininonin,
por që nuk është i kycur në mënyrë active
në menaxhimin e ndërmarjes
- partneri joaktiv - është partner i kufizuar
qëështë i njohur për opinionin dhe në të
njejtën kohë nuk është i kycur në mënyrë
active në menaxhimin e ndërmarjes
- partneri nominal - është partner
provizor, i natyrës formale, pra partner
vetëm në bazë të emrit që posedon, në
fakt nuk është partner real.
KOMITETET E KORPORATES - Bordi i
drejtorëve formon organe të ndryshme
afariste që quhen komitete dhe që
angazhimet e tyre sublimohen në këto
komitete:
- komiteti ekzekutiv - me autoritetin e vet
koordinon punët në mbledhjet e bordit të
drejtorëve dhe ka mandatin e organit
para të cilit komitetet tj japing raportet e
tyre afariste, dhe në mënyrë direkte është
i kycur në punën e drejtorit general.
- komiteti për revision - ka mandatin e
anëtarëve të bordit që në mënyrë
permanente të realizojë kontrollime të
pavarura financiare në korporatë si dhe
përcjell të gjitha raportet financiare.
- komiteti për financa - ka të bëjë me
vendimet financiare, që dalin nga
planifikimi afatshkurtë dhe afatgjatë, sa i
përket nevojave të investimeve të
kapitalit, përpilimit të një politike
racionale financiare, etj.
- ekipi menaxhues - realizon aktivitete të
përditshme afariste në korporatë që kanë
të bëjnë me funksionet e ndryshme
menaxherike dhe përmes funksionit të
fundit të kontrollit.
DIMENSIONI I MOSSUKSESIT NË
NDËRMARRJET E VOGLA -mund të
profilohen dy forma të mossuksesit:
mossuksesi formal, dhe joformal (në
raportet biznesore mund të paraqitet
edhe situata që implikon mossuksesin e
karakterit joformal që bazohet në
pamundësinë dhe paaftësinë e pronarit
që të sigurojë mjete të mjaftueshme
financiare për nevojate tij afariste dhe në
këtë rast biznesi i tij dështon).
NDERMARJET SUBKONTRAKTORE themelohen dhe jane ne funksion te
nevojave afariste te korporatave te
medha dhe paraqiten si kooperante te
tyre. Keta kooperante prodhojne pjese te
komponenteve te ndryshem, me cmime
me te lira dhe kualitative, keshtu ne
menyre indirekte i zvogelojne shpenzimet
e korporatave te medha
NDËRMARRJET E VOGLA DHE E-BIZNESI ndërmarjet e vogla në mënyrë masovike
shfrytëzojnë tregtinë përmes internetit. Ebiznesi definohet si një mundësi të
marketing - promocionit që nënkupton
shitjen dhe blerjen e prodhimeve dhe
shërbimeve të ndryshme përmes
komunikimit elektronik të internetit.
Ndërmarrjet e vogla që aplikojnë internet
komunikimin kanë këto avantazhe: kanë
aftësi konkurabile me kompanitë e
ndryshme në treg; përmisojnë
perofmancat e tyre afariste përmes
mundësive të ndryshme të
transakcioneve dhe informacioneve
biznesore; etj.
Ne baze te ligjit per kontabilitet ne RM
ekzistojne vetem dy kategori te
ndermarjeve: ndermarrjet e vogla dhe
ndermarrjet e medha. Ndermarjet e vogla
ne baze te ketij ligji, jane ato subjekte
afariste qe punesojne me pak se 250 te
punsuar por qe zakonisht nenkupton 50
te punesuar. Ndermarrjeve e vogel
konsiderohet subjekti afariste qe ne
llogarite perfundimtare te dy vitetve te
njepasnjeshem, gjegjesisht per cdo vit ka
perfshire se paku dy prej ketyre kritereve:
1. nr mesatar i te punesuarvene baze te
oreve ne pune te jete deri ne 50 punetor
2. te ardhurat vjetore te jen me te vogla
se 8000 - bruto rroga mesatare e nje
punetori ne RM
3. vlera mesatare e aktives se ne fillim dhe
ne fund te vitit te jete me e vogel se 6000
- bruto roga mesatare ne RM.
Funksionit këshilldhënës ka preokupim
që ta përcjellë ndërmarrjen gjatë tërë
jetës së saj afariste, gjate zhvillimit dhe
rritjes se ndermarrjes ndodhta edhe deri
ne internacionalizimin e biznesit.
Funksioni keshilldhenes ka rendesine
specifike per dallim nga funksioni i
financimit per arsye se parate si edhe cdo
mall tjeter ne ekonomite e zhvilluara te
tregut munden te sigurohen kudo. Lirisht
mund te themi se ky funksion eshte me i
rendesishem se sa funksioni financiar.
SHËRBIMET E KONSTALLINGUT - këtu
bëjnë pjesë:
1. Institucionet kontabiliste dhe
këshilldhënëse - që përfshijnë shërbime
si: konstallingu, udhëheqje me projekte të
ndryshme dhe trajnimi profesional.
Ekzistimi i këtyre institucioneve për
përkrahjen e ndv është me rëndësi për
kredibilitetin e ndv tek furnitorët, klientët,
bankierët, etj.
2. Avokatët dhe roli i tye - ndihmat dhe
këshillat e tyre janë shumë të nevojshme
që nga fillimi i themelimit të ndv nga
aspekti i definimit të fomrës juridike, për
cështje të ndryshme të kontratave, etj.
3. Koncepcioni i marketingut - ka për
qëllim përvec angazhimit në sferën e
karakteristikave teknike të prodhimit shërbimit, edhe ti kënaqë kërkesat
konsumatore. Shumë të rëndësishme janë
edhe elementet e marketingut miks cmimi, produkti, promocioni dhe
distribuimi.
ZHVILLIMI I KUPTIMIT MBI
PËRGJEGJËSINË AFARISTE TEK
NDËRMARRJET E VOGLA - përgjegjësia
shoq ka kaluar nëpër disa faza që
karakterizohen me specifikat e tyre
afariste:
1. faza e parë karakterizohet me qëndrim
specifik të ndërmarjes dhe të sipermarësit
ndaj përgjegjësisë shoqërore që njihet me
emrin faza e maksimalizimit të profitit.
2.faza e dytë e zhvillimit të kuptimit të
përgjegjsisë shoqërore është e emëruar si
fazë e autorizimit dhe si rezultat i
ndryshimeve radikale si në shoqëri ashtu
edhe në ndërmarrje.
3. faza e tretë karakterizohet me
ndryshimet e mëdha tekniko teknologjike
që kanë mundësuar zhvillim të hovshëm
seocio - ekonomik, kjo fazë implikon
obligimet e ndërmarrjeve që në mënyrë
më serioze tiu qasen zgjidhjes së prob të
ndryshme shoq.
Komponentat e etikes afariste:
1. Vlerat humane - paraqesin vlerat e
perhershme fundamentale per synimet e
njeriut, gjate jetes se tij. Keto vlera
humane duhet te jene baze e
botekuptimimit te dimensionit te sjelljeve
etike dhe joetike afariste.
2. Bindjet dhe qendrimet - paraqesin
aktivitetin njerzor qe ne menyre specifike
ti promovojne vlerat dhe bindjet e tyre
individuale.
3. Sjelljet - paraqesin manifestimin e atyre
bindjeve dhe qendrimeve ne fome
specifike per aktivitetet te caktuara
afariste dhe qe jane te orientuar ne
realizimin e qellimit.