Sociedade e Movemento obreiro no século XIX

1. TEMA 9 SOCIEDADE E MOVEMENTOS
SOCIAIS DO SEC.XIX

2. • A implantación do liberalismo supuxo a
desaparición da sociedade estamental e o
xurdimento da nova sociedade de clases.
• O criterio diferenciador será agora o económico
• Dous novos grupos sociais xorden e se
enfrontan: a burguesía industrial e o
proletariado.
• A precaria situación laboral dos obreiros fai
xurdir novas ideoloxías como o socialismoe o
anarquismo e o movemento obreiro.

3. A Configuración da nova sociedade de
clases
• Co Estado liberal poñíase fin aos privilexios outorgados
polo nacemento e se impón a igualdade xurídica de todos
nunha mesma categoría, a dos cidadans.
• As diferencias sociais danse en función da riqueza.
• Agora, os negocios, a valía persoal, a formación
académica, etc. permitían a posibilidade de ascenso dos
individuos nunha sociedade que valoraba máis o esforzo,
a capacidade de traballo, o servizo público, etc. que o
nacemento ou a pertenza ás vellas linaxes nobiliarias.

4. • Na nova sociedade de clases distínguense :
• Clases dirixentes formadas pola antiga aristocracia, o alto
clero , altos cargos da administración e o exército e a alta
burguesía industrial e urbana.
• Clases populares integradas por obreiros industriais,
artesáns,campesiños e xornaleiros.
• Entre ambos grupos estaban unha escasa clase media
formada por pequenos e medianos comerciantes,
profesionais liberais, postos intermedios da
administración...
• As diferencias de riqueza e as duras condicións da clase
obreira e campesiños orixinaron novos movementos
sociais. Eran conflictos de clase nos que se contrapoñían
as novas ideoloxías e as novas organizacións obreiras

5. OS GRUPOS SOCIAIS TRADICIONAIS
• A NOBREZA
• A nobreza perde gran parte dos seus privilexios.
• A pequena nobreza,os fidalgos, perde importancia social e poder
económico. Perde o seu principal privilexio, o dereito á exención de
impostos, e as súas terras lles proporcionaban rendas escasas Asi
que a maioría pasou a formar parte da clase media de propietarios
agrícolas.
• En Galicia, a fidalguía, mantivo un importante poder social e
político A alta e media nobreza mantiveron a súa importancia
social,económica e política. Conservaron gran parte do seu
patrimonio, e mesmo se fixo con novas propiedades provenientes
da desamortización. Unha parte emprendeu negocios ou
emparentou con burgueses adiñeirados.
• En xeral, os nobres seguiron formando parte da cúspide da nova
sociedade

6. • O CLERO
• A igrexa diminuiu os seus poder económico coa desamortización
e a supresión do décimo, pero manteñen a súa influencia nunha
sociedade profundamente relixiosa.
• En liñas xerais, os gobernos progresistas limitaron o poder do
clero mentres que os moderados e conservadores apoiaron e
favoreceron á Igrexa.
• existiu unha forte corrente anticlerical entre os sectores
populares que deu lugar a accións violentas que se saldaron con
incendios de igrexas e conventos.

7. • O CAMPESIÑADO
• Seguiu a ser o grupo máis numeroso da poboación e, a diferencia
dos países fortemente industrializados europeos.
• Os campesiños pobres sufriron as consecuencias negativas da
transformación do réxime da propiedade realizada polos liberais.A
desamortización non contribuíu a mellorar a súa situación, foron
moi poucos os que puideron facerse con terras que saíron á venta, e
a desamortización dos bens de propios e comúns resultoulles
especialmente negativa pois se viron privados dunha importante
fonte de recursos e convertidos en simples xornaleiros.
• No Norte, hai un predominio da
pequena propiedade,
e no Sur, un dominio das
grandes propiedades .
• En GALICIA, o campesiñado, aínda que non posuía a propiedade da
terra, mantiña certos dereitos sobre ela derivados do réxime foral.

8. OS NOVOS GRUPOS SOCIAIS
• A BURGUESÍA
• Constituíu o grupo ascendente desta nova sociedade.
Tanto a revolución política liberal como a industrialización
contribuíron, a que se fixera co control do poder político e
económico.
• No entanto en España, o escaso desenvolvemento
económico e industrial fixo que os seus efectivos fosen
relativamente escasos e que mantivese unha mentalidade
pouco emprendedora e favorable ao ennobrecemento.
• A burguesía xunto coa antiga aristocrácia conformaron
unha élite privilexiada que controlabao poder económico
e político conformandose así como o grupo oligárquico

9. ALTA BURGUESÍA, formada por
financeiros, industriais, propietarios
de terras e comerciantes, manexan
grandes fortunas e controlan o
poder político.
Moitos acrecentaron as súas
fortunas con concesións estatais e
investimentos en bolsa
A burguesía industrial conseguiu do
Estado a necesária política
proteccionista para a súa incipiente
indústria.
Porén moitos sentironse atraídos
mais polo investimento en terras que
polas aventuras industriais.
Reside e ten o seu centro de negocios
nos focos económicos: Madrid
Barcelona ou Bilbao

10. • CLASES MEDIAS.
• O seu número era escaso e súa composición social era moi
variada: propietarios de terras, comerciantes, pequenos
fabricantes, profesionais liberais (avogados, notarios, arquitectos,
construtores, médicos, boticarios) e empregados públicos
(mestres, profesores, oficinistas, etc.).
• Compartían cos grupos
poderosos o estilo de vida, as
formas de lecer e o nivel de
instrución. Aínda que a súa
menor capacidade económica as
levou a unha forma de vida máis
privada e doméstica.
Unha gran parte era ideolóxicamente conservadora, defendíaa orde,
o valor do traballo e a propiedade temerosas das clases populares.
Outros, intelectuaise profesionais liberais defendian a democracia e
o republicanismo

11. • OS GRUPOS POPULARES
• PROLETARIADO INDUSTRIAL
• Desenvolveuse parello á industrialización e aos novos sistemas de
produción a ela vinculados. Procedian do campo e dos talleres
artesáns arruinados pola competencia das máquinas.
• O proletariado non posuía
mais que a sua forza de traballo
que lle vendia ao patrón a
cambio dun salario.
• O incremento do proletariado non se aprecia ata o século XX.

12. • ARTESANS E TRABALLADORES DE SERVIZOS
• A mediados do século XIX ainda existía un elevado
número de empregados nos oficios clásicos de
tradición gremial e artesanal(carpinteiros, ferreiros..)
• Nas cidades ademais concentrábanse um número
elevado de traballadores de servizos (limpeza,
iluminación) mozos de comercio,vendedores
autónomos e traballadores domésticos, sobre todo
mulleres.
• No último estrato os mendigos.

14. • Transformacións sociais ate minuto 23
• https://youtu.be/3v6uz409gh0?t=1189

15. CONFLITIVIDADE SOCIAL E MOVEMENTO OBREIRO
• CONDICIÓNS DE VIDA DA CLASE TRABALLADORA
• Os principios liberais de liberdade de contratación e
salarios, o interese da burguesía en obter os máximos
beneficios e a falta de regulamento levan aos traballadores
industriais a unha vida miserable: malas condicións de
traballo, baixos salarios, falta de dereitos, emprego de man
de obra infantil e feminina (reciben salario menor)

16. UN BARRIO OBREIRO
Este barrio [o de Esteiro, en Ferrol] acolle no seu seo a clase máis desventurada
da sociedade, como é a prostitución desvergonzada e rueira; barrio antigo e non
reformadas as súas primitivas edificacións, as casas son vellas, húmidas, con
escasa luz e nula ventilación; das fiestras penduran farrapos de toda clase, ou
prendas de vestir lavadas que se enxugan ao aire estendidas sobre unha corda;
sen retretes na súa maioría e con pozos negros, que de tales non teñen máis que
o nome, ou sen eles, almacenando os seus moradores os desperdicios e as
dexeccións en recéptaculos que conducen, a todas horas, a hortos próximos que
xeralmente se cultivan, despedindo un olor capaz de producir vómito ao
transeúnte que teña a desgraza de pasar ao seu lado; barrio o máis populoso,
como xa dixemos, e o máis pobre, como dicimos agora, e por esta causa o máis
descoidado en cultura social, educación, instrucción e moralidade; barrio no que,
por razón do seu modo de ser, viven en repugnante consorcio e como en familia,
os pais, os fillos, os porcos, as cabras (...). Barrio que ten todas as rúas, a
excepción dunha, sen empedrado, facéndose imposible o tránsito en épocas de
choiva, por converterse en fochancas e charcas. (...) Un barrio así ten que ser
forzosamente antihixiénico, e polo tanto insalubre; ten que ser, por esta triste
condición, o que maior tributo paga á mortalidade, o do que as xentes
medianamente acomodadas foxen como da peste.
P. NIETO RODRÍGUEZ. Memoria acerca das condicións hixiénicas e o estado
sanitario de Ferrol. 1895.

17. TRABALLO INFANTIL E FEMININO
A idade de seis anos para comezar a traballar é a xeral, non
só en Cataluña, senón nos restantes centros fabrís de España
(...). Traballan de 12 a 13 horas, gañan moi pouco e se lles
trata moi mal (...). Estas infelices criaturas de seis anos
deben percorrer longas distancias para ir ao traballo e
quedan durmidos a cada instantes nas fábricas da alta
montaña de Cataluña, instaladas nas marxes dos ríos e nas
que se traballa día e noite, alternando por grupos.
L. ANER. Informe sobre o traballo infantil [presentado ante a Comisión de
Reformas Sociais]. 1883.

18. AS ORIXES DO MOVEMENTO OBREIRO
A REACCIÓN CONTRA AS MÁQUINAS: O LUDISMO
• Primeiras protestas obreiras 1820-30 xunto cos inicios da
industrialización e a introdución das máquinas. Os obreiros
reaccionan ante a perda do seu traballo coa destrución
dasmáquinas, ás que consideran culpables da perda de
postos de traballo.
• Estas acccións, Ludistas
(Ned Ludd, primeiro destrutor de
máquinas).
• Comezan en Alcoi(1821) e
Cataluña co 1835 incendio
da fábrica El Vapor de Bonaplata.
Tratábase de movementos
esporádicos e pouco planificados,
actos violentos reprimidos duramente polas autoridades.

19. • En Galicia, as traballadoras da fábrica de tabacos da
coruña tiraban as máquinas ao mar.
• Pero os traballadores comprenderon que o
verdadeiro problema non eran as máquinas, senón as
condicións de explotación ás que estaban sometidos,
e comezaron a desenvolver novas formas de loita
como a folga e a unidade de acción mediante
asociacións obreiras.

20. • SOCIEDADES DE RESISTENCIA E PROTECCIÓN MUTUA.
• Asociacións para defenderse e coordinarse na loita, con
socorro mutuo e sindicatos sectoriais.
• Inicialmente, prohibidos pola lexislación liberal por iso as
primeiras asociacións obreiras presentábanse como
mutualistas e benéficas.
• A lei de 1839 autoriza os socorros mutuos de obreiros,
que loitaban polas melloras salariais,
redución da xornada laboral e regulamento
do traballo.
Forman caixas de resistencia, onde os
traballadores pagaban unha cota
para facer fronte a enfermidades, morte,
folga ou despedimentos.

21. • O primeiro sindicato fundouse en Barcelona no 1840, a
Asociación de Protección Mutua dos Teceláns do algodón
de Barcelona.
• En Madrid a Asociación de Impresores.
• Pero durante a Década Moderada, as asociacións obreiras
foron disoltas e ilegalizadas, co que pasaron á
clandestinidade. A pesar diso o asociacionismo obreiro
espallouse por moitos lugares de España (Granada, Madrid,
Valencia).
• En 1854 co Bienio Progresista expándese o obreirismo.
• Agora as reivindicacións xa non serán só laborais senón que
tamén incluiranse peticións políticas semellantes ás dos
Cartistas en Inglaterra.
• A volta ao poder dos moderados trouxo consigo a represión
do asociacionismo obreiro.
• O movemento obreiro desenvolveuse plenamente a partir
da aprobación da Lei de Asociacións de 1887 con Sagasta.

22. A PROTESTA ORGANIZADA: AS FOLGAS
Cando as negociacións fracasan, os obreiros empregan a folga
como instrumento de presión e de loita para conseguir
melloras nas condicións laborais. As folgas proliferaron entre
1840 e 1850. Destacan as da fábrica de Bejar e a dos
traballadores de Alcoi en 1857.
A primeira folga xeral
produciuse
no ano 1855 durante o
Bienio progresista.
Xurdiu en Barcelona como
reacción á introdución das
novas máquinas de fiar,
as selfactinas

23. A carga. Ramón Casas 1899

24. • AS REVOLTAS AGRARIAS
• As insurreccións agrarias convertéronse nunha constante a
partir do Bienio Progresista, as desamortizacións non fixeron
máis que acentuar os desequilibrios , e alonxaron a
esperanza dun reparto da propiedade da terra beneficiosa
para os xornaleiros, a de Madoz os privara do uso das terras
comunais dos concellos.
• Os levantamentos remataban a miudo coa ocupación de
terras e a súa repartición entre os xornaleiros.
• Os movementos de ocupación producíronse en Andalucía,
Aragón, Cataluña e Andalucía. Salientaron os de Utrera e El
Arahal (Sevilla, 1857) e a sublevación de Loja (Granada,
1861).
• O movemento fracasou, pero se reavivará posteriormente.

25. AS NOVAS IDEOLOXÍAS OBREIRAS
Desde comezos do século XIX, varios pensadores denunciaron as
inxustizas que sufrían os obreiros. Estes foron chamados socialistas
utópicos, como os franceses Saint-Simon,Owen, Fourier ou Cabet.
Pretendian mellorar as condicións de vida dos obreiros mediante
proxectos ideais, pero que dificilmente poderían ser levados á
relidade.
Propoñían sociedades igualitarias,
a propiedade colectiva e o reparto da riqueza.
Fourier
Owen

26. • En España o socialista utópico mais notable foi
Joaquin Abreu, fourierista gaditano que defendía a
creación de falansterios (cooperativas de produción
que producían todo o necesario para os seus
habitantes). Desde Andalucía se estendeu a Madrid e
Barcelona.

27. A AIT: MARXISMO E ANARQUISMO
• A nova situación de tolerancia política creada durante o
Sexenio Democrático (1868-1874) permitiu que as forzas
obreiras puidesen saír da clandestinidade e actuar
publicamente,feito que favoreceu a expansión do
movemento obreiro organizado.
• Chegan a España as ideas socialistas e anarquistas.
• En 1864 fundouse en Londres a Asociación Internacional de
Traballadores, tamén coñecida como I Internacional, co
obxectivo de potenciar a unión e a loita dos traballadores
pola súa emancipación en todo o mundo.
• En 1870, celébrase o primeiro congreso da Federación
Rexional Española (FRE)en Barcelona , integrada na AIT.

28. • O SOCIALISMO MARXISTA
• Paul Lafargue, xenro de Marx, difunde
a ideoloxía por España en 1871.
• Principios básicos:
- o medio máis eficaz para modificar
a sociedade é a loita de clases
- os cambios os debe facer o proletariado, organizado en
sindicatos e partidos políticos obreiros
- os traballadores deben conquistar o poder mediante a
revolución
- unha vez conquistado o poder estableceríase a ditadura do
proletariado coa expropiación da propiedade privada e a súa
estatalización.
- lograda a colectivización dos medios de produción, todos
terían iguais condicións de vida nunha a nova sociedade sen
clases.

29. • SOCIALISTAS MARXISTAS
• Pablo Iglesias Posse funda o PSOE en 1879 na
clandestinidade. Tras a aprobación da Lei de Asociacións
de 1887 celébrase
o primeiro congreso en 1888,
onde sae a UXT.
Unión Xeral de Traballadores
• Tras a revolución rusa de 1917 e a
fundación da Terceira Internacional Socialista por Lenin
en 1919, escíndense os defensores
do modelo soviético e aparece o
Partido Comunista de España en 1921
Dolores Ibárruri, A Pasionaria
Unha das fundadoras do PCE

30. ANARQUISMO
Introducido en España en 1868 por Giuseppe Fanelli, amigo e
discípulo de Bakunin. Grande influencia no movemento obreiro
español, sobre todo en Cataluña, Levante e Andalucía.
• O obxectivo é transformación revolucionaria da sociedade
capitalista:
- destrución do Estado
- eliminación de calquera tipo de autoridade ou poder
- supresión da propiedade privada
- eliminación de todo tipo de diferenza socioeconómica
- nova organización social en comunas autónomas, con
goberno de autoxestión mediante acordos libres e pactos solidarios.
Copropietarios dos medios de produción
- transformación social feita polos propios traballadores
• Desconfían da vía política para transformar a sociedade.
Abstención electoral.
• Emprego da violencia, propaganda, organizacións clandestinas.

31. Giuseppe Fanelli Mijaíl Bakunin
Fanelli difundiu as ideas anarquistas como si fosen da
AIT. Isto axudou á expansión das ideas anarquistas entre
o proletariado catalán eo campesiñado andaluz

32. • ORGANIZACIÓNS ANARQUISTAS
• Caracterízase pola división ideolóxica e práctica.Intento de
integrarse: Solidariedade Obreira
- CNT Confederación nacional do Traballo.
Fundase en 1910, tras a Semana Tráxica de Barcelona.
Defende a folga social revolucionaria como táctica esencial
para a emancipación da clase traballadora.Principal
asociación nos inicios do século XX.
- FAI: Federación Anarquista Ibérica. Fundada polos máis
radicais da CNT en 1927. Os máis extremistas defenden a
propaganda pola acción, con atentados contra industriais,
políticos, bispos, terratenentes...
- A Man Negra ,secreta, (1882-83)

33. • As discrepancias entre as duas correntes
internacionalistas,marxistas e anarquistas culminaron en
1872 coa expulsión do grupo madrileño da FRE e fundouse
a Nova Federación Madrileña, de carácter marxista, este
grupo era minoritario. En 1879 transformouse na
Agrupación Socialista Madrileña, xermen do PSOE.
• Durante a I República diversos grupos de anarquistas
aspiraban ao derrubamento do Estado. Tras o fracaso a
Internacional comezou a perder forza.
• En 1874 o novo réxime da Restauración a declarou ilegal.
• En 1881 a ilegalizada FRE cambiou o nome polo de
Federación de Traballadores da Rexión Española(FTRE) para
adaptarse á lexislación que prohibía as asociacións de
carácter internacional.

34. • SOCIEDADES OBREIRAS CATÓLICAS
• Ante o avance das ideoloxías radicais,A Igrexa
trata de contrarrestar a influencia de socialistas
e anarquistas creando sindicatos católicos para
fomentar a cooperación entre clases e lograr a
concordia social desde unha óptica cristiá.

35. A RESPOSTA DE PATRONAL E ESTADO
• Crean organismos para defender os seus intereses:
Cámaras de Comercio,Comisión de fábricas, Xuntas de
Comercio.
• A actitude do Estado varía a resposta segundo quen
goberne. Postura inicial de negativa a toda negociación e
postura tolerante xa no século XX, co recoñecemento de
dereitos para os traballadores.
• Forte vixilancia e emprego
da forza recorrendo á
Garda Civil ou ao exército.

36. • O movemento obreiro foi conseguindo leis de
caracter laboral que regulasen os salarios, a
xornada laboral..
• En 1883 créase o Instituto de Reformas Sociais
para impulsar as leis que farán mellorar á clase
obreira.
• 1908 crease o Instituto Nacional de Previsión
para a xestión do réxime xeral dunha incipiente
seguridade social.
• 1919 redución de xornada a 8 horas
https://youtu.be/3v6uz409gh0?t=1542