1. UNIDADE 2
REVOLUCIÓN INDUSTRIAL E CAPITALISMO
Borja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)

3. 1. REVOLUCIÓN INDUSTRIAL:
definición e causas.
Rev.
Industrial
=
conxunto
de
cambios
tanto
económicos
como
de
outro
tipo
que
permitiron
que
Gran
Bretaña
se
convertera
no
S.XVIII
e
XIX
no
principal
centro
industrial
e
financeiro
do
mundo.
Por
que
en
GB?
Causas
principais:
 Cambios
na
agricultura
è
2
consecuencias:
a)
Aumento
poboación
è éconsumidores.
b)
Éxodo
rural
è
é man
de
obra
barata
para
as
fábricas.
 Mercado
colonial
inglés:
as
colonias
inglesas
(Norteamerica,
Sudáfrica,
India,
Australia...)
proporcionan
materias
primas
baratas
para
a
industria
inglesa
e
demandan
produtos
elaborados.

4. Principais potencias coloniais e os
seus dominios no XVIII

5.  Dispoñibilidade
de
capital:
os
grandes
beneficios
da
agricultura
e
o
comercio,
podían
ser
reinvestidos
noutras
actividades
económicas
(industria).
 Institucións
políticas
estables
(sistema
parlamentario
inglés)
que
favorecía
os
intereses
da
burguesía.
 Mentalidade
emprendedora
(incluso
da
nobreza!!!).

6. 2. CAMBIOS NA POBOACIÓN E
AGRICULTURA
A)
CAMBIOS
NA
POBOACIÓN
(REVOLUCIÓN
DEMOGRÁFICA)
-­‐
A
partir
de
½
S.
XVIII
è
Revolución
demográfica
(á
vez
que
a
industrial)
=
aumento
da
poboación.
Factores:
J
é
produción
de
alimentos
è
ê
fames
e
maior
resistencia
fronte
epidemias
è
desaparición
mortalidade
catastrófica
(crise
de
subsistencia).
J
Melloras
na
hixiene
e
mediciña
è
ê
taxa
de
mortalidade
(de
30
a
20
‰),
sobre
todo
a
infantil.
J
A
natalidade
continúa
sendo
elevada
(35-­‐30
‰
è
elevado
crecemento
da
poboación
(poboación
británica
duplícase
entre
1800
e
1850).

8. B)
CAMBIOS
NA
AGRICULTURA
(REVOLUCIÓN
AGRÍCOLA).
O é da poboación foi posible grazas a mellora da alimentación,
ésta conseguiuse mediante o é dos rendementos e a productividade.
2 causas desta mellora:
a) Cambios técnicos e nos sistemas de cultivo:
- Eliminación do barbeito.
- Difusión da rotación cuatrienal (Sistema Norfolk) è cereais
rotan con outros cultivos (nabos, trevo, patacas) è mellora
fertilidade do chan e permitían unha maior cabaña gandeira è + carne
(mellor alimentación) e + abono (mellor productividade).
- Mellora das ferramentas (gadaña, arado) e introdución de
máquinas (sementadora mecánica de J. Tull, segadora mecánica de Mc
Cormick...).
- Uso crecente do abono e regadío.
- Cambios na mentalidade agrícola = mentalidade individualista,
emprendedora, disposta a introducir melloras e avances para aumentar
beneficios (orixe agricultura capitalista).

10. b)
Cambios
na
propiedade
da
terra:
A
nova
clase
emerxente
(a
burguesía)
è
2
consideracións:

A
terra
ha
de
ser
unha
mercadoría
máis
è propiedade
libre
e
privada,
sen
residuos
feudais
(señoríos,
morgados,
bens
eclesíasticos,
comunais).
 Os
labregos
deben
ser
só man
de
obra
ao
servizo
dos
propietarios,
sen
obrigas
feudais.
-­‐
2
exemplos:
"
Cerramentos
británicos
(enclosure
acts):
co
cercado
e
privatización
das
terras
comunais
(openfields)
è
propiedades
privadas
è
utilización
das
mesmas
para
obter
+
beneficios
è
productividade.
"
Desamortización
española:
supresión
dos
señoríos
e
posta
en
venta
das
terras
eclesiásticas
e
comunais.

12. Consecuencias
destes
cambios:
L Inicio
da
agricultura
moderna
e
capitalista
=
individualista
e
de
mercado:
orientado
á
rendabilidade
e
beneficio
do
propietario
(producir
máis
e
máis
barato è búsqueda
do
máximo
beneficio).
L Efectos
sociais
negativos
è
campesiños
pobres
perderon
terras
comunais è como
as
súas
terras
non
lles
chegaban
para
sobrevivir è
venta
das
terras
è xornaleiros
(campesiños
sen
terra)
ou
emigración
ás
cidades
industriais è
obreiros.

13. 3. TRAZOS DA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL
-­‐
A
revolución
industrial
è
tránsito
do
sistema
feudal
do
Antigo
Réxime
ao
sistema
capitalista
do
mundo
moderno.
-­‐
6
Trazos
da
Revolución
Industrial:
a)
Mecanización
=
renovación
tecnolóxica
constante
con
invención
de
máquinas
è
+
produción
e
produtos
máis
baratos.
b)
Introdución
de
enerxía
mecánica:
a
tecnoloxía
permite
substituir
a
forza
muscular
humana
e
animal
por
formas
de
enerxía
mecánica:
carbón
(máquina
de
vapor
de
Watt,
1769),
petróleo,
electricidade.

15. c)
Establecemento
do
sistema
fabril
(factory
system):
que
substitúe
aos
anteriores
sistemas
de
produción
(gremial,
domestic
system).
A
unidade
de
produción
básica
é
a
fábrica
=
lugar
mecanizado
onde
a
máquina
controla
o
ritmo
e
marca
a
forma
de
traballo
dos
obreiros
è
sobreexplotados
e
alienados.
d)
Desvalorización
do
traballo
humano
(o
importante
é
a
máquina)
è
incremento
da
xornada
laboral
e
emprego
masivo
de
man
de
obra
de
escasa
cualificación
(homes,
mulleres
e
nenos)
á
que
se
lle
pagan
baixos
salarios.

17. e)
Necesidade
de
financiamento:
Inicialmente
as
industrias
teñen
carácter
familiar
e
se
autofinancian
co
reinvestimento
constante
dos
beneficios.
A
medida
que
avanza
a
industrialización
precísase
apoio
bancario
e
bolsístico.
f)
Existencia
de
sectores
punteiros:
que
se
adiantan
na
mecanización
e
arrastran
aos
demáis
sectores
(Ex:
téxtil
de
algodón
demanda
carbón
e
ferro
para
as
máquinas,
o
ferrocarril
demanda
ferro
para
raís
e
carbón
para
tracción...).

18. Revolución
Industrial
è 2
fases
ben
diferenciadas:
 1ª
Rev
Industrial
(c.
 2ª
Rev
Industrial
(c.
1880-­‐1914):
1780-­‐1880):
-­‐
Novas
potencias
industriais:
-­‐
Inicio
en
Inglaterra
e
logo
Alemaña,
EEUU,
Xapón
expansión.
-­‐
Enerxía:
petróleo
e
electricidade
-­‐
Enerxía:
vapor.
-­‐
Sectores:
enerxético
e
químico.
-­‐
Sectores:
algodón,
sidero-­‐ -­‐
Grandes
fábricas
metalúrxico
e
ferrocarril.
-­‐
Financiamento
bancario
e
-­‐
Fábricas
pequenas.
bolsístico.
-­‐
Autofinanciamento
-­‐
Novas
formas
de
organizar
a
produción:
taylorismo
e
fordismo.

19. -­‐
Expansión
da
industrialización
por
Europa=
en
forma
de
ondas
en
dirección
NO-­‐SE,
en
4
áreas:
1.
Pioneira:
GB.
2.
First
corners:
Bélxica,
Francia,
Alemaña
(Europa
NO).
3.
Late
corners:
Escandinavia,
Rusia,
Austro-­‐Hungría.
4.
Periferia
sur:
Europa
mediterránea
(España,
Italia,
Balcáns…).
-­‐
A
industrialización
tivo
éxito
só
en
reducidos
países
(1
e
2) è
economías
escandinavas,
mediterráneas
e
orientais
seguiron
sendo,
ante
todo
agrarias
(agás
algunhas
zonas:
Norte
de
Italia,
Cataluña,…).

21. PRIMEIRA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL
(c.1780-1880).
-­‐
Limitada
case
en
exclusiva
a
GB,
os
sectores
punterios
foron
o
téxtil
de
algodón,
o
siderometalúrxico
e
o
ferrocarril.

Téxtil de algodón:
primeiro
motor
da
R.I.
Causas:
-­‐
Materia
prima
abundante
e
barata
procedente
das
colonias.
-­‐
Elevada
demanda
popular
de
tecidos
de
algodón
(indianas).
-­‐
Innovacións
técnicas
e
aplicación
da
máquina
de
vapor
(Watt,
1769).
-­‐
Man
de
obra
barata
para
máquinas
sinxelas
(spinning
jenny,
water
frame,
mule).

22. INNOVACIÓNS TÉCNICAS EN SECTOR
TÉXTIL

24. 
Siderometalúrxico (ferro): 2º
sector
en
industrializarse.
-­‐
As
pequenas
fraguas
alimentadas
por
madeira
è
altos
fornos,
alimentados
por
carbón
mineral
(maior
poder
calorífico
para
fundir
o
ferro).
-­‐
Inventos
+
importantes:
a)
Alto
forno
de
Darby
(1732):
uso
de
carbón
de
coque
(hulla
sen
sulfuro),
+
calorífico.
b)
Máquina
de
vapor
(1776),
incorporada
por
Wilkinson
ao
sector
siderúrxico.
c)
Pudelaxe
do
ferro
(Cort,
1783):
fundir
e
golpear
ferro
para
eliminar
escouras
è
ferro
+
puro.

25.  Ferrocarril:
-­‐
Invento
fundamental
=
locomotora
de
Stephenson
(1829)=
máquina
de
vapor
capaz
de
moverse
sobre
raís
è
1ª
liña:
Liverpool
–
Manchester
(1830).
-­‐
Vantaxes:
capacidade
de
carga,
rapidez,
menor
custo
e
maior
seguridade
è
revolución
nos
transportes
-­‐
Construción
rede
ferroviaria
a
partir
3ª
década
do
S.
XIX
è3
efectos:

26. ✓ Demanda
de
ferro
e
aceiro
para
construción
rede è
transformación
da
siderurxia
nun
motor
esencial
da
economía
británica.
✓ Ocupación
de
gran
cantidade
de
man
de
obra.
✓ Mellora
e
interrelación
dos
mercados
✓ Movilización
de
grandes
capitais
è
estímulo
ao
sector
financeiro
e
bancario

29. A SEGUNDA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL
(c.1880-1914)
-­‐ 2ª
fase
R.I
=
nova
onda
de
innovacións
nos
decenios
finais
do
século:
técnicas,
industriais,
empresariais…
I.
NOVAS
FONTES
DE
ENERXÍA

Petróleo:
-­‐
Nun
primeiro
momento
utilizado
para
iluminación.
-­‐
Avances
en
destilación
è
novos
usos:
lubricante,
combustible
de
máquinas
e
fábricas,
calefacción,
materia
prima
para
industria
petroquímica...
- Melloras
no
motor
de
combustión
(Daimler
Benz,
1900)
è xeneralización
do
petróleo
como
combustible
de
automóbil.

30.  Electricidade:
-­‐
Orixe
en
innovacións
(pila
de
Volta,
lampada
de
Edison…).
-­‐
Vantaxes:
limpeza,
flexibilidade,
doada
de
transportar
e
converter
en
luz,
calor
ou
movemento.
-­‐
Aplicacións
masivas:
iluminación,
enerxía
de
máquinas
electricas
na
industria,
comunicación (teléfono, telégrafo,
radio…), transporte (tranvía, metro…).

31. II. NOVOS SECTORES PUNTEIROS
- 3 sectores industriais punteiros è impulsan
desenvolvemento industrial:
 Sector sidero-metalúrxico: medra e introduce
novidades è 3 efectos: a) Ferro segue a ser pan de
industria (maquinaria, construción, bélica, e sobre todo
automóbil).
b) Perfeccionamento do aceiro.
c) Aparición novos metais e aliaxes (aluminio, níquel…).

32.  Sector químico è productos
novos e artificiais que desprazan a
vellos recursos caros e escasos.
- Aplicacións: tintes para industria
téxtil, fertilizantes químicos,
tecidos e fibras artificiais,
plásticos, medicinas, perfumes,
dinamita (Nobel).
- Dentro sector químico destaca
o petroquímico (utiliza petróleo
como mat prima) è combustibles,
derivados e outros (farmacia,
plásticos, pinturas, téxtil…).
Sector eléctrico

35. 1.3 REVOLUCIÓN DOS TRANSPORTES
Avances no S.XIX:
- Ferrocarril: na 2ª ½ S.XIX concluironse as principais redes ferroviarias en
Europa e Estados Unidos.
- Transporte urbano: electricidade è tranvías e trens metropolitanos (metro, 1º
en Londres en 1887).
- Navegación: melloras na construción (aceiro e maior potencia de motores) e
aplicación vapor è barcos + rápidos e seguros è ê duración viaxes
transoceánicos è favorecendo migracións europeas e comercio, facilitados por
construción canais interoceánicos: Suez, entre Mediterráneo e Vermello, 1869, e
Panamá, entre Atlántico e Pacífico, 1904.

36. - Automóbil: resultado de combinar motor a explosión, neumático e
petróleo como combustible è verdadeira rev nos transportes. Primeiro
automóvil (Peugeot) comezou a funcionar no ano 1891. Pero será nos
EEUU co Ford T (inicios S.XX) cando automóbil se converta en
producto de consumo masivo para amplas capas de poboación.
- Aviación: a finais do S XIX e inicios do S.XX, experimentación (primeiro
voo, Irmáns Wright, 1903) è explotación militar e comercial nas
primeiras décadas S.XX.

39. 2.2 A IMPORTANCIA DO CAPITAL:
SOCIEDADES E BANCOS
Na economía industrial, capital = ben
esencial para funcionamento empresas.
Grandes beneficios por industrialización è
autofinanciamento das empresas e
excedentes è ampliación e mellora das
empresas e inversión noutras.
Aparición de novos sectores (minería,
siderurxía, ferrocarril) è investimentos +
fortes è necesidade de financiamento
exterior è conversión de empresas en
sociedades anónimas = sociedades por
accións.
Acción = cada parte do capital dunha
empresa que se distribúen entre os socios
ou son vendidas ao público.
Accionista (pousidor de accións) é
propietario dunha parte proporcional da
empresa è recibe beneficios en función
das accións poseidas.

40. § Compra-venta de accións è
creación Bolsas de Valores (mercados
de capital).
§ Os bancos tamén cobraron unha
grande importancia (S. XIX) è é da
súa actividade. 2 tipos:
- Bancos de depósitos:
gardan aforros particulares,
- Bancos de investimento:
otorgan préstamos a longo prazo a
empresas para actividades industriais
(por exemplo: construción ferrocarril
en Europa continental).
Por tanto, os bancos convertéronse
en suministradores de capital para
industrias (préstamos), creando
sistemas para facilitar as transaccións
(papel moeda, cheques, letras de
cambio…).

41. 3. CAPITALISMO E SOCIEDADE
DE CLASES
Rev. InduStrial estivo ligada a expansión capitalismo (liberalismo)
industrial è división capital e traballo e nova sociedade de clases,
rexida por poder ec. è 2 grupos: burguesía e proletariado.
3.1 LIBERALISMO ECONÓMICO
Conxunto de teorías ec. enunciadas por autores ingleses a finais do
século XVIII (escola de Manchester).
Destaca, ante todo, Adam Smith (Ensaio sobre a natureza e causas da
riqueza das nacións, 1776), o cal afirma:
a) Sociedade está composta non por estamentos, senón por
individuos.
b) Motor da economía = interés particular o individual.
c) Interés individual concorre no mercado, a través dos prezos,
rexidos por libre xogo de oferta-demenda.
d) Nada debe estorbar este libre xogo, nin sequera o Estado è
eliminación barreiras proteccionistas e monopolios que frenen o libre
comercio.

42. Outro autor, David Ricardo è traballo = mercadoria + dentro do
capitalismo e “lei natural do salario” è salario traballador = mínimo
necesario para garantizar a súa subsistencia.

43. Robert Malthus: coñecido pola súa teoría da poboación è existe
desequilibrio entre crecemento de poboación e recursos (+ lento) è
necesidade de ê natalidade para reducir miseria.

44. 3.2 O FUNCIONAMENTO DO CAPITALISMO INDUSTRIAL
Liberalismo ec. è capitalismo = sistema ec. no que os medios de
producción (fábricas, máquinas, stocks…) son propiedade privada.
Prop. privada está concentrada en moi poucas mans
(burguesía=capitalistas) è maioría da poboación non ten propiedades,
só a súa forza de traballo (proletariado), que vende a cambio dun
salario.
Ademáis para que os capitalistas vivan das súas propiedades é
necesario que os seus traballadores produzan + que o que gañan è
excedente (plusvalía) que enriquece ao capitalista.
Capitalismo = sistema de iniciativa libre, non planificado, que busca o
máximo beneficio individual e rixese polo libre xogo de oferta e
demanda.
A falta de planificación è crises cíclicas (se repiten co tempo). Son
crises de sobreproducción = crises que se producen por 1 exceso de
roducción que é incapaz de absorver a demanda è productos en stock
è caida prezos è beneficios ê è peche de empresas è paro
aumenta.

45. Outra característica do capitalismo é a mecanización è substitución do traba
3.3 A BURGUESÍA
Burguesía= nova clase dominante (elite) è sustitución da aristocracia e matr
Burguesía controla o poder político (sufraxio censitario), social, económico e
Tamén xurdiu ca industrialización unha importante clase media: profesionais

47. 3.4 O PROLETARIADO
Proletariado = asalariados è grupo + desfavorecido e explotado da
nova sociedade de clases.
Proletariado = Masas inmensas de persoas que non tiñan máis que a súa
forza de traballo para alimentar a súa familia (prole) è miseras
condicións de vida.
Proletariado = forza de traballo necesaria para accionar máquinas ou
manipular pezas, mercándose a baixo prezo (salario) e vivindo ao ritmo
das máquinas.
Xornadas de traballo moi longas (14-16 h) e en deficientes condicións
(ruídos, fume), a cambio de salarios escasos è subsistencia. Sen
seguros de enfermidade, accidente ou vellez.
Fóra do traballo a vida non melloraba è vivendas pequenas, insalubres,
con rúas sen alcantarillado nin auga potable.

48. Nenos e mulleres traballaban nas mesmas condicións è soldos inferiores
aos homes (os nenos 10%, mulleres 40%).
Disciplina laboral moi estricta è despidos e castigos correntes e moitas
veces inxustificados. Falta de lexislación laboral è abusos dos patróns e
ningunha protección ante enfermidades ou accidentes laborais até 1833
(GB).

49. 4. CARA A UNHA SOCIEDADE
URBANA E INDUSTRIAL
Sociedade tradicional (agrícola e feudal) è sociedade industrial.
Industrialización è crecemento urbano por concentración capitais e
traballadores è sociedade fundamentalmente urbana a finais S. XIX
è cidades convertéronse en grandes metrópoles (millóns de persoas)
è barrios novos, medios de transporte, e toda unha serie de servizos (escolas,
hospitais...).
As cidades medraron rápidamente è Mentres a comezos de século XIX só o 2%
da pob europea era urbana, un século despois vivían en cidades o 70% dos
británicos, o 60% dos alemáns e o 45 % de franceses.

50. Crecemento urbano è graves problemas nos primeiros tempos da
industrialización è separación social por barrios:
L burguesía: no centro da cidade è barrios residenciais (bos
servizos, amplas avenidas).
L proletariado: nos barrios obreiros, insalubres e incómodos
(barracóns, hacinamento…).
A finais S.XIX as condicións de vida urbana melloraron grazas as
melloras hixiénicas (sumidoiros, auga corrente) de médicas (vacinas)
è é esperanza de vida.
Co tempo, a redución da xornada laboral e a mellora do salario è
novas formas de lecer (deportes, cine, bailes, cafés…).
Na cidade a familia extensa (avós, pais, fillos, netos, tíos, curmáns…)
propia do agro è familia nuclear (pais e fillos) propia das cidades por
vivendas pequenas e escasos salarios.
Estes cambios, non foron iguais en todos os lugares de Europa, foron
máis intensos algunhas zonas de Europa do NW e GB, e menos en
Europa oriental e meridional, e zonas tamén de Europa occ. è
continuación modos de vida tradicionais do AR.