การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง โดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช ในการสัมมนาผู้บริหารโรงเรียนไทยรัฐวิทยา ในหัวข้อ ไทยรัฐวิทยากับการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง วันที่ ๑๙ ระหว่างเวลา ๑๑.๐๐ - ๑๒.๓๐ น. ที่โรงแรม ดิ เอมเมอรัล จัดโดยมูลนิธิไทยรัฐ part 2/2

1. Transformative Learning
วิจารณ์ พานิช
ประธานมูลนิธิสดศรี-สฤษดิ์วงศ์
บรรยายใน การประชุมผู้บริหารและครู โรงเรียนไทยรัฐวิทยา ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๖๒ โรงแรม ดิ เอมเมอรัล กรุงเทพมหานคร
Part 2/2

2. พลังทั้งหก
• ประสบการณ์ของปัจเจก (Experience)
• การสะท้อนคิดอย่างจริงจัง (Critical Reflection)
• สุนทรียสนทนา (Dialogue)
• มุมมอง/วิธีการที่ครบด้าน (holistic)
• บริบท (Conext)
• ความสัมพันธ์ที่จริงใจ (Mutual Trust)

3. การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง
• Individual Learning + Social Learning
• Action Learning + Reflection Learning
• Integrated Learning

4. Acting  Sensing  Reflecting  Learning
Telling / Reading / Observing
Sharing
Coaching

5. Reflecting
• Questioning
• Theorizing
• Reasoning
• Interpreting
• Analyzing
• Synthesizing
• Lateralizing (Lateral Thinking)
• Intuitioning
• Etc

6. ปัจจัยทั้งหก
• การปฏิบัติ เป็นทั้งเป้าหมายและวิธีการ
• เผชิญอานาจ และยอมรับความแตกต่าง
• ใช้/ยอมรับ พลังจินตนาการ
• นาการเรียนรู้สู่ชายขอบ/ดินแดนไม่ชัดเจน/สับสน
• Reflection เป็นทั้งเครื่องมือและเป้าหมายการฝึกฝน
• Modeling

7. Transformative Learning
• เป็นการเรียนรู้ที่พึงประสงค์ของทุกคน ทุกฐานะ ทุกวัย
• เน้น experiential learning
• ให้ความสาคัญต่อความรู้สึกของปัจเจก แต่ ลปรร. กัน
• บรรยากาศไว้วางใจกัน
• ใช้พลังของความอึดอัด ไม่ชัดเจน
• ใช้พลังของความมุ่งมั่น ทาเพื่อผู้อื่น (altruism)
• ฟังหลายๆ ความคิด/ตีความ
• นากลับไปทดลองปฏิบัติใหม่ เป็นวัฏจักร

8. ชีวิตที่ยิ่งใหญ่ ผ่านการเติบโตภายใน
• มั่นคงในคุณธรรม
(integrity)
• ทาประโยชน์ (contribution)
• จัดลาดับความสาคัญ
(prioritization)
• เสียสละ(personal sacrifice)
• รับใช้(service)
• กตัญญู(reciprocity)
• แตกต่างหลากหลาย
(diversity)
• รับผิดชอบ (responsibility)
• จงรักภักดี(loyalty)
• เรียนรู้(learn)
• สอน(teach)
• เปลี่ยนสู่สภาพใหม่
(renewal)

9. ประเด็นนาเสนอ
• การเรียนรู้คืออะไร เพื่ออะไร
• การเรียนรู้เกิดขึ้นอย่างไร
• การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงคืออะไร
• การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นอย่างไร
• ครูทา/ไม่ทา อะไร
• ระบบการศึกษาต้องทา/ไม่ทา อะไรบ้าง เพื่อส่งเสริมให้
เกิดการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง ในนักเรียน ครู และ
ภาคีการศึกษา

10. พระราชกระแสฯ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ
รัชกาลที่ ๙ เกี่ยวกับแนวทางปฏิรูปการศึกษา
• ให้ครูรักเด็ก และเด็กรักครู
• ให้ครูสอนเด็กให้มีน้าใจต่อเพื่อน ไม่ให้แข่งขันกัน แต่
ให้แข่งกับตัวเอง ให้เด็กที่เรียนเก่งช่วยสอนเพื่อนที่เรียน
ช้ากว่า
• ให้ครูจัดกิจกรรมให้นักเรียนทาร่วมกัน เพื่อให้เห็นคุณค่า
ของความสามัคคี

11. เพื่อให้บรรลุเป้าหมายดังกล่าว
• ครูต้องฝึกฝนการสอนแบบไม่ถ่ายทอด ค. สาเร็จรูป
• ให้ นร. เรียนโดยการ ถาม(Inquiry) ทา สะท้อนคิด
• เรียนเป็นทีม
• เรียนให้เกิด Transformative Learning, Mastery
Learning
• เรียนให้เกิดการพัฒนาทั้งส่วน Cognitive และ Non-
Cognitive

12. ครูรับผิดชอบ ว่าศิษย์ทุกคน
บรรลุเป้าหมายการเรียนรู้
ตามมาตรฐาน
หากไม่ได้ ต้องปรึกษา
ผู้อานวยการ
Accountability

13. ไม่เน้นสอนให้ครบตามหลักสูตร
• หลักสูตรมาตรฐานมักเน้นความครอบคลุมระบุเนื้อหา
มากเกินไป
• ครูต้องร่วมกันกาหนดสาระส่วนที่จาเป็นต้องสอน
(สาหรับนักเรียนกลุ่มนั้น) เพื่อให้ นร. เรียนรู้พัฒนา ๔ ด้าน
• แล้วกาหนด สเกลความเข้าใจ สาหรับใช้สื่อสารเป้าหมาย
การเรียนรู้แก่ นร.
https://www.gotoknow.org/posts/tags/ศาสตร์และศิลป์ของการสอน
สอนแบบโฟกัสเป้าหมาย

14. เคล็ดลับสู่ความสาเร็จ
• อย่าทางานคนเดียว
• หาเพื่อนร่วมอุดมการณ์
• ทางานเป็นทีม
• สร้างรูปแบบงาน ลาบากก่อนแล้วสบาย
เมื่อปลายมือ
• 3 = 1 ทางาน ๑ ส่วน ได้ผล ๓ ส่วน

15. บทบาทครูไทยในศตวรรษที่ ๒๑
• เป็น Learner ใน PLC ... เรียนรู้ร่วมกัน
กับเพื่อนครู ผ่านการปฏิบัติหน้าที่ครู
• เป็นการเรียนรู้แบบไม่รู้จบ
• ต้องการการจัดการการเปลี่ยนแปลง ใน
ระดับสถาบัน
• เป็น “ผู้ปฏิบัติงาน” เพื่อเรียนรู้
• มุ่งมั่นเรียนรู้จากการทาหน้าที่ครู

16. เคล็ดลับสู่ความสาเร็จ
• เป็นครู = สอน (แบบไม่สอน) เรียน วิจัย
ครู
สอน
เรียนวิจัย
สร้างรูปแบบ
การทางาน
จนกลายเป็น
ปกติวิสัย
ในการทางาน
ประจาวัน

17. วิจัยชั้นเรียนเปลี่ยนรรู
https://www.gotoknow.org/posts/tags/วิจัยชั้นเรียนเปลี่ยนครู
https://www.scbfoundation.com/media_knowledge/document/292
/วิจัยชั้นเรียนเปลี่ยนครู-18674

18. สอนแบบไม่สอน ครูทาอะไร
ตั้งเป้า ชวนศิษย์ตั้งเป้า อยากเรียนอะไร เรียนไปทาไม
ออกแบบ ชวนศิษย์ออกแบบการเรียนรู้ แบบ Inquiry-BasedLearning
ฝึกตั้งคาถาม ให้ศิษย์หาคาตอบกันเอง ครูหลีกเลี่ยงการ
บอก/สอน
วัสดุช่วยเรียน เครื่องมือ หนังสือ/ตารา VDO YouTube
เว็บไซต์ Wifi คอมพิวเตอร์ แหล่งเรียนรู้ในชุมชน ฯลฯ
เพื่อให้ นร. เรียนเนื้อหาเอง ... กลับทางห้องเรียน
ทักษะของครู

19. What + Why  How
• ตั้งโจทย์ให้ชัดในระดับคุณค่า
• หาคาตอบเอง หลายๆ วิธี
• สังเคราะห์หลักการ/ทฤษฎี จากการปฏิบัติ
• เรียกว่า Open Approach
• เรียนคิด คิดเอง ไม่ใช่จา ค. สาเร็จรูป
รศ. ดร. ไมตรี อินทร์ประสิทธิ์

20. เรียนรู้จากการปฏิบัติ : ครูฝึกอะไร
• สังเกต เก็บข้อมูลในห้องเรียน (ถ่าย VCD ชวนเพื่อนครูเข้าสังเกต
ห้องเรียน) ใช้เป็น Feedback
• ฝึกทา Critical Reflection (AAR – After Action
Review) ด้วยตนเอง เพื่อนาเอาประสบการณ์มาเรียนรู้
ตั้งคาถามให้ตนเองตอบ
• เขียน personal journal
• ทา Critical Reflection ร่วมกับเพื่อนครู … พัฒนาเป็น
PLC
ยิ่งดี หากมี “คุณอานวย”

21. เรียนรู้จากการปฏิบัติ : ครูช่วยเหลือกันอย่างไร
• ผลัดกันเข้าสังเกตการณ์ห้องเรียน
• เพื่อทา Peer Coaching
• คุยกันว่าครูผู้สอนมีเป้าหมายอะไร ใช้
เทคนิคอะไรในการสอน
• มีส่วนไหนที่ทาได้ดี ส่วนไหนที่มีลู่ทาง
ปรับปรุง น่าจะทาต่างจากเดิมอย่างไร

22. เรียนรู้จากการปฏิบัติ : ครูช่วยเหลือกันอย่างไร
• มีนักเรียนคนไหนบ้างที่น่าจะเรียนไม่ได้
ตามที่ครูตั้งเป้าหมาย
• สังเกตอย่างไร
• มีวิธีการอย่างไรที่ครูจะพานักเรียนแบบนี้สู่
เป้าหมาย
• คราวหน้าจะทดลองทาอย่างไร ทีมครูจะ
ช่วยกันอย่างไร

23. ครูทาอะไรให้แก่ศิษย์
• Inspirator กระตุ้นแรงบันดาลใจ
• ให้ High Expectation, High Support
• Designer ออกแบบกิจกรรม และ “นั่งร้าน” (Scaffold)
• Facilitator โดยตั้งคาถาม ชวนคิด
• Assessor (Formative Assessment) ประเมินเพื่อพัฒนา
• Constructive Feedback ให้คิดไปข้างหน้า มุมานะ Growth Mindset
• Summative Evaluation ยืนยันว่าบรรลุผลลัพธ์ที่ตั้งเป้าหมายไว้

24. ครูทาอะไรให้แก่ตน
• Inspirator
• Designer ออกแบบกิจกรรม และ “นั่งร้าน” (Scaffold)
• Facilitator โดยตั้งคาถาม ชวนคิด
• Assessor (Formative Assessment) ประเมินเพื่อพัฒนา
• Constructive Feedback ให้คิดไปข้างหน้ามุมานะ
• Summative Evaluation ยืนยันว่าบรรลุผลลัพธ์ที่ตั้งเป้าหมายไว้
ทาสิ่งเดียวกันให้แก่ตนเอง และแก่เพื่อนครู
ชีวิตครู คือชีวิต(แห่งการเดินทาง)เพื่อการเรียนรู้
ครูต้องเข้าใจและพัฒนาวิธีการเรียนรู้ของตน

25. ฝึกคิด/เรียนระดับสูง (Higher Order Thinking/Learning)
• สร้าง (Create)
• เปลี่ยนใจ (Mindset Change) …
Transformative
Learning
• รู้ (Know)
• เข้าใจ (Understand)
• ประยุกต์ (Apply)
• วิเคราะห์ (Analyze)
• สังเคราะห์ (Synthesize)
• ประเมิน (Evaluate)
ครูฝึกวิธี facilitate ให้ศิษย์ฝึก/เรียนรู้
โดยการตั้งคาถาม/โจทย์ให้ศิษย์ลงมือทา คิด และประเมิน

26. ประเมินขณะสอน(แบบไม่สอน)
• ประเมินเพื่อหนุนการเรียนรู้
(Formative Assessment)
• ตามด้วยคาแนะนาป้อนกลับแบบ
สร้างสรรค์(ConstructiveFeedback)
• แล้วจึงประเมินผลลัพธ์การเรียนรู้
(Summative Evaluation) เพื่อยืนยัน
ว่าบรรลุเป้าหมาย
https://www.gotoknow.org/posts/tags/Dylan_Wiliam

27. 5 คำถำมหลักในกำรออกแบบกำรเรียนรู้
• ต้องการให้ นร. ได้ทักษะ และ ค. ที่จาเป็นอะไรบ้าง
(ตรวจสอบเอกสารหลักสูตร หนังสือทักษะแห่งอนาคตใหม่
ฯลฯ)
• จัดการเรียนรู้อย่างไรให้ได้ทักษะเหล่านั้น
• รู้ได้อย่างไรว่าได้
• ทาอย่างไร กับ นร. บางคนที่ไม่ได้
• ทาอย่างไรกับ นร.บางคนที่เรียนเก่งก้าวหน้าไปแล้ว

28. • Prior Knowledge
• K Organization
• Motivation
• Develop Mastery
• Practice & Feedback
• Student Development
& Climate
• Self-directed Learner
http://www.scbfoundation.com/news_publish_detail.php?cat_id=6&nid=880

29. ครูในศตวรรษที่ ๒๑ มีคุณค่ามากกว่าครูในศตวรรษที่ ๒๐
• สอน สั่งสอน
• ถ่ายทอดความรู้
• รู้ผิวเผิน
• สอนวิชา
• รู้วิชา
• ผู้รู้
• รอบรู้วิชา
• ฝึก/โค้ช/อานวย
• อานวยการสร้าง
• รู้จริง (mastery)
• พัฒนาครบด้าน
• มีทักษะ
• ผู้เรียนรู้ (PLC)
• กากับการเรียนรู้ของตน
20 21

30. ความท้าทายของครูไทยในศตวรรษที่ ๒๑
• ฝึกทักษะการโค้ช ให้ศิษย์
- มีพัฒนาการครบทุกด้าน ฟันฝ่าชีวิตได้
- เรียนแล้วรู้จริง เรียนสู่การเปลี่ยนแปลง
• ทางานให้ 3=1 เกิด ส.ป.ก. (สุข ปัญญา ก้าวหน้า) เป็น
วัฒนธรรมใหม่ของการศึกษาไทย
• สร้าง “ศาสตร์การสอนในศตวรรษที่ ๒๑”
• กู้ศักดิ์ศรีครูไทยกลับคืนมา

31. ประเด็นนาเสนอ
• การเรียนรู้คืออะไร เพื่ออะไร
• การเรียนรู้เกิดขึ้นอย่างไร
• การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงคืออะไร
• การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นอย่างไร
• ครูทา/ไม่ทา อะไร
• ระบบการศึกษาต้องทา/ไม่ทา อะไรบ้าง เพื่อส่งเสริมให้
เกิดการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง ในนักเรียน ครู และ
ภาคีการศึกษา

32. การจัดการของโรงเรียน
• กาหนดวิสัยทัศน์ เป้าหมาย ยุทธศาสตร์ เปลี่ยนรูปแบบ
การเรียนรู้จาก knowledge transfer ไปเป็น inquiry-based
• จัดการการเปลี่ยนแปลง
• เรียนรู้จากโรงเรียนอื่นที่ทาได้ดีกว่า
• ประชาคมของโรงเรียน ร่วมกันกาหนดเป้าหมาย และ
ร่วมกันดาเนินการ
• ใช้นร. และ ผปค. เป็นพลังขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง

33. การจัดการของโรงเรียน ๒
• ให้เวลา และส่งเสริมการเรียนรู้ร่วมกันจากการปฏิบัติ
• สร้างวัฒนธรรม CQI ในหน่วยงาน … Professional Development
• ท้าทายเป้าหมาย High Expectation, High Support
• จัด “คุณอานวย” ทีมผู้นา
• ให้รางวัล ความชื่นชม
• ผู้บริหารทา storytelling ความสาเร็จเล็กๆ ใส่ AI อยู่ภายใน
• ใช้จิตวิทยาเชิงบวก

34. การจัดการของโรงเรียน ๓
• จัดการเรียนรู้แก่ นร. ทั้งในห้องเรียน และนอกห้องเรียน
• กาหนดนโยบาย : นักเรียน ทุกคน บรรลุ Learning Outcome
ที่กาหนด
• ร่วมกับภาคีในพื้นที่ จัดพื้นที่เรียนรู้ และชมรมเรียนรู้โดยการ
รับใช้สังคมของ นร. … school – community engagement
• สร้าง alignment & coherence ของนโยบายและการปฏิบัติ

35. Transformative Learning 4 มิติ
• บุคคล ทีม Individual / Team Transformation
• หน่วยงาน องค์กร Organization Transformation …
MOE 4.0
• ระบบ Systems Transformation … Education 4.0
• สังคม ประเทศ Society / Nation Transformation …
Thailand 4.0

36. https://www.gotoknow.org/posts/659318
Transformative learning ในชีวิตจริง ครั้งแล้วครั้งเล่า ของ Tara Westover

37. สรุป Transformative Learning
• มีเป้าหมาย เรียนรู้บูรณาการ / องค์รวม (holistic) และทั้งรู้ลึกและ
เชื่อมโยง มี Learning Skills
• ผู้เรียน เรียนโดยสร้างความรู้ใส่ตัว จากการปฏิบัติในสถานการณ์
จริง ตามด้วยการใคร่ครวญสะท้อนคิด
• เรียนเป็นทีม
• บทเรียนท้าทาย ได้ประสบการณ์สู้ความยาก ท้อแต่ไม่ถอย
• ครูทา scaffolding, FA + CF เป็น
• ทุกส่วนของระบบการศึกษา เป็น Learner