Esquema Cambios económicos España século XIX

1. TRANSFORMACIÓNS
ECONÓMICAS
1800-1900

2. TEORÍA ECONÓMICA DO LIBERALISMO NO XIX.
 O home busca a felicidade. Para acadar esa felicidade é necesario un
benestar económico. A propiedade é a que da ese benestar, é o
dereito fundamental.
 A propiedade para ós liberais ten que ser libre e absoluta. Así van
suprimir ou transformar todas as formas de propiedade vixentes no
Antigo Réxime que non se axustan a este concepto por ter algún tipo
de limitación ou obriga: as propiedades comunais, os bens de mans
mortas e os morgados da nobreza.
 O enriquecemento persoal é a base do enriquecemento social. A
busca do propio beneficio acaba provocando o beneficio de todos. A
riqueza é produto do esforzo persoal
 Liberdade económica. A economía está rexida por unhas leis
“naturais”, baseadas no libre xogo da oferta e a demanda. Prezos,
produción, salarios, etc deben estar regulados pola lei da oferta e a
demanda. Así como animais e vexetais están sometidos as leis da
selección natural as actividades económicas están sometidas as leis
“naturais” do mercado: so os máis fortes poden sobrevivir.

3. TEORÍA ECONÓMICA DO LIBERALISMO NO XIX.
 O traballo é unha mercadoría mais. O salario é o resultado dun
acordo “libre” e individual entre patrón e obreiro. Calquera cousa
que condicione este libre acordo debe ser evitada. A existencia de
asociacións obreiras supón unha intromisión e unha coacción pois
pode impor condicións ó marxe da lei da oferta e da demanda.
 Mínima intervención do estado na economía, para garantir o
mercado libre e a lei. Sen embargo dende sempre o estado vai
xogar un papel importante: regula o comercio exterior, coa adopción
de políticas proteccionistas ou librecambistas; favorece a certos
sectores mediante a lexislación, a concesión de contratos públicos
(abastecemento do exército, obras públicas, etc); intervén nos
conflitos entre patróns e obreiros (xeralmente do lado dos
propietarios). Co tempo a presión das clases populares provocará a
elaboración dunha lexislación que supón unha maior intervención
do estado na economía: regulación xornada laboral, salarios
mínimos, ….

4. CAPITALISMO: TRAZOS BÁSICOS
 Liberdade económica.
 Lei da oferta e a demanda
 Propiedade privada dos medios de producción (terra, ferramentas,
fábricas, comercios, etc)
 Busqueda do máximo beneficio individual como obxectivo e estímulo
principal da actividade económica
 Man de obra asalariada
 Prezo da man de obra (salario) regulado pola lei da oferta e a
demenda
 Os traballadores dependen dos propietarios do bens de producción
 A búsqueda do máximo beneficio leva a endurecer as condicións
do traballo (salarios baixos, xornadas longas, escaso investimento
en seguridade, etc)
 División do traballo
 Aumento da productividade
 Riqueza individual como criterio básico de organización social
 Crises cíclicas

6. TRAZOS XERAIS DA ECONOMÍA
ESPAÑOLA
 Importante peso da agricultura.
 Ata finais de século actividade económica que ocupa máis
población.
 Escasas innovacións técnicas
 Atraso industrial
 Industrialización lenta e tardía.
 Ata os anos 30 non se dan os primeiros cambios:
desamortización, supresión gremios, primeiras máquinas, etc
 Desenvolvemento a finais de século
 Dependencia exterior en equipamento técnico e investimento de
capitais
 Fortes desequilibrios territoriais.
 Predominio das políticas protecionistas
 Estancamento ata os anos 40 e lento crecemento ata finais de
século

7. Trasformación no réxime de
propiedade no XIX (reforma agraria liberal)
 Abolición rexime Señorial
 A nobreza mantivo as propiedades
 Perden os dereitos señoriais: nomear autoridades locais,
exercer xustiza, cobrar impostos, manter monopolios (muiños,
bosque, etc) e cobrara certas cargas abusivas.
 Os labregos seguen a pagar as rendas.
 O cobro dos impostos, o xercicio da xustiza, o nomeamento das
autoridades pasa ó estado
 Desvinculación dos morgados
 Autoriza os propietariosde antigos morgados a vendelas ou
dividilas en herencia
 Desamortización

9. A Desamortización.
Etapas
 Primeira etapa: 1798, 1812, 11820-
1823. Afectou a bens do clero.
Pouco volumen.
 Segunda etapa: 1836-1844.
Desamortizacións de Mendizabal e
Espartero.
 Afectaron a bens do clero regular e
secular. (60% dos bens da Igrexa)
 Importante volumen de terrar
vendidas en puxa.
 Terceira etapa: 1855 (prolongouse
ata Restauración) Desamortización
de Madoz.
 Afectou sobre todo a comunais,
terras dos concellos e tamén a bens
do clero.
 Foi a que supuxo un maior volume de
terras nacionalizadas e vendidas a
maior parte entre 1855 e1867

10. Consecuencias económicas das
desamortizacións
 Consolidou o latifundismo.
 Non supuxo un cambio na estructura da propiedade.
 Aumentou o número e tamaño dos grandes propiedades.
 Non favoreceu o desenvolvemento técnico. Os novos propietarios
non invertiron (hai excepcións) en melloras técnicas.
 Explotaron as terras con xornaleiros sen cambios nas técnicas
nin nas formas de traballo
 Arrendaron as terras a labregos que tiñan que pagar unha renda
que non lles deixaba o suficiente como para investir en melloras
técnicas.
 Inmovilizou moitos capitais en terras que poideron ter sido
investidos na industria
 Permitiu o aumento da superficie cultivada e da producción de
cereal e polo tanto de alimentos.
 Moitas terras dos concellos ou comunais que non estaba
cultivadas foron postas en cultivo polos novos propietarios ven
directamente con xornaleiros e sobre todo mediante
arrendamentos

11. Consecuencias sociais
 Favoreceu a formación duna nova oligarquía
 Fusión da vella nobreza e a alta burguesía terrateniente.
 Os compradores foron sobre todo a alta burguesía e a vella nobreza.
 Non favoreceu a formación dunha clase media agraria, como
parece que era a intención inicial de Mendizabal
 Foi negativa para moitos campesiños
 Algúns perderon as terras que cultivaban en arrendo convertíndose en
xornaleiros
 Outros viron como cambiaban, a peor, as condicións dos contratos de
arrendamento
 Os concellos perderon unha boa parte dos seus ingresos e sobre
todo a súa autonomía finaceira.
 Agora dependen máis do goberno central para obter recursos
 A Igrexa perdeu tamén a súa fonte principal de financiamento
(ademais tamén os liberais suprimen a décima).
 A Igrexa adquirirá co tempo novas terras
 Compensada: os gastos da Igrexa os asume o estado
 Importante perda de patrimonio cultural.

12. RESUMEN
 POSITIVAS
 Aumento da superficie cultivada e da producción
 NEGATIVAS
 Consolidou o latifundismo..
 Non favoreceu o desenvolvemento técnico.
 Inmovilizou moitos capitais. Malo para a Industria
 Foi negativa para moitos campesiños
 Algúns perderon as terras que cultivaban en arrendo
 Outros viron como cambiaban, a peor, as condicións
dos contratos de arrendamento
 Os concellos perderon unha boa parte dos seus
ingresos e sobre todo a súa autonomía finaceira

14. A desamortizacion en Galicia
A propiedade da terra en Galicia antes da
desamortización
 A Igrexa e a alta nobreza eran as a principais
propietarias de terras en Galicia.
 A fidalguía ou pequena nobreza galega (11.000
en Galicia) actúa como intermediarioa entre os
propietarios da terra (alta nobreza e sobre todo o
clero) e os campesiños.
 Os fidalgos levaban en foro terras de mosteiros e
nobres e a súa vez subaforaban ós labregos.
 Deste xeito, sen ter grandes propiedades, a maior
parte das rendas pagadas polos labregos (60%)
acaban en mans da fidalguía.

15. A desamortizacion en Galicia: o foro.
 Contratos de arrendamento de longa duración (tres
xeraxións, 100 anos, etc.). Orixe na Idade Media. Dende
finais do século XVIII o contrato é perpetuo. Traspásase
por herencia de pais a fillos. Pódese incluso dividir a
terra
 O foreiro (labrego)debe:
 Pago dunha renda en especie.Varia segundo a época do
contrato, a zona e o tipo de productos, pero pode ser entre o
cuarto e o tercio da colleita
 Outra serie de obrigas de carácter señorial (días de traballo,
luctuosa, etc)
 O foreiro (en principio labrego) pode vender a foro. O
novo comprador debe cumprir as condicións do contrato.
(Non era raro que os mosteiros incluísen no contrato a
prohibición de vendelo a fidalgos).
 O propietario cobra a renda e non pode modificar as
condicións do contrato ata que este remate

16. A desamortizacion en Galicia
 Non supón grandes modificacións na estructura da
propiedade, so cambios nos perceptores de renda
 Os compradores foron a fidalguía e sobre todo a
burguesía
 Como os foros son perpetuos os compradores das terras
desamortizadas non poden expulsar os labregos que as
tiñan en foro. Unicamente poden seguir cobrando as
rendas, sen modificacións
 Os labregos manteñen os mesmos dereitos que tiñan
antes.
 Na práctica hai créase unha situación confusa sobre a
propiedade entre
 Labregos foreiros. Teñen o dominio util: poden explotar a terra,
deixala en herencia, vendela, pero teñen que seguir a pagar as
rendas (foros e trabucos)
 A burguesía e fidalguía. Teñen o dominio directo da terra.
Cobran as rendas pero non poden cambialas, expulsar ós
labregos, unir explotacións etc.

17. A desamortizacion en Galicia: Conflicto dos foros
 Labregos. Aspiran a se convertir en
plenos propietarios da terra, sen ter que
pagar rendas por elas. Buscan a
supresión dos fors uo no peor dos caoso
a redención: suprimilos pero
indemnizando a que ten o dominio directo
 Fidalguía e burguesía. Aspiran tamén a se
convertir en plenos propietarios da terra
para poder expulsar ós lebrego e facer
novos contratos de arrendamento máis
favorables.

18. Características xerais da agricultura
 Sistemas de cultivo tradicionais:
 rotación bianuais e trianuais.
 Escasas innovacións técnicas
 Utilización de animais de tiro,
ferramentas tradicionais....
 Baixa productividade.
 O porcentaxe de poboación agrícola
case non diminue ó longo do século
 Baixos rendementos.
 So a finais de século apréciase un
lixeiro incremento, pero moi inferior
ao que se produce noutros países de
Europa.
 Agricultura extensiva
 Aumento da producción, sobre todo
de cereal mediante a extensión da
superficie cultivada..

19. Características xerais da agricultura
 Crecemento da superficie cultivada:
o dobre a finais de século
 A producción nacional non cubre a
demanda. É necesario importar
almentos
 Escasa competividade: forte
competencia exterior e política
proteccionista
 Predominio do cereal. Trigo, vide,
oliveira e leguminosas ocupan o
90% da superficie cultivada.
 Tímido desenvolvemento dunha
agricultura especializada orientada
a exprotación: vide, olivo cítricos
 Filoxera en Francia favorece a
exportación de viños españois e o
cecemento do cultivo de vide
 Retroceso da gandería ovina

21. INNOVACIÓNS

22. A achega da agricultura ó desenvolvemento
industrial
A agricultura pódese converter nun motor da
industrialización
 Se hai innovación técnica incrementase a demanda de
ferramentas, abonos, etc que tiran da industria
 Se hai modernización a mellora do nivel de vida dos
labregos permite un incremento do consumo de
productos industrias no campo
 Unha agricultura modernizada permite a acumulación de
capitais que poden ser invertidos na industria
 A mecanización provoca un excedente de man de obra
no campo que pasa a ser man de obra barata para a
industria

23. Dificultades da industrialización
 Escasa modernización da agricultura.
 Non permitiu a acumulación capital
 A escasa innovación non incrementou demanda productos
industriais.
 Inexistencia dun mercado nacional
 Escasa capacidade de consumo do mercado interior.
 Maioría da poboación son labregos e obreiros con escasa
capacidade de consumo
 Atraso na modernización transporte.
 Mala rede de estradas para carro. Escaso e tardío
desenvolvemento do ferrocarril.
 Dificulta especialización regional, pois dificulta o transporte a
longa distancia
 Non facilitou o abaratamento productos

24. Atraso da revolución industrial
 Falta de capitais
 Mentalidade dos empresarios
 Buscan investimentos seguros: terra, débeda pública
 Non investimentos en tecnoloxía. Explotación da mans de obra
 Dependencia de capitais extranxeiro en sectores clave: sideruruxia,
minería, ferocarril ou incluso en industria agopecuaria siderurxia
 Atraso técnico
 Escasa inversión en ciencia e tecnoloxía
 Deficiente sistema educativo: control da Igrexa
 Man de obra abundante e barata
 Proteccionismo
 Inestabilidade política e retraso das reformas políticas liberais
 Casi ata finais dos anos trinta non se realizan as reformas que
facilitan o desenvolvemento económico capitalista
 Inestabilidade política de boa parte do século XIX.

25. A industria téxtil catalana
Factores que favorecen o
desenvolvemento do
téxtil catalán
 Experiencia anterior á
Guerra de Independencia
 Acumulación de capital:
exportación aguardentes,
etc
 Maior consumo interior:
labregos propietarios das
terras
 Man de obra abundante e
barata
 Proteccionismo
especialmente a finais de
século

26. A industria téxtil
catalana
Características
 Colonias e Vapores
 Dependencia tecnolóxica
exterior: importacón de
maquinaria
 Importancia do mercado
colonial
 Depende políticas
porteccionistas
 Atraso técnico
 Escasa competitividade
exterior
 Empresas familiares

27. A industria
téxtil catalana
Evolución
 Crecemento 1830-1860
 Crise anos 60 (guerra
secesión EE.UU)
 Crecemento 1868-1898
 Crise inicios 1898 pola
perda do mercado
caribeño
 Diversificación industrial
a partir do téxtil:
 Ind. mecánica,
metralúrxica, química,
etc.

28. A minería
 A maior parte das empresas
 Importante riqueza mineira:
son francesas, británicas,
ferro, cumbo, mercurio,
holandesas, etc atraidas por
cobre, etc, pero escasa
 Ricos xacementos: ferro,
explotación
 Baixa demanda mercurio, cobre, etc.
 Man de obra abundante
 Falta capital
e barata
 Atraso tenolóxico
 Facilidades legais para o
 A explotación a grande investimento, baixa
escala a pertir de 1868: lei de presión fiscal
bases sobre minas. Facilita
os investimentos extranxeiros  A producción expórtase en
bruto casi na súa totalidade a
baixo prezo
 Os beneficios van fora de
España

30.  Desenvolvemento tardío
 Escasa demanda de ferramenta
A siderurxia agrícola e maquinaria
 Tardío desenvolvemento do
ferocarril: importación do material
(lei de ferrocarris 1855)
 Falta de capitais
 Exportación de case toda da
producción de ferro (90% case ata
finais de século)
 Atraso tecnolóxico
 Inicios do século XX os altos fornos
substitúen as ferreirías tradicionais
 Etapas
 Malaga: anos 40
 Carbón vexetal
 Fundicións tradicionais
 Asturias: anos 60-70
 Carbón baixa calidade
 Ferro vasco
 Biscaia: anos 80-90

32. Siderurxia Vasca
 Crecemento no ultimo cuarto
do século
 Ferro abundante e de alta
calidade
 Estreita relación con Inglaterra
 Capitais acumulados na
minería; compañias mixtas
vasco-británicas
 Carbón de alta calidade
importado de inglaterra.
 Tecnoloxía británica.
 Demande de ferro colado
 Desenvolvemento do ferrocarril:
importante mercado interno
 Proteccionismo dende 1891
 Diversificación industrial
 Construcción naval
 Maquinaria

33. O transporte
 Estradas e camiños
 Ata mediados de
século moi poucas
estradas de primeiro
orde
 Pese ó crecemento da
rede de estradas
segue a ser deficiente
 Trazado radial

35. TRANSPORTE MARÍTIMO
 Mellora dos barcos de vela
 Lenta introducción do vapor. A finais
de século hai máis barcos de vela
que de vapor
 Incidencia no comercio interior:
navegación de cabotaxe
 Crecemento da navegación
trasatlántica a finais de século

36. O Ferrocarril  Rede deficiente
 Rede radial que dificulta a
comunicación entre zonas
 Desenvolvemento lento e tardío períféricas pero moi
 Falta de investimentos dinámicas
 Atraso técnico  Rede pouco densa
 Escasa demanda comparada con outros
 A Lei de ferrocarrís de 1855 países europeos.
estimulou a construcción  Ten un ancho de vía
 Suprime aranceis para diferente o que dificultará
importación de materiais conexión ferroviaria co
resto de Europa
 Facilita os investimentos de
capital exterior
 Concede certos vantaxes as
empresas que construen o
ferrocarril
 Explotación de terreos
contiguos a liña
 Axudas públicas para
recuperar o capital se a
liña non era rendible

39. Efectos posibles do ferrocarril
 Favoreceu un aumento do consumo
 Abaratamento dos prezos do transporte e consecuentemente
dos productos
 Acceso a máis bens procedentes doutras rexións ou países
 Moi importante para bens perecederos (alimentos, etc)
 Especialización rexional
 Non é necesario producir todo o que se necesita na propia
rexión. Pódes traer doutras e vender a otras con máis facilidade
 Estimulou a agricultura comercial, facilitando o acceso
ós mercados urbanos
 Crecemento da siderurxia
 Crecemento da minería de carbón e ferro
 Facilidades para o desprazamento da poboación
 En España estos efectos foron escasos debidos a
 Escasa densidade da rede de ferrocarril
 Importación de material para a construcción do ferocarril
 Desenvolvemento tardío

40. Comercio interior
 Non hai un mercado
nacional integrado
 Mercado rexional e
comarcal. A maior parte
dos productos que se  Lentitude das reformas
inercambian proceden da políticas
propia comarca ou rexión
 Ata os anos 40 non se
 Importancia das feiras e
suprimen moitos impostos
mercados periódicos que gravaban o transporte
 Dificultades de transporte (dereitos de portas,
 Orografía montañosa pontádegos, etc)
dificulta a comunicación do  Novo sistema monetario, a
interior e a periferia peseta a finais dos anos 60
 Malas váis de comunicación  Non se unifica o sistema
 Lento e deficiente de medidas (sistema
desenvolvemento do métrico decimal) ata os
ferrrocarril anos 80
 Telégrafo ata a mediados
dos anos 50

41. Comercio exterior
 En xeral durante o século
foi deficitario: importa por
maís valor do que
exporta
 Exportábase sobre todo
minerais, viño, aceite,e
materias primas en xeral
 Importa productos
manufacturados,
maquinaria e tamén trigo,
pese ás políticas
proteccionistas
 A inicios de século crise
pola Guerra de
Independencia e a perda
das colonias

42. A facenda: :
 Os impostos: Reforma fiscal de 1845
 Impostos directos: sobre a propiedade da terra e a industria
 Impostos indirecrtos: gravan o consume de productos de primeira
necesidade
 Problemas
 Pouca capacidade para recaudar e polo tanto escasos ingresos
 Incapacidade técnica: falta de empregados públicos, de técnicos, de
interés real por recaudar certos impostos directos
 Fraude fiscal: quen máis ten defrauda e paga poucos impostos directos
 O deficit público permanente.
 Gastábase máis do que se ingresaba. (Non é que se gastara moito en
cousas como educación, saúde, infraestructuras, etc. é que se ingresaba
pouco)
 Emisión de títulos de débeda pública agraba o problema:
 Boa parte dos ingresos do estado vanse en pagar os xuros da débeda.
 Ademais inmovilizou capitais que deixaron de se investir en industria
 O sistema era percibido como inxusto polas clases populares, pois se
basaba máis nos impostos indirectos (que afectaban máis as clases baixas)
que noos directos (que en principio afectaría máis ás clases propietarias). Os
consumos eran moi impopular

43. Política comercial
 Predominio políticas proteccionistas
 Apoiadas por boa parte da oligarquía ( que é que toma as decisións,
que exerce o poder durante a Época Isabelina e a Restauración)
 Grandes terratenientes, porductores de cereal para asegurar o
mercado fronte a importación de cereais
 Industria catalana: asegurara o mercado interior fronte ás
importacións de ingletera sobre todo cunha industria moito máis
desenvolvida e que ofrece un producto máis competitivo (máis
calidade e menos prezo)
 O proteccionismo tivo aspectos positivos e negativos
 Positivos:
 Desenvolvemento da industria ó asegurar un mercado, unha demanda
 Facilitou o crecemento da producción de cereal, asegurando a
demanda
 Negativos
 Non favoreceu o desenvolvemento técnico (para que innovar se non hai
competencia?)
 Diminución da calidade e encarecemento de certos productos.
 Máis dificultades para acceder a mercados exteriores

44. Banca e sistema
monetario
 Ata os anos trinta mantense
unha grande varidade de
moedas e sistemas de pesos e
medidas
 1868 estabécese a peseta
como unidade monetaria,
ainda que tarde en
xeneralizarse
 Emisión de billetes de banco
 Creación do Banco de España
como único autorizado a emitir
billetes (dende 1874)
 Creación da bolsa de comercio
de Madrid.

46. A Industria galega a inicios de XIX
Sectores máis desenvolvidos:  Sector pesqueiro
 Cambios coa chegada dos
 O liño. cataláns: novas técnicas de pesca
 Industria rural: materia prima, ríos, (Xávega, redes de arrastre),
experiencia tecelán. novas técnicas de conservación e
 Actividade complementaria da salga; proletarización dos
agricultura: mulleres. pescadores.
 Importación de materia prima.  Xera un incremento da actividade
 Exportación de parte da de pequenos estaleiros,
producción construcción de aparellos, etc
 Organización similar ó “domestica  Siderurxia.
sistema”  Existencia de numerosas
 Coiros e curtidos siderurxias tradicionais, sobre
todo no leste de Lugo: mineral de
 Disponibilidade de materia prima ferro, madeira para o carbón
e os medios para transformala: vexetal, auga para mover os
coiro (gando), carballos e auga mazos.
 Demanda interna e de fora de  Consumo local e comarcal.
Galicia  Creación a finais de século da
 Construcción naval primeira fundición moderna
 Creación da estaleiro de ferrol española, a fábrica de
 Tira doutras industrias: madeira, Sargadelos.
aparellos

47. A Industria galega a finais de XIX
Sectores en decadencia causas
 Crise da industria do liño: non se  Debilidade burguesía galega
avanza cara mecanización e que ademais inviste boa
concentración en fábricas
 Falta de iniciativas empresariais
parte do seu capital en
terras
 Perda mercado americano
 Dificultades transporte
 Competencia algodón catalán
 Crise ferrarías tradicionais
 Xeografía
 Competencia siderurxia vasca
 Lento desenvolvemento
 Escasa demanda interna
ferrocarril
 Decadencia do curtido coiros
 Mercado interno moi
 Os novos avance técnicos limitado
(químicos) permiten desplazala  Cidades pequenas
de zonas de bosque e ríos e  Poca capacidade consumo
achegala máis os mercados labregos: autoconsumo
 Non adopta novas técnicas
industriais: non hai industria
química
 Caida demanda a finais de
século

48. Sectores modernizados a finais XIX
 A industria conserveira e a
pesca
 Tradición
 Materia prima abundante
 Crecemento da demanda
 Capital catalan e indiano
 A construcción naval
 Crecemento demanda: pesca,
transporte mercadurías
(cabotaxe)
 Asteleiro de Ferrol
 Desenvolvemento da ría de
Vigo
 Fábricas de tellas e ladrillo
 Crecemento urbano