Turuun sanhuu L5.2019 - 2020

1. ОРОН НУТГИЙН ТӨСӨВ
1.Орон нутгийн төсөв, санхүү
2.Орон нутгийн төсвийн орлого
3.Орон нутгийн төсвийн зарлага, санхүүжилт

2. 1.Орон нутгийн төсөв, санхүү
Орон нутгийн өөрөө өөрийгөө удирдах зарчим
хүчтэй яригдаж эхлэх болсон тэр үеэс орон нутгийн
санхүү, төсвийн тогтолцоо бүрэлдэн бий болсон.
Энэ утгаараа орон нутгийн засаг захиргааны бие
даасан байдлыг хангах, төрийн эрх мэдлийн нэг
хэсгийг орон нутагг шилжүүлэх замаар орон нутгийн
хүн амд үзүүлэх нийгэм соёлын арга хэмжээ, бусад
төрийн үйлчилгээний санхүүжилтийг орон нутгийн
төсвөөс хийх боломжийг бүрдүүлж эхэлсэн байдаг.

3. Орон нутгийн санхүү гэдэг бол орон нутгийн
нийгэм эдийн засгийн хөгжлийг хангах зорилгоор
үндэсний орлогын нэг хэсгийг орон нутагт нь
хуваарилах, дахин хуваарилах үйл ажиллагаа явагдах
эдийн засаг санхүүгийн харилцааны нэг систем болно.
Орон нутгийн санхүү бол тухайн улсын төрийн
санхүүгийн системд чухал байр суурь эзэлдэг.
Төр, Засгийн газраас орон нутгийн санхүүгээр
дамжуулан орон нутгийн иргэдэд чиглэсэн нийгмийн
бодлогыг хэрэгжүүлдэг.

4. Орон нутгийн төр захиргааны байгууллага, төсвийн
эрх бүхий байгууллагуудад санхүүгийн хөрөнгийг
олгосноор хүн амд үзүүлэх нийгмийн шинж чанартай
үйлчилгээг хүргэх боломжтой болно.
Орон нутгийн санхүүгийн нөөц гэдэг нь тухайн орон
нутгийн нийгэм эдийн засгийн хөгжлийг хангах
зорилгоор бүрдүүлсэн, зориулалтын дагуу ашиглагдаж
байдаг мөнгөн хөрөнгийн эх үүсвэрийг хэлнэ.

5. Орон нутгийн санхүүгийн систем нь дараах зүйлээс
бүрдэнэ.
1) Орон нутгийн төсөв
2) Аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүү
• Засаг захиргааны өмчлөлд байгаа санхүүгийн нөөц
• Нийгэм соёлын болон нийтийн ашиглалтын
обьектуудыг санхүүжүүлэхэд гарах санхүүгийн
нөөцөөс бүрдэнэ.
3) Орон нутгийн төсвийн гадуурх сан буюу орон
нутгийн хөгжлийн сан

6. Зах зээлийн эдийг засаг хөгжсөн хөгжингүй эдийн
засаг бүхий орнуудад орон нутгийн санхүү нь төрийн
санхүүгийн нөөцийг хувиарлах, дахин хувиарлахад
гол үүрэгтэй.
Төрийн байгууламжаас хамаарч орон нутгийн
санхүү нь янз бүрийн бүтэцтэй байдаг.
Тухайлбал барууны орнуудын болон Монгол улсын
орон нутгийн санхүүгийн бүтцийг зураг 1, 2- оор тус
тус үзүүлье.

9. Орон нутгийн санхүү нь бие даасан байдал, улсын
санхүүгийн дэмжлэг авах, ил тод байх гэсэн зарчим
дээр үндэслэнэ.
Орон нутгийн санхүүгийн бүтцэд аймаг, нийслэл,
сум, дүүргийн төсөв хамаарах бөгөөд тухайн шатны
Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар баталж, тухайн
шатны Засаг дарга бүрдүүлэн зарцуулах төсвийг орон
нутгийн төсөв гэнэ.

10. Орон нутгийн төсөвийг батлах
1) Бүх засаг захиргааны нэгж хэсгийн зарлагын
төсвийг харьцуулан судална.
2) Хүлээгдэж буй орлогоос төлөх ёстой санхүүгийн
бүх өр төлбөрийг барагдуулах тооцоо хийх
3) Төсвийн төслийг орон нутгийн Иргэдийн
Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцүүлж, төсвийн
төслийг баталгаажуулдаг.

11. Орон нутгийн засаг захиргааны эрх бүхий
байгууллага орон нутгийн төсвөө боловсруулахдаа
хоёр үндсэн зарчмыг баримтлах ёстой.
Үүнд:
1. Төсөв нь баланслагдсан байх ёстой зарчим
2. Төсвийн орлого ба зарлагуудыг бүрэн тусгасан
баих ёстой зарчим болно.

12. Орон нутгийн санхүүгийн байдал нь дараах
зүйлүүдээс ихээхэн хамаардаг байна.
Үүнд:
• Улс орны нийт эдийн засгийн байдал
• Тухайн газар нутгийн эдийн засгийн хүчин чадал
• Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагын ажил
үүргийг зохицуулах эрх зүйн байдал, төрийн хууль
тогтоомжийн түвшин

13. 2.Орон нутгийн төсвийн орлого
Орон нутгийн төсвийн бие даасан байдал нь түүний
орлого бүрдэлтээс шалтгаалдаг. Орон нутгийн төсвийн
орлого нь үндсэн З эх үүсвэрээс бүрдэнэ.
Орон нутгийн
төсвийн орлого
Орон нутгийн
татвар,
хураамж
Татварын бус
орлого
Төвлөрсөн
төсвийн татаас

14. Орон нутгийн төсвийн орлогод татвар,
хураамжийн орлого чухал байр суурийг эзэлж,
орлогын ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг.
Энэ нь дараах татваруудаас бүрдэнэ.
• Бууны албан татвар
• Нийслэл хотын албан татвар
• Нохой, мал амьтдын албан татвар
• Улсын тэмдэгтийн хураамж
• Ус, рашаан ашигласны төлбөр

15. • Авто тээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн албан
татвар
• Байгалийн ургамал ашигласны төлбөр
• Бэлчээрийн төлбөр
• Газрын төлбөр
• Түгээмэл тархалттай ашигт малтмал ашигласны
төлбөр
• Ан, агнуурын нөөц ашигласны төлбөр
• Ойгоос хэрэглээний мод, түлээ ашигласны төлбөр
зэргээс бүрдэнэ

16. Орон нутгийн төсөвт орох татварын бус орлогод
дараах орлогууд багтана.
• Орон нутгийн өмчлөлд байгаа аж ахуйн нэгж,
байгууллагуудын орлого
• Түрээсийн орлого
• Бүх төрлийн торгуулийн орлого
• Хандив, тусламж, өглөг
• Бусад

17. Төвлөрсөн төсвийн татаас гэдэг бол улсын төсвөөс
орон нутагт олгох санхүүгийн дэмжлэг, урсгал
шилжүүлгийг хэлдэг.
Орон нутагт татаас олгох нь тухайн орон нутгийн
онцлог, бүс нутгийн байршил, эдийн засгийн
хөгжлөөс хамаарч орон нутаг бүрт харилцан адилгүй
байдаг.

18. Орон нутагт татаас олгох нь хэд хэдэн сул талтай гэж
үздэг.
Тухайлбал орон нутгийн өөрийгөө удирдах
байгууллагуудад аж ахуйгаа хөгжүүлэх санал
санаачилгыг төрүүлэхгүй болгодог.
Өөрөөр хэлбэл, бэлэнчлэх сэтгэлгээг бий болгоно,
төсвийн орлогыг давуулан биелүүлэх сонирхлыг
бууруулдаг, санхүүгийн хяналтыг сулруулах, улсын
төсвийн дарамтыг бий болгох зэргээр сөрөг нөлөө
үзүүлнэ.

19. Орон нутгийн орлогын төлөвлөлтөд хэд хэдэн
зарчмыг баримтлах ёстой.
 Орон нутгийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх зорилгоор
татварын зарим хуулиудад татварын хувь хэмжээг
Улсын Их Хурлаас баталсан дээд, доод хязгаарт
багтаан Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал батална.

20.  УИХ-аас баталсан татварын доод хувь хэмжээгээр
Сангийн яам тухайн жилийн төсвийн орлогын
төлөвлөлтийг боловсруулна. ( суурь орлого)
 Орон нутгийн суурь орлогоос давсан хэсгийг орон
нутаг өөрөө захиран зарцуулах эрхтэй байна.
Орон нутгийн төсвийн суурь орлого гэж тухайн
шатны төсөвт орох татварыг доод хувь хэмжээгээр
тооцсон орлого болон татварын бус орлогын
нийлбэрийг хэлнэ.

21. Орлогын шилжүүлэг гэж орон нутгийн төсвийг
дэмжих зорилгоор дээд шатны төсвийн орлогоос
төсөвт тооцож олгох хөрөнгийг хэлдэг.
Орон нутгийн санхүүгийн бүтцэд аймаг нийслэл‚
сум дүүргийн төсөв хамаарах бөгөөд тухайн шатны
Засаг дарга бүрдүүлж зарцуулах төсөв бол орон
нутгийн төсөв юм.
Өөрөөр хэлбэл тухайн орон нутгийн байгууллагад
баталж, ашиглуулсан санхүүгийн нөөцийн төвлөрсөн
фонд болно.

22. Орон нутгийн төсөвт орох орлогыг нэгтгэн багцалж
авч үзвэл дараах 2 төрөлд хувааж болно.
1) Харьяалуулсан орлого
2) Зохицуулалтын орлого
Харьяалуулсан орлого гэдэг нь орон нутгийн эрх
бүхий субьектэд хамаарагдах орлогыг хэлдэг.
Өөрөөр хэлбэл дээд түвшний төсөвт бус тухайн орон
нутгийн төсөвт урт хугацааны туршид тогтвортой орж
байх орлогыг хэлнэ.
.

23. Үүнд : орон нутгийн татвар, төлбөр, хураамж
баггана
Зохицуулалтын орлого гэдэг нь харьяалуулсан
орлогоос гадна Засгийн газраас орон нутгийн төсөвт
санхүүгийн нэмэлт нөөц хэлбэрээр олгож буй орлогыг
хэлнэ.
Засгийн газраас зохицуулалт хэлбэрээр олгох
орлого дараах давуу талыг олгодог.

24. Үүнд:
• Орон нутгийн төсвийн орлого бүрдэлтийг үл
харгалзан орон нутагт шаардагдах санхүүгийн эх
үүсвэрээр хангах
• Орон нутгийн тусгай нэгжүүдийн хөгжлийн
төвшинг тэгшитгэх замаар нэг ижил түвшинд
хүргэх
• Орон нутгийн төсөвт санхүүгийн хөрөнгийн
дайчлах‚ төлөвлөгөөний биелэлтийг хангах зэрэг
давуу талыг олгоно.

25. 3.Орон нутгийн төсвийн зарлага, санхүүжилт
Орон нутгийн төсөв нь дотроо хөрөнгө оруулалтын
зардлын төсөв болон урсгал зардлын төсөв гэсэн 2
бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэнэ.
Урсгал зардлын төсөв нь татварын болон татварын
бус орлогоос бүрдэх төсөв бөгөөд ашиглалтын зардлыг
санхүүжүүлэх зориулалттай төсөв юм.
Өөрөөр хэлбэл урсгал зардлын төсөв нь тухайн жилд
хуваарилагдан зарцуулагдах төсөв юм.

26. Хөрөнгө оруулалтын төсөв бол мөнгөн тусламж‚
орон нутгийн зээллэг, хандивын орлогоос бүрдэх
төсөв юм.
Орон нутгийн төсөв бол тухайн бус нутаг, газар
орныхоо санхүүгийн үндсэн бааз суурь болохын дээр
орон нутгийн өөрөө өөрийгөө удирдах зарчмыг
хэрэгжүүлэхэд онцгой чухал үүрэгтэй болно.

27. Орон нутгийн хэрэгцээт дараах бүтээгдэхүүнийг
аймаг нийслэл, сум дүүргийн дарга тухайн орон нутагт
амьдарч байгаа иргэдийн ая тухтай амьдрахад
зориулагдсан, тэдний эрэлт, хэрэгцээг хангахуйц, орон
нутгийн төсвийн орлогоор санхүүждэг ажил үйлчилгээ
юм.
Үүнд:
o Нийтийн ариун цэврийг хангах, хог зайлуулах,
хадгалах, устгах
o Орон нутгаас эрхлэх байгаль хамгаалах арга хэмжээ,
тохижилт, цэцэрлэгжилт, түүний өргөтгөл,
шинэтгэл, арчилгаа,

28. o Хортон амьтан устгах
o Орон нутгийн замын засвар, арчилгаа
o Усан хангамж, цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн
үйл ажиллагааг хангах
o Үерийн хамгаалалт хийх хөрсний элэгдэлтэй
тэмцэх
o Гал түймрээс хамгаалах арга хэмжээ
o Орон нутгийн өмчийн дэд бүтэц
o Мал амьтны болон малаас хүнд халварладаг
өвчинтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх арга
хэмжээ зэрэг бүтээгдэхүүн

29. Орон нутгийн төсөв нь эдийн засгийг тогтворжуулах
болоод нийгмийн хүрээний хөгжлийг хангахад чухал
үүрэг гүйцэтгэдэг.
Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд орон нутгийн өөрөө
удирдах байгууллагын өсөлт бэхжилттэй
холбоотойгоор түүний үүрэг, ач холбогдол улам бүр
өсөн нэмэгдэж байна.

30. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА