Санхүү үндэс

1. Санхүүгийн үндэс
ВА203

2. Lecture-10
Төсвийн алдагдал

3. Агуулга
• Төсвийн алдагдал гэж юу вэ?
• Төсвийн алдагдал үүсэх шалтгаан.
• Төсвийн алдагдлыг нөхөх аргууд.

4. Тухайн санхүүгийн жилийн зарлага нь
орлогоос хэтэрч байвал түүнийг төсвийн
алдагдал гэнэ.
Төсвий тэнцлийг дараах байдлаар
тодорхойлно:
Нийт тэнцэл = нийт орлого - нийт зарлага

5. Улсын төсвийн алдагдал бий болоход нөлөөлдөг
хүчин зүйлс
• үйлдвэрлэлийн уналт,
• хир хэмжээнээс хэтэрсэн нийгмийн бодлого явуулах,
• цэргийн болон удирдлагын зардлын өсөлт,
• далд эдийн засаг газар авч, их хэмжээний мөнгөн хөрөнгө улсын
хяналтаас гадуур эргэх,
• татвар цуглуулах ажил хангалтгүй зохион байгуулагдах.
• Улс төрийн байдал, эдийн засгийн гадаад харилцаа зэрэг.

6. Төсвийн алдагдал ҮНБ хооронын харьцаа
нь төрийн санхүүгийн удирдлагын үр дүнг
харуулах гол үзүүлэлт болно.
Төсвийн алдагдлыг:
1. Бүтцийн өөрчлөлттэй холбоотой
2. Давтагдах шинж чанартай

7. • Эдийн засгийг хөгжүүлэх, хүн амын нийгэм
соёлын хэрэгцээг хангах зорилгоор төсвийн
зарлагыг нэмэгдүүлэх явцад үүсч байгаа
алдагдлыг бүтцийн өөрчлөлттэй
холбоотой төсвийн алдагдал гэнэ.
• Улс орны нийгмийн нөхөн үйлдвэрлэлийн
үйл ажиллагаатай холбоотойгоор жил бүр
гарах зарлагын өсөлтөөс үүсэх алдагдлыг
давтагдах шинж чанартай алдагдал гэдэг.

8. Төсвийн алдагдал үүсэх шалтгаан
Төсвийн зарлага хэтрэх буюу алдагдал
бий болоход гадаад, дотоод хүчин зүйл
нөлөөлнө гэж үзнэ.

9. Дотоод хүчин зүйл
• Оновчтой биш татварын бодлого
• Үйлдвэрлэлийн уналт болон зогсонги байдал
• Төсвийн хөрөнгийн үр ашиггүй зарцуулалт
• Улсын гадаад, дотоод өрийн өсөлт
• Улс төр, эдийн засгий тогтворгүй байдал
• Зардлын оновчтой биш бүтэц
• Улс төрийн бүлэглэл болон бизнесийн
томоохон байгууллагуудын үйл ажиллагаа
• Мөнгөн гүйлгээний тогтворгүй б айдал
• Үндэсний валютын ханшгүйдэл

10. Гадаад хүчин зүйлс
• Олон улсын улс төр, эдийн загсийн
тогтворгүй байдал
• Санхүүгийн зах зээл дээрх валютын
ханшны өөрчлөлт
• Дэлхийн зах зээлийн үнэ ханшны өөрчлөлт
• Харилцагч улсуудын хандлага
• Олон улсын байгууллагын баримтлах
бодлого, чиглэл гэх мэт багтана.

11. Төсвийн алдагдлыг нөхөх аргууд
Төсвийн алдагдлыг нөхөх нь зарлагыг
санхүүжүүлэх эх үүсвэр олж бүрдүүлэхийг хэлнэ.
Энэ нь 2 үндсэн замаар хэрэгжинэ.
1. Төсвийн нэмэлт орлогыг бий болгох
2. Үр ашиггүй зардлыг багасгах

12. Бусад аргууд
- Өмч хувьчлал хийх
- Төрийн өмчийн байгууллагуудын үйл
ажиллагааны үр ашгийг дээшлүүлэх
- Гадаад орны болон олон улсын
байгууллагуудаас үзүүлэх тусламж
дэмжлэгийн хөрөнгийг зохистой ашиглах
- Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх гэх
мэт

13. Ашигласан материал
• Д.Оюунцэцэг “Санхүүгийн үндэс” УБ2006 он
• Д.Оюyнцэцэг “Төрийн санхүү” УБ2006 он
• Д.Намжил “Төрийн санхүү” УБ2002 он
• Д.Намжил, Ц.Цэнд-Аюуш “Санхүү” УБ2002 он
• Д.Мөнхдулам, Г.Балж” Төрийн санхүү”УБ 2001 он
• Ц.Аюурзана “Аж ахуй нэгжийн санхүү” УБ2001 он
• Д.Моломжамц “Санхүү, мөнгө зээлийн харилцаа”
УБ2006 он
• www.mongolbank.mn
• www.legalinfo.mn