ประวัติศาสตร์จากการบอกเล่า

1. ประวัติศาสตรจากการบอกเลา:ทฤษฎีและประสบการณ
รองศาสตราจารย ดร. พรรณี บัวเล็ก

2. หัวขอบรรยายมีทั้งหมด 5 หัวขอ
1. ความหมายของประวัติศาสตรบอกเลา
2. ประโยชนของประวัติศาสตรบอกเลา
3. ขอจํากัดของประวัติศาสตรบอกเลา
4. ลักษณะเชิงกลยุทธและวิธีการทําประวัติศาสตรบอกเลา
5. การใชประโยชนขอมูลจากประวัติศาสตรบอกเลา

3. 1. ความหมายของประวัติศาสตรจากการบอกเลา
การหาขอมูลทางประวัติศาสตรจากการสัมภาษณ เปนหลักฐานประเภทหนึ่ง
นอกเหนือจากหลักฐานโบราณคดี ตัวเขียน หลักฐานประเภทสิ่งของ และ
ภาพบันทึกตางๆ
เปนการสรางขอมูลที่เกิดจากปฏิสัมพันธระหวางผูสัมภาษณกับผูถูก
สัมภาษณ ไมใชหลักฐานที่มีอยูแลวตามธรรมชาติ
เปนการสัมภาษณเรื่องราวเกี่ยวกับเหตุการณในอดีตที่ผูถูกสัมภาษณไดผาน
ประสบการณนั้นโดยตรง หรือเปนเรื่องราวชีวิตของผูถูกสัมภาษณเอง

4. 1.ความหมายของประวัติศาสตรจาการบอกเลา(ตอ)
การสัมภาษณจะสอบถามผูสูงอายุโดยสวนใหญ
ประวัติศาสตรบอกเลาเปนการสัมภาษณเชิงลึก(in-depth interview)
ขอมูลที่ตองการเปนขอมูลพรรณนา เปนงานวิจัยเชิงคุณภาพ(Qualitative
Research) ประเภทหนึ่ง ซึ่งตองการตอบคําถามวาอะไร(what) อยางไร
(how) เปนสําคัญ ความพยายามตอบคําถามวาทําไม(why) นั้นงานวิจัย
ประเภทนี้ก็ตองการศึกษาแตสาเหตุบางครั้งมันซับซอนเกินกวาที่จะระบุ
อยางแนชัด ดังนั้นจึงยากที่จะหาคําตอบที่แนนอน สวนคําวาเมื่อไร
(when) เปนมิติทางประวัติศาสตรที่ตองใชในการควบคุมขอมูลตลอด
การศึกษา

5. 2. ประโยชนของประวัติศาสตรบอกเลา
2.1 ทําใหเรื่องราวของสามัญชนถูกเปดเผย
ประวัติศาสตรจากการบอกเลามีประโยชนในการเลาเรื่องที่ขาดหายไป ที่
ไมไดถูกบันทึกไวในเอกสารราชการ โดยเฉพาะเรื่องราวของสามัญชน คน
ชั้นลาง ชีวิตเหลานี้ถูกมองขามไป เปนเรื่องของความยากลําบาก
ทําใหประวัติศาสตรบางเรื่องเปนไปไดที่จะศึกษา ไดแก ประวัติศาสตร
ทองถิ่น ประวัติศาสตรชุมชน ประวัติศาสตรสามัญชน รวมทั้ง
ประวัติศาสตรผูหญิงคนใชแรงงาน และประวัติศาสตรครอบครัว วงศ
ตระกูล เปนตน

6. 2. ประโยชนของประวัติศาสตรบอกเลา (ตอ)
2.2 ชวยเปดเผยเรื่องราวที่ถูกซอนเรนมานาน และชวยเติมชองวางที่
ขาดหายไปจากบันทึกเอกสาร
ในชวงที่เกิดเหตุการณในประวัติศาสตร หลักฐานที่จดบันทึกจะถูก
กระทําจากผูมีอํานาจ ดังนั้นเรื่องราวที่กระทบกระเทือนกับ
ผลประโยชนผูมีอํานาจจึงถูกปดบัง
บางเรื่องที่ถูกปดบังซอนเรนดวยเหตุผลบางประการ ความจริงสามารถ
กลับมาอีกครั้งหนึ่งโดยการสัมภาษณ

7. 2. ประโยชนของประวัติศาสตรบอกเลา (ตอ)
2.3 ขอมูลจากการสัมภาษณทําใหไดมุมมองใหม
โดยเฉพาะเรื่องที่อยูเบื้องหลังของเหตุการณ ความรูที่ถูกมองขามใน
การศึกษาประวัติศาสตรมาตลอด อาจจะเปนขอมูลที่มาจากชนชั้นลาง
ซึ่งอาจทําใหเกิดความรูในประวัติศาสตร บางเรื่องเปนการแกไขขอมูล
ที่มาจากหลักฐานเดิมๆ

8. ประวัติศาสตรบอกเลาเปนขอมูลที่มาจาก ปฏิสัมพันธระหวางผูถามกับ
ผูเลา ดังนั้นเรื่องที่ถูกเลาออกมาจึงเกิดจากการสรางของคนทั้ง 2 สวน
ทั้งตัวผูเลาและสัมภาษณตางมีประสบการณและอยูภายใตบริบททาง
สังคมของตน ขอมูลจากการสัมภาษณจะเปนเรื่องตามทัศนะ คานิยม
และผลประโยชนจากตัวผูเลา และบางสวนก็มาจากตัวผูถาม
3 ขอจํากัดของประวัติศาสตรบอกเลา

9. 3.ขอจํากัดของประวัติศาสตรบอกเลา (ตอ)
ประวัติศาสตรบอกเลาไมใชสถานการณธรรมชาติที่เดินทางไปพบ
ขอมูลโดยบังเอิญ แตเปนขอมูลหรือความจริงที่ถูกสราง ดังนั้นผูวิจัย
จะตองระมัดระวังในการควบคุมทิศทางของขอมูล เพื่อใหไดขอมูล
ตามที่ตั้งใจไวตั้งแตตน
ผูเลาอาจมีความตั้งใจเลาขอมูลที่ผิด หรือเลาขามบางเรื่องที่ไมยากเลา
นักวิจัยตองใชขอมูลอื่นมาประกอบดวย
การสัมภาษณคือการมองจากปจจุบันกลับไปหาอดีต ดังที่เรียกวา “the
present tell the past” ความรูสึกนึกคิดของปจจุบันอาจจะตางกับอดีต
เมื่อบริบทและประสบการณในชีวิตเปลี่ยนไป

10. 3. ขอจํากัดของประวัติศาสตรบอกเลา (ตอ)
การสัมภาษณเรื่องในอดีตมักจะตองสัมภาษณผูสูงอายุ
ขอมูลที่ไดอาจผิดพลาดโดยไมตั้งใจ และมีความสับสนในเรื่องลําดับ
ของเหตุการณในอดีต โดยเฉพาะเรื่องของ พ.ศ. และจํานวน
ผูวิจัยจะตองชวยกระตุนความทรงจําใหกลับคืนมา โดยเปรียบเทียบกับ
เหตุการณสําคัญของชีวิตหรือสังคม เชน การแตงงาน การใหกําเนิด
บุตร เหตุการณครั้งใหญที่เกิดกับครอบครัว เหตุการณทางการเมือง
ฯลฯ

11. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา
4.1 ประวัติศาสตรจากการบอกเลาเปนงานวิจัยเชิงคุณภาพ นอกจากให
พรรณนาเรื่องราววาอะไร และ อยางไร แลวยังตองการหาขอมูลที่ลึกลงไป
อีก เปนการสัมภาษณเชิงลึก (in-depth interview)(ความคิดและความรูสึก
เหตุผลเบื้องหลังการกระทํา)
นอกจากเก็บขอมูลจากการสัมภาษณแลวยังตองเก็บขอมูลอื่นไปพรอมกัน
เชนหลักฐานอื่นที่หลงเหลือ ไดแก รูปภาพ หนังสือ รวมทั้งสังเกตดวย
4.2 การสัมภาษณตองเริ่มตนจากการแนะนําตัว บอกวัตถุประสงค เปนการ
แสดงความจริงใจ และลดความหวาดระแวง

12. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.3 การเตรียมตัวเพื่อการสัมภาษณ(ตอ)
ผูวิจัยตองระลึกถึงวัตถุประวัตถุสงคของการวิจัยและวัตถุประสงคการ
สัมภาษณตลอดเวลา
ตองเตรียมคําถามเพื่อเปนแนวทางการสัมภาษณ คําถามควรมีทั้งคําถามหลัก
และคําถามที่เปนขอยอยๆ เพื่อชวยใหไมติดขัดระหวางการสัมภาษณ
ลักษณะคําถามตองเปนคําถามที่เหมาะแกการเลาเรื่องและอธิบายเรื่องหลัก
ของคําถาม คือ ถามสั้นตอบยาว ที่สําคัญคือใหผูถูกสัมภาษณเปนผูเลาเรื่อง
คําถามควรมาจากการสํารวจวรรณกรรม (review literature) หากเปนสวน
ที่มาจากทฤษฎีตองแปลใหเปนรูปธรรมหรือเปนคําพูดธรรมดามากที่สุด

13. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
ถามคําถามหรือคําตอบที่ยังคลุกเครือ ตองการการอธิบายหรือการยืนยัน
คําถามที่ใชตองเปนคําถามปลายเปด (open – ended question) เพื่อเปด
โอกาสใหแกขอมูลหรือเรื่องราวที่ยังไมพูด
ตองระมัดระวังการยัดเยียดขอมูล หรือขอมูลที่เกิดจากการวางแผนของ
ผูวิจัย
คําถามควรเริ่มตนจากคําถามที่เปดกวางกอนแลวคอยตีวงใหแคบลง
ควรเปดโอกาสใหมีการสรางคําถามจากภาคสนาม คือ สรางคําถามจาก
ขอมูลที่ไดรับระหวางการสัมภาษณ เพื่อใหขอมูลที่ไดมามีลักษณะเปน
ธรรมชาติไมไดถูกกําหนดจากผูวิจัย

14. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
ควรหลีกเลี่ยงคําถามที่เกิดความสะเทือนใจ
คําถามจะตองชัดเจน ตรงประเด็นที่อยากรู
ในระหวางถามจะตองแสดงความจริงใจที่อยากรู ดวยสีหนาและทาที
การเลือกผูใหขอมูลจะตองเปนผูที่มีประสบการณตรง หรือผูที่มีความ
เกี่ยวพันกับขอมูล เปนการเลือกแบบเจาะจง ขอมูลจากการสัมภาษณ
ตองเปนขอมูลชั้นตน (first hand information)
บุคคลที่ถูกคัดเลือกจะตองเปนผูที่นาเชื่อถือ และตองเปนคนสําคัญใน
เรื่องนั้นจริงๆ

15. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.4 การเตรียมตัวสําหรับการสัมภาษณขอมูลบุคคล ตองทําความเขาใจดังนี้
1. ดานบทบาท ตองเขาใจบุคคลนั้นมีบทบาทตอเหตุการณอยางไร อยูฝาย
ไหน สนับสนุนใคร
2. ผูใหขอมูลแตละคน มีผลประโยชนจากเหตุการณในอดีตและปจจุบัน
อยางไร
3. ทําความเขาใจการเปลี่ยนแปลงทางความคิด ทัศนะ ผลประโยชน วามีการ
เปลี่ยนไปแตละชวงเวลา เราสามารถถามคําถามวาทําไมจึงเปนเชนนั้น

16. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา
(ตอ)
5. ศึกษา บุคลิกสวนตัว รสนิยม ลักษณะเฉพาะของแตละบุคคล
6. กรณีที่ไมรูจักผูใหสัมภาษณดีพอ อาจทําความรูจักกอนทําการสัมภาษณ
เพื่อใหเกิดความรูสึกเปนคนคุนเคย
7. ในการสัมภาษณใชเทคนิค snowball sampling หาบุคคลที่ควรสัมภาษณ
เพิ่มเติมตอ

17. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.5 ผูถูกสัมภาษณตองเขาใจภาพรวม (Holistic Perception)
การสัมภาษณใหภาพเฉพาะสวนจากบุคคลคนเดียว
การทําความเขาใจภาพรวม จะทําใหเกิดความเขาใจเหตุการณตางๆ ที่
เกิดขึ้นในอดีต
การเขาใจภาพรวมทําใหมองเห็นความสัมพันธของเหตุการณและขอมูล
ตางๆ ที่ไดรับ และยังชวยแกไขความสับสนที่อาจเกิดขึ้น เชน เรื่องของ
เหตุการณ บุคคล หรือชวงระยะเวลาในประวัติศาสตร

18. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
ขอมูลจากการสัมภาษณมีลักษณะเปนชิ้นสวน ขอมูลเหลานั้นตองนําไป
ประกอบเปนภาพใหญ หากผูสัมภาษณรูภาพรวมดีก็จะรูวานําไป
ประกอบอยางไร

19. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.6 ตองเก็บขอมูลที่เปนบริบท (context) นอกจากขอมูลที่เปนสาระ
โดยตรง (content)
ขอมูลที่เปนบริบทชวยใหเกิดความเขาใจ การดํารงอยูของเรื่องราวและ
การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น
ขอมูลบริบทคือ ขอมูลที่แวดลอม ไดแก สังคม วัฒนธรรม การเมือง การ
ปกครอง สิ่งแวดลอมตางๆ ที่เกิดขึ้นในแตละชวง
ขอมูลเชิงบริบทชวยอธิบายเรื่องราวตางๆ

20. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.7 ใชหลักการยืดหยุนในการวิจัย
คําถามที่เตรียมไปสัมภาษณสามารถยืดหยุนได เมื่อพบสถานการณที่
คําถามที่เตรียมไปไมเหมาะสม
หากเกิดความไมพรอม หรือผูถูกสัมภาษณไมตองการใหบันทึกดวยเทป
เสียงก็ตองปรับวิธีการบันทึกขอมูลใหม

21. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธและวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.8 การเตรียมอุปกรณการสัมภาษณ
อุปกรณการอัดเสียง กลองถายรูป เครื่องบันทึกภาพตางๆ ฯลฯ
ตองมีการทดสอบกอนใชจริงเสมอ
การจดบันทึกดวยลายมือ เปนเครื่องปองกันความผิดพลาดทั้งหมดที่อาจ
เกิดขึ้นได
อุปกรณ เทปบันทึกเสียง ควรเตรียมใหเพียงพอ

22. 4.9 ควรมีผูชวยวิจัย เพื่อชวยเตรียมอุปกรณและชวยตั้งคําถาม การมีผูชวยวิจัยจะทําให
ไมรูสึกประหมา และชวยตรวจสอบความสมบูรณของขอมูล
4.10 ผูสัมภาษณตองแสดงความจริงใจ แสดงความสัมพันธที่มีความไววางใจกันและ
ใกลชิด ผูสัมภาษณตองกระตือรือรนที่จะรับฟงขอมูล เพื่อใหสามารถเปดเผยเรื่องราว
สวนตัวและปดลับออกมา ผูวิจัยตองเปดเผยเจตนาที่บริสุทธิ์ในการซักถามขอมูล
ประโยชนในการนําขอมูลไปใช รวมทั้งแนะนําตัวเองตั้งแตเบื้องตน พยายามหาคนรูจัก
แนะนําไปหรือเลาเรื่องของตัวเองบางในตอนตนเพื่อเชื่อมความสัมพันธ
4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)

23. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.11 จัดสิ่งแวดลอมใหเหมาะสมแกการสัมภาษณ ไมใหผูถูก
สัมภาษณอารมณเสีย เวลาตองไมนอยหรือมากเกินไปโดยปกติจะ
ใชเวลาประมาณ 2 ชั่วโมง แตทั้งหมดขึ้นอยูกับสภาพของ
สถานการณที่เปนจริง
4.12 ตองยอยคําถามใหเปนคําถามยอย คําถามเปนรูปธรรม
เพื่อใหคนเลาสามารถเลาเรื่องไดสบาย ไมใชภาษาที่เปนทางการ
เกินไป ตองเลือกภาษาที่เหมาะสมกับผูใหขอมูล

24. 4. ลักษณะเชิงกลยุทธ และวิธีการทําประวัติศาสตรจากการบอกเลา(ตอ)
4.13 ตองเปนนักฟงที่ดี
ฟงดวยความอดทน แมมีความเห็นที่ขัดแยง ตองคิดเสมอวาเราตองการ
ความคิดของเขาไมใชของเรา
ระวังเรื่องของการแสดงสีหนา หรือทาทีตางๆ โดยเฉพาะเมื่อสัมภาษณ
ชาวบาน หรือคนสําคัญในสังคม
ตองจับประเด็นไดดี และติดตามประเด็นใหมที่เกิดขึ้น อยาปลอยใหเกิด
การหลุดลอยของขอมูล ซึ่งจะนําไปสูขอมูลเชิงลึก

25. 5. การใชประโยชนขอมูลจากประวัติศาสตรบอกเลา
5.1 ใชประกอบกับหลักฐานประเภทอื่น ขอมูลจากการสัมภาษณอาจ
ผิดพลาด จึงจําเปนตองตรวจสอบกับหลักฐานอื่น หรือสรางการ
สัมภาษณคนอื่นๆ เพิ่มเติม
งานวิจัยเชิงคุณภาพ เนนความหลากหลายของขอมูล เพื่อใหเกิดความ
แมนตรงของขอมูล
5.2 ขอมูลจากการสัมภาษณ เปนขอมูลเฉพาะของปจเจกชน จึงไม
สามารถใชเปนตัวแทนของขอมูลทั้งหมด และอาจมีผลประโยชนที่
ซอนไวเบื้องหลัง

26. 5. การใชประโยชนขอมูลจากประวัติศาสตรบอกเลา(ตอ)
5.3 การนําไปใชควรถอดเทปบันทึกดวยลายลักษณอักษรใหเรียบรอย
เพื่อใหคนอื่นเขามาตรวจสอบได ในการบันทึกควรระบุรายละเอียด
ไดแก ใคร อายุ สถานะ สถานที่ วันเวลา เดือน ป ในการสัมภาษณ
ใหเรียบรอย ขอมูลจากการสัมภาษณเปนขอมูลเชิงคุณภาพ ที่ตอง
พินิจพิเคราะหและตีความหมาย ดังนั้นจึงตองอยูในรูปเอกสารให
เรียบรอย

27. 5. การใชประโยชนขอมูลจากประวัติศาสตรบอกเลา (ตอ)
5.4 การใชขอมูลการสัมภาษณควรแยกสวนในการนําเสนอ ไมควรให
ปะปนกับการวิเคราะหหรือความเห็นของผูวิจัย วิธีการที่ใช ไดแก
การใสเครื่องหมายคําพูดหรือระบุใหชัดเจนวาเปนสวนที่ไดจากการ
สัมภาษณ
5.5 ตองใชอยางมีจริยธรรม โดยเฉพาะขอมูลที่เปนความขัดแยง ตองมี
การคัดกรองไมใหขอมูลถูกนําไปใชในทางที่เสียหายแกผูใหขอมูล
ตองยึดหลักคุณธรรมและจริยธรรมในการใชขอมูล

28. สรุป
การสัมภาษณทําไดทั้งขั้นตอนแรกและขั้นตอนหลังของการวิจัย
การสัมภาษณเปนวิธีการเก็บขอมูลที่ตองใชทักษะ และความรูในการเก็บ
ขอมูล ดังนั้นจึงเปนวิธีการเก็บขอมูลที่ขึ้นอยูกับตัวนักวิจัยสูง
นักวิจัยเปนผูชี้ความสําเร็จในการเก็บขอมูลประเภทนี้ สิ่งสําคัญที่นักวิจัย
ตองมีคือความอดทน นักวิจัยอาจเจอกับสิ่งที่ไมคาดคิดหรือถูกปฏิเสธ
หลายๆครั้ง
การฝกฝนสามารถเริ่มจากเรื่องที่ใกลตัว เชน เรื่องครอบครัว
ทักษะในการพูด การทําความเขาใจกับคนอื่น การวางตัว การสรางความ
นาเชื่อถือ เปนเรื่องที่ตองฝกฝน

29. ปูนิ่ม
ปูเยื้อน
ยาแมน
ตนตระกูลทองอรามตนตระกูลทองอรามตนตระกูลทองอราม

30. ยายสน และลูกหลาน
พ.อ.สมบูรณ ทองอราม
กําลังชี้คลองภาษีที่บางคอแหลม

31. 4 พี่นองตระกูลวงศทองศุข
เปนตระกูลที่เขามาอยูบางคอแหลม
ประมาณ 200 ปมาแลว
จากขวาไปซาย
แมแฉลม บุญยอยหยัด แมเยื้อน เชิดชื่น
แมทองอยู สุขดี แมบุญนาค ชื่นรุงโรจน
ร.อ.ทวีศักดิ์ บุญยอยหยัด
และคุณเฉลียว เชิดชื่น นองสาว

32. อาจารยปทมรัตน เต็มพิทักษ ภาพถายคนในตระกูลเต็มพิทักษ

33. ภาพถายคนในตระกูลเต็มพิทักษ

34. ภาพถายคนในตระกูลเต็มพิทักษ

35. คุณยายสรันทร แขกมงคล อดีตครอบครัวชาวสวนที่วัดจันทรใน

36. ชาวจีนฮกเกี้ยนแซซิ้มและแซตัน ชาวสวนที่บางคอแหลม

37. บานเปรมสมาน อายุกวา 200 ป ที่วัดจันทรใน

38. ภาพวังบางคอแหลม :
ภาพรางจากความทรงจํา
เปรียบเทียบกับภาพจริง

39. ภาพตูและตั่ง และลวดลายที่ประดับที่เปนสมบัติของวังบางคอแหลม
มอบไวแกวัดจันทรนอกเมื่อปดวัง

40. หลุมศพหมอบรัดเลย ที่สุสานคริสเตียน ขางโรงงานยาสูบ 1

41. เจดีย 2 องคที่วัดราชสิงขร
ระลึกถึงหมอมเจาลําดวนและหมอมเจาอินทรปต
พระโอรสของกรมพระราชวังบวรสุรสิงหนาท