The Book of Sirach or Ecclesiasticus is a Jewish work, originally written in Hebrew. It consists of ethical teachings, from approximately 200 to 175 BCE, written by the Judahite scribe Ben Sira of Jerusalem, on the inspiration of his father Joshua son of Sirach. Joshua is sometimes called Jesus son of Sirach or Yeshua ben Eliezer ben Sira.

2. CHAPTER 1
1 Sirak Ba Yesu Nyansa Ho Nnianim. Ɛfiri sɛ mmara no
ne adiyifoɔ no, ne afoforɔ a wɔdi wɔn anammɔn akyi de
nneɛma bebree ne akɛseɛ ama yɛn, na ɛno nti na ɛsɛ sɛ
wɔkamfo Israel wɔ adesua ne nyansa ho; na ɛnyɛ
akenkanfoɔ nko ara na ɛhia sɛ wɔn ankasa bɛyɛ
ahokokwafoɔ, na mmom wɔn a wɔpɛ sɛ wɔsua adeɛ nso
tumi nya mfasoɔ ma wɔn a wɔwɔ abɔnten, denam kasa
ne akyerɛw nyinaa so: me nana Yesu, berɛ a ɔde ne ho
ama pii ama mmara akenkan , ne nkɔmhyɛfoɔ no, ne yɛn
agyanom nwoma foforɔ, na wɔnyaa atemmuo pa wɔ mu
no, wɔtwee wɔn kɔɔ ne ho nso sɛ ɔnkyerɛw biribi a ɛfa
adesua ne nyansa ho; sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔn a wɔpɛ sɛ
wɔsua adeɛ, na wɔde saa nneɛma yi ayɛ wɔn su no,
bɛnya mfasoɔ kɛseɛ wɔ abrabɔ mu sɛdeɛ mmara no teɛ.
Ɛno nti ma mensrɛ mo sɛ momfa adom ne aso nkenkan,
na momfa nkyɛ yɛn, na ɛte sɛ nea yɛahu nsɛm bi a yɛabɔ
mmɔden sɛ yɛbɛkyerɛ ase. Na nsɛm koro no ara a wɔka
wɔ Hebri kasa mu na wɔkyerɛ ase kɔ kasa foforo mu no
nni tumi koro wɔ mu, na ɛnyɛ eyinom nko, na mmara no
ankasa ne adiyifo ne nhoma a aka no nso nni nsonsonoe
ketewaa bi, bere a wɔka wɔn ankasa kasa mu. Na afe a
ɛtɔ so aduasa a ɛtɔ so aduasa a mebaa Misraim, berɛ a na
Euergetes yɛ ɔhene, na metenaa hɔ berɛ bi no, mehunuu
nwoma bi a ɛnyɛ adesua ketewa, enti mesusuu sɛ ɛhia
paa sɛ mede nsiyɛ ne mmɔdenbɔ bi bɛkyerɛ aseɛ; de
ɔwɛn ne ahokokwaw kɛse bedi dwuma wɔ saa beae no
de nhoma no aba awiei, na wɔde asi hɔ ama wɔn nso, a
wɔwɔ ɔman a wonni mu no wɔ ɔpɛ sɛ wobesua, a
wɔasiesie wɔn ho ansa na wɔayɛ wɔ suban mu sɛ
wɔbɛtra ase wɔ mmara no akyi. Nyansa nyinaa fi
Awurade hɔ, na ɛka ne ho daa.
2 Hena na ɔbɛtumi akan ɛpo mu anhwea ne osuo a ɛtɔ ne
daa nna?
3 Hena na obetumi ahu ɔsoro sorokɔ ne asase trɛw ne
emu dɔ ne nyansa?
4 Wɔabɔ nyansa ansa na ade nyinaa aba, na wɔde anifere
nhumu firi daapem.
5 Ɔsorosoroni Nyankopɔn asɛm ne nyansa asubura; na
n’akwan yɛ daa mmaransɛm.
6 Hena na wɔayi nyansa ntini adi akyerɛ no? anaa hwan
na wanim n’afotuo a nyansa wom?
7 Henanom na wɔayi nyansa nimdeɛ adi akyerɛ no? na
hwan na wate ne suahunu kɛseɛ no ase?
8 Onyansafoɔ baako wɔ hɔ a ɛsɛ sɛ wɔsuro no kɛseɛ,
Awurade te n’ahennwa so.
9 Ɔbɔɔ no, na ɔhunuu no, na ɔkan no, na ɔhwiee no guu
ne nnwuma nyinaa so.
10 Ɔne ɔhonam nyinaa wɔ hɔ sɛnea n’akyɛde te, na ɔde
no ama wɔn a wɔdɔ no.
11 Awurade suro yɛ animuonyam ne animuonyam ne
anigyeɛ ne ahosɛpɛ abotiri.
12 Awurade suro ma akoma ani gye, na ɛma anigyeɛ ne
anigyeɛ ne nkwa tenten.
13 Obiara a osuro Awurade no, awiei koraa no ɛbɛkɔ
yiye ama no, na ne wu da no, obenya adom.
14 Awurade suro yɛ nyansa mfiase, na wɔbɔɔ no ne
anokwafo wɔ awotwaa mu.
15 Ɔne nnipa asi daa fapem, na ɔne wɔn asefoɔ bɛtena
hɔ.
16 Awurade suro yɛ nyansa a ɛyɛ ma, na ɛde n’aba hyɛ
nnipa ma.
17 Ɔde nneɛma a wɔpɛ hyɛ wɔn fie nyinaa ma, na ɔde ne
nnɔbaeɛ hyɛ nnɔbaeɛ ma.
18 Awurade suro yɛ nyansa abotiri, na ɛma asomdwoe
ne akwahosan a ɛyɛ pɛ nyin; abien no nyinaa yɛ
Onyankopɔn akyɛde, na ɛma wɔn a wɔdɔ no no anigye
trɛw.
19 Nyansa tow ahokokwaw ne nimdeɛ a ɛfa gyinabea ho,
na ɛma wɔn a wokurakura ne mu denneennen no so ma
wɔn anuonyam.
20 Nyansa nhini ne sɛ wobɛsuro Awurade, na ne
nkorabata nso nkwa tenten.
21 Awurade suro pam bɔne kɔ, na baabi a ɛwɔ no, ɛdane
abufuw.
22 Wɔrentumi mmu onipa a ne bo afuw bem; ɛfiri sɛ
n’abufuo a ɛwosow no bɛyɛ ne sɛe.
23 Onipa boasetɔ bɛtetew bere bi, na ɛno akyi no anigye
befifi ama no.
24 Ɔde ne nsɛm besie kakra, na nnipa bebree ano bɛka
ne nyansa.
25 Nimdeɛ ho mfatoho wɔ nyansa akoraeɛ mu, na
onyamesom pa yɛ akyiwadeɛ ma ɔdebɔneyɛfoɔ.
26 Sɛ wopɛ nyansa a, di mmaransɛm no so, na Awurade
de no bɛma wo.
27 Awurade suro yɛ nyansa ne nkyerɛkyerɛ, na gyidi ne
odwo yɛ n’anigye.
28 Nnye Awurade suro mu ahotoso bere a woyɛ ohiani
no, na mfa akoma abien mmra ne nkyɛn.
29 Nnyɛ nyaatwomfoɔ wɔ nnipa anim, na yɛ aso yie deɛ
woreka no.
30 Mma wo ho so, na woanhwe ase, na woamfa
animuonyam amma wo kra so, na saa na Onyankopɔn
ahunu w’ahintasɛm, na watow wo agu asafo no mfimfini,
ɛfiri sɛ woamma nokware mu amma Awurade suro, na
mmom w’akoma nnaadaa ahyɛ mu ma.
CHAPTER 2
1 Me ba, sɛ woba sɛ worebɛsom Awurade a, siesie wo
kra ma sɔhwɛ.
2 Fa w’akoma si hɔ, na gyina mu daa, na ntwentwɛn wo
nan ase wɔ ahohia mu.
3 Bata ne ho, na nnkɔ, na woanyin wɔ w’awiei a etwa to
no mu.
4 Biribiara a wɔde bɛba wo so no, fa anigyeɛ, na nya
abotare berɛ a wɔasesa wo akɔ baabi a ɛba fam.
5 Wɔsɔ sika kɔkɔɔ ahwɛ wɔ ogya mu, na wɔsɔ nnipa a
wɔsɔ ahwɛ wɔ amanehunu fononoo mu.
6 Gye no di, na ɔbɛboa wo; hyehyɛ wo kwan yie, na fa
wo ho to no so.
7 Mo a mosuro Awurade no, montwɛn ne mmɔborɔhunu;
na monnkɔ, na moanhwe ase.
8 Mo a mosuro Awurade no, munnye no nni; na
w’akatua rennyae.
9 Mo a mosuro Awurade no, monhwɛ papayɛ ne daa
anigyeɛ ne mmɔborɔhunu.

3. 10 Monhwɛ tete awoɔ ntoatoasoɔ, na monhwɛ; so obi de
ne ho too Awurade so pɛn, na n’adwene tu frae? anaa
obi tenaa ne suro mu, na wogyaw no? anaa hwan na
ɔbuu no animtiaa pɛn, ɔfrɛɛ no?
11 Efisɛ Awurade ayɛ mã ayamhyehye ne
mmɔborohunu, abodwokyɛre, ne mmɔborohunufo kɛse,
na ɔde bɔne kyɛ, na ogye nkwa wɔ amanehunu bere mu.
12 Due nka akoma a ɛyɛ hu, ne nsa a ɛyɛ mmerɛw, ne
ɔdebɔneyɛfoɔ a ɔnam akwan mmienu so!
13 Nea ne koma atɔ no nnue! ɛfiri sɛ ɔnnye nni; ɛno nti
wɔrennyi ne ho ban.
14 Monnue, mo a moahwere boasetɔ! na dɛn na mobɛyɛ
bere a Awurade bɛsra mo?
15 Wɔn a wosuro Awurade no rentie n’asɛm; na wɔn a
wɔdɔ no no bɛdi n’akwan so.
16 Wɔn a wosuro Awurade no bɛhwehwɛ papa a ɛsɔ
n’ani; na wɔn a wɔdɔ no no, mmara no bɛhyɛ wɔn ma.
17 Wɔn a wosuro Awurade no bɛsiesie wɔn akoma, na
wɔabrɛ wɔn kra ase n’anim.
18 Ɔkaa sɛ: Yɛbɛtɔ Awurade nsam, na ɛnyɛ nnipa nsam;
CHAPTER 3
1 Mma, montie me mo agya, na monyɛ ɛno akyi, na
moanya dwoodwoo.
2 Efisɛ Awurade ama agya no anuonyam wɔ mma no so,
na wahyɛ ɛna no tumi a ɔwɔ wɔ mmabarima no so no
mu den.
3 Obiara a odi n’agya ni no, ɔpata ne bɔne ho mpata.
4 Na deɛ ɔdi ne maame anuonyam te sɛ deɛ ɔkora
akoradeɛ so.
5 Obiara a ɔdi n’agya ni no, ɔno ara ne mma ho anigyeɛ;
na sɛ ɔbɔ ne mpaebɔ a, wɔbɛtie no.
6 Deɛ ɔdi n’agya ni no bɛnya nkwa tenten; na deɛ ɔyɛ
osetie ma Awurade no bɛyɛ awerɛkyekyerɛ ama ne
maame.
7 Deɛ osuro Awurade no bɛhyɛ n’agya ni, na ɔbɛsom
n’awofoɔ sɛ ne wuranom.
8 Di w’agya ne wo na anuonyam wɔ asɛm ne nneyɛe mu,
na nhyira bi afi wɔn hɔ aba wo so.
9 Na agya nhyira na ɛma mma afie yɛ den; na ɛna no
nnome tutu fapem.
10 Nhyɛ w’agya animguaseɛ mu anuonyam; ɛfiri sɛ
w’agya animguaseɛ nyɛ anuonyam mma wo.
11 Na onipa anuonyam fi n’agya nidi mu; na ɛna a ɔyɛ
animtiaabuo yɛ ahohorabɔ ma mma.
12 Me ba, boa w’agya wɔ ne mfeɛ mu, na nnyɛ no
awerɛhoɔ berɛ dodoɔ a ɔte aseɛ.
13 Na sɛ ne nhumu asɛe a, nya no boasetɔ; na mmu no
animtiaa berɛ a wowɔ w’ahoɔden nyinaa mu.
14 Na werɛ remfi w’agya ahotɔ, na wɔde bɛka bɔne
ananmu de ahyɛ wo den.
15 W’amanehunu da no, wɔbɛkae no; wo bɔne nso
bɛyera te sɛ nsukyenee a ɛwɔ wim tebea a ɛyɛ hyew mu.
16 Nea ogyaw n’agya no te sɛ abusubɔfo; na deɛ ɔhyɛ ne
maame abufuo no, wɔadome no: Onyankopɔn na
wɔadome no.
17 Me ba, kɔ so yɛ w’adwuma wɔ odwo mu; saa ara na
deɛ ɔpene so no bɛdɔ wo.
18 Dodow a woyɛ kɛse no, dodow no ara na wobrɛ wo
ho ase, na wubenya adom wɔ Awurade anim.
19 Nnipa bebree wɔ soro, na wɔagye din, na ahintasɛm
da adi kyerɛ ahobrɛasefoɔ.
20 Na Awurade tumi sõ, na wɔn a wɔba fam no hyɛ no
anuonyam.
21 Nhwehwɛ nneɛma a ɛyɛ den dodo ma wo, na
nhwehwɛ nneɛma a ɛboro w’ahoɔden so.
22 Na deɛ wɔhyɛɛ wo no, dwene ho animuonyam, ɛfiri
sɛ ɛho nhia sɛ wode w’ani bɛhunu nneɛma a ɛwɔ
kokoam.
23 Mma nnwene nsɛm a ɛho nhia, ɛfiri sɛ wɔda no adi
kyerɛ wo pii sene nnipa nteaseɛ.
24 Na nnipa bebree de wɔn ankasa adwene hunu na
ɛdaadaa wɔn; na adwenem naayɛ bɔne bi atu wɔn
atemmuo agu.
25 Sɛ wunni aniwa a, hann bɛka wo, enti nkyerɛ sɛ
wunni nimdeɛ.
26 Akoma a ne tirim yɛ den bɛdi bɔne awieeɛ; na deɛ
ɔdɔ asiane no bɛyera wɔ mu.
27 Awerɛhow bɛhyɛ akoma a ɛyɛ den; na ɔdebɔneyɛfoɔ
bɛboaboa bɔne ano agu bɔne so.
28 Ahantanfo asotwe mu no, ano aduru biara nni hɔ;
ɛfiri sɛ amumuyɛ dua agye ntini wɔ ne mu.
29 Onyansafo koma bɛte mfatoho bi ase; na aso a ɛyɛ
aso yɛ onyansafo akɔnnɔ.
30 Nsu bɛdum ogya a ɛredɛw; na adɔeɛ yɛ bɔne mpata.
31 Na deɛ ɔtua dane pa no, ɔdwene deɛ ɛbɛtumi aba
akyiri yi no ho; na sɛ ɔhwe ase a, ɔbɛnya kwan.
CHAPTER 4
1 Me ba, nsisi ahiafoɔ wɔ n’asetena mu, na mma ahiafoɔ
ani nntwɛn nkyɛ.
2 Mma ɔkra a ɔkɔm de no nni awerɛhoɔ; na mma nhyɛ
onipa abufuo wɔ n’ahohia mu.
3 Mfa ɔhaw bi nka koma a ɛhaw no ho; na
montwentwɛn wo nan ase sɛ womfa mma nea ohia
mmoa no.
4 Mommpow amanehunufoɔ nkotɔsrɛ; na mma w’ani
mfi ohiani ho.
5 Mma w’ani mfi ohiani ho, na mma no kwan biara a
ɔbɛdome wo.
6 Na sɛ ɔdome wo wɔ ne kra yaw mu a, deɛ ɔyɛɛ no no
bɛtie ne mpaebɔ.
7 Nya asafo no dɔ, na kotow wo ti ma onipa kɛse bi.
8 Mma ɛnnyɛ wo awerɛhoɔ sɛ wobɛbɔ w’aso akyerɛ
ohiani, na wode odwo abua no adamfofa kwan so.
9 Gye nea ɔrehu amane bɔne no fi ɔhyɛfo no nsam; na
mma wo komam nyɛ wo dɛ bere a wote atemmu mu no.
10 Yɛ sɛ agya ma nyisaa, na yɛ kunu ananmu ma wɔn
maame, saa ara na wobɛyɛ sɛ Ɔsorosoroni no ba, na
ɔbɛdɔ wo sene wo maame.
11 Nyansa ma ne mma so, na ɛkura wɔn a wɔhwehwɛ no
mu.
12 Deɛ ɔdɔ no no dɔ nkwa; na wɔn a wɔhwehwɛ no
ntɛm no, anigyeɛ bɛhyɛ wɔn ma.
13 Deɛ ɔkura ne mu pintinn no bɛnya anuonyam; na
baabiara a ɔbɛkɔ mu no, Awurade bɛhyira.

4. 14 Wɔn a wɔsom no no bɛsom Ɔkronkronni no, na wɔn
a wɔdɔ no no, Awurade dɔ wɔn.
15 Obiara a ɔbɛtie no no, ɔbɛbu amanaman no atɛn, na
deɛ ɔhwɛ no no bɛtena dwoodwoo.
16 Sɛ ɔbarima bi de ne ho hyɛ no nsa a, ɔbɛnya no
agyapadeɛ; na n’awoɔ ntoatoasoɔ bɛfa no.
17 Na nea edi kan no, ɔne no bɛfa akwan a ɛnteɛ so, na
ɔde ehu ne ehu aba no so, na ɔde ne nteɛso ayɛ no
ayayade, kosi sɛ ɔde ne ho bɛto ne kra so, na ɔde ne
mmara asɔ no ahwɛ.
18 Ɛno akyi no, ɔbɛsan akɔ ne nkyɛn tẽẽ akɔkyekye ne
werɛ, na wakyerɛ no n’ahintasɛm.
19 Nanso sɛ ɔfom a, ɔbɛgyae no, na ɔde no ama
n’ankasa ɔsɛeɛ.
20 Monhwɛ hokwan no so, na monhwɛ yie wɔ bɔne ho;
na mma w’ani nnwu bere a ɛfa wo kra ho no.
21 Na aniwuo bi wɔ hɔ a ɛde bɔne ba; na aniwuo bi wɔ
hɔ a ɛyɛ animuonyam ne adom.
22 Mma obiara nnye wo kra ntom, na mma obiara nidie
mma wo hwe ase.
23 Na mfa wo nyansa nsie n’ahoɔfɛ mu.
24 Na kasa mu nyansa na wɔbɛhunu, na wɔde tɛkrɛma
mu asɛm asua adesua.
25 Ɛnsɛ sɛ wokasa tia nokware no; na mmom ma w’ani
nwu wo nimdeɛ a wonnim mfomso ho.
26 Mma w’ani nnwu sɛ wobɛka wo bɔne; na ɛnhyɛ
asubɔnten no kwan.
27 Mfa wo ho nyɛ ɔkwasea asefo; saa ara nso na nnye
otumfoɔ nipasu ntom.
28 Bɔ mmɔden ma nokware no kɔsi owuo mu, na
Awurade bɛko ama wo.
29 Mpere wo tɛkrɛma mu, na wo nnwuma mu nyɛ brɛoo.
30 Mma nnyɛ sɛ gyata wɔ wo fie, na mma wo ho nnyɛ
wo yaw wɔ wo nkoa mu.
31 Mma wo nsa nteɛ sɛ wogye, na ntoto mu bere a ɛsɛ sɛ
wotua ka no.
CHAPTER 5
1 Mfa w’akoma nsi w’agyapadeɛ so; na monnka sɛ,
mewɔ nea ɛdɔɔso ma me nkwa.
2 Nni w’ankasa w’adwene ne w’ahoɔden akyi, na nante
w’akoma mu akwan so.
3 Na monnka sɛ: Hwan na ɔbɛsi me nnoɔma wɔ me
nnwuma ho? ɛfiri sɛ ampa ara Awurade bɛtɔ w’ahantan
so were.
4 Monnka sɛ, mayɛ bɔne, na bɔne bɛn na ato me? ɛfiri sɛ
Awurade wɔ abodwokyɛre, ɔremma wo kwan biara.
5 Ɛdefa mpata ho no, monnsuro sɛ mode bɔne bɛka bɔne
ho.
6 Na nka sɛ N’adɔeɛ yɛ kɛseɛ; me bɔne bebree nti
wɔbɛdwudwo no, ɛfiri sɛ mmɔborɔhunu ne abufuo firi
ne mu, na n’abufuo da nnebɔneyɛfoɔ so.
7 Ntwentwɛn wo nan ase sɛ wobɛdan akɔ Awurade
nkyɛn, na ntwe wo ho da biara da, ɛfiri sɛ mpofirim ara
Awurade abufuo bɛba, na wo dwoodwoo mu na wɔbɛsɛe
wo, na woayera aweredi da no.
8 Mfa w’akoma nto nneɛma a woanya wɔ ɔkwan a ɛnteɛ
so, ɛfiri sɛ ɛremma wo mfasoɔ wɔ amanehunu da mu.
9 Mommfa mframa biara nnhu, na monnkɔ akwan
nyinaa so, na saa ara na ɔdebɔneyɛfoɔ a ne tɛkrɛma
mmienu yɛ.
10 Yɛ pintinn wɔ wo nhumu mu; na ma w’asɛm nyɛ pɛ.
11 Yɛ ntɛm tie asɛm; na ma wo nkwa nyɛ nokware; na
fa boasetɔ ma mmuae.
12 Sɛ wowɔ nhumu a, bua wo yɔnko; sɛ ɛnte saa a, fa
wo nsa to w’ano.
13 Nidi ne aniwu wɔ kasa mu, na onipa tɛkrɛma ne
n’asehwe.
14 Mmmfrɛ wo osebɔfo, na mfa wo tɛkrɛma nntwe wo
ho, efisɛ aniwu fĩ da owifo so, na afobu bɔne wɔ tɛkrɛma
abien so.
15 Mma nnhunu biribiara wɔ asɛm kɛseɛ anaa ketewa bi
mu.
CHAPTER 6
1 Sɛ́ anka wobɛyɛ adamfo no nyɛ ɔtamfo; ɛfiri sɛ ɛnam
so na wobɛnya din bɔne, aniwuo ne ahohorabɔ, saa ara
na ɔdebɔneyɛfoɔ a ɔwɔ tɛkrɛma mmienu nso bɛyɛ.
2 Mfa w’ankasa wo koma mu afotu nkamfo wo ho;
sɛnea ɛbɛyɛ a wo kra rentetew mu sɛ nantwinini a ɔno
nkutoo wayera.
3 Wobɛwe wo nhaban, na woahwere w’aba, na woagya
wo ho sɛ dua a ayow.
4 Ɔkra bɔne bɛsɛe deɛ ɔwɔ bi, na wama n’atamfo aserew
no.
5 Kasa a ɛyɛ dɛ bɛma nnamfo adɔɔso, na tɛkrɛma a ɛyɛ
dɛ bɛma ayamye nkyia adɔɔso.
6 Mo ne nnipa bebree ntra asomdwoe mu, nanso
momma apem fotufoɔ baako pɛ.
7 Sɛ wopɛ sɛ wonya adamfo a, di kan sɔ no hwɛ na mpɛ
ntɛm mfa ho anuonyam mma no.
8 Efisɛ obi yɛ adamfo ma n’ankasa de, na ɔrentra hɔ
w’ahohia da no.
9 Na adamfo bi wɔ hɔ, a sɛ ɔdane kɔ nitan mu, na
akasakasa a, ɔbɛhunu w’ahohorabɔ.
10 Bio, adamfo bi yɛ ɔhokafoɔ wɔ pon so, na ɔrenkɔ so
wɔ w’amanehunu da no.
11 Na wo yiedie mu no, ɔbɛyɛ sɛ wo ho, na wanya
akokoɔduro wɔ wo nkoa so.
12 Sɛ wɔbrɛ wo ase a, ɔbɛsɔre atia wo, na ɔde ne ho
ahintaw w’anim.
13 Twe wo ho fi w’atamfo ho, na hwɛ wo nnamfonom.
14 Adamfo nokwafo yɛ banbɔ a emu yɛ den, na nea
wahu saa no anya ademude.
15 Biribiara ntumi nsiw adamfo nokwafo ano, na ne
papayɛ som bo kɛse.
16 Adamfo nokwafo yɛ nkwa aduru; na wɔn a wosuro
Awurade no bɛhunu no.
17 Obiara a osuro Awurade no bɛkyerɛ n’adamfofa no
yiye, efisɛ sɛnea ɔte no, saa ara na ne yɔnko nso bɛyɛ.
18 Me ba, boaboa nkyerɛkyerɛ ano fi wo mmofraase, saa
na wubenya nyansa akosi wo nkwakoraabere.
19 Bra ne nkyɛn sɛ obi a ɔfuntum na ogu, na twɛn n’aba
pa, na worenyɛ adwumaden pii wɔ ne ho, na mmom
wobɛdi n’aba ntɛm ara.
20 Ɔyɛ obi a onnim n’ani nnye koraa, deɛ onni nhumu
rentra ne nkyɛn.

5. 21 Ɔbɛda ne so sɛ sɔhwɛ ɔboɔ denden; na ɔbɛtow no afi
ne nsam ansa na akyɛ.
22 Na nyansa te sɛ ne din, na ɛnna adi nkyerɛ nnipa
bebree.
23 Me ba, tie, gye m’afotuo, na mpo m’afotuo, .
24 Na fa wo nan hyɛ ne nkɔnsɔnkɔnsɔn mu, na fa wo
kɔn hyɛ ne nkɔnsɔnkɔnsɔn mu.
25 Kotow wo mmati, na soa no, na mma ne nneduaban
no mmɔ wo yaw.
26 Fa w’akoma nyinaa bra ne nkyɛn, na fa w’ahoɔden
nyinaa di n’akwan so.
27 Hwehwɛ, na hwehwɛ, na wɔbɛda no adi akyerɛ wo,
na sɛ wokyere no a, mma no nkɔ.
28 Na awieeɛ koraa no, wobɛhunu ne home, na ɛno
bɛdane akɔ w’anigyeɛ mu.
29 Afei ne nkɔnsɔnkɔnsɔn bɛyɛ banbɔ a ɛyɛ den ama wo,
na ne nkɔnsɔnkɔnsɔn ayɛ anuonyam atadeɛ.
30 Ɛfiri sɛ sikakɔkɔɔ atadeɛ wɔ ne so, na ne nkama yɛ
ahama kɔkɔɔ.
31 Fa no hyɛ sɛ animuonyam atadeɛ, na fa no twa wo ho
sɛ anigyeɛ abotiri.
32 Me ba, sɛ wopɛ a, wɔbɛkyerɛkyerɛ wo, na sɛ wode
w’adwene di dwuma a, wobɛyɛ anifere.
33 Sɛ wopɛ sɛ wotie a, wubenya nhumu, na sɛ wokotow
w’aso a, wobɛyɛ onyansafo.
34 Gyina mpanimfoɔ dodoɔ no mu; na mommɛbata deɛ
ɔyɛ onyansafoɔ ho.
35 Momma mopɛ sɛ motie Onyankopɔn asɛm biara; na
mma nteaseɛ mfatoho nguan wo.
36 Na sɛ wohunu onipa a ɔwɔ nhumu a, kɔ ne nkyɛn
mmerɛ, na ma wo nan nhyɛ ne pon ano anammɔn.
37 Ma w’adwene nkɔ Awurade ahyɛdeɛ so na dwinnwen
ne mmaransɛm ho daa, ɔno na ɔbɛma w’akoma ayɛ den,
na wama wo nyansa wɔ w’apɛdeɛ mu.
CHAPTER 7
1 Nnyɛ bɔne biara, saa ara na bɔne biara remma wo.
2 Twe fi amumɔyɛfoɔ ho, na amumuyɛ bɛdane afiri wo
ho.
3 Me ba, nngu amumuyɛ mu, na worentwa mmɔho nson.
4 Monnhwehwɛ Awurade animuonyam, anaa ɔhene
anuonyam agua.
5 Mma wo ho nyɛ bem wɔ Awurade anim; na mfa wo
nyansa hoahoa wo ho wɔ ɔhene anim.
6 Monnhwehwɛ sɛ mobɛyɛ ɔtemmufoɔ, na monntumi
nyi amumuyɛ mfi hɔ; na woansuro ɔhotefoɔ nipa,
hintidua wɔ wo tenenee kwan so.
7 Mma wo ntoto kuro bi mu nnipa dodoɔ, na afei
woremfa wo ho nhyɛ nkurɔfoɔ no mu.
8 Mma nnkyekyere bɔne biako ngu foforo so; ɛfiri sɛ
baako mu no, wɔrentwe wo aso.
9 Monnka sɛ, Onyankopɔn bɛhwɛ m’afɔrebɔ bebree, na
sɛ mebɔ afɔdeɛ ma Ɔsorosoroni Nyankopɔn a, ɔbɛgye.
10 Sɛ worebɔ mpae a, mma wo koma nntu, na mmu
w’ani ngu so sɛ wobɛma adɔe.
11 Monnserew obiara ne ne kra awerɛhow mu, efisɛ obi
wɔ hɔ a ɔbrɛ ne ho ase na ɔma ne ho so.
12 Nsusuw atosɛm mfa nhyɛ wo nua; saa ara nso na nyɛ
w’adamfo no saa.
13 Mommma monnni atosɛm biara, ɛfiri sɛ ne amanne
nyɛ papa.
14 Mfa nsɛm pii nni dwuma wɔ mpanimfoɔ bebree mu,
na sɛ worebɔ mpaeɛ a, mmɔ nkɔmmɔ pii.
15 Monntan adwumaden ne kuayɛ a Ɔsorosoroni no
ahyɛ no.
16 Nkan wo ho nka nnebɔneyɛfo bebree no ho, na
mmom kae sɛ abufuw renkyɛ.
17 Brɛ wo ho ase pii, na amumɔyɛfo aweredi yɛ ogya ne
nwansena.
18 Mma nnsesa adamfo mma papa biara; na ɔnyɛ onua
nokwafo nso mma Ofir sika.
19 Nnyae ɔbaa onyansafoɔ ne papa, ɛfiri sɛ n’adom boro
sika so.
20 Na w’akoa yɛ adwuma nokorɛ mu no, nsrɛ no bɔne,
anaa ɔpanyin a ɔde ne ho nyinaa ma wo no.
21 Ma wo kra nnɔ akoa pa, na nsisi no wɔ ahofadi mu.
22 Wowɔ anantwi anaa? hwɛ wɔn ani, na sɛ ɛyɛ wo
mfasoɔ a, fa wɔn sie wo nkyɛn.
23 Wowɔ mma? kyerɛkyerɛ wɔn, na kotow wɔn kɔn fi
wɔn mmofraase.
24 Wowɔ mmabea? hwɛ wɔn nipadua so, na nkyerɛ sɛ
w’ani nnye wɔn ho.
25 Ɔware wo babaa, na saa ara na woayɛ adeɛ a emu yɛ
duru, na fa no ma ɔbarima a ɔwɔ nteaseɛ.
26 Wowɔ ɔyere wɔ w’adwene mu anaa? nnyae no, na
mfa wo ho nhyɛ ɔbaa a ne ho yɛ hare nsa.
27 Fa w’akoma nyinaa hyɛ w’agya ni, na wo werɛ mmfi
wo na awerɛhoɔ.
28 Kae sɛ wɔn na wɔwoo wo; na ɛbɛyɛ dɛn na woatua
wɔn ka wɔ nneɛma a wɔayɛ ama wo no ho?
29 Suro Awurade wɔ wo kra nyinaa mu, na bu n’asɔfoɔ.
30 Dɔ nea ɔde w’ahoɔden nyinaa yɛɛ wo no, na nnyae
n’asomfo.
31 Suro Awurade, na monhyɛ ɔsɔfoɔ ni; na fa ne kyɛfa
ma no, sɛdeɛ wɔahyɛ wo no; aba a edi kan, ne asodi
afɔre, ne mmati akyɛde, ne kronkronyɛ afɔre, ne
akronkronne mu aba a edi kan.
32 Na tene wo nsa ma ahiafoɔ, ama wo nhyira ayɛ pɛ.
33 Akyɛdeɛ wɔ adom wɔ onipa biara a ɔte aseɛ ani so;
na awufoɔ nso mfa nsie.
34 Mma wo ne wɔn a wosu mmɔ, na wo ne wɔn a wodi
awerɛhow nni awerɛhow.
35 Ntwentwɛn wo nan ase sɛ wobɛhwɛ ayarefo, na ɛno
bɛma woayɛ ɔdɔfo.
36 Biribiara a wobɛfa wɔ wo nsam no, kae awieeɛ no, na
worennyɛ bɔne da.
CHAPTER 8
1 Mma wo ne ɔhotefoɔ npere’ na woanhwe ne nsam.
2 Mma mo ne ɔdefoɔ nntwe mo ho, na wamfa ne ho
anhyɛ wo so, ɛfiri sɛ sika asɛe nnipa bebree, na asɛe
ahemfo akoma.
3 Mma mo ne obi a ne tɛkrɛma ayɛ no npere, na
monnboaboa nnua ano ngu ne gya so.
4 Mma wo ne obi a ɔyɛ ɔkwasea nni fɛw, na w’agyanom
anwu ase.
5 Mommmɔ onipa a ɔdane firi bɔne ho ahohora, na
mmom monkae sɛ yɛn nyinaa fata asotwe.

6. 6 Munmmu onipa ni ne nkwakoraabere mu, na yɛn mu
binom mpo abɔ akwakoraa.
7 Mma w’ani nnye wo tamfo kɛse a wawu ho, na mmom
kae sɛ yɛn nyinaa wuwu.
8 Mmu anyansafoɔ kasa animtiaa, na mmom hu wɔn
mmɛ, ɛfiri sɛ wɔn mu na wobɛsua nkyerɛkyerɛ ne sɛdeɛ
wɔsom nnipa akɛseɛ a ɛnyɛ den.
9 Mma mpanimfoɔ no kasa nmpa, ɛfiri sɛ wɔn nso
wosuaa wɔn agyanom hɔ, na wɔn mu na wobɛsua
nhumu, na woabua sɛdeɛ ɛhia.
10 Nsɔ ɔbɔnefoɔ fango, na ne gya gyaframa anhye wo.
11 Mma nnsɔre wɔ abufuw mu wɔ obi a wapira no anim,
na wamfa w’asɛm ankyere wo afiri
12 Mmom deɛ ne ho yɛ den sene wo ho mfɛm; ɛfiri sɛ
wofɛm no a, bu no sɛ ayera.
13 Mma wo ho nnyɛ wo den nsen wo tumi, na sɛ wobɔ
wo ho ban a, hwɛ yie sɛ wobɛtua.
14 Mma wo ne ɔtemmufoɔ nkɔ asɛnnibea; ɛfiri sɛ
wɔbɛbu atɛn ama no sɛdeɛ n’animuonyam teɛ.
15 Mma wo ne obi a ɔwɔ akokoɔduro ntu kwan, na
wanyɛ wo yaw, ɛfiri sɛ ɔbɛyɛ sɛdeɛ n’ankasa pɛ, na wo
ne no bɛyera ne nkwaseasɛm.
16 Mma wo ne obi a ne bo afuw npere, na wo ne no nkɔ
baabi a obiara nni hɔ, na mogya te sɛ biribiara wɔ n’ani
so, na baabi a mmoa nni hɔ no, ɔbɛtu wo agu.
17 Mma wo ne ɔkwasea nsusuw ho; ɛfiri sɛ ɔrentumi nni
afotuo so.
18 Monnyɛ kokoam ade wɔ ɔhɔho anim; ɛfiri sɛ wunnim
deɛ ɔde bɛba.
19 Mma obiara mmue w’akoma mu nkyerɛ, na wamfa
anifere kwan so atua wo ka.
CHAPTER 9
1 Mma w’ani nnye wo kokom yere ho, na nkyerɛkyerɛ
no asuade bɔne biara ntia wo ho.
2 Mfa wo kra mma ɔbaa sɛ ɔmfa ne nan nsi
w’ahonyadeɛ so.
3 Mma wo ne aguaman nnhyia, na woankɔ n’afiri mu.
4 Mma ɔbaa a ɔyɛ odwontofoɔ fekuo pii, na wɔamfa wo
ne mmɔdenbɔ.
5 Nhwɛ abaawa bi, na woanhwe ase wɔ nneɛma a ɛsom
bo wɔ ne mu no ho.
6 Mfa wo kra mma nguaman, na woanhwere
w’agyapadeɛ.
7 Nhwɛ kuro no mmɔnten so ntwa wo ho nhyia, na
nkyinkyin kuro no so.
8 Dan w’ani firi ɔbaa hoɔfɛfoɔ ho, na nhwɛ ɔfoforo
ahoɔfɛ; ɛfiri sɛ, ɔbaa ahoɔfɛ adaadaa nnipa bebree; ɛfiri
sɛ yei na wɔsɔ ɔdɔ sɛ ogya.
9 Mma wo ne ɔbarima foforo yere ntra ase koraa, na wo
ne no ntena wo nsa, na nsɛe wo sika ne no nnom nsa;
anyɛ saa a w’akoma ankɔ ne so, na saa ara na ɛnam
w’akɔnnɔ so na woahwe ase wɔ ɔsɛe mu.
10 Nnyaw adamfo dedaw bi; ɛfiri sɛ foforɔ no mfa ne ho
ntoto no ho: adamfo foforɔ te sɛ bobesa foforɔ; sɛ akyɛ a,
fa anigyeɛ nnom.
11 Mma w’ani nnye ɔdebɔneyɛfo anuonyam ho, efisɛ
wunnim nea ɛbɛyɛ n’awiei.
12 Mommma mo ani nnye ade a amumɔyɛfo ani gye ho;
na mmom kae sɛ wɔrenkɔ wɔn adamoa mu a wɔrentwe
wɔn aso.
13 Ma wo ne onipa a ɔwɔ tumi sɛ okum no ntam nware;
saa ara na worennye owuo suro ho kyim: na sɛ woba ne
nkyɛn a, mmu mfomsoɔ biara, na wannye wo kra seesei
ara: kae sɛ worekɔ afiri mu, na wo nante kuro no mu
akodi mu.
14 Sɛnea wobɛbɛn no, susuw wo yɔnko ho, na wo ne
anyansafo nsusuw ho.
15 Ma wo kasa nka anyansafoɔ ho, na wo nkɔmmɔdie
nyinaa ntena Ɔsorosoroni no mmara mu.
16 Na ma nnipa pɛ ne wo nnidi na wɔnnom; na ma
w’anuonyam nka Awurade suro mu.
17 Na adwumfoɔ nsa na wɔbɛkamfo adwuma no, na
ɔman no sodifoɔ nyansafoɔ nsa bɛkamfo ne kasa.
18 Onipa a ne tɛkrɛma yɛ hu wɔ ne kurom; na deɛ ɔde
ahopere ka ne kasa no, wɔbɛtan no.
CHAPTER 10
1 Ɔtemmufo nyansafo bɛkyerɛkyerɛ ne nkurɔfo; na
onipa a ɔyɛ ɔbadwemma nniso no yɛ nea wɔahyehyɛ no
yiye.
2 Sɛdeɛ ɔman no temmufoɔ teɛ no, saa ara na ne
mpanimfoɔ teɛ; na onipa bɛn na kuropɔn no sodifoɔ yɛ,
saa na wɔn a wɔte mu nyinaa teɛ.
3 Ɔhene a onni nyansa sɛe ne nkurɔfo; na mmom ɛnam
wɔn a wɔwɔ tumi no anifereɛ so na wɔbɛtena kuro no
mu.
4 Asase so tumi wɔ Awurade nsam, na bere a ɛsɛ mu no,
ɔde nea mfaso wɔ so besi so.
5 Onipa yiedie wɔ Onyankopɔn nsam, na ɔde
n’animuonyam bɛto ɔtwerɛfoɔ no nipa so.
6 Mma nntan wo yɔnko wɔ bɔne biara ho; na mfa
nneyɛe a epira so nyɛ hwee koraa.
7 Ahantan yɛ tan Onyankopɔn ne onipa anim, na obi
nam ne mmienu nyinaa so yɛ amumuyɛ.
8 Esiane nneyɛe a ɛnteɛ, apirakuru, ne ahonyade a
wonya denam nnaadaa so nti, wɔkyerɛ ahenni no ase fi
ɔman biako mu kɔ foforo mu.
9 Dɛn nti na asase ne nsõ yɛ ahantan? Abɔne biara nni
hɔ a ɛkyɛn oniberefo, na nea ɔte saa no de ne kra tɔn;
efisɛ bere a ɔte ase no, ɔtow ne dwensɔtwaa gu.
10 Oduruyɛfo twa yare a ɛware; na deɛ ɔbɛyɛ ɔhene
ɛnnɛ ɔkyena no bɛwu.
11 Na sɛ onipa wu a, obenya mmoa a wɔwea ne mmoa a
wɔwea ne nwansena.
12 Ahantan mfitiaseɛ ne berɛ a obi twe ne ho fi
Onyankopɔn ho, na n’akoma dan fi ne Yɛfoɔ ho.
13 Na ahantan ne bɔne mfitiaseɛ, na deɛ ɔwɔ bi no
bɛhwie akyiwadeɛ agu, na ɛno nti Awurade de
amanehunu a ɛyɛ nwonwa baa wɔn so, na ɔtuu wɔn gui
koraa.
14 Ewuradze atow atumfoɔ ahantan ahengua agu, na ɔde
ahobrɛasefoɔ asi wɔn ananmu.
15 Awurade atutu aman ahantan no nhini, na wadua
ahobrɛasefoɔ asi wɔn ananmu.
16 Awurade tuu amanaman mu aman gui, na ɔsɛee wɔn
kɔsii asase fapem.

7. 17 Ɔfaa wɔn mu bi kɔe, na ɔsɛee wɔn, na wama wɔn
nkaeɛ agyae wɔ asase so.
18 Wɔamfa ahantan amma mmarima, na wɔamfa
abufuw a emu yɛ den amma wɔn a ɔbaa awo wɔn.
19 Wɔn a wosuro Awurade no yɛ aba a ɛyɛ pintinn, na
wɔn a wɔdɔ no no yɛ dua a nidi wom. wɔn a wobu
mmaransɛm so no yɛ aseni a wɔdaadaa wɔn.
20 Anuanom mu no, deɛ ɔyɛ ɔpanin no wɔ nidi; saa ara
na wɔn a wosuro Awurade wɔ n’ani so te.
21 Awurade suro di kan di tumi a obi nya, na
atirimɔdensɛm ne ahantan ne nea ɛyera.
22 Sɛ ɔyɛ ɔdefoɔ, ɔdefoɔ anaa ohiani no, wɔn anuonyam
ne Awurade suro.
23 Ɛnsɛ sɛ yɛbu ohiani a ɔwɔ nhumu animtiaa; saa ara
nso na ɛnyɛ nea ɛfata sɛ wɔma ɔdebɔneyɛfo anuonyam.
24 Wɔbɛhyɛ nnipa akɛseɛ ne atemmufoɔ ne tumidifoɔ ni;
nanso wɔn mu biara nni hɔ a ɔsen nea osuro Awurade.
25 Akoa a ɔyɛ onyansafo no, wɔn a wɔde wɔn ho no
bɛyɛ ɔsom adwuma, na nea ɔwɔ nimdeɛ no rennya afuw
bere a wɔayɛ no foforo no.
26 Mma nnyɛ nyansa ntra so wɔ w’adwuma mu; na mfa
wo ho nhoahoa wo ho w’ahohia bere mu.
27 Nea ɔyɛ adwumaden na ɔdɔɔso wɔ ade nyinaa mu no
ye sen nea ɔhoahoa ne ho na aduan ho hia no.
28 Me ba, hyɛ wo kra anuonyam wɔ odwo mu, na hyɛ
no ni sɛnea ne nidi te.
29 Hwan na ɔbɛbu deɛ ɔyɛ bɔne tia ne kra no bem? na
hwan na ɔbɛdi deɛ ɔgu n’ankasa ne kra anim ase no
anuonyam?
30 Wɔhyɛ ohiani anuonyam wɔ n’ahokokwaw ho, na
wɔhyɛ ɔdefo ni wɔ n’ahonyade ho.
31 Deɛ wɔhyɛ no anuonyam wɔ ohia mu no, ahonyadeɛ
mu deɛ ɛsen saa? na deɛ n’ani nnye ahonyadeɛ mu no,
ohia mu deɛ ɛsen saa?
CHAPTER 11
1 Nyansa ma deɛ ɔba fam no ti so, na ɛma ɔtena nnipa
akɛseɛ mu.
2 Nkamfo onipa n’ahoɔfɛ ho; na monnkyi onipa wɔ
n’anim hwɛbea nti.
3 Ntɛtea sua wɔ nwansena mu; na n’aba no yɛ nneɛma a
ɛyɛ dɛ mu titire.
4 Mma wo ntadeɛ ne wo ntadeɛ nhoahoa wo ho, na mma
wo ho so wɔ animuonyam da no, ɛfiri sɛ Awurade
nnwuma yɛ anwonwadeɛ, na ne nnwuma ahintaw nnipa
mu.
5 Ahene bebree atena fam; na obi a wɔannwene ho da no
ahyɛ abotiri no.
6 Nnuafoɔ bebree agu wɔn anim ase kɛseɛ; na wɔde
animuonyamfoɔ bɛhyɛ nnipa foforɔ nsa.
7 Mma asodi nto wo so ansa na woahwehwɛ nokware no
mu: di kan te ase, na afei ka anim.
8 Mmua ansa na woate asɛm no, na ntwa nnipa ntam wɔ
wɔn kasa mu.
9 Mpere wo ho wɔ asɛm bi a ɛnnhaw wo ho; na wo ne
nnebɔneyɛfoɔ nntena atemmuo mu.
10 Me ba, mfa wo ho nhyɛ nsɛm pii mu, na sɛ wode wo
ho hyɛ pii mu a, worenyɛ obi a ne ho nni asɛm; na sɛ
wodi akyi a, worennya, na worennyae denam guankɔbea
so.
11 Obi wɔ hɔ a ɔyɛ adwumaden, na ɔte yaw, na ɔyɛ ntɛm,
na odi akyire kɛse.
12 Bio, ɔfoforɔ bi wɔ hɔ a ɔyɛ brɛoo, na ohia mmoa, ɔho
nhia, na ohia ahyɛ no ma; nanso Awurade ani hwɛɛ no
yie, na ɔmaa no firii ne fam, .
13 Na ɔmaa ne ti so fii amanehunu mu; enti nnipa
bebree a wɔhunuu no yɛɛ no nwonwa.
14 Yiedie ne amanehunu, nkwa ne owuo, ohia ne
ahonyadeɛ, ɛfiri Awurade hɔ.
15 Nyansa, nimdeɛ ne mmara ho ntease fi Awurade hɔ,
na ɔdɔ ne nnwuma pa kwan fi ne nkyɛn.
16 Mfomsoɔ ne esum ne nnebɔneyɛfoɔ na ɛfirii aseɛ, na
bɔne bɛbɔ akora wɔn a wɔhoahoa wɔn ho.
17 Awurade akyɛdeɛ tra hɔ ma wɔn a wosuro
Onyankopɔn, na n’adom de yiedie ba daa.
18 Ɛwɔ hɔ a ɔnam n’ahwɛyiye ne n’ahohoro so yɛ
ɔdefoɔ, na yei ne n’akatua mu kyɛfa.
19 Na ɔka sɛ: Manya ahomegyeɛ, na afei mɛdi
m’agyapadeɛ bi daa; na nanso onnim mmerɛ a ɛbɛba ne
so, na ɛsɛ sɛ ɔgya saa nneɛma no ma afoforɔ, na ɔwuo.
20 Di w’apam no mu pintinn, na hu mu, na nyinsɛn
w’adwuma mu.
21 Mommma nnebɔneyɛfo nnwuma nnyɛ mo nwonwa;
na fa wo ho to Awurade so, na tena wo brɛ mu, ɛfiri sɛ
ɛyɛ mmerɛ Awurade ani so mpofirim sɛ wobɛma ohiani
ayɛ ɔdefoɔ.
22 Awurade nhyira wɔ onyamesomfoɔ akatua mu, na
mpofirim ara ɔma ne nhyira yɛ frɔmfrɔm.
23 Monnka sɛ: Mfaso bɛn na ɛwɔ me som mu? na
nneɛma pa bɛn na mɛnya akyire yi?
24 Bio, monnka sɛ: Mewɔ nea ɛdɔɔso, na mewɔ nneɛma
bebree, na bɔne bɛn na menya wɔ ewiase yi?
25 Yiyedi da no, amanehunu werɛ fi, na amanehunu da
no, wɔnkae yiedie bio.
26 Ɛfiri sɛ ɛyɛ mmerɛ mma Awurade wɔ owuo da mu sɛ
ɔbɛtua onipa ka sɛdeɛ n’akwan teɛ.
27 Dɔnhwerew biako mu amanehunu ma onipa werɛ fi
anigyede, na n’awiei no, wobehu ne nneyɛe.
28 Munmmu obi a wɔahyira no atɛn ansa na wawu, na
wobehu onipa wɔ ne mma mu.
29 Mfa obiara mmra wo fie, ɛfiri sɛ ɔdaadaafoɔ wɔ
nnoɔma bebree.
30 Te sɛ ɔkraman a wɔfa no de sie afiri mu no, saa ara
na ahantanfoɔ koma teɛ; na ɔhwɛ w’asehwe so te sɛ
ɔsraani.
31 Efisɛ ɔda hɔ, na ɔdan papa yɛ bɔne, na nneɛma a ɛfata
ayeyi de asodi bɛto wo so.
32 Ogya gyaframa na ɛsɔ fango akuwakuw, na
ɔdebɔneyɛfo twɛn mogya.
33 Monhwɛ ɔbɔnefoɔ, ɛfiri sɛ ɔyɛ amumuyɛ; anyɛ saa a
ɔmfa daa popa mmra wo so.
34 Gye ɔhɔho bi ba wo fie, na ɔbɛhaw wo, na wadan wo
afiri wo fie.
CHAPTER 12
1 Sɛ wopɛ sɛ woyɛ papa a, hu nea woyɛ ma no; saa ara
na wɔbɛda wo ase wɔ wo mfasoɔ ho.

8. 2 Yɛ onyamesomfoɔ papa, na wobɛnya akatua; na sɛ
ɛnmfiri ne nkyɛn a, nanso ɛfiri Ɔsorosoroni no hɔ.
3 Adepa biara rentumi mma nea ɔde ne ho ahyɛ bɔne mu
daa, anaa nea ɔmfa adɔe mma no nkyɛn.
4 Fa ma onyamesomfoɔ, na mommoa ɔdebɔneyɛfoɔ.
5 Yɛ deɛ ɔbrɛ ne ho ase yie, nanso mfa mma deɛ ɔsuro
Onyankopɔn, sie w’aduan, na mma no, na wamfa so
anhyɛ wo so, na anyɛ saa a, wubenya bɔne mmɔho
mmienu wɔ papa a wowɔ nyinaa ho wɔayɛ no.
6 Na Ɔsorosoroni no tan nnebɔneyɛfoɔ, na ɔbɛtua
asotwe ama amumɔyɛfoɔ, na ɔkora wɔn so wɔ wɔn
asotweɛ da a ɛyɛ den no.
7 Momfa mma papa, na mommoa ɔdebɔneyɛfo.
8 Wɔrentumi nhu adamfo wɔ yiyedi mu, na ɔtamfo nso
ntumi nhintaw amanehunu mu.
9 Onipa yiedie mu na atamfo bedi awerɛhoɔ, na
n’amanehunu mu adamfo mpo bɛfiri.
10 Mfa wo ho nto wo tamfo so da, na sɛnea dade sõ no,
saa ara na n’amumɔyɛ nso te.
11 Ɛwom sɛ ɔbrɛ ne ho ase, na ɔkotow deɛ, nanso hwɛ
yie na hwɛ ne ho yie, na wobɛyɛ no sɛ wopopa ahwehwɛ,
na wobɛhunu sɛ wɔmpopa ne nkannareɛ no koraa.
12 Mfa no nsi wo nkyɛn, na sɛ watu wo agu a, wannyina
w’ananmu; na mma ɔntra wo nifa so, na wanhwehwɛ sɛ
ɔbɛtra w’akongua so, na awiei koraa no wobɛkae me
nsɛm no, na wɔatutu wo.
13 Hena na ɔbɛhu ɔkraman a ɔwɔ aka no, anaa obiara a
ɔte saa a ɔbɛn wuram mmoa?
14 Enti obi a ɔkɔ ɔdebɔneyɛfoɔ nkyɛn, na ɔne no ho fi ne
bɔne mu no, hena na ɔbɛhunu no mmɔbɔ?
15 Ɔbɛtena wo nkyɛn kakra, nanso sɛ wofi ase hwe ase a,
ɔrenkyɛ.
16 Ɔtamfo de n’ano kasa dɛdɛ, na n’akoma mu de,
ɔdwene sɛdeɛ ɔbɛtow wo agu amena mu, ɔde n’ani bɛsu,
nanso sɛ ɔnya hokwan a, mogya renmene no.
17 Sɛ amanehunu ba wo so a, wobɛhunu no wɔ hɔ kan;
na sɛ ɔyɛ ne ho sɛ ɔreboa wo de, nanso ɔbɛbrɛ wo ase.
18 Ɔbɛwosow ne ti, na wabɔ ne nsam, na wabɔ nkɔmmɔ
pii, na wasesa n’anim.
CHAPTER 13
1 Deɛ ɔde ne nsa bɛka atɛkyɛ no, ne ho bɛgu fĩ; na deɛ
ɔne ahantanfoɔ nya ayɔnkofa no bɛyɛ sɛ ɔno.
2 Mfa adesoa nto wo ho so nsen wo tumi bere a wote ase;
na wo ne obi a ne ho yɛ den na ɔyɛ ɔdefoɔ sene wo nni
ayɔnkofa, ɛfiri sɛ ɛdɛn na atɛkyɛ ne dɔteɛ kukuo bom yɛ
pɛ? ɛfiri sɛ sɛ wɔbɔ baako tia ɔfoforo a, wɔbɛbubu.
3 Ɔdefoɔ ayɛ bɔne, nanso ɔhunahuna no, wɔyɛ ohiani
bɔne, na ɛsɛ sɛ ɔsrɛ no nso.
4 Sɛ woyɛ ne mfasoɔ a, ɔde wo bedi dwuma, na sɛ
wunni hwee a, ɔbɛgyae wo.
5 Sɛ wowɔ biribi a, ɔne wo bɛtena, aane, ɔbɛma wo awo,
na ɔrenhu ne ho.
6 Sɛ ohia wo a, ɔbɛdaadaa wo, na waserew wo, na ɔde
wo ahyɛ anidaso mu; ɔbɛkasa wo fɛfɛɛfɛ, na waka sɛ:
Dɛn na wopɛ?
7 Na ɔde n’aduan bɛhyɛ wo aniwu, kɔsi sɛ ɔbɛtwe wo
mprenu anaa mprɛnsa, na awieeɛ koraa no ɔbɛserew wo
animtiaabuo akyi, sɛ ɔhunu wo a, ɔbɛgya wo, na
wawosow ne ti akyerɛ wo.
8 Hwɛ yie na wɔandaadaa wo na wɔamfa w’anigyeɛ
ankɔ fam.
9 Sɛ ɔhotefoɔ bi to nsa frɛ wo a, twe wo ho, na saa ara
na ɔbɛto nsa afrɛ wo.
10 Mmia ne so, na wɔamfa wo ankɔ akyi; nnyina
akyirikyiri, na wo werɛ amfi wo.
11 Mma wo ne no nyɛ pɛ wɔ kasa mu, na nnye n’asɛm
bebree no nni, ɛfiri sɛ ɔde nkɔmmɔdie bebree bɛsɔ wo
ahwɛ, na ɔserew wo so bɛyi w’ahintasɛm adi.
12 Na atirimɔden so de wo nsɛm bɛto hɔ, na ɔrenkyɛ sɛ
ɔbɛyɛ wo bɔne na ɔde wo ato afiase.
13 Monhwɛ na monhwɛ yie, ɛfiri sɛ wonam asiane mu
wɔ wo tutuo mu, sɛ wote yeinom a, nyane wo nna mu.
14 Dɔ Awurade wo nkwa nna nyinaa, na frɛ no ma wo
nkwagye.
15 Aboa biara dɔ ne te sɛ, na obiara dɔ ne yɔnko.
16 Ɔhonam nyinaa bom yɛ adwuma sɛnea wɔn su te, na
onipa bɛbata ne te sɛ ho.
17 Ayɔnkofa bɛn na ɔkraman ne oguammaa no wɔ? saa
ara na ɔdebɔneyɛfoɔ ne onyamesomfoɔ.
18 Adwene bɛn na ɛwɔ ɔkraman ne ɔkraman ntam? na
asomdwoe bɛn na ɛda adefo ne ahiafo ntam?
19 Sɛnea wuram afurum yɛ gyata aboa wɔ sare so no,
saa ara na adefo di ahiafo.
20 Sɛnea ahantan kyi ahobrɛase no, saa ara na adefo kyi
ahiafo.
21 Ɔdefoɔ a ɔfiri aseɛ hwe ase no, ne nnamfonom kura
no so, na ohiani a ɔhwe fam no, ne nnamfonom to no.
22 Sɛ ɔdefoɔ hwe ase a, ɔwɔ aboafoɔ bebree, ɔka nsɛm a
ɛnsɛ sɛ wɔka, nanso nnipa bu no bem, ohiani no hwee
ase, nanso wɔteateaa no nso; ɔkasae nyansam, na
wantumi annya baabi.
23 Sɛ ɔdefo kasa a, obiara kura ne tɛkrɛma mu, na hwɛ,
nea ɔka no, wɔma no kamfo kyerɛ mununkum, na sɛ
ohiani kasa a, wɔka sɛ: Oyi ne onipa bɛn? na sɛ ɔto
hintidua a, wɔbɛboa ma wɔatu no agu.
24 Ahonya ye ma nea onni bɔne, na ohia yɛ bɔne wɔ
amumɔyɛfo anom.
25 Onipa koma sesa n’anim, sɛ ɛyɛ papa anaa bɔne, na
koma a ɛyɛ anigye ma anim yɛ anigye.
26 Anim a ɛyɛ anigyeɛ yɛ akoma a ɛdi yie ho
sɛnkyerɛnne; na mmebu mu a wobehu no yɛ adwene mu
adwuma a ɛyɛ ɔbrɛ.
CHAPTER 14
1 Nhyira ne onipa a ɔmfa n’ano ntwiw, na bɔne bebree
nsɔ no.
2 Nhyira ne deɛ n’ahonim mmu no fɔ, na ɔnnhwe ase
mfiri n’anidasoɔ a ɔwɔ wɔ Awurade mu no ho.
3 Ahonyade nyɛ fɛ mma ɔkwasea, na dɛn na ɛsɛ sɛ
ɔberefo de sika yɛ?
4 Deɛ ɔnam n’ankasa kra nsisi so boaboa ano no boaboa
ano ma afoforɔ, wɔn a wɔbɛsɛe n’agyapadeɛ basabasa.
5 Deɛ ɔyɛ bɔne ma ne ho no, hena na ɔbɛyɛ no yie?
n’ani nnye n’agyapadeɛ ho.
6 Obiara nni hɔ a ɔyɛ bɔne sen nea n’ani bere ne ho; na
yei yɛ n’amumuyɛ ho akatua.

9. 7 Na sɛ ɔyɛ papa a, ɔnyɛ no a ɔmpɛ; na awiei koraa no
ɔbɛka n’amumuyɛ ho asɛm.
8 Aniberefoɔ wɔ aniwa bɔne; ɔdan n’ani, na obu nnipa
animtiaa.
9 Aniberefo ani nnye ne kyɛfa; na ɔbɔnefoɔ amumuyɛ
ma ne kra we.
10 Aniwa bɔne ani bere n’aduan, na ɔyɛ ɔkwasea wɔ ne
pon ho.
11 Me ba, sɛnea wo tumi yɛ papa ma wo ho, na fa
n’afɔrebɔ a ɛfata ma Awurade.
12 Kae sɛ owuo renkyɛ, na wɔankyerɛ wo adamoa apam.
13 Yɛ w’adamfo papa ansa na woawu, na sɛdeɛ wo tumi
teɛ tene wo nsa na fa ma no.
14 Nsisi wo ho wɔ da pa no ho, na mma akɔnnɔ pa
nnhyɛ wo so.
15 Worennyaw w’ahoyeraw mma obi foforo? na wo brɛ
a wode ntonto bɛkyɛ wo?
16 Ma, na gye, na te wo kra ho; ɛfiri sɛ wɔnhwehwɛ
aduane a ɛyɛ dɛ wɔ ɔdamoa mu.
17 Ɔhonam nyinaa anyin sɛ atade, efisɛ apam a efi
mfiase ne sɛ: Wobɛwu owuo mu.
18 Nhaban momono a ɛwɔ dua a ɛyɛ den so no, ebi hwe
ase, na ebi nyin; saa ara na honam ne mogya awoɔ
ntoatoasoɔ nso teɛ, baako ba awieeɛ, na wɔwo ɔfoforo.
19 Adwuma biara porɔw na ɛsɛe, na nea ɔyɛ adwuma no
bɛkɔ.
20 Nhyira ne onipa a ɔde nyansa dwene nneɛma pa ho,
na ɔde ne nteaseɛ dwene nneɛma kronkron ho.
21 Deɛ ɔhwɛ n’akwan wɔ n’akoma mu no, ɔbɛnya
nhumu wɔ n’ahintasɛm mu nso.
22 Monkɔ n’akyi sɛ obi a ɔhwehwɛ n’akyi, na monkɔ
n’akwan so.
23 Deɛ ɔhwɛ ne mfɛnsere mu no nso tie n’apon ano.
24 Obiara a ɔbɛtena ne fie no nso mfa ntoma nkyekyere
n’afasuo ho.
25 Ɔbesi ne ntomadan abɛn no, na ɔnkɔda baabi a
nneɛma pa wɔ.
26 Ɔde ne mma bɛhyɛ ne dan ase, na wakɔda ne
nkorabata ase.
27 Ɔhyeɛ bɛkata ne so, na watena n’anuonyam mu.
CHAPTER 15
1 Deɛ osuro Awurade bɛyɛ papa, na deɛ ɔwɔ mmara ho
nimdeɛ no bɛnya no.
2 Na sɛ ɛna no, ɔbɛhyia no, na wagye no sɛ ɔbaabun a
waware no.
3 Ɔde nteaseɛ paanoo bɛma no aduane, na wama no
nyansa nsuo anom.
4 Wɔbɛsi ne so, na ɔrenhinhim; na ɔde ne ho bɛto no so,
na wɔrensɛe no.
5 Ɔbɛma no so asen n’afipamfo, na wabue n’ano wɔ
asafo no mfinimfini.
6 Ɔbɛnya anigyeɛ ne anigyeɛ abotiri, na ɔbɛma wanya
daa din.
7 Nanso nkwaseafoɔ rentumi nkɔ ne nkyɛn, na
nnebɔneyɛfoɔ renhunu no.
8 Na ɔne ahantan ntam kwan ware, na atorofo ntumi
nkae no.
9 Ayeyi nyɛ nea ɛfata wɔ ɔdebɔneyɛfo anom, efisɛ ɛnyɛ
Awurade na ɔsomaa no.
10 Na wɔde nyansa bɛka ayeyi, na Awurade bɛma ayɛ
yie.
11 Nka sɛ, Awurade nti na mehwee ase, ɛfiri sɛ ɛnsɛ sɛ
woyɛ deɛ ɔtan no.
12 Monnka sɛ, Ɔno na wama mafom, ɛfiri sɛ
ɔdebɔneyɛfoɔ no ho nhia no.
13 Awurade tan akyiwadeɛ nyina ara; na wɔn a wosuro
Onyankopɔn no nnɔ.
14 Ɔno ara na ɔyɛɛ onipa firii mfitiaseɛ, na ɔgyaa no wɔ
n’afotuo nsam;
15 Sɛ wopɛ a, di mmaransɛm no so, na wodi nokware a
ɛsɔ ani.
16 Ɔde ogya ne nsuo asi w’anim, tene wo nsa na hwɛ sɛ
wopɛ anaa.
17 Onipa anim na nkwa ne owu wɔ hɔ; na sɛ ɔpɛ a, wɔde
bɛma no.
18 Efisɛ Awurade nyansa sõ, na ne tumi mu yɛ den, na
ɔhwɛ nneɛma nyinaa.
19 Na n’ani da wɔn a wosuro no so, na ɔnim onipa
nnwuma nyinaa.
20 Wanhyɛ obiara sɛ ɔnyɛ amumuyɛ, na wamma obiara
tumi sɛ ɔnyɛ bɔne.
CHAPTER 16
1 Mma mopɛ mma a wɔn ho nni mfasoɔ bebree, na
mommma mo ani nnye mma amumɔyɛfoɔ ho.
2 Ɛwom sɛ wɔdɔɔso deɛ, nanso mommma mo ani nnye
wɔn ho, gye sɛ Awurade suro ka wɔn ho.
3 Mfa wo ho nto wɔn asetena mu, na mmu wɔn dodoɔ,
ɛfiri sɛ ɔtreneeni ye sene apem; na eye sɛ wubewu a
wonni mma sen sɛ wubenya wɔn a wosuro Nyankopɔn.
4 Na deɛ ɔwɔ nhumu na ɛbɛhyɛ kuro no ma, na abɔnefoɔ
abusuafoɔ bɛdan amamfõ ntɛm ara.
5 Mede m’ani ahunu saa nneɛma bebree, na m’aso ate
nsɛm a ɛkyɛn yeinom.
6 Wɔbɛsɔ ogya wɔ amumɔyɛfo asafo mu; na ɔman
atuatewfo mu no, wɔde ogya hyew abufuw.
7 Na ne ho dwo no amma abran dedaw no, a wɔn
nkwasea ahoɔden nti wɔhwee ase no.
8 Na Lot tenaa hɔ no nso wannyae, na mmom ɔtan wɔn
ahantan nti.
9 Wannhu nnipa a wɔsɛee wɔn a wɔayi wɔn akɔ wɔn
bɔne mu no mmɔbɔ.
10 Saa ara nso na asraafoɔ a wɔnam fam mpem ahansia
a wɔaboaboa wɔn ano wɔ wɔn akoma mu denden mu no
nso.
11 Na sɛ obi a ne kɔn mu yɛ den wɔ ɔman no mu a, ɛyɛ
nwonwa sɛ oguan a wɔantwe n’aso. ɔwɔ tumi sɛ ɔde
bɔne bɛkyɛ, na wahwie ahometew agu.
12 Sɛdeɛ ne mmɔborɔhunu yɛ kɛseɛ no, saa ara na ne
nteɛsoɔ nso teɛ: ɔbu onipa atɛn sɛdeɛ ne nnwuma teɛ
13 Ɔdebɔneyɛfoɔ rennya n’asadeɛ, na onyamesomfoɔ
boasetɔ rensɛe.
14 Momma kwan mma mmɔborɔhunu adwuma biara, na
obiara bɛhunu sɛdeɛ ne nnwuma teɛ.
15 Awurade pirim Farao, na wanhu no, na wiase nyinaa
ahu ne tumi.

10. 16 Ne mmɔborɔhunu da adi ma abɔdeɛ biara; na ɔde
pintinn atetew ne hann no ne esum no mu.
17 Monnka sɛ: Mede me ho behintaw Awurade, na obi
bɛkae me afi soro anaa? Wɔrenkae me wɔ nnipa bebree
mu, ɛfiri sɛ dɛn ne me kra wɔ abɔdeɛ dodoɔ a ɛnni ano
saa mu?
18 Hwɛ, ɔsoro, ne ɔsoro sor, bun, ne asaase, ne deɛ ɛwɔ
mu nyina ara, wɔbɛhinhim berɛ a ɔbɛsra no.
19 Mmepɔw ne asase fapem nso wosow, sɛ Awurade
hwɛ wɔn a.
20 Koma biara ntumi nsusuw eyinom ho sɛnea ɛfata, na
hena na obetumi anyinsɛn n’akwan?
21 Ɛyɛ ahum a obiara ntumi nhunu, ɛfiri sɛ ne nnwuma
dodoɔ no ara ahintaw.
22 Hena na obetumi aka n’atɛntrenee nnwuma ho asɛm?
anaa hena na obetumi agyina wɔn ano? ɛfiri sɛ n’apam
no wɔ akyirikyiri, na nneɛma nyina ara sɔhwɛ wɔ awieeɛ.
23 Deɛ ɔmpɛ nhumu no bɛdwene hunu, na ɔkwasea a ɔdi
mfomsoɔ dwene nkwaseasɛm ho.
24 Me ba, tie me, na sua nimdeɛ, na fa w’akoma hyɛ me
nsɛm agyiraeɛ.
25 Mɛda nkyerɛkyerɛ adi wɔ emu duru mu, na makyerɛ
ne nimdeɛ pɛpɛɛpɛ.
26 Wɔyɛ Awurade nnwuma wɔ atemmuo mu firi
mfitiaseɛ, na ɛfiri berɛ a ɔyɛɛ no, ɔyii emu afã.
27 Ɔsiesiee ne nnwuma daa, na ne nsam na ɔdi mu
titenten kɔsi awoɔ ntoatoasoɔ nyinaa mu: wɔnyɛ
adwuma, na wɔmmrɛ, na wɔnnyae wɔn nnwuma.
28 Wɔn mu biara nsiw ɔfoforo kwan, na wɔrentie
n’asɛm da.
29 Yei akyi no, Awurade hwɛɛ asase no, na ɔde ne
nhyira hyɛɛ so ma.
30 Ɔde abɔdeɛ a nkwa wom ahodoɔ nyinaa akata n’anim;
na wɔbɛsan akɔ mu bio.
CHAPTER 17
1 Awurade bɔɔ asase so onipa, na ɔdanee no bio.
2 Ɔmaa wɔn nna kakra, ne bere tiaa, ne tumi nso wɔ
nneɛma a ɛwɔ mu no so.
3 Ɔde ahoɔden maa wɔn ankasa, na ɔyɛɛ wɔn sɛnea ne
suban te.
4 Na ɔde onipa suro hyɛɛ ɔhonam nyinaa so, na ɔmaa no
tumi wɔ mmoa ne nnomaa so.
5 Wɔnyaa Awurade dwumadie anum no dwumadie, na
nea ɛtɔ so nsia no ɔmaa wɔn nteaseɛ, na ɔkasa a ɛtɔ so
nson no mu no, ɔmaa wɔn adwene mu nsusuiɛ
asekyerɛfoɔ.
6 Afotuo ne tɛkrɛma ne aniwa, aso ne akoma maa wɔtee
aseɛ.
7 Ɔde nteaseɛ ho nimdeɛ hyɛɛ wɔn ma, na ɔkyerɛɛ wɔn
papa ne bɔne.
8 Ɔde n’ani sii wɔn akoma so, na wakyerɛ wɔn ne
nnwuma kɛseɛ.
9 Ɔmaa wɔn hoahoa wɔn ho wɔ n’anwonwade mu daa,
na wɔde ntease aka ne nnwuma ho asɛm.
10 Na wɔn a wɔapaw wɔn no bɛyi ne din kronkron no
ayɛ.
11 Yei akyi no, ɔmaa wɔn nimdeɛ, na ɔmaa wɔn nkwa
mmara sɛ agyapadeɛ.
12 Ɔne wɔn yɛɛ daa apam, na ɔkyerɛɛ wɔn n’atemmuo.
13 Wɔn ani huu n’animuonyam anuonyam, na wɔn aso
nso tee n’anuonyam nne.
14 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: Monhwɛ mo ho yie wɔ
amumuyɛ nyina ara ho; na ɔmaa obiara mmara a ɛfa ne
yɔnko ho.
15 Wɔn akwan wɔ n’anim daa, na wɔrensie n’ani.
16 Obiara fi ne mmofraase de ne ho ahyɛ bɔne mu; saa
ara nso na wɔantumi anyɛ honam akoma amfa aboɔ
mma wɔn ho.
17 Na asase nyinaa aman mu mpaapaemu mu no, ɔde
sodifoɔ sii ɔman biara so; na Israel yɛ Awurade kyɛfa;
18 Ɔyɛ n’abakan no, ɔde nteɛsoɔ ma no, na ɔma no ne
dɔ hann no, ɛnnyaw no.
19 Enti wɔn nnwuma nyinaa te sɛ owia wɔ n’anim, na
n’ani da wɔn akwan so daa.
20 Wɔn nneyɛe a ɛnteɛ no mu biara nni hɔ a wɔde asie
no, na wɔn bɔne nyinaa wɔ Awurade anim
21 Nanso Awurade dom, na onim ne nnwuma nti,
wannyaw wɔn na wannyaw wɔn, na mmom ɔbɔɔ wɔn
kyɛw.
22 Onipa adɔeɛ te sɛ nsɛnkyerɛnneɛ wɔ ne nkyɛn, na
ɔbɛkora onipa nnwuma pa so sɛ aniwa apono, na wama
ne mmammarima ne ne mmabea asakyera.
23 Ɛno akyi no, ɔbɛsɔre na watua wɔn ka, na ɔde wɔn
akatua ama wɔn tiri so.
24 Na wɔn a wɔsakyera no, ɔmaa wɔn kwan ma wɔsan
kɔeɛ, na ɔkyekyeree wɔn a wɔdii nkoguo wɔ boasetɔ mu
no werɛ.
25 Sane kɔ Awurade nkyɛn, na gyae wo bɔne, fa wo
mpaebɔ to n’anim, na mmu bɔne so.
26 Sane kɔ Ɔsorosoroni no nkyɛn, na dane firi amumuyɛ
ho, ɛfiri sɛ ɔbɛdi wo afiri sum mu akɔ akwahosan hann
mu, na watan akyiwadeɛ.
27 Hena na ɔbɛkamfo Ɔsorosoroni no wɔ adamoa mu,
asi wɔn a wɔte ase na wɔda ase no ananmu?
28 Aseda yera fi awufo mu, te sɛ nea onni hɔ, na wɔn a
wɔte ase na wɔn koma mu yɛ den beyi Awurade ayɛ.
29 Hwɛ sɛnea Awurade yɛn Nyankopɔn n’adɔe, ne
n’ayamhyehye ma wɔn a wɔdan kɔ ne nkyɛn wɔ
kronkronyɛ mu no yɛ kɛse!
30 Na ade nyinaa ntumi ntra nnipa mu, efisɛ onipa ba
nyɛ nea enwu da.
31 Dɛn na ɛhyerɛn sen owia? nanso ne hann no di
huammɔ; na ɔhonam ne mogya bɛsusu bɔne ho.
32 Ɔhwɛ ɔsoro sorokɔ tumi; na nnipa nyinaa yɛ asase ne
nsõ kɛkɛ.
CHAPTER 18
1 Nea ɔte ase daa no Ɔbɔɔ nneɛma nyinaa nyinaa.
2 Awurade nko ara ne ɔtreneeni, na obiara nni hɔ gye
ɔno.
3 Ɔno na ɔde ne nsateaa di wiase so, na nneɛma nyinaa
di n’apɛdeɛ so, ɛfiri sɛ ɔno ne nnipa nyinaa Hene, na
ɔnam ne tumi so kyekyɛ akronkronneɛ mu firi wɔn mu.
4 Hena na wama no tumi sɛ ɔnka ne nnwuma ho asɛm?
na hwan na ɔbɛhunu ne nnwuma a ɛyɛ animuonyam?
5 Hena na ɔbɛkan n’anuonyam ahoɔden? na hwan na
ɔbɛka ne mmɔborɔhunu nso?

11. 6 Awurade anwanwadeɛ no deɛ, wɔrentumi nnye
biribiara mfiri wɔn hɔ, na wɔrentumi mfa biribiara mma
wɔn, na wɔrentumi nhunu wɔn asase.
7 Sɛ obi yɛ a, ɛnneɛ na ɔhyɛ aseɛ; na sɛ ɔgyae a, ɛnneɛ
ɔbɛgye akyinnyeɛ.
8 Dɛn ne onipa, na ɛhe na ɔsom? dɛn ne ne papa, na dɛn
ne ne bɔne?
9 Sɛ ɛboro so a, onipa nna dodow yɛ mfe ɔha.
10 Sɛ nsuo a ɛtɔ kɔ po mu, ne abotan a wɔde toto
anhwea ho; saa ara na mfirihyia apem kɔsi daa nna no.
11 Enti Onyankopɔn nya wɔn ho abotare, na ɔhwie ne
mmɔborɔhunu gu wɔn so.
12 Ɔhunuu na ɔhunuu wɔn awieɛ sɛ ɛyɛ bɔne; ɛno nti
ɔmaa n’ayamhyehyeɛ dɔɔso.
13 Onipa mmɔborɔhunu ma ne yɔnko; na Awurade
mmɔborɔhunu wɔ ɔhonam nyina ara so: ɔtene, na ɔtete,
na ɔkyerɛkyerɛ na ɔsan de ne nguan ba sɛ oguanhwɛfoɔ.
14 Ɔhu wɔn a wɔteɛ wɔn so na wɔhwehwɛ n’atemmuo
no mmɔbɔ.
15 Me ba, nsɛe wo nnwuma pa, na sɛ wode biribi rema a,
mfa nsɛm a ɛmfata nni dwuma.
16 So bosu rensɛe ɔhyew no? saa ara na asɛmfua ye sen
akyɛde.
17 Hwɛ, asɛm bi nyɛ papa nsen akyɛdeɛ? nanso wɔn
baanu nyinaa wɔ ɔdom nipa nkyɛn.
18 Ɔkwasea bɛkasa atia, na ahoɔyaw akyɛde sɛe aniwa.
19 Sua ansa na woakasa, na fa physick di dwuma anaa
woyare da biara.
20 Ansa na atemmuo bɛba no, hwehwɛ wo ho mu, na
asotwe da no, wobɛhunu mmɔborɔhunu.
21 Brɛ wo ho ase ansa na woayare, na bɔne bere mu no,
kyerɛ adwensakra.
22 Mma biribiara nsiw wo kwan sɛ wubetua wo bɔhyɛ
bere a ɛsɛ mu, na ntwentwɛn wo nan ase nkosi owuo na
wɔabu wo bem.
23 Ansa na wobɛbɔ mpaeɛ no, siesie wo ho; na monyɛ
sɛ obi a ɔsɔ Awurade hwɛ.
24 Susuw abufuw a ɛbɛba awiei no, ne aweredi bere a
ɔbɛdan n’anim no ho.
25 Sɛ wunya aduan a, kae ɔkɔm bere no, na sɛ woyɛ
ɔdefo a, susuw ohia ne ahiade ho.
26 Efi anɔpa kosi anwummere no, wɔsakra bere no, na
ɛnkyɛ na nneɛma nyinaa yɛ Awurade anim.
27 Onyansafoɔ bɛsuro biribiara mu, na bɔne da no,
ɔbɛhwɛ yie wɔ bɔne ho, na ɔkwasea renhwɛ ne berɛ so.
28 Obiara a ɔwɔ nhumu nim nyansa, na ɔbɛkamfo nea
ohui no.
29 Wɔn a wɔte ase wɔ nsɛm mu no nso bɛyɛɛ
anyansafoɔ, na wɔhwiee mfatoho a ɛyɛ dɛ.
30 Nkɔ w’akɔnnɔ akyi, na mmom kwati w’akɔnnɔ ho.
31 Sɛ wode akɔnnɔ a ɛsɔ n’ani ma wo kra a, ɔbɛyɛ wo
serew ama w’atamfo a wɔkasa tia wo.
32 Mommma mo ani nnye anigyeɛ bebree ho, na
monnkyekyere mo ho.
33 Mma wo nnyɛ ɔsrɛsrɛfoɔ mfa apontoɔ a wobɛbɔ
bosea, berɛ a wunni biribiara wɔ wo sika kotokuo mu,
ɛfiri sɛ wobɛda wo kra, na wɔaka wo ho nkɔmmɔ.
CHAPTER 19
1 Odwumayɛni a A ɔde ne ho ahyɛ asabow mu no renyɛ
ɔdefo, na nea obu nneɛma nketenkete animtiaa no bɛhwe
ase nkakrankakra.
2 Nsã ne mmaa bɛma mmarima a wɔwɔ nhumu ahwe
ase, na deɛ ɔbata nguaman ho no bɛyɛ ɔkwasea.
3 Nwansena ne nwansena bɛnya no agyapadeɛ, na
wɔbɛfa ɔbarima akokoɔduro akɔ.
4 Nea ɔde ahopere de anuonyam ma no, ne ho yɛ hare;
na deɛ ɔyɛ bɔne no bɛto n’ankasa ne kra bɔne.
5 Obiara a n’ani gye amumuyɛ ho no, wɔbɛbu no fɔ, na
deɛ ɔsɔre tia anigyeɛ no de ne kra abotiri.
6 Nea obetumi adi ne tɛkrɛma so no, ɔbɛtra ase a
akasakasa nnim; na deɛ ɔtan akasakasa no, ne bɔne
bɛsua.
7 Nsuae deɛ wɔaka akyerɛ wo no nkyerɛ ɔfoforo, na
worenhyia nea enye koraa.
8 Sɛ́ ɛyɛ adamfo anaa ɔtamfo no, nka nnipa foforo nkwa
ho asɛm; na sɛ wobɛtumi a mfomsoɔ biara nni ho a, nnyi
wɔn adi.
9 Na ɔtee wo na ɔhwɛɛ wo, na sɛ bere du a, ɔbɛtan wo.
10 Sɛ woate asɛm bi a, ma ɛne wo nwu; na yɛ akokoduru,
ɛrempae wo.
11 Ɔkwasea de asɛm wo te sɛ ɔbaa a ɔwo abofra.
12 Sɛ agyan a ɛhyɛ onipa asen mu no, saa ara na asɛm a
ɛwɔ ɔkwasea yafunu mu te.
13 Tu adamfo bi fo sɛ ebia ɔnyɛ, na sɛ wayɛ a, ɔnyɛ bio.
14 Tu w’adamfo fo, ebia wanka, na sɛ waka a, ɔnnka bio.
15 Tu adamfo fo, ɛfiri sɛ mpɛn pii no ɛyɛ abususɛm, na
monnye anansesɛm biara nni.
16 Obi wɔ hɔ a ɔtwe ne ho wɔ ne kasa mu, nanso ɛnyɛ
ne komam; na hwan ne deɛ ɔmfa ne tɛkrɛma ntoto no?
17 Tu wo yɔnko fo ansa na woahunahuna no; na momfa
abufuo mma, momma Ɔsorosoroni no mmara no kwan.
18 Awurade suro ne anammɔn a edi kan a ɛsɛ sɛ ogye
tom, na nyansa nya ne dɔ.
19 Awurade mmaransɛm ho nimdeɛ ne nkwa
nkyerɛkyerɛ, na wɔn a wɔyɛ n’ani gye no benya dua a
enwu da no aba.
20 Awurade suro yɛ nyansa nyinaa; na nyansa nyina ara
mu na mmara no di dwuma, ne ne tum nyinaa ho nimdee.
21 Sɛ akoa bi ka kyerɛ ne wura sɛ: Merenyɛ nea wopɛ;
ɛwom sɛ akyiri yi ɔyɛ no de, nanso ɔhyɛ nea ɔma no
aduan no abufuw.
22 Amumuyɛ ho nimdeɛ nyɛ nyansa, na nnebɔneyɛfo
afotu nyɛ anifere bere biara.
23 Amumuyɛ bi wɔ hɔ, na saa ara akyiwadeɛ nso wɔ hɔ;
na ɔkwasea bi wɔ hɔ a nyansa nnim.
24 Nea ɔwɔ nhumu ketewa na osuro Onyankopɔn no ye
sen nea ɔwɔ nyansa pii na obu Ɔsorosoroni no mmara so.
25 Anifere a ɛyɛ fɛ wɔ hɔ, na saa ara na ɛnteɛ; na obi wɔ
hɔ a ɔdan ne ho sɛ ɔbɛma atemmuo ada adi; na
onyansafoɔ bi wɔ hɔ a ɔbu bem wɔ atemmuo mu.
26 Ɔbɔnefoɔ bi wɔ hɔ a ɔde awerɛhoɔ sɛn ne ti; na ne
mu deɛ, nnaadaa ahyɛ no ma, .
27 Ɔtow n’anim gu fam, na ɔbɛyɛ te sɛ nea ɔntee, baabi
a wonnim no no, ɔbɛyɛ wo bɔne ansa na woahu.
28 Na sɛ tumi a onni nti wɔsiw no kwan sɛ ɔnyɛ bɔne a,
nanso sɛ ɔnya hokwan a, ɔbɛyɛ bɔne.

12. 29 Sɛ wohyia no a, wobɛtumi de n’anim ahunu onipa, na
n’anim ayɛ nhumu.
30 Onipa atade, ne serew a ɛtra so ne ne nantew ma
yehu nea ɔyɛ.
CHAPTER 20
1 Nteɛsoɔ bi wɔ hɔ a ɛnsɛ, bio, obi kura ne tɛkrɛma, na
ɔyɛ onyansafoɔ.
2 Ɛyɛ papa paa sɛ wobɛka n’anim, sene sɛ wobɛhyɛ
abufuo wɔ kokoam, na deɛ ɔbɛka ne mfomsoɔ no,
wɔbɛkora no afiri bɔne mu.
3 Sɛ wɔte wo anim a, ɛyɛ papa sɛ wobɛda adwensakyera
adi! ɛfiri sɛ saa na wobɛfiri bɔne a woahyɛ da ayɛ.
4 Sɛnea opiani akɔnnɔ te sɛ ɔbaabun nhwiren; saa ara na
deɛ ɔde atirimɔden bu atɛn.
5 Obi wɔ hɔ a ɔyɛ komm, na wohu no onyansafo, na
ɔfoforo nso nam nsɛm pii so dan ɔtan.
6 Obi kura ne tɛkrɛma mu, ɛfiri sɛ ɛnsɛ sɛ ɔma mmuaeɛ,
na obi yɛ komm, ɛfiri sɛ ɔnim ne berɛ.
7 Onyansafoɔ bɛkura ne tɛkrɛma mu kɔsi sɛ ɔbɛhunu
hokwan, na ɔkasafoɔ ne ɔkwasea renhwɛ berɛ.
8 Deɛ ɔde nsɛm bebree di dwuma no, wɔbɛtan no; na
deɛ ɔgye tumi wɔ mu no, wɔbɛtan no.
9 Ɔdebɔneyɛfoɔ bi wɔ hɔ a ɔnya nkonimdie pa wɔ
nneɛma bɔne mu; na mfasoɔ bi wɔ hɔ a ɛdane adehwereɛ.
10 Akyɛdeɛ bi wɔ hɔ a ɛremma wo mfasoɔ; na akyɛdeɛ
bi wɔ hɔ a n’akatua yɛ mmɔho mmienu.
11 Animuonyam nti, animguaseɛ wɔ hɔ; na ɛhɔ na ɔma
ne ti so firi baabi a ɛba fam.
12 Ɛwɔ hɔ a ɔtɔ pii gye kakra, na ɔtua mmɔho nson.
13 Onyansafoɔ nam ne nsɛm so ma wɔdɔ no, na
nkwasea adom bɛhwie agu.
14 Ɔkwasea akyɛdeɛ rennyɛ wo papa biara berɛ a wowɔ
bi; na ɛnyɛ nea n’ani bere n’ahiade nti, efisɛ ɔhwɛ kwan
sɛ obegye nneɛma pii ama obiako.
15 Ɔma kakraa bi, na ɔbɔ pii; obue n’ano sɛ ɔteɛmfo;
ɛnnɛ ɔbɔ bosea, na ɔkyena ɔbɛbisa bio: Onipa a ɔte saa
no, Onyankopɔn ne onipa tan no.
16 Ɔkwasea se: Minni nnamfo, menni aseda biara wɔ
me nnwuma pa nyinaa ho, na wɔn a wodi m’aduan no ka
me ho bɔne.
17 Mpɛn ahe na wɔbɛserew no mpɛn dodow ahe! ɛfiri sɛ
ɔnnim deɛ ɛsɛ sɛ ɔnya no yie; na ne nyinaa yɛ baako ma
no te sɛ nea onni bi.
18 Sɛ obi hwe ase wɔ atɛkyɛ so a, eye sen sɛ wode
tɛkrɛma bɛbɔ, saa ara na ɔbɔnefo asehwe bɛba ntɛm.
19 Anansesɛm a ɛmfata bɛka wɔn a wonni nyansa no
anom daa.
20 Wɔbɛpo asotwe a nyansa wom bere a efi ɔkwasea
anom ba no; ɛfiri sɛ ɔrenka no berɛ a ɛsɛ mu.
21 Obi wɔ hɔ a, ɛnam ahohia so siw no kwan sɛ ɔnyɛ
bɔne, na sɛ ogye n’ahome a, ɔrenhaw.
22 Ɛwɔ hɔ a ɔnam aniwu so sɛe ne kra, na ɔnam nnipa a
ogye tom so bu ne ho gu.
23 Ɛwɔ hɔ a, aniwu hyɛ n’adamfo bɔ, na ɔde no yɛ ne
tamfo kwa.
24 Atosɛm yɛ nkekae fĩ wɔ onipa so, nanso ɛwɔ deɛ
wɔankyerɛkyerɛ no anom daa.
25 Owifo ye sen obi a osua atoro, na wɔn baanu nyinaa
bɛsɛe agyapade.
26 Otorofo suban yɛ animtiaabu, na n’aniwu wɔ ne so
daa.
27 Onyansafoɔ de ne nsɛm bɛdi ne ho ni, na deɛ ɔwɔ
nhumu bɛsɔ nnipa akɛseɛ ani.
28 Deɛ ɔfua n’asase no bɛma ne kuruwa ayɛ kɛseɛ, na
deɛ ɔsɔ nnipa akɛseɛ ani no bɛnya bɔne fafiri.
29 Akyɛdeɛ ne akyɛdeɛ bu onyansafoɔ ani, na ɛsi n’ano
a ɔrentumi nka anim.
30 Nyansa a ahintaw ne ademude a wɔaboaboa ano no,
mfaso bɛn na ɛwɔ wɔn baanu nyinaa so?
31 Nea ɔde ne nkwaseasɛm sie no ye sen onipa a ɔde ne
nyansa sie.
32 Boasetɔ a ɛho hia wɔ Awurade hwehwɛ mu ye sen
nea ɔbɔ ne bra a onni ɔkwankyerɛfo.
CHAPTER 21
1 Me ba, woayɛ bɔne anaa? nyɛ saa bio, na mmom srɛ
bɔne fafiri wɔ wo kan bɔne ho.
2 Guan fi bɔne ho te sɛ ɔwɔ anim, na sɛ wobɛn no dodo
a, ɛbɛka wo, ne sẽ te sɛ gyata sẽ, na ekum nnipa kra.
3 Amumuyɛ nyinaa te sɛ nkrante anofanu, a apirakuru
ntumi nsa.
4 Sɛ wɔbɔ hu na wɔyɛ bɔne a, wɔbɛsɛe ahonyade, na saa
na ahantanfo fie bɛyɛ amamfõ.
5 Mpaebɔ a efi ohiani anom du Onyankopɔn aso, na
n’atemmu ba ntɛm.
6 Deɛ ɔtan sɛ wɔbɛka no anim no wɔ nnebɔneyɛfoɔ
kwan so, na deɛ ɔsuro Awurade deɛ, ɔbɛsakyera afiri ne
koma mu.
7 Wonim onipa a onim kasa yiye; nanso onipa a ɔwɔ
nteaseɛ nim berɛ a ɔhwe ase.
8 Deɛ ɔde nnipa foforɔ sika si ne fie no te sɛ obi a
ɔboaboa aboɔ ano de sie n’adamoa.
9 Abɔnefoɔ asafo te sɛ twetwe a wɔakyekyere wɔn ho,
na wɔn awieeɛ yɛ ogya gyaframa a ɛbɛsɛe wɔn.
10 Wɔde aboɔ ma nnebɔneyɛfoɔ kwan mu da hɔ, na
n’awieɛ no, hell amena wɔ.
11 Nea odi Awurade mmara so no nya ne ntease, na
Awurade suro a edi mũ yɛ nyansa.
12 Nea onni onyansafo no, wɔrenkyerɛkyerɛ no, na
nyansa bi wɔ hɔ a ɛma awerɛhow dɔɔso.
13 Onyansafo nimdeɛ bɛdɔɔso sɛ nsuyiri, na n’afotu te
sɛ nkwa asubura kronn.
14 Ɔkwasea mu akwaa te sɛ anwenne a abubu, na
ɔrenkura nimdeɛ biara mu bere tenten a ɔte ase no.
15 Sɛ obi a ne ho akokwaw te nyansa asɛm bi a,
ɔbɛkamfo, na ɔde bi aka ho, nanso sɛ obi a onni ntease te
a, ɛnsɔ n’ani, na ɔtow gu n’akyi.
16 Ɔkwasea kasa te sɛ adesoa wɔ kwan so, nanso
wɔbɛhunu adom wɔ anyansafoɔ ano.
17 Wobisabisa onyansafoɔ a ɔwɔ asafo no mu no ano, na
wɔbɛdwene ne nsɛm ho wɔ wɔn akoma mu.
18 Sɛnea ofie a wɔsɛe no te no, saa ara na nyansa te ma
ɔkwasea, na nea onnim nyansa te sɛ ɔkasa a ntease nnim.
19 Nkyerɛkyerɛ ma nkwaseafoɔ te sɛ nkɔnsɔnkɔnsɔn wɔ
anan so, na ɛte sɛ nkɔnsɔnkɔnsɔn wɔ nsa nifa so.

13. 20 Ɔkwasea de serew ma ne nne so; nanso onyansafoɔ
deɛ, ɛnsɛ sɛ ɔserew kakra.
21 Adesua te sɛ onyansafo sɛ sikakɔkɔɔ agude, na ɛte sɛ
nkapo wɔ ne nsa nifa so.
22 Ɔkwasea nan ase ntɛm wɔ ne yɔnko fie, na ɔkwasea
ani wu ne ho.
23 Ɔkwasea bɛhwɛ fie no pon ano, na deɛ wɔatete no yie
no bɛgyina abɔnten.
24 Ɛyɛ atirimɔdensɛm sɛ onipa tie ɔpon ano, na
onyansafoɔ de animguaseɛ bɛdi awerɛhoɔ.
25 Akasafoɔ ano bɛka nsɛm a ɛnyɛ wɔn dea, na wɔn a
wɔwɔ nhumu no nsɛm na wɔkari wɔ nsenia mu.
26 Nkwasea akoma wɔ wɔn anom, na anyansafoɔ ano
wɔ wɔn akoma mu.
27 Sɛ ɔbɔnefoɔ dome Satan a, ɔdome ɔno ara ne kra.
28 Ɔkasafo gu ne kra ho fi, na wɔtan no wɔ baabiara a
ɔte.
CHAPTER 22
1 Wɔde ɔkwasea toto ɔbo fĩ ho, na obiara bɛbɔ no
akuturuku de agu n’anim ase.
2 Wɔde ɔkwasea toto nwura mu efĩ ho, obiara a ɔbɛfa so
no bɛwosow ne nsa.
3 Onipa a wɔtete no bɔne yɛ n’agya a ɔwoo no
animguaseɛ, na wɔwo ɔbabea kwasea ma ɔhwere no.
4 Ɔbabea onyansafo de agyapade bɛbrɛ ne kunu, na nea
ɔte ase a ɛnteɛ no yɛ n’agya adesoa.
5 Nea ɔwɔ akokoduru bu n’agya ne ne kunu animtiaa, na
wɔn baanu nyinaa mmu no animtiaa.
6 Anansesɛm a ne bere nsɛe no te sɛ awerɛhow mu
nnwom, na akuturuku ne nyansa nteɛso nyɛ bere mu da.
7 Obiara a ɔkyerɛkyerɛ ɔkwasea no te sɛ obi a ɔde
nkukuo nwene bata ne ho, na ɔnyane obi fi nna pa mu.
8 Deɛ ɔka anansesɛm kyerɛ ɔkwasea no, ɔkasa kyerɛ obi
a wada, sɛ ɔka n’anansesɛm wie a, ɔbɛka sɛ: Ɛdeɛn na
ɛhaw no?
9 Sɛ mmofra de nokwaredi tra ase, na wɔwɔ nneɛma a,
ɛsɛ sɛ wɔkata wɔn awofo animtiaabu so.
10 Mmofra de, ɛnam animtiaabu ne ɔtete a wonni so de
wɔn abusuafo anuonyam ho fĩ.
11 Monsu owufoɔ, ɛfiri sɛ wahwere hann, na monsu
ɔkwasea, ɛfiri sɛ ɔnnim nhumu, monsu owufoɔ kakraa bi,
ɛfiri sɛ ɔwɔ ahomegyeɛ, na ɔkwasea nkwa yɛ bɔne sene
owuo.
12 Nnanson na nnipa di owufoɔ ho awerɛhoɔ; na
ɔkwasea ne onipa a onsuro Nyankopɔn ne nkwa nna
nyinaa.
13 Mma wo ne ɔkwasea nkasa pii, na nnkɔ deɛ onni
nteaseɛ biara nkyɛn: hwɛ yie wɔ ne ho, na woanhyia
ɔhaw, na ne nkwaseasɛm rengu wo ho fĩ da abɔdamfo a
wɔahaw.
14 Dɛn na emu yɛ duru sen kɔbere? na ne din de dɛn,
gye ɔkwasea?
15 Anhwea, ne nkyene, ne dade bebree, ɛyɛ mmerɛw sɛ
wɔbɛsoa, sen onipa a onni ntease.
16 Sɛnea nnua a wɔakyekyere na wɔakyekyere wɔ ɔdan
mu no ntumi mfa wosow nnyae no, saa ara na koma a
afotu a wɔde afotu ahyɛ mu den no suro bere biara.
17 Koma a ɔde ne ho ahyɛ nteaseɛ ho adwene so te sɛ
adeɛ a ɛyɛ fɛ a wɔde abɔ abrannaa fasuo ho.
18 Pales a wɔde asi sorɔnsorɔmmea so rennyina mframa
ano da, enti koma a ɛyɛ hu wɔ ɔkwasea adwene mu
ntumi nnyina ehu biara ano.
19 Deɛ ɔbɔ aniwa no bɛma nusuo atɔ, na deɛ ɔbɔ akoma
mu no ma ɛda ne nimdeɛ adi.
20 Obiara a ɔtow ɔbo nnomaa no twitwa wɔn, na nea
ɔka n’adamfo ahohora no twa adamfofa.
21 Ɛwom sɛ wotwee nkrante guu w’adamfo so de, nanso
mma w’abam mmu, na adom bɛsan aba.
22 Sɛ woabue w’ano atia w’adamfo a, nsuro; ɛfiri sɛ
mpata betumi aba: gye sɛ animtiaabuo, anaa ahantan,
anaa ahintasɛm a wɔda no adi, anaa nsisi kuru, ɛfiri sɛ
yeinom nti adamfo biara bɛfiri.
23 Di wo yɔnko nokorɛ wɔ ne hia mu, na w’ani agye ne
yiedie mu, tena ne ho pintinn wɔ n’ahohia berɛ mu, na
wo ne no bɛyɛ ɔdedifoɔ wɔ n’agyapadeɛ mu, ɛfiri sɛ
ɛnyɛ berɛ biara na ɛsɛ sɛ wɔbu agyapadeɛ bɔne animtiaa :
anaase ɔdefoɔ a ɔyɛ nkwaseafoɔ a wɔbɛnya no wɔ anisɔ
mu.
24 Sɛ fononoo mu wusiw ne wusiw kɔ ogya anim no;
saa na wɔbɔ wɔn ahohora wɔ mogya anim.
25 M’ani renwu sɛ mɛbɔ m’adamfo bi ho ban; saa ara
nso na meremfa me ho nsie no.
26 Na sɛ bɔne bi nam ne so to me a, obiara a ɔte no
bɛhwɛ yie wɔ ne ho.
27 Hena na ɔde awɛmfoɔ besi m’ano anim, na ɔde
nyansa nsɔano agu m’ano, na manhwe ase mpofirim, na
me tɛkrɛma ansɛe me?
CHAPTER 23
1 O Awurade, Agya ne Amrado wɔ m’abrabɔ nyina ara
mu, nnyae me mma wɔn afotuo, na mma menhwe ase
wɔ wɔn so.
2 Hena na ɔde mpire bɛto m’adwene so, na ɔde nyansa
nteɛso ahyɛ me koma so? sɛ wɔanhu me mmɔbɔ esiane
m’anim a minnim nti, na ɛntwa me bɔne ho.
3 Anyɛ saa a m’anim a minnim no ankɔ soro, na me
bɔne andɔɔso akɔ me ɔsɛe mu, na mahwe ase m’atamfo
anim, na me tamfo ani agye me ho, a n’anidaso ne wo
mmɔborohunu ntam kwan ware.
4 O Awurade, Agya ne me nkwa Nyankopɔn, mma me
nhwɛ ahantan, na mmom dane fi wo nkoa ho daa
ahantan adwene.
5 Dane anidasoɔ hunu ne akɔnnɔ firi me so, na
wobɛkura deɛ ɔpɛ sɛ ɔsom wo daa no mu.
6 Mma yafunu mu adifudepɛ ne ɔhonam akɔnnɔ nnhyɛ
me so; na mfa w’akoa nhyɛ me so mma adwene a ɛnteɛ.
7 Mma, muntie ano nteɛso, deɛ ɔdi so no, wɔremfa
n’ano da.
8 Ɔdebɔneyɛfoɔ bɛka ne nkwaseasɛm mu, ɔkasafoɔ bɔne
ne ahantanfoɔ nyinaa nam so bɛhwe ase.
9 Mma w’ano nnsua ntam; saa ara nso na mfa wo ho
nnyɛ Kronkronni no din.
10 Na sɛnea akoa a wɔhwe no daa no rennya
agyiraehyɛde bruu no, saa ara na nea ɔka ntam na ɔbɔ
Onyankopɔn din daa no renyɛ nea mfomso biara nni ho.

14. 11 Onipa a ɔka ntam bebree no, amumuyɛ bɛhyɛ no ma,
na ɔyaredɔm no renfiri ne fie da, sɛ ɔyɛ bɔne a, ne bɔne
bɛto no so, na sɛ wannye ne bɔne antom a, ɔdi mfomsoɔ
mmɔho mmienu, na sɛ ɔka ntam kwa a, ɔrenyɛ obi a ne
ho nni asɛm, na ne fie bɛhyɛ amanehunu ma.
12 Asɛm bi wɔ hɔ a wɔde owu atade: Onyankopɔn ma
wɔanhu Yakob agyapade mu; ɛfiri sɛ nnoɔma a ɛte saa
nyina ara bɛfiri onyamesomfoɔ nkyɛn, na wɔrenhinhim
wɔ wɔn bɔne mu.
13 Mfa w’ano nka ntam a enni ano, ɛfiri sɛ ɛno mu na
bɔne asɛm wɔ.
14 Kae w’agya ne wo na, bere a wote nnipa akɛse mu no.
Mma wo werɛ mmfi wɔn anim, na saa na wo nam
w’amane so bɛyɛ ɔkwasea, na wopɛ sɛ anka wɔanwo wo,
na dome wɔn w’awo da.
15 Onipa a ne su sɛ ɔka ahohorabɔ nsɛm no, wɔrensiesie
no da wɔ ne nkwa nna nyinaa mu.
16 Nnipa ahodoɔ mmienu ma bɔne dɔɔso, na deɛ ɛtɔ so
mmiɛnsa no de abufuo bɛba: adwene a ɛyɛ hyew te sɛ
ogya a ɛredɛre, wɔrendum da kɔsi sɛ wɔbɛhyew:
aguamammɔfoɔ a ɔwɔ ne honam nipadua mu rennyae da
kɔsi sɛ ɔbɛsɔ a ogya.
17 Abodoo nyinaa yɛ dɛ ma aguaman, ɔrennyae nkosi sɛ
obewu.
18 Ɔbarima a ɔsɛe awareɛ, na ɔka wɔ n’akoma mu sɛ:
Hena na ɔhunu me? Esum atwa me ho ahyia, afasuo
akata me so, na nipadua biara nhunu me; dɛn na ɛsɛ sɛ
misuro? Ɔsorosoroni no renkae me bɔne.
19 Onipa a ɔte saa no suro nnipa ani nko ara, na onnim
sɛ Awurade ani hyerɛn sen owia mmɔho mpem du, na
ɔhwɛ nnipa akwan nyina ara, na ɔhwɛ ahintasɛm paa.
20 Na ɔnim nneɛma nyina ara ansa na wɔabɔ no; saa ara
nso na wɔdii pɛ akyi no ɔhwɛɛ wɔn nyinaa.
21 Wɔbɛtwe saa ɔbarima yi aso wɔ kuro no mmɔnten so,
na baabi a onsusuw ho no, wɔbɛfa no.
22 Saa na ɔyere a ogya ne kunu na ɔnam ɔfoforo so de
ɔdedifoɔ bɛba no nso bɛkɔ.
23 Nea edi kan no, wabu Ɔsorosoroni no mmara so; na
deɛ ɛtɔ so mmienu, wayɛ n’ankasa kunu bɔne; na nea ɛto
so abiɛsa no, wabɔ aguaman wɔ ɔbarima foforo mu.
24 Wɔde no bɛba asafo no mu, na wɔabisabisa ne mma.
25 Ne mma rennye ntini, na ne nkorabata nso renso aba.
26 Ɔbɛgyaw ne nkaeɛ ama wɔadome no, na wɔrempopa
n’ahohora.
27 Na wɔn a wɔaka no bɛhunu sɛ biribiara nni hɔ a
ɛkyɛn Awurade suro, na biribiara nni hɔ a ɛyɛ dɛ sene sɛ
wɔbɛhwɛ Awurade mmaransɛm so.
28 Ɛyɛ animuonyam kɛseɛ sɛ yɛbɛdi Awurade akyi, na
sɛ yɛbɛgye yɛn atom a, ɛyɛ nkwa tenten.
CHAPTER 24
1 Nyansa bɛkamfo ne ho, na wahoahoa ne ho wɔ ne man
mu.
2 Ɔsorosoroni no asafo mu na obebue n’ano, na wadi
nkonim wɔ ne tumi anim.
3 Mefirii Ɔsorosoroni no anom, na mektaa asase so sɛ
mununkum.
4 Metenaa sorɔnsorɔmmea, na m’ahengua si mununkum
adum mu.
5 Me nko ara na metwaa ɔsoro ho hyiae, na menantew
bun no ase.
6 Ɛpo asorɔkye ne asase nyinaa so ne ɔman ne aman
biara mu no, menyaa agyapadeɛ.
7 Yeinom nyinaa na mehwehwɛɛ ahomegyeɛ, na hwan
agyapadeɛ mu na mɛtena?
8 Enti ade nyinaa Bɔfo no de ahyɛde maa me ne nea
ɔmaa me ntomadan no homee, na ɔkae sɛ: Ma wo
tenabea nte Yakob, na w’agyapade nte Israel.
9 Ɔbɔɔ me firii mfitiaseɛ ansa na wiase reba, na
merennyae da.
10 Ntomadan kronkron no mu na mesom wɔ n’anim; na
saa ara na wɔde me sii hɔ wɔ Sion.
11 Saa ara nso na ɔmaa me homee wɔ kuro a medɔ no
mu, na me tumi wɔ Yerusalem.
12 Na megyee ntini wɔ nnipa a wɔwɔ nidi mu, Awurade
agyapadeɛ mu kyɛfa mpo mu.
13 Wɔmaa me so te sɛ kyeneduru a ɛwɔ Libanus ne
kyinhyia dua a ɛwɔ Hermon mmepɔw so.
14 Wɔmaa me so sɛ mmɛdua wɔ En-Gadi, ne sɛ rose dua
wɔ Yeriko, sɛ ngodua fɛfɛ a ɛwɔ afuo a ɛyɛ fɛ mu, na
minyinii sɛ ntwom dua wɔ nsuo ho.
15 Memaa hua dɛdɛ te sɛ sinamon ne aspalathus, na
meyii hua a ɛyɛ dɛ te sɛ kuroko a eye sen biara, te sɛ
galbanum, onyx, ne storax dɛdɛ, ne aduhuam wusiw wɔ
ntomadan no mu.
16 Metenee me nkorabata sɛ turpentine dua no, na me
nkorabata yɛ animuonyam ne adom nkorabata.
17 Sɛdeɛ borɔdɔma no de baeɛ no, mewoɔ dɛdɛ, na me
nhwiren yɛ animuonyam ne ahonyadeɛ aba.
18 Meyɛ ɔdɔ pa, ne suro, ne nimdeɛ, ne anidasoɔ
kronkron ɛna: ɛno nti, meyɛ daa daa, wɔde ama me mma
a wɔde ne din ato wɔn nyinaa.
19 Mo a mopɛ me nyinaa, mommra me nkyɛn, na
momfa m’aba nhyɛ mo ho ma.
20 Na me nkaeɛ yɛ dɛ sene ɛwoɔ, na m’agyapadeɛ yɛ dɛ
sene ɛwoɔ.
21 Wɔn a wodi me no bɛda so ara de ɔkɔm, na wɔn a
wɔnom me no bɛda so ara de sukɔm.
22 Deɛ ɔtie me no, wɔrenwu da, na wɔn a wɔnam me so
yɛ adwuma no rennyɛ bɔne.
23 Yeinom nyina ara yɛ Ɔsorosoroni Nyankopɔn apam
nwoma, mpo mmara a Mose hyɛɛ sɛ ɛnyɛ agyapadeɛ
maa Yakob asafo ahodoɔ no.
24 Mma mommrɛ na moayɛ den wɔ Awurade mu; na
wahyɛ mo den, mommɛbata ne ho, ɛfiri sɛ Awurade
Tumfoɔ ne Onyankopɔn nko ara, na ɔno akyi no,
Agyenkwa foforɔ biara nni hɔ.
25 Ɔde ne nyansa hyɛ nneɛma nyinaa ma, sɛ Fison ne
Tigris wɔ aba foforo bere mu.
26 Ɔma nteaseɛ dɔɔso te sɛ Eufrate ne Yordan wɔ otwa
berɛ mu.
27 Ɔma nimdeɛ nkyerɛkyerɛ da adi sɛ hann ne Geon wɔ
bobe berɛ mu.
28 Ɔbarima a odi kan no nnim no yiye, na nea otwa to
no renhu no bio.
29 Na n’adwene dɔɔso sen ɛpo, na n’afotu mu dɔ sen
bun kɛse.
30 Afei nso, mefirii adi sɛ asuo a ɛfiri asubɔnten mu, na
sɛ asuo a ɛkɔ turo mu.

15. 31 Mekaa sɛ: Mɛgugu me turo a eye sen biara so nsuo,
na mɛgugu me turo mpa so nsuo pii, na hwɛ, m’asuo
dane asubɔnten, na m’asuo dane ɛpo.
32 Mɛda so ama nkyerɛkyerɛ ahyerɛn sɛ adekyee, na
mɛma ne hann akɔ akyirikyiri.
33 Meda so ara hwie nkyerɛkyerɛ agu sɛ nkɔmhyɛ, na
magyaw ama nnipa nyinaa daa.
34 Hwɛ sɛ ɛnyɛ me ho nko ara na mayɛ adwuma, na
mmom wɔn a wɔhwehwɛ nyansa nyina ara.
CHAPTER 25
1 Nneɛma abiɛsa mu na me ho yɛɛ me fɛ, na megyinaa
hɔ fɛfɛɛfɛ wɔ Onyankopɔn ne nnipa anim: anuanom
biakoyɛ, afipamfo dɔ, ɔbarima ne ɔyere a wɔbom yɛ
biako.
2 Mmarima ahodoɔ mmiɛnsa na me kra tan wɔn, na wɔn
asetena a ɛhyɛ me abufuo kɛseɛ: Ohiani a ɔyɛ ahantan,
ɔdefoɔ a ɔyɛ ɔtorofoɔ, ne ɔwaresɛefoɔ akwakoraa a ɔyɛ.
3 Sɛ woanboaboa biribiara ano wɔ wo mmeranteberɛ mu
a, ɛbɛyɛ dɛn na woanya biribi wɔ wo mfeɛ mu?
4 O hwɛ sɛnea atemmu yɛ fɛ ma ti nhwi fitaa, ne tete
nnipa sɛ wobehu afotu!
5 O hwɛ sɛnea nkwakoraa ne mmerewa nyansa, ne
ntease ne afotu yɛ fɛ ma nnipa a wɔwɔ nidi.
6 Osuahu pii yɛ mpanyimfo abotiri, na Onyankopɔn suro
yɛ wɔn anuonyam.
7 Nneɛma nkron na mabu atɛn wɔ m’akoma mu sɛ ɛyɛ
anigyeɛ, na deɛ ɛtɔ so du no mede me tɛkrɛma bɛka:
Onipa a ne mma ho anigyeɛ; na deɛ ɔte aseɛ sɛ ɔbɛhunu
ne tamfoɔ asehweɛ.
8 Nea ɔne ɔyere a ɔwɔ nhumu te, na ne tɛkrɛma mfaa ne
ho, na wansom ɔbarima a ɔmfata nsen ne ho no te.
9 Deɛ wanya adwempa ne deɛ ɔkasa wɔ wɔn a wɔbɛtie
no aso mu no teɛ.
10 O deɛ ɔnya nyansa yɛ kɛseɛ! nanso obiara nni hɔ a
osuro Awurade.
11 Na Awurade dɔ boro biribiara so ma hann, deɛ ɔkura
mu no, ɛhe na wɔde no bɛtoto ho?
12 Awurade suro ne ne dɔ mfitiaseɛ, na gyidie ne
mfitiaseɛ a ɛbata ne ho.
13 Ma me ɔhaw biara, gye koma mu yareɛ, ne amumuyɛ
biara, gye ɔbaa amumuyɛ.
14 Na amanehunu biara, gye amanehunu a ɛfiri wɔn a
wɔtan me hɔ, ne aweredi biara, gye atamfo aweredi.
15 Ti biara nni ɔwɔ ti so; na abufuw biara nni hɔ a ɛboro
ɔtamfo abufuw so.
16 Anka me ne gyata ne ɔtweaseɛ bɛtena sene sɛ me ne
ɔbaa bɔne bɛtena fie.
17 Ɔbaa amumuyɛ sesa n’anim, na ɛma n’anim yɛ sum
sɛ atweaatam.
18 Ne kunu bɛtena n’afipamfo mu; na sɛ ɔte a, ɔbɛsi
apini a ɛyɛ yaw.
19 Amumuyɛ nyinaa sua koraa ma ɔbaa amumuyɛ, ma
ɔdebɔneyɛfoɔ kyɛfa nto ne so.
20 Sɛnea anhwea kwan so foro kɔ nkwakoraa ne
mmerewa nan ase no, saa ara na ɔyere a nsɛm ahyɛ no
ma ma ɔbarima a ɔyɛ komm.
21 Monnhintiw ɔbaa ahoɔfɛ, na mommma n’ani nnye
n’ani.
22 Ɔbaa, sɛ ɔhwɛ ne kunu a, abufuo, animtiaabu ne
ahohorabɔ bebree ahyɛ no ma.
23 Ɔbaa bɔne brɛ n’akokoɔduro ase, n’anim yɛ duru na
ne koma apira, ɔbaa a ɔrenkyekye ne kunu werɛ wɔ
ahohia mu no yɛ ne nsa a ɛyɛ mmerɛw ne ne nkotodwe a
ɛyɛ mmerɛw.
24 Ɔbaa no mu na bɔne mfitiaseɛ baeɛ, na ɛnam ne so na
yɛn nyinaa wuwu.
25 Mma nsuo no kwan biara; saa ara nso na ɔbea bɔne
biara nni ahofadi sɛ ɔbɛyɛ gad wɔ amannɔne.
26 Sɛ wankɔ sɛnea wopɛ a, twa no fi wo honam mu, na
ma no awaregyae krataa, na gyae no.
CHAPTER 26
1 Nhyira ne ɔbarima a ɔwɔ ɔyere pa, ɛfiri sɛ ne nna
dodoɔ bɛyɛ mmɔho mmienu.
2 Ɔbaa pa di ne kunu ani, na ɔbɛma ne nkwa mfeɛ awie
asomdwoeɛ mu.
3 Ɔyere pa yɛ kyɛfa pa, na wɔde bɛma wɔn a wosuro
Awurade no kyɛfa.
4 Sɛ ɔyɛ ɔdefoɔ anaa ohiani a, sɛ ɔwɔ akoma pa wɔ
Awurade ho a, ɔde anigyeɛ bɛdi ahurusi daa.
5 Nneɛma mmiɛnsa na m’akoma suro; na nea ɛto so
anan no, ehu kaa me kɛse: kurow bi mu nsɛmmɔnedi,
nnipadɔm a wonni so a wɔaboaboa wɔn ano, ne atoro
sobo: eyinom nyinaa yɛ bɔne sen owu.
6 Na akoma mu awerɛhoɔ ne awerɛhoɔ yɛ ɔbaa a n’ani
bere ɔbaa foforɔ, ne tɛkrɛma mpire a ɔne obiara di
nkitaho.
7 Ɔyere bɔne yɛ kɔndua a wɔwosow no kɔ baabiara, nea
okura no te sɛ nea okura ɔkraman.
8 Ɔbea a wabow nsa ne ɔbadwemma de abufuw kɛse ba,
na ɔrenkata n’aniwu so.
9 Ebia wobehu ɔbea aguamammɔ wɔ n’anim ahantan ne
n’aniwa mu.
10 Sɛ wo babea ani nnye a, fa no to hɔ denneennen, na
wamfa ahofadi a ɛboro so amfa ne ho ayayade.
11 Hwɛ aniwa a ɛnteɛ, na sɛ ɔbɔ wo bɔne a, mma ɛnnyɛ
wo nwonwa.
12 Ɔbɛbue n’ano sɛ ɔkwantufoɔ a osukɔm de no sɛ
wanya asubura, na wanom nsuo biara a ɛbɛn no, na
ɔbɛtena ban biara ho, na wabue ne poma atia agyan biara.
13 Ɔyere adom ma ne kunu ani gye, na n’adwene bɛma
ne nnompe ayɛ srade.
14 Ɔbaa komm na ɔdɔ no yɛ Awurade akyɛdeɛ; na
biribiara nni hɔ a ɛsom bo kɛse te sɛ adwene a
wɔakyerɛkyerɛ no yiye.
15 Ɔbea a n’ani awu na odi nokware yɛ adom mmɔho
abien, na wontumi mmu ne asasepɔn so adwene sɛ ɛsom
bo.
16 Sɛ owia pue wɔ soro soro no; saa ara na ɔyere pa
ahoɔfɛ te wɔ ne fie nhyehyɛe mu.
17 Sɛnea hann a emu da hɔ wɔ kaneadua kronkron no so
no; saa ara na anim fɛ te wɔ mfe a abere mu.
18 Sɛ sika adum no wɔ dwetɛ nnyinasoɔ so no; saa ara
na anan a ɛyɛ fɛ a ɛwɔ koma a ɛkɔ so daa no nso te.
19 Me ba, ma wo mfeɛ nhwiren no nyɛ den; na mfa
w’ahoɔden mma ahɔhoɔ.

16. 20 Sɛ wunya agyapadeɛ a ɛsow aba wɔ afuo no nyinaa
mu a, gu w’ankasa wo aba so, na fa wo ho to wo mmoa
yiedie so.
21 Enti w’abusua a wugyaw hɔ no bɛhyɛ wɔn anuonyam,
na wɔanya wɔn asetena pa mu ahotoso.
22 Wɔbɛbu aguaman sɛ ntasuo; nanso ɔbaa warefoɔ yɛ
abantenten a ɛko tia owuo ma ne kunu.
23 Wɔde ɔbaa bɔne ma ɔbɔnefoɔ sɛ kyɛfa, na wɔde ɔbaa
a osuro Awurade ma no.
24 Ɔbea ɔkwasea bu aniwu animtiaa, na ɔbea nokwafo
de obu ne kunu.
25 Wobu ɔbaa a n’ani nwu sɛ ɔkraman; na nea n’ani
awu no deɛ, ɔbɛsuro Awurade.
26 Ɔbaa a ɔdi ne kunu anuonyam no, obiara bɛbu no sɛ
onyansafoɔ; na deɛ ɔbu no animuonyam wɔ n’ahantan
mu no, wɔbɛbu no sɛ deɛ ɔnni Onyankopɔn.
27 Wɔbɛhwehwɛ ɔbaa a ɔteɛm denneennen ne
animtiaabuo na wɔapam atamfo no.
28 Nneɛma mmienu wɔ hɔ a ɛhaw m’akoma; na nea ɔto
so abiɛsa no ma me bo fuw: Ɔkofo a ohia ohia; ne nnipa
a wɔwɔ nteaseɛ a wɔmfa wɔn nsi hɔ; na obi a ɔsan firi
tenenee mu kɔ bɔne mu; Awurade siesie obi a ɔte saa ma
nkrante.
29 Ɛkame ayɛ sɛ oguadini renkora ne ho so na ɔnyɛ bɔne;
na huckster nso rennya ahofadi mfi bɔne mu.
CHAPTER 27
1 Nnipa pii ayɛ bɔne wɔ asɛm ketewa bi ho; na deɛ
ɔhwehwɛ bebree no bɛdane n’ani.
2 Sɛdeɛ nnadewa bata aboɔ nkabom ntam no; saa ara na
bɔne bata adetɔ ne adetɔn ntam.
3 Gye sɛ obi kura ne ho mu denneennen wɔ Awurade
suro mu a, ɛnkyɛ na wɔabu ne fie.
4 Sɛ obi de afiri yi mu a, nwura no kɔ so tena; enti onipa
efĩ wɔ ne kasa mu.
5 Fononoo na ɛsɔ ɔnwemfo nkuku hwɛ; enti onipa
sɔhwɛ wɔ ne nsusuwii mu.
6 Aduaba no ka sɛ wɔasiesie dua no; saa ara na ahantan
a wɔka wɔ onipa koma mu te.
7 Munnyi obiara ayɛ ansa na woatie ne kasa; ɛfiri sɛ yei
ne nnipa sɔhwɛ.
8 Sɛ wudi trenee akyi a, wubenya no, na woahyɛ no sɛ
atade tenten a animuonyam wom.
9 Nnomaa no de wɔn ho bɛto wɔn te sɛ wɔn so; saa ara
na nokware bɛsan aba wɔn a wɔde di dwuma wɔ ne mu
no nkyɛn.
10 Sɛ gyata twɛn aboa no; enti bɔne ma wɔn a wɔyɛ
amumuyɛ.
11 Onipa a osuro Onyankopɔn kasa ne nyansa bere
nyinaa; na ɔkwasea sesa sɛ ɔsram.
12 Sɛ woka wɔn a wɔn ani ntew ho a, di bere no so; na
mmom mobɛka nnipa a wɔwɔ nteaseɛ mu daa.
13 Nkwasea kasa yɛ abufuw, na wɔn agodie yɛ bɔne a
ɛyɛ anifere.
14 Nea ɔka ntam pii no kasa ma ti nhwi gyina hɔ tẽẽ; na
wɔn ntɔkwaw no ma obi siw n’aso.
15 Ahantanfo ntawntawdi yɛ mogyahwiegu, na wɔn
ahohorabɔ yɛ aso a ɛyɛ yaw.
16 Obiara a ɔhunu ahintasɛm no hwere n’anuonyam; na
ɔrennya adamfo mma n’adwene da.
17 Dɔ w’adamfo, na di no nokware, na sɛ woyi
n’ahintasɛm ma a, nni n’akyi bio.
18 Ɛfiri sɛ sɛdeɛ onipa asɛe ne tamfoɔ no; saa ara na
woahwere wo yɔnko dɔ.
19 Sɛ obi a ɔma anomaa fi ne nsam no, saa ara na
woama wo yɔnko akɔ, na worennya no bio
20 Munnni n’akyi bio, efisɛ ɔwɔ akyirikyiri dodo; ɔte sɛ
ɔkraman a waguan afi afiri mu.
21 Na kuru de, wobetumi akyekyere no; na ahohora akyi
no, mpata betumi aba, na nea oyi ahintasɛm ma no nni
anidaso.
22 Deɛ ɔde aniwa bɔ n’ani no yɛ bɔne, na deɛ ɔnim no
bɛfiri ne ho.
23 Sɛ woba hɔ a, ɔbɛkasa dɛdɛ, na n’ani agye wo nsɛm
ho, na awiei koraa no, ɔbɛbɔ n’ano, na wabɔ wo nsɛm ho
abususɛm.
24 Matan nneɛma pii, nanso biribiara nni hɔ a ɛte sɛ ɔno;
ɛfiri sɛ Awurade bɛtan no.
25 Obiara a ɔtow ɔbo wɔ soro no tow gu n’ankasa ne ti
so; na nnaadaa akuturuku bɛpira.
26 Obiara a ɔtu amoa no bɛhwe mu, na deɛ ɔsi afiri no,
wɔbɛfa mu.
27 Deɛ ɔyɛ bɔne no, ɛbɛtɔ ne so, na ɔrenhunu baabi a
ɛfiri.
28 Ntwitwiridii ne ahohorabɔ fi ahantanfo hɔ; na
aweredi, sɛ gyata, bɛda wɔn so.
29 Wɔn a wɔdi ahurusi wɔ ateneneefoɔ asehweɛ ho no,
wɔbɛfa wɔn afiri; na awerɛhow bɛsɛe wɔn ansa na
wɔawuwu.
30 Adwemmɔne ne abufuo, yeinom mpo yɛ akyiwadeɛ;
na ɔdebɔneyɛfoɔ no bɛnya wɔn mmienu nyinaa.
CHAPTER 28
1 Deɛ ɔtɔ were no bɛnya aweredi afiri Awurade hɔ, na
ɔbɛkae ne bɔne.
2 Fa wo yɔnko bɔne a wayɛ wo no kyɛ wo, saa ara na
wɔde wo bɔne nso bɛkyɛ wo bere a worebɔ mpae no.
3 Onipa bi soa ɔtan tia ɔfoforo, na ɔhwehwɛ bɔne fafiri
fi Awurade hɔ anaa?
4 Ɔnni mmɔborɔhunu mma onipa a ɔte sɛ ɔno ara, na
ɔsrɛ ne bɔne fafiri?
5 Sɛ ɔhonam nko na ɔma ɔtan a, hena na ɔbɛsrɛ ne bɔne
fafiri?
6 Kae w’awiei, na ma ɔtan nnyae; monkae porɔwee ne
owuo, na montena mmaransɛm no mu.
7 Kae mmaransɛm no, na mfa adwemmɔne nkyerɛ wo
yɔnko: kae Ɔsorosoroni no apam, na twitwa w’ani wɔ
nimdeɛ a wonni ho.
8 Twe wo ho fi akasakasa ho, na wobɛtew wo bɔne so,
efisɛ obi a ne bo afuw bɛhyew akasakasa.
9 Ɔbɔnefoɔ haw nnamfo, na ɔgye akyinnyeɛ wɔ wɔn a
wɔwɔ asomdwoeɛ mu.
10 Sɛnea ogya asɛm te no, saa ara na ɛdɛ, na sɛnea onipa
ahoɔden te no, saa ara na n’abufuw te; na sɛdeɛ
n’ahonyadeɛ teɛ no, n’abufuo sɔre; na dodow a wɔn a
wɔpere wɔn ho no yɛ den no, dodow no ara na wɔn ho
bɛhyew.

17. 11 Aperepere apereperedi sɔ ogya, na ahopere mu ɔko
hwie mogya gu.
12 Sɛ wobɔ ogyaframa no a, ɛbɛhyew, sɛ woteɛteɛm gu
so a, ebedum, na eyinom abien no nyinaa befi w’anom.
13 Mondome akasakasafoɔ ne tɛkrɛma mmienu, ɛfiri sɛ
saafoɔ no asɛe nnipa bebree a na wɔwɔ asomdwoeɛ mu.
14 Tɛkrɛma a ɛyɛ den ahaw nnipa bebree, na apam wɔn
afi ɔman biako so akɔ foforo so, atutu nkurow a ɛyɛ den
agu, na abubu nnipa akɛse afie.
15 Tɛkrɛma a ɛyɛ akyide apam mmaa pa, na agye wɔn
adwumaden.
16 Obiara a ɔtie no rennya ahomegyeɛ da, na ɔrentena
komm da.
17 Mprɛko a wɔbɔ no ma honam mu yɛ agyiraehyɛde,
na tɛkrɛma mmɔ no bubu nnompe.
18 Nnipa bebree na wɔahwe ase wɔ nkrante ano, nanso
ɛnyɛ nnipa pii a wɔde tɛkrɛma ahwe ase.
19 Deɛ ɔnam ne awuduru so bɔ ne ho ban yie; ɔntwe ne
kɔndua, na wɔankyekyere ne nkɔnsɔnkɔnsɔn.
20 Na ne kɔndua yɛ dade kɔndua, na ne kɔndua yɛ
kɔbere nhama.
21 Ne wuo yɛ owuo bɔne, na adamena ye sene no.
22 Ɛrennya tumi wɔ wɔn a wosuro Onyankopɔn so, na
wɔremfa ogyaframa nhye wɔn.
23 Wɔn a wɔagyaw Awurade no bɛtɔ mu; na ɛbɛhyew
wɔ wɔn mu, na ɛrennum; wɔbɛsoma no aba wɔn so sɛ
gyata, na wamene wɔn sɛ asono.
24 Hwɛ sɛ wode nsɔe bɛbɔ w’agyapadeɛ ho ban, na
woakyekyere wo dwetɛ ne wo sika, .
25 Na kari wo nsɛm wɔ nsenia mu, na yɛ ɔpon ne pono
ma w’ano.
26 Hwɛ yie, na woantwe wo ho, na woanhwe ase wɔ deɛ
wada hɔ no anim.
CHAPTER 29
1 Deɛ ɔwɔ mmɔborɔhunu no bɛfɛm ne yɔnko; na deɛ
ɔhyɛ ne nsa den no di mmaransɛm no so.
2 Fa bosea ma wo yɔnko bosea wɔ ne hia mu, na tua wo
yɔnko ka bio wɔ bere a ɛsɛ mu.
3 Di w’asɛm so, na di no nokwaredi mu, na daa
wobɛhunu deɛ ɛhia wo.
4 Bebree, sɛ wɔde biribi fɛm wɔn a, wɔbu no sɛ wɔahu,
na wɔde wɔn too ɔhaw a ɛboaa wɔn mu.
5 Enkosi sɛ obenya no, ɔbɛfew ɔbarima nsa ano; na ne
yɔnko sika nti ɔbɛkasa abrɛ ne ho ase, na sɛ ɔtua ka a,
ɔbɛma bere no akyɛ, na wasan de awerɛhow nsɛm aba,
na wanwiinwii bere no ho.
6 Sɛ odi nkonim a, ɛyɛ den sɛ obenya fã no, na wabu no
sɛ wahu, sɛ ɛnte saa a, wagye ne sika afi ne nsam, na
wanya ɔtamfo a ntease biara nnim, na ɔde nnome tua no
ka na apon a wɔde abɔ so; na nidi nti obetua no
animguase.
7 Enti nnipa bebree apo sɛ wɔbɛbɔ bosea ama afoforo
ayayade, efisɛ wosuro sɛ wɔbɛdaadaa wɔn.
8 Nanso, nya abodwokyɛre ma onipa a odi hia, na
ntwentwɛn wo nan ase sɛ wubehu no mmɔbɔ.
9 Ahyɛdeɛ no nti boa ohiani, na mma ɛnne no n’akyi
ɛnam ne ohia nti.
10 Bɔ wo sika ma wo nua ne w’adamfo, na mma ɛnsɛe
ɔbo ase na ayera.
11 Sie w’akoradeɛ sɛdeɛ Ɔsorosoroni no mmaransɛm teɛ,
na ɛbɛma wo mfasoɔ asen sika.
12 Fa adɔeɛ to wo adekoradan mu, na ɛbɛgye wo afiri
amanehunu nyinaa mu.
13 Ɛbɛko ama wo ne w’atamfo a eye kyɛn kyɛm a ɛyɛ
den ne peaw a ɛyɛ den.
14 Ɔnokwafoɔ yɛ ne yɔnko awerɛhyɛmu, na deɛ ɔdi
animtiaabuo no bɛgyae no.
15 Mma wo werɛ mmfi wo adamfofa no, ɛfiri sɛ ɔde ne
kra ama wo.
16 Ɔdebɔneyɛfoɔ bɛtu n’agyapadeɛ no agu.
17 Na nea n’ani nnye ho no begyaw nea ogyee no no mu.
18 Akyinnyegyeɛ asɛe agyapadeɛ pa bebree, na ɛwosow
wɔn sɛ ɛpo asorɔkye, na wɔpam akokoɔdurofoɔ firi wɔn
afie mu ma wɔkyinkyin aman foforɔ mu.
19 Ɔbɔnefoɔ a ɔbu Awurade mmaransɛm so no bɛhwe
ase wɔ asɛnnibea, na deɛ ɔdi afoforɔ adwuma na ɔdi akyi
de nya mfasoɔ no bɛhwe ase.
20 Boa wo yɔnko sɛdeɛ wo tumi teɛ, na hwɛ yie na
w’ankasa woanhwe ase.
21 Ade titiriw a ɛma nkwa ne nsuo ne paanoo ne ntadeɛ
ne ofie a wɔde kata aniwuo so.
22 Ohiani asetena ye wɔ ɔdan ketewa mu, sen sɛ obi
bɛtra fie a ɛyɛ dɛ.
23 Sɛ ɛyɛ ketewaa anaa ɛdɔɔso, ma w’ani nnye, na
woante wo fie ahohorabɔ.
24 Na ɛyɛ awerɛhoɔ asetena sɛ wobɛkɔ afie afie, ɛfiri sɛ
baabi a woyɛ ɔhɔhoɔ no, wunnya akokoɔduro mmue
w’ano.
25 Wobɛgye w’ani, na woadi apontoɔ, na worennya
aseda biara, na wobɛte nsɛm a ɛyɛ yaw nso.
26 Ɔhɔho, bra, na siesie pon, na fa nea woasiesie no ma
me.
27 Ɔhɔho, ma nidifoɔ kwan; me nua no ba sɛ ɔrebɛtena
hɔ, na me fie ho hia me.
28 Yeinom yɛ awerɛhoɔ ma onipa a ɔwɔ nteaseɛ; ofie
dan ho animtiaabu, ne nea ɔde bosea ma no ahohorabɔ.
CHAPTER 30
1 Nea ɔdɔ ne ba no ma ɔte poma no nka mpɛn pii, na
awiei koraa no wanya ne ho anigye.
2 Deɛ ɔteɛ ne ba so no, ne ho bɛgye ne ho, na wadi ne ho
ahurusi wɔ n’animfoɔ mu.
3 Deɛ ɔkyerɛkyerɛ ne ba no di ɔtamfo awerɛhoɔ, na ne
nnamfonom anim bedi ne ho ahurusi.
4 Sɛ n’agya wu deɛ, nanso ɔte sɛ nea onwuiɛ, ɛfiri sɛ
wagya obi a ɔte sɛ ɔno.
5 Ɔte ase no, ɔhunuu no, na ɔdii ne ho ahurusi, na ɔwuiɛ
no, wanni awerɛhoɔ.
6 Ogyaw n’atamfo so weredifo wɔ n’akyi, na obetua ne
nnamfo adɔe.
7 Deɛ ɔyɛ ne ba dodo no bɛkyekyere ne kuru; na ne
dwensɔtwaa bɛhaw wɔ nteɛm biara mu.
8 Ɔpɔnkɔ a wɔanbubu no de ne ti yɛ den, na abofra a
wɔagyaw no ama ne ho bɛhyɛ da.
9 Hwe wo ba, na ɔbɛma ehu aka wo, wo ne no nni agorɔ,
na ɔbɛma wo ho ayɛ wo duru.

18. 10 Mma wo ne no nnserew, na wo ne no bedi awerɛhow,
na awiei koraa no woantwitwiw wo sẽ.
11 Mma no ahofadi wɔ ne mmeranteberem, na mma
n’ani nnkyerɛ ne nkwaseasɛm.
12 Bɔ ne kɔn mu bere a ɔyɛ abofra, na bɔ no n’afã bere a
ɔyɛ abofra, na wanyɛ den, na wanyɛ wo asoɔden, na saa
na ɔde awerɛhow aba w’akoma mu.
13 Twe wo ba no aso, na ma no nyɛ adwuma, na
n’abrabɔ bɔne anyɛ wo bɔne.
14 Ohiani a ne tirim yɛ den na ne tirim yɛ den ye sen
ɔdefo a ne nipadua mu ayayade.
15 Akwahosan ne nipadua pa boro sika kɔkɔɔ nyinaa so,
na nipadua a ɛyɛ den sen ahonyade a enni ano.
16 Ahonyadeɛ biara nni hɔ a ɛkyɛn nipadua a ɛtete, na
anigyeɛ biara nni hɔ a ɛboro akoma mu anigyeɛ so.
17 Owu ye sen asetra a ɛyɛ yaw anaa yare a ɛkɔ so daa.
18 Nnuan a ɛyɛ dɛ a wɔhwie gu ano a wɔato mu no te sɛ
nam a wɔayam a wɔde asi ɔdamoa so.
19 Afɔrebɔ a wɔde ma ohoni no, mfaso bɛn na ɛwɔ so?
na entumi nnidi na entumi nte hua, saa ara na nea
Awurade taa no no nso te.
20 Ɔde n’ani hu na osi apini te sɛ opiani a ɔyɛ ɔbaabun
atuu na osi apini.
21 Mfa w’adwene nhyɛ adesoa mu, na mfa w’ankasa wo
afotu nnhaw wo ho.
22 Akoma mu anigyeɛ ne onipa nkwa, na onipa anigyeɛ
ma ne nna kyɛ.
23 Dɔ wo ara wo kra, na kyekye wo koma werɛ, yi
awerɛhoɔ fi wo ho kɔ akyirikyiri, ɛfiri sɛ awerɛhoɔ
akunkum nnipa bebree, na mfasoɔ biara nni mu.
24 Ahoɔyaw ne abufuw ma nkwa nna yɛ tiaa, na
ahwɛyiye ma onyin ba ansa na bere no adu.
25 Koma a n’ani gye na ɛyɛ papa bɛhwɛ ne nam ne
n’aduan so.
CHAPTER 31
1 Ahonyadeɛ ho a wɔwɛn no sɛe ɔhonam, na ɛho hwɛ
pam nna.
2 Ɔhwɛ a ɔhwɛ no remma onipa nna, sɛ yareɛ a ɛyɛ yaw
ma ɔda, .
3 Adefoɔ wɔ adwumaden kɛseɛ wɔ ahonyadeɛ a
wɔboaboa ano; na sɛ ɔhome a, ne nnuan a ɛyɛ dɛ ahyɛ
no ma.
4 Ohiani yɛ adwumaden wɔ n’agyapadeɛ a ɛhia no mu;
na sɛ ogyae a, ɔda so ara yɛ ohiafoɔ.
5 Nea ɔdɔ sika kɔkɔɔ no, wɔremmu no bem, na nea odi
ɔporɔw akyi no benya bi a ɛdɔɔso.
6 Sikakɔkɔɔ asɛe nnipa bebree, na wɔn sɛe wɔ hɔ.
7 Ɛyɛ hintidua ma wɔn a wɔbɔ afɔdeɛ ma no, na wɔbɛfa
ɔkwasea biara.
8 Nhyira ne ɔdefoɔ a wɔhunu no a nkekaeɛ biara nni ho,
na wanni sika kɔkɔɔ akyi.
9 Ɔyɛ hena? na yɛbɛfrɛ no nhyirafoɔ, ɛfiri sɛ wayɛ
anwanwadeɛ wɔ ne nkurɔfoɔ mu.
10 Hena na wɔasɔ no ahwɛ na wɔahu sɛ ɔyɛ pɛ? afei ma
ɔnhoahoa ne ho. Hena na obetumi afom, na wanto bɔne?
anaa wayɛ bɔne, na ɔnyɛ?
11 Wɔbɛma n’agyapadeɛ agyina, na asafo no bɛka
n’adɔeɛ ho asɛm.
12 Sɛ wote pon a ɛdɔɔso ho a, mma wo ho nni adifudepɛ,
na nka sɛ: Aduan pii wɔ so.
13 Monkae sɛ aniwa bɔne yɛ adebɔne, na dɛn na wɔbɔɔ
bɔne sene aniwa? ɛno nti ɛsu mmerɛ biara.
14 Ntene wo nsa wɔ baabiara a ɛbɛhwɛ, na mfa ntoto
nkuku mu.
15 Mma wo nkutoo mmu wo yɔnko atɛn, na yɛ anifere
wɔ biribiara mu.
16 Di sɛnea ɛfata onipa, nneɛma a wɔde asi w’anim no;
na hyɛ no nsow, na wɔantan wo.
17 Suban nti, gyae kane; na mma wo nnyɛ obi a n’ani
nnye, na woanyɛ bɔne.
18 Sɛ wote nnipa bebree mu a, nteɛ wo nsa kan.
19 Kakraa bi na ɛdɔɔso ma onipa a wɔatete no yie, na
ɔmfa ne mframa nyɛ tiaa wɔ ne mpa so.
20 Nna pa fi adidi a ɛfata mu, ɔsɔre ntɛm, na n’adwene
ka ne ho, na ɔhwɛ yaw ne yafunu ne yafunu mu yaw wɔ
onipa a onni me ho.
21 Na sɛ wɔhyɛɛ wo sɛ di a, sɔre, kɔ, fe, na wobɛnya
ahomegyeɛ.
22 Me ba, tie me, na mmu me animtiaa, na awieeɛ koraa
no, wobɛhunu sɛdeɛ meka kyerɛɛ wo no: wo nnwuma
nyinaa mu yɛ ntɛm, saa ara na yareɛ biara remma wo so.
23 Obiara a ɔpɛ n’aduan no, nnipa bɛka ne ho asɛmpa;
na wɔbɛgye ne fiehwɛ pa ho amanneɛbɔ adi.
24 Na deɛ ɔyɛ n’aduan twitwafoɔ no, kuro no mu nyinaa
nwiinwii tia no; na wɔrennye ne niggardness ho adanseɛ
ho kyim.
25 Nkyerɛ w’akokoduru wɔ nsa mu; ɛfiri sɛ bobesa asɛe
nnipa bebree.
26 Fononoo de nsuo mu sɔ ano hwɛ, saa ara na bobesa
nam asabow so ma ahantanfoɔ akoma.
27 Nsã ye te sɛ nkwa ma onipa, sɛ wɔnom no brɛoo a,
ɛnde nkwa yɛ dɛn ma onipa a onni bobesa? ɛfiri sɛ
wɔyɛɛ no sɛ ɛbɛma nnipa ani agye.
28 Nsã a wɔnom na ɛbere mu no ma koma mu anigye ne
adwene mu anigye.
29 Na bobesa a wɔnom boro so no ma adwene mu yɛ
den, na ntɔkwaw ne ntɔkwaw.
30 Asabow ma ɔkwasea abufuw yɛ kɛse kosi sɛ ɔbɛyɛ
bɔne, na ɛma ahoɔden so tew, na epirapira.
31 Nka wo yɔnko anim wɔ nsa no ho, na mmu no
animtiaa n’anigyeɛ mu, mma no animtiaabuo, na nhyɛ
no sɛ ɔnnom.
CHAPTER 32
1 Sɛ wɔma wo yɛ apontow wura a, mma wo ho so, na ka
wɔn mu sɛ wɔn a wɔaka no mu biako; fa nsi hwɛ wɔn,
na enti montena ase.
2 Na sɛ woyɛ w’adwuma nyinaa wie a, si w’ananmu, na
wo ne wɔn ani agye, na woanya abotiri wɔ wo afahyɛ no
ho nhyehyɛe pa ho.
3 Kasa, wo a woyɛ ɔpanin no, ɛfiri sɛ ɛfata wo, nanso
adwempa; na nsiw kwan mma musick.
4 Monnhwie nsɛm ngu baabi a nnwontofoɔ wɔ, na
monnkyerɛ nyansa a ɛkyɛ.
5 Nnwom kɔnsɛt a wɔbɔ wɔ bobesa apontow mu no te sɛ
karbuncle a wɔde sika kɔkɔɔ ayɛ ho sɛnkyerɛnne.

19. 6 Sɛ́ emerald agyiraehyɛde a wɔde sika kɔkɔɔ ayɛ no,
saa ara na nnwom a wɔde bobesa a ɛyɛ dɛ bɔ no te.
7 Kasa, aberanteɛ, sɛ ɛho hia wo a, nanso ɛkame ayɛ sɛ
wɔbisa wo mprenu.
8 Ma wo kasa nyɛ tiaa, na wote nneɛma pii ase wɔ nsɛm
kakraa bi mu; yɛ sɛ obi a onim nanso okura ne tɛkrɛma.
9 Sɛ woka nnipa akɛseɛ ho a, mma wo ne wɔn nyɛ pɛ; na
sɛ tete nnipa wɔ hɔ a, mfa nsɛmfua pii nni dwuma.
10 Ansa na aprannaa no rebɔ anyinam; na onipa a n’ani
awu anim bɛkɔ anim.
11 Monsɔre mmerɛ, na monyɛ akyirefoɔ; nanso fa wo kɔ
fie a ɛnkyɛ.
12 Ɛhɔ na gye w’ani, na yɛ nea wopɛ, nanso mfa ahantan
kasa so bɔne.
13 Na yeinom nti hyira deɛ ɔyɛɛ wo, na ɔde ne nneɛma
pa ahyɛ wo ma.
14 Obiara a osuro Awurade no benya ne nteɛso; na wɔn
a wɔhwehwɛ no ntɛm no benya adom.
15 Deɛ ɔhwehwɛ mmara no bɛhyɛ no ma, na
nyaatwomfoɔ no deɛ, ɛbɛhyɛ no abufuo.
16 Wɔn a wosuro Awurade no benya atemmu, na wɔasɔ
atɛntrenee sɛ hann.
17 Wɔrenka ɔbɔnefoɔ anim, na mmom ɔnya anoyie
sɛdeɛ ne pɛ teɛ.
18 Onipa a onim afotu bɛdwene afoforo ho; na mmom
ɔhɔho ne ɔhantanni suro nnsuro, mpo berɛ a ɔno ankasa
na ɔyɛɛ a afotuo biara nni mu.
19 Monnyɛ biribiara a afotu nka ho; na sɛ woyɛ pɛnkoro
a, nsakyera wo ho.
20 Nkɔ ɔkwan a wobɛfa so ahwe ase so, na mma
worenhintiw wɔ abo mu.
21 Nnya ahotoso wɔ ɔkwan a ɛda adi pefee so.
22 Na hwɛ w’ankasa wo mma ho.
23 Fa wo ho to wo kra so wɔ adwuma pa biara mu; ɛfiri
sɛ yei ne mmaransɛm no sodie.
24 Deɛ ɔgye Awurade di no, ɔhwɛ mmaransɛm no so; na
deɛ ɔde ne ho to no so no renhyia koraa.
CHAPTER 33
1 Bɔne biara rensi nea osuro Awurade no so; nanso
sɔhwɛ mu bio mpo, ɔbɛgye no.
2 Onyansafoɔ nkyi mmara; na deɛ ɔyɛ nyaatwomfoɔ wɔ
mu no te sɛ ahum mu hyɛn.
3 Onipa a ɔwɔ nhumu de ne ho to mmara so; na mmara
no di nokorɛ ma no, sɛ ɔkasafoɔ.
4 Siesie deɛ wobɛka, na saa na wɔbɛtie wo, na kyekyere
nkyerɛkyerɛ, na afei bua.
5 Ɔkwasea koma te sɛ teaseɛnam ntwahonan; na
n’adwene te sɛ agyan a ɛrehuruhuruw.
6 Ɔpɔnkɔsotefoɔ te sɛ adamfo a ɔdi ne ho fɛw, ɔtene
obiara a ɔte ne so no ase.
7 Adɛn nti na da bi boro da foforo so, bere a afe mu da
biara hann nyinaa fi owia mu?
8 Awurade nimdeɛ nti na wɔda nsow, na ɔsesaa mmere
ne apontow.
9 Wama emu bi ayɛ nna a ɛkorɔn, na watew wɔn ho, na
ebi nso wayɛ nna a ɛyɛ mpapahwekwa.
10 Na nnipa nyinaa fi fam, na wɔbɔɔ Adam wɔ asase so.
11 Nimdeɛ bebree mu na Awurade akyekyɛ wɔn mu, na
wama wɔn akwan ayɛ ahodoɔ.
12 Ɔhyiraa wɔn mu binom so na ɔmaa wɔn so na ɔtew
wɔn mu binom ho, na ɔde bɛn ne ho, na ɔdome wɔn mu
binom na ɔbrɛɛ wɔn ase, na wɔdan firii wɔn tenabea.
13 Sɛdeɛ dɔteɛ wɔ ɔnwemfo nsam, sɛ ɔmfa nwene no
sɛdeɛ ɔpɛ no, saa ara na onipa wɔ deɛ ɔyɛɛ no no nsam
sɛ ɔbɛtua wɔn ka sɛdeɛ ɔpɛ no.
14 Wɔde papa si bɔne so, na nkwa tia owuo, saa ara na
onyamesomfoɔ tia ɔdebɔneyɛfoɔ, na ɔdebɔneyɛfoɔ nso
tia onyamesomfoɔ.
15 Enti monhwɛ Ɔsorosoroni no nnwuma nyinaa; na
mmienu ne mmienu wɔ hɔ, obiako ne ne yɔnko di asi.
16 Menyanee akyiri yi, sɛ obi a ɔboaboa bobe twafoɔ
akyi: Awurade nhyira nti na menya mfasoɔ, na metiatia
me nsã-kyi-amoa so sɛ bobe boaboafoɔ.
17 Monsusu sɛ ɛnyɛ me nko ara nti na meyɛɛ
adwumaden, na mmom wɔn a wɔhwehwɛ adesua nyinaa.
18 Muntie me, O nnipa akɛseɛ, na momfa mo aso tie,
mo asafo no mu atumfoɔ.
19 Mma wo babarima ne wo yere, wo nua ne wo adamfo,
tumi wɔ wo so bere a wote ase, na mfa w’agyapade
mma obi foforo, na ansakra wo ho, na woasrɛ wo bio.
20 Bere tenten a wote ase na wowɔ ahome wɔ wo mu no,
mfa wo ho nhyɛ obiara nsa.
21 Na eye sɛ wo mma bɛhwehwɛ wo, sene sɛ wobɛgyina
wɔn animtew akyi.
22 Wo nnwuma nyinaa mu no, sie wo ho; nnyaw nkekae
biara wɔ w’anuonyam mu.
23 Bere a wobɛwie wo nna na woawie wo nkwa no,
kyekyɛ w’agyapadeɛ.
24 Aduane, poma ne nnesoa yɛ afunumu dea; ne paanoo,
nteɛsoɔ, ne adwuma, ma akoa.
25 Sɛ wode w’akoa ma adwuma a, wobɛnya ahomegyeɛ,
na sɛ woma no kɔ kwa a, ɔbɛhwehwɛ ahofadie.
26 Kɔndua ne kɔndua na ɛkotow kɔn, saa ara na akoa
bɔne ayayade ne ayayade te.
27 Soma no ma ɔnkɔyɛ adwuma, na wanyɛ kwa; ɛfiri sɛ
ɔkwasea kyerɛkyerɛ bɔne bebree.
28 Fa no nyɛ adwuma sɛnea ɛfata no, sɛ ɔnyɛ osetie a, fa
nkɔnsɔnkɔnsɔn a emu yɛ duru hyehyɛ no.
29 Nanso mommma obiara nntra so; na sɛ wunni
adwempa a, monnyɛ hwee.
30 Sɛ wowɔ akoa a, ma ɔnyɛ wo sɛ wo ho, ɛfiri sɛ wode
boɔ atɔ no.
31 Sɛ wowɔ akoa a, srɛ no sɛ onua, ɛfiri sɛ wo ho hia no,
sɛ wo ara wo kra, sɛ wo srɛ no bɔne na oguan fi wo
nkyɛn a, ɔkwan bɛn na wobɛfa so akɔhwehwɛ no?
CHAPTER 34
1 Onipa a onni nteaseɛ anidasoɔ yɛ ɔhunu ne atoro, na
daeɛ ma nkwaseafoɔ so.
2 Obiara a obu adaeso no te sɛ nea ɔkyere sunsuma na
odi mframa akyi.
3 Dae mu anisoadehu yɛ ade biako a ɛne foforo di nsɛ, te
sɛ anim ne anim nsɛso.
4 Ade a ɛho ntew, dɛn na wobetumi atew ho? na adeɛ a
ɛyɛ atoro no mu nokorɛ bɛn na ɛbɛtumi aba?

20. 5 Nkɔmhyɛ ne akɔmfoɔ ne adaeɛ yɛ kwa, na akoma
dwene sɛ ɔbaa awoɔ akoma.
6 Sɛ wɔansoma wɔn amfi Ɔsorosoroni no hɔ wɔ wo
nsrahwɛ mu a, mfa w’akoma nsi wɔn so.
7 Na adaeso adaadaa nnipa bebree, na wɔadi nkogu a
wɔde wɔn ho to wɔn so.
8 Wobehu sɛ mmara no yɛ pɛ a atosɛm nni mu, na
nyansa yɛ pɛ ma ano nokwafo.
9 Onipa a watu kwan nim nneɛma pii; na deɛ ɔwɔ
suahunu bebree bɛka nyansa.
10 Nea onni nimdeɛ no nnim pii, na nea watu kwan no,
nyansa ahyɛ no ma.
11 Bere a meretu kwan no, mihuu nneɛma pii; na mete
ase sen sɛnea metumi ada no adi.
12 Mpɛn pii na na mewɔ owuo mu, nanso yeinom nti
wɔgyee me.
13 Wɔn a wosuro Awurade no honhom bɛtena ase; ɛfiri
sɛ wɔn anidasoɔ wɔ deɛ ɔgye wɔn nkwa no so.
14 Obiara a osuro Awurade no, ɔrensuro na ɔrensuro;
ɛfiri sɛ ɔno ne n’anidasoɔ.
15 Nhyira ne deɛ ɔsuro Awurade no kra: Hena na ɔhwɛ
no? na hena ne n’ahoɔden?
16 Na Awurade ani da wɔn a wɔdɔ no so, ɔno ne wɔn
banbɔ ne wɔn tenabea a ɛyɛ den, ahobammɔ fi ɔhyew ho,
ne kataso fi owia ho awiabere, ahobammɔ fi hintidua mu,
ne mmoa fi asehwe mu.
17 Ɔma ɔkra so, na ɔma aniwa mu yɛ hare, ɔma
apɔwmuden, nkwa ne nhyira.
18 Deɛ ɔbɔ afɔdeɛ a ɛntene a wanya no, n’afɔrebɔ yɛ
fɛwdi; na nnipa a wɔnteneneefoɔ akyɛdeɛ nnye ntom.
19 Ɔsorosoroni no ani nnye abɔnefoɔ afɔrebɔ ho; saa ara
nso na afɔrebɔ bebree so nsiesie no mma bɔne.
20 Obiara a ɔde ohiani ahonyadeɛ bɛba no yɛ sɛ obi a
okum ɔba no n’agya ani so.
21 Ahiafoɔ aduane ne wɔn nkwa, deɛ ɔsisi no no yɛ
mogya nipa.
22 Deɛ ɔgye ne yɔnko asetenaeɛ no kum no; na deɛ ɔde
n’akatua sisi odwumayɛni no yɛ mogyahwiegufoɔ.
23 Sɛ obi si dan na ɔfoforo tu a, mfaso bɛn na wonya sɛ
adwumaden?
24 Sɛ obi bɔ mpae na ɔfoforo nso dome a, hena nne na
Awurade bɛte?
25 Deɛ ɔhohoro ne ho wɔ funu a ɔde ne nsa ka no akyi
no, sɛ ɔsan de ne nsa ka bio a, mfasoɔ bɛn na ɛwɔ ne
hohoro so?
26 Saa ara na ɛte wɔ onipa a ɔdi mmuada wɔ ne bɔne ho,
na ɔsan kɔ na ɔyɛ saa ara, hwan na ɔbɛtie ne mpaebɔ?
anaasɛ mfaso bɛn na n’ahobrɛase so ma no?
CHAPTER 35
1 Deɛ ɔdi mmara so no de afɔdeɛ a ɛdɔɔso ba, deɛ ɔdi
mmara no so no bɔ asomdwoeɛ afɔdeɛ.
2 Deɛ ɔtua adeɛ pa no de esiam pa ma; na deɛ ɔma adɔeɛ
no bɔ ayeyi afɔdeɛ.
3 Sɛ wobɛtwe wo ho afiri amumuyɛ ho a, ɛyɛ adeɛ a ɛsɔ
Awurade ani; na sɛ wogyae amumuyɛ a, ɛyɛ mpata.
4 Mma wo ho nnyɛ wo hunu wɔ Awurade anim.
5 Na ahyɛdeɛ no nti na ɛsɛ sɛ wɔyɛ yeinom nyinaa.
6 Ɔtreneeni afɔrebɔ ma afɔremuka no yɛ srade, na ne
hua wɔ Ɔsorosoroni no anim.
7 Ɔtreneeni afɔrebɔ yɛ nea ɛfata. na ne nkaeɛ no werɛ
remfiri da.
8 Fa aniwa pa ma Awurade n'anuonyam, na mma wo nsa
so aba a edi kan no so ntew.
9 Dwuma w’akyɛdeɛ nyina ara mu, na fa anigyeɛ hyira
wo ntotosoɔ du du.
10 Fa ma Ɔsorosoroni no sɛdeɛ wama wo ahonyadeɛ no;
na sɛnea woanya no, fa anigye aniwa ma.
11 Na Awurade tua ka, na ɔbɛma wo mmɔho nson.
12 Mma nnsusuw sɛ wode akyɛde bɛsɛe; saa na ɔrennye:
na ɔmmfa ne ho nto afɔrebɔ a ɛnteɛ so; ɛfiri sɛ Awurade
yɛ ɔtemmufoɔ, na nnipa biara nni ne nkyɛn.
13 Ɔrennye obiara ntom ntia ohiani, na mmom obetie
wɔn a wɔhyɛ wɔn so no mpaebɔ.
14 Ɔremmu nyisaa nkotɔsrɛ animtiaa; anaa okunafoɔ no
nso, sɛ ɔhwie n’anwiinwii gu a.
15 Ɛnte sɛ okunafo no afono nusu ntew? na ɛnyɛ ne
nteɛm tia deɛ ɔma wɔhwe ase no?
16 Deɛ ɔsom Awurade no, wɔde adom bɛgye no atom,
na ne mpaebɔ bɛduru mununkum mu.
17 Ahobrɛasefoɔ mpaebɔ to mununkum mu, na kɔsi sɛ
ɛbɛbɛn no, wɔrenkyekye no werɛ; na ɔrenkɔ, kɔsi sɛ
Ɔsorosoroni no bɛhunu sɛ ɔbɛbu atɛn tenenee mu, na
wabu atɛn.
18 Efisɛ Ewuradze rennyɛ adze, na Ɔtumfo no rennya
abotare mma hɔn, kɔsi dɛ ɔbɛbobɔ hɔn a ɔnnyɛ
mmɔborɔhunufo no asen mu, na watua aweredi ama
amanaman no; kɔsi sɛ ɔbɛfa ahantanfoɔ dodoɔ no akɔ,
na wabubu wɔn a wɔntene no ahemfie;
19 Kɔsi sɛ ɔbɛtua obiara ka sɛdeɛ ne nnwuma teɛ, ne
nnipa nnwuma sɛdeɛ wɔn adwene teɛ; kɔsi sɛ ɔbɛbu ne
nkurɔfoɔ asɛm no atɛn, na wama wɔn ani agye ne
mmɔborɔhunu mu.
20 Ahohiahia berɛ mu mmɔborɔhunu te sɛ osuo
mununkum wɔ ɔpɛ berɛ mu.
CHAPTER 36
1 Hu yɛn mmɔbɔ, O Awurade nyinaa Nyankopɔn, na
hwɛ yɛn.
2 Na fa wo suro kɔ aman a wɔnhwehwɛ wo no nyinaa so.
3 Ma wo nsa so tia ahɔhoɔ aman, na ma wɔnhunu wo
tumi.
4 Sɛdeɛ wɔtew wo ho wɔ yɛn mu wɔ wɔn anim no, saa
ara na wɔama wo so wɔ wɔn mu wɔ yɛn anim.
5 Na ma wonhu wo, sɛdeɛ yɛahunu wo no, sɛ
Onyankopɔn biara nni hɔ gye wo nko ara, O
Onyankopɔn.
6 Kyerɛ nsɛnkyerɛnne foforo, na yɛ anwonwade foforo:
hyɛ wo nsa ne wo nsa nifa anuonyam, na wɔada
w’anwonwade adi.
7 Momma abufuw sɔre, na hwie abufuw ngu, yi ɔtamfo
no fi hɔ, na sɛe ɔtamfo no.
8 Sake bere tiaa, kae apam no, na ma wɔnka
w’anwonwade ho asɛm.
9 Ogya abufuw nsɛe nea obeguan no; na wɔn a wɔhyɛ
nkurɔfoɔ so no nsɛe.

21. 10 Mommɔ amanaman mu atumfoɔ a wɔka sɛ: Ɔfoforo
nni hɔ gye yɛn no ti.
11 Boaboa Yakob mmusuakuo nyinaa ano, na fa wɔn
agyapadeɛ, sɛdeɛ ɛfiri mfitiaseɛ no.
12 O Awurade, hu nnipa a wɔde wo din frɛ wɔn no
mmɔbɔ, ne Israel a wode wɔn din ato w’abakan no.
13 O yɛ mmɔborɔhunu ma Yerusalem, wo kuro
kronkron, wo homebea.
14 Fa w’asɛm a wontumi nka ho asɛm hyɛ Sion ma, na
fa w’anuonyam hyɛ wo man ma.
15 Di adanseɛ ma wɔn a woanya wɔn firi mfitiaseɛ, na
sɔre nkɔmhyɛfoɔ a wɔatena wo din mu.
16 Tua wɔn a wɔretwɛn wo no ka, na ma wonhu
w’adiyifoɔ sɛ wɔdi nokware.
17 O Awurade, tie wo nkoa mpaebɔ, sɛdeɛ Aaron nhyira
a ɔhyɛɛ wo nkurɔfoɔ so no teɛ, ama wɔn a wɔtete asase
so nyina ara bɛhunu sɛ wone Awurade, daa Nyankopɔn.
18 Yafunu we aduan nyinaa, nanso aduan biako ye sen
foforo.
19 Sɛdeɛ anom te sɛ aboa nam ahodoɔ teɛ.
20 Koma a ɛyɛ aniwu ma obi mu yɛ duru, na onipa a ne
ho akokwaw bɛtua no ka.
21 Ɔbea begye ɔbarima biara, nanso ɔbabea biako ye sen
ɔfoforo.
22 Ɔbea ahoɔfɛ ma anim ani gye, na ɔbarima mpɛ biribi
a ɛkyɛn so.
23 Sɛ ayamye, odwo ne awerɛkyekye wɔ ne tɛkrɛma mu
a, ɛnneɛ ne kunu nte sɛ mmarima foforɔ.
24 Deɛ ɔnya ɔyere no, ɔhyɛ aseɛ yɛ agyapadeɛ, mmoa a
ɔte sɛ ɔno ara ne ɔhome adum.
25 Baabi a ban nni hɔ no, ɛhɔ na wɔfow agyapade no, na
nea onni ɔyere no bɛkyinkyin awerɛhowdi mu.
26 Hena na ɔde ne ho bɛto owifo a wahyehyɛ no yiye a
ohuruw fi kurow biako mu kɔ foforo so? enti hwan na
ɔbɛgye onipa a onni fie na ɔda baabiara a anadwo bɛfa
no adi?
CHAPTER 37
1 Adamfo biara ka sɛ: Me nso meyɛ n’adamfo, nanso
adamfo bi wɔ hɔ a ne din yɛ adamfo nko.
2 Ɛnyɛ awerɛhoɔ a ɛkɔ owuo mu, berɛ a ɔhokafoɔ ne
adamfo dan kɔ ɔtamfo nkyɛn?
3 O adwemmɔne, ɛhe na wufi bae sɛ wode nnaadaa
bɛkata asase so?
4 Ɔhokafoɔ bi wɔ hɔ a ɔdi ahurisie wɔ adamfo yiedie mu,
nanso ahohia berɛ mu no ɔbɛtia no.
5 Ɔhokafoɔ bi wɔ hɔ a ɔboa n’adamfo no ma ne yafunu,
na ɔfa atadeɛ no tia ɔtamfo no.
6 Mma wo werɛ mmfi w’adamfo wɔ w’adwene mu, na
mma w’ahonyade mu nnwen no.
7 Ɔfotufoɔ biara kamfo afotuo; na ebinom wɔ hɔ a ɔtu fo
ma ne ho.
8 Monhwɛ yie wɔ ɔfotufoɔ ho, na monhunu deɛ ɛhia no;
ɛfiri sɛ ɔbɛtu fo ama ne ho; na wamfa ntonto no anto wo
so, .
9 Na ka kyerɛ wo sɛ: W’akwan ye, na ɛno akyi no,
ogyina ɔfã foforo hwɛ nea ɛbɛto wo.
10 Mma wo ne obi a ɔdwene wo ho nnsusuw ho, na fa
w’afotu sie wɔn a wɔn ani bere wo.
11 Na wo ne ɔbaa a n’ani bere no no nnsusuw ho; saa
ara nso na ɛnyɛ ohufo wɔ ɔko ho nsɛm mu; saa ara nso
na ɔne oguadini bi a ɛfa nsakraeɛ ho; saa ara nso na ɔne
obi a ɔtɔ adetɔn; saa ara nso na ɔne nipa a n’ani bere
aseda; saa ara nso na onipa a onni mmɔborohunu a ɔde
ne nsa ka ayamye; saa ara nso na wɔne wɔn a wɔyɛ
anihafo wɔ adwuma biara ho; saa ara nso na ɔne obi a
wɔafa no adwuma afe biako awie adwuma; anaa akoa a
ɔyɛ ɔkwasea a ɔyɛ adwuma pii nso: muntie yeinom wɔ
afotuo biara mu.
12 Na wo ne onyamesuroni bi a wunim no sɛ odi
Awurade mmaransɛm so daa, a n’adwene ne w’adwene
teɛ, na sɛ wo nyinsɛn gu a, wo ne wo bɛdi awerɛhoɔ.
13 Na ma w’ankasa w’akoma mu afotuo nnyina hɔ, ɛfiri
sɛ obiara nni hɔ a ɔdi nokware ma wo sene no.
14 Ɛtɔ da bi a, onipa adwene taa ka kyerɛ no awɛmfoɔ
bɛboro baason a wɔte abantenten atenten so.
15 Na nea ɛkyɛn yeinom nyinaa, bɔ Ɔsorosoroni no
mpae sɛ ɔnkyerɛ wo kwan nokorɛ mu.
16 Momma ntease nni adwuma biara anim, na momma
afotu nni adeyɛ biara anim.
17 Anim a yɛhwɛ no kyerɛ sɛ yɛn koma resakra.
18 Nneɛma anan na ɛda adi: papa ne bɔne, nkwa ne owu,
na tɛkrɛma di wɔn so daa.
19 Obi wɔ hɔ a ɔyɛ onyansafo na ɔkyerɛkyerɛ nnipa
bebree, nanso mfaso nni ne ho.
20 Obi wɔ hɔ a ɔkyerɛ nyansa wɔ nsɛm mu, na wɔtan no,
aduane nyinaa bɛka no.
21 Wɔmfa adom mma no, ɛfiri Awurade hɔ, ɛfiri sɛ
wɔagye no nyansa nyinaa.
22 Ɔfoforo yɛ onyansafo ma ne ho; na nhumu aba no
fata nkamfo wɔ n’anom.
23 Onyansafoɔ kyerɛkyerɛ ne nkurɔfoɔ; na ne nhumu
aba no nni huammɔ.
24 Nhyira bɛhyɛ onyansafoɔ mã; na wɔn a wɔhunu no
nyinaa bɛbu no sɛ n’ani agye.
25 Wobetumi akan onipa nkwa nna, na Israel nna de,
wontumi nkan.
26 Onyansafoɔ benya anuonyam wɔ ne man mu, na ne
din bɛtena hɔ daa.
27 Me ba, sɔ wo kra hwɛ wɔ w’abrabɔ mu, na hwɛ deɛ
ɛyɛ bɔne ma no, na mfa saa mma no.
28 Na ade nyinaa nyɛ mfaso mma nnipa nyinaa, na ɔkra
biara nni biribiara mu anigye.
29 Mommma mommma aduane a ɛyɛ dɛ biara mu, na
mommma aduane ho anibere dodo.
30 Na aduan a ɛboro so de nyarewa ba, na boro so bɛdan
akisikuru.
31 Nnipa bebree na wɔayera; na deɛ ɔhwɛ yie no, ɔma
ne nkwa nna kyɛ.
CHAPTER 38
1 Fa anuonyam a ɛfata no di oduruyɛfoɔ ni, ɛfiri sɛ
Awurade na ɔbɔɔ no.
2 Ɔsorosoroni no nkyɛn na ayaresa na ɛba, na ɔbɛnya
ɔhene anuonyam.
3 Oduruyɛfoɔ ahokokwaa bɛma ne ti so, na nnipa akɛseɛ
ani so no, n’ani bɛgye no.